2016 წელს დანია კიდევ ერთხელ დასახელდა მსოფლიოში ყველაზე ბედნიერ ქვეყნად. დანიელი ქალბატონი მალინ რიუდალი თავის წიგნში „დანიელებივით ბედნიერები“ გვიყვება იმის შესახებ, თუ რა განაპირობებს ბავშვთა კეთილდღეობას ქვეყანაში. ის საუბრობს სასკოლო განათლებაზე და თითოეული მოსწავლის პიროვნული განვითარების მნიშვნელობაზე. ამონარიდები წიგნიდან:
არ არის მთავარი იყო სხვაზე უკეთესი
ბავშვთა განათლების სისტემაში აქცენტი კეთდება არა ტესტების წარმატებით გავლის უნარებზე, არამედ თვითგანვითარებისა და ცნობისმოყვარეობის გაღვივებაზე. სკოლებში ცდილობენ დაარწმუნონ მოსწავლე, რომ ყველაზე ღირებული მისი პიროვნული თვისებები და უნარებია, იმისგან დამოუკიდებლად, თუ რა ნიშანს მიიღებს ის. ბავშვს არწმუნებენ, რომ საზოგადოებაში თავის დამკვიდრება ნებისმიერს შეუძლია. მთავარია, თავის საყვარელ საქმეს პასუხისმგებლობით მოეკიდოს.
დანიური სისტემა არ არის მიმართული ელიტის აღზრდისკენ, არც მატერიალური და არც ინტელექტუალური თვალსაზრისით. სკოლის პროგრამა ისეა გაწერილი, რომ მოსწავლეების უმეტესობამ იოლად შეძლოს მისი ათვისება. ამის შედეგად დანიაში იშვიათად ნახავთ განათლების სისტემიდან „ამოვარდნილ“ მოსწავლეებს.
დანიური მენტალიტეტის განსაკუთრებულობა სწორედ ის გახლავთ, რომ დანიელების მიზანი არ არის, იყვნენ საუკეთესოთა შორის საუკეთესოები. 1993-2006 წლებში დანიის სასწავლო დაწესებულებებში ჯგუფური გამოცდა „გუნდური სულისკვეთების დასამკვიდრებლადაც“ კი მოქმედებდა, სადაც თითოეული სტუდენტისა და მოსწავლის შეფასება მთელი გუნდის შედეგებზე იყო დამოკიდებული. 2006 წელს ხელისუფლებამ უარი თქვა ამ გამოცდაზე, რადგან სტუდენტის პიროვნული ღირსებები მეორე პლანზე რჩებოდა, მაგრამ ამან საზოგადოების უკმაყოფილება გამოიწვია. 2012 წელს გამოცდა ისევ გაოფიციალურდა. ამჟამად სასწავლო დაწესებულებები თავად წყვეტენ, სჭირდებათ თუ არა ეს გამოცდა.
წერა-კითხვის ცოდნასავით აუცილებელია, იყო ის, რაც ხარ
დანიის განათლების სისტემა, უპირველეს ყოვლისა, დამოუკიდებელი პიროვნების აღზრდისკენაა მიმართული და ეს არ არის მხოლოდ სიტყვები. კანონმდებლობით გაწერილია, რომ დაწყებითმა განათლებამ ბავშვს უნდა მისცეს არა მხოლოდ საბაზისო ცოდნა და უნარები, არამედ პიროვნულადაც უნდა განავითაროს. საბავშვო ბაღსა და მოსამზადებელ ჯგუფებში აუცილებელია, ბავშვმა გაიმდიდროს სიტყვათა მარაგი, გაეცნოს სკოლის წესებს; გაიგოს, რა არის ტოლერანტობა, მოემზადოს ცხოვრების სხვა ეტაპისთვის.
