პოეტების და არაპოეტების სათქმელი მუშებს

მათზე ბევრი ითქვა და დაიწერა უკვე. თან იმდენად ემოციურად, რომ შენ აქ, მზის შუქზე დარჩენილი, ისე მოგწყვიტა საქმეს, ფიქრს (ოცნება, ხომ საერთოდ ვიღას ახსოვს!) შენს ყოველდღიურ საზრუნვს, როგორც ისინი მოსწყდნენ სიცოცხლის საყრდენს. გაოგნებული ითვლი მათ რაოდენობას (თითები აღარ გყოფნის) და  არ იცი, უძლურებისგან რა მოიმოქმედო. მხოლოდ იმას ახერხებ, რომ შედიხარ საკუთარ ფეისბუქგვერდზე, აიღებ იქიდან გარეკანის თითქმის მიწის პირზე გულსაკლავად გადაჭრილი – ალბათ, ასევე უხილავი დამნაშავის ხელით, რომელიც ვერასდროს მოიძებნა –   ხის გულში მწვანედ მოხასხასებალახიან, იმედიან ფოტოს და მის ნაცვლად, სამძიმრისა და სოლიდარობის გამოსახატავად, სიკვდილივით შავად გამჭვარტლულ, მიწის სიღრმეში მიმავალ რამდენიმე ბჟუტია ნათურით განათებულ გვირაბის ფოტოს დადებ.

ჩემი სამარცხვინო უძლურება უკვე ვაღიარე, თუმცა ერთი რამის გაკეთებას მაინც ვაპირებ: მინდა თავი მოვუყარო იმ ლექსებს, რომელიც თანამედროვე ქართველმა პოეტებმა სამუშაოს შესრულებისას დაღუპულ (ასევე, ცოცხალ, მაგრამ სახელმწიფოსგან დაუცველ)  მუშებს მიუძღვნეს. არადა, რამდენი არიან უკვე – შახტებიდან და მაღალსართულიანი სახლების ხარაჩოებიდან „ფრენით წამოსული“ და წყვდიადში გაუჩინარებული კაცები – ვისთვის უბრალოდ, მუშები, ვისთვის კი – მამები, ქმრები,ძმები, შვილები, შეყვარებულები, მეგობრები – ყველაზე ძვირფასი ადამიანები.

ეკა ქევანიშვილის „მეშახტის ცოლის სიმღერა“

მეშახტეებსა და ზოგადად, ბოლო დროს აგორებულ „მუშების თემაზე“ დაწერილი ერთ-ერთი პირველი ლექსი  იყო, რომელიც სოციალურ ქსელში სწრაფად გავრცელდა  და  ასობით მომხმარებელმა და პოეზიის მოყვარულმა „გააზიარა“. ეკამ ქალის ისეთი ნამდვილი და ცოცხალი სახე შექმნა, რომ ლექსის კითხვისას თითქოს ხედავ კიდეც მას,  მეშახტის მოკრძალებულ ცოლს, რომელმაც ეს-ესაა დააძინა  შვილები და ფიქრებში წასული, მოთმინებით  ელოდება თავის სულ მუდამ ჰაერ- და ცამონატრებულ ოდესღაც „თეთრ“, ახლა კი უკვე „მტვრისფერად“ ქცეულ „კაცს“; ლექსის კითხვისას თითქოს ისიც იცი, რომ მეშახტის ცოლი უხმოდ, ყოველგვარი ინსტრუმენტის გარეშე „მღერის“, მღერის თავისთვის, გულში, იმიტომ, რომ მდუმარე მეშახტის ცოლის დაუწერელი კანონის მიხედვით,  თვითონაც მდუმარე უნდა იყოს და ასე  გამოხატოს თავისი მოლოდინი – უჩუმრად, უსიტყვოდ, მხოლოდ  მომღერალ-მოყვარული თვალებით;  ლექსის კითხვისას თითქოს იმასაც გრძნობ, როგორ ივიწყებს მეშახტის ცოლი თავისი დაქანცული, სიშავეში „ამოგანგლული“ ქმრის დანახვაზე  ყველა სხვა სათქმელ-საფიქრალს

„ბანკის ვალებსა და მაღაზიის ნისიასა და მეზობლის ბავშვის ახალ ფეხსაცმელსა და …შვილების დაძველებულ ჩანთებზე. სასოწარკვეთაზე.

…ახალ კაბებსა და აი, იმ ვიტრინაში გამოდებულ ყელსაბამსა და საერთოდ,

ადამიანურად ცხოვრებაზე“,

და იწყებს ლოცვას, გულში ნამღერ ლოცვას:

„…ნეტა ხელი და ფეხი სულ ჰქონდეს ჩემს ქმარს, რომ

შახტში ჩავიდეს“.

შენ კი აღარ გახსოვს, მერამდენედ იწყებ თავიდან ამ ლექსის კითხვას:

„ამაღამ გვიან მოვა ჩემი კაცი.

ჩემი შებოლილი ქმარი. და მისი კბილები თეთრად გაიელვებს.

კბილებით შემიძლია ჩემი ქმარი სხვებისგან გამოვარჩიო.

როცა გავიცანი, თეთრი კაცი იყო, ახლა რაღაცნაირი მტვრისფერი გახდა.

ხმაშიც თითქოს დაფხვნილი რკინა გაერია. თვალებში გავარვარებული ზეთი უპრიალებს.

იცვლება ჩემი ქმარი, როცა გრძელი გვირაბიდან ამოდის. როცა სააქაოს ბრუნდება“…

ირმა ბერიძის

 „ჩემი შეყვარებული“   (ამ ლექსს ის თავის მუშა ძმას და ელიავას ბაზრობის მუშებს უძღვნის) და „სიკვდილი ლიმონათის ქარხანაში“  ეკას ლექსის მერე გამოჩნდა; პირველად  ასევე სოციალურ ქსელში, და მაშინვე მიიქცია ყურადღება. ოღონდ ეს სრულიად განსხვავებული, ხაზგასმით ფემინური,  შეიძლება ასეც ითქვას – ლამის ხორციელი (მაგრამ არა ვულგარული) სოლიდარობაა „ტროტუარებზე ჩამომსხდარი იმ „დღიური მუშებისადმი“, რომელთაც

 „დაკეცილ გაზეთებზე „ხამსა“ და ლუდი უწყვიათ

დომინოს თამაშობენ და კლიენტებს ელიან“.

ისინი ჯერ კიდევ ახალგაზრდა, მაგრამ უკვე  „ლოყებჩაცვენილი, ხორცგაცლილი“ კაცები