დაზუთხვას არ მიესალმებიან
ყველა სკოლა მიესალმება მოსწავლის მიერ დამოუკიდებლად მოპოვებულ ინფორმაციას, ექსპერიმენტებს, წყაროების გაანალიზებას. სწავლების პერიოდში მოსწავლეს „უნდა გაუჩნდეს შეკითხვები, რათა გამოიძიოს“, გამოთქვას საკუთარი აზრი, რითაც ის არა მხოლოდ თვითშეფასებას აიმაღლებს, არამედ საკუთარ შესაძლებლობებსაც აღმოაჩენს. საზოგადოებისთვის სასარგებლო და მოთხოვნად თვისებებად მიჩნეულია კრეატიულობა, კრიტიკული აზროვნება, ინიციატივა და არა სახელმძღვანელოდან აბზაცების ზუთხვა.
მნიშვნელოვანია მოსწავლის კეთილდღეობა და არა შედეგი
სხვადასხვა ქვეყნის განათლების სისტემები ერთმანეთისთვის ტესტების შედეგების მიხედვით რომ შეგვედარებინა, დანიური საუკეთესოდ ვერ დასახელდებოდა, მაგრამ დანია განათლების დონით მსოფლიო რეიტინგების ათეულში შედის, 2016 წლის უმაღლესი განათლების ეროვნული სისტემების რეიტინგში კი მესამე ადგილს იკავებს.
ეკონომიკური განვითარებისა და თანამშრომლობის საერთაშორისო ორგანიზაციის წევრი ქვეყნების მოსწავლეთა გამოკითხვის მიხედვით ნათლად ჩანს, რომ მათ არ მოსწონთ სწავლა, კოლეჯში სიარული მოსაწყენია. დანიაში ცდილობენ ასეთ პრობლემებს თავი აარიდონ: მოსწავლემ სწავლით უნდა ისიამოვნოს, არ უნდა იქცეს ის მისთვის სატანჯველ მოვალეობად.
უფროსკლასელებისთვის მისაღები გამოცდები ნაკლებად სტრესულია, როცა ისინი თვითონ აკეთებენ არჩევანს. სპეციალურად იმ ახალგაზრდებისთვის, ვინც ჯერ კიდევ არ არის დარწმუნებული, რომ უნდა უმაღლესი განათლების მიღება ან სოციალიზაციის სირთულეებს განიცდის, შექმნილია პოსტსკოლები (Efterskole), რომელსაც ყოველწლიურად მოსწავლეთა 15%-ზე მეტი ეწერება. 14-18 წლის ახალგაზრდები აქ ერთ წელს ატარებენ, სანამ კარგად არ ჩამოყალიბდებიან, სად სურთ ჩაბარება. პოსტსკოლებში სწორედ ისეთ სფეროებს ეთმობა ყურადღება, რომლებიც სკოლაში არ ისწავლებოდა, ანუ მოზარდებს ეძლევათ საკუთარი ტალანტებისა და ნიჭის გამოვლენის შესაძლებლობა შემოქმედებაში, სპორტში, ხელსაქმეში. ასეთი სკოლების მესიჯი სოლიდარობა და თავისუფლებაა.
აგრეთვე, დანიაში მოქმედებს სახალხო სკოლების უნიკალური სისტემა, რომელიც მეცხრამეტე საუკუნეში ეპისკოპოსმა ნიკოლაი გრუნდტვიგმა შექმნა. ეს არის, ე.წ. ცხოვრების სკოლა. აქ ნებისმიერი ასაკის მოსწავლეებს იღებენ. სკოლაში გივითარებენ შემოქმედებითობას, გასწავლიან საზოგადოებასთან თანაარსებობას. აქ უმეტესად ჰუმანიტარული მეცნიერებები ისწავლება. შეგიძლია დასვა ნებისმიერი შეკითხვა, ისაუბრო ნებისმიერ თემაზე. მოსწავლეები ხშირად განიხილავენ მსოფლიოში მიმდინარე პროცესებს. ურთიერთობა და სწავლის სისტემა საფუძველშივე მოიაზრებს თანასწორობის პრინციპების დაცვას, ურთიერთპატივისცემას, საერთო საქმის გაზიარებას და თანამონაწილეობას. გრუნდტვიგის იდეის არსი ის იყო, რომ განათლება ყველასათვის ხელმისაწვდომი ყოფილიყო – ასეთ სკოლაში შეგიძლია, სწავლით ნამდვილი სიამოვნება განიცადო, შეჯიბრისა და დიპლომის აღებაზე ორიენტირების გარეშე. ამჟამად დანიაში 70 ასეთი სკოლაა.
თანაბარი შანსები
დანიელების მხოლოდ 11% მიიჩნევს, რომ მაღალი ხელფასი მნიშვნელოვანია. დანიაში, სადაც მსოფლიოში ლამის ყველაზე დიდი სახელმწიფო გადასახადებია, გამდიდრებისადმი სწრაფვა არაპოპულარულია. პროფესია, რომელსაც პრაგმატულად ირჩევ, არ არის თანხვედრაში პირად ინტერესებთან და სულიერ მოთხოვნილებებთან – ამას ბავშვებს სკოლაშივე შთააგონებენ. საქმე, რომელსაც აირჩევ, უბრალოდ, უნდა გიყვარდეს.
კმაყოფილების მომტანი პროფესიის არჩევაში ახალგაზრდებს პროფორიენტირებული განათლების სისტემა ეხმარება. სპეციალური სოციალური სამსახური უფროსკლასელ მოსწავლეებს უმაღლესი და საშუალო სასწავლო დაწესებულების შერჩევაში ეხმარება. ამისათვის უფროს კლასებში რეგულარულად ტარდება კრებები, სადაც მოსწავლეები მასწავლებელთან ერთად ინდივიდუალურად მსჯელობენ თავიანთ ინტერესებზე.
მალინ რიუდალი დანიას „ჭეშმარიტი სოციალური მობილობის“ ქვეყანას უწოდებს. ეს იმას ნიშნავს, რომ წარმატებულ ადამიანად შეიძლება იქცეს უკლებლივ ყველა, არ აქვს მნიშვნელობა, როგორ სწავლობდა. ამის ხელშემწყობი ისიცაა, რომ დანიაში განათლებას სახელმწიფო აფინანსებს – სტუდენტებს უხდის სტიპენდიას, რომელიც სწავლის საფასურის გადასახდელადაც საკმარისია და თავის სარჩენადაც, მათი მატერიალური მდგომარეობის მიუხედავად.
მალინ რიუდალი წიგნზე მუშაობის დროს შეხვდა ადამიანს, რომელიც მუშათა ოჯახში, პატარა ქალაქში დაიბადა, დღეს კი ის კოპენჰაგენის ერთ-ერთ მსხვილ საადვოკატო ბიუროში მილიონზე მეტ კრონს იღებს. „სხვა ქვეყნის შვილი რომ ვყოფილიყავი, მეეჭვება ამისათვის მიმეღწია. ჩემს მეგობრებთან თანაბარ პირობებში ვიმყოფებოდი. იურიდიულ ფაკულტეტზე ვსწავლობდი, სტიპენდიას ვიღებდი და ვალი არასოდეს ამიღია. ვამაყობ, რომ დღეს თავისუფლად ვიხდი მაღალ გადასახადებს და შემიძლია ჩემს ქვეყანას ვემსახურო“.
ყველაფერი იდეალურად არ არის
ცხადია, დანიურ სისტემასაც აქვს ნაკლოვანებები. როდესაც სისტემა თანაბარ პირობებსა და უმრავლესობაზეა ორიენტირებული, მაღალია ნიჭიერი მოსწავლეების ვერშემჩნევის, მათი დაკარგვის რისკი. დანიური სისტემა გათვლილია საშუალო დონის შენარჩუნებასა და დაკმაყოფილებაზე, რამაც შეიძლება „დაჩრდილოს“ საინტერესო მოსწავლეების პოტენციალი.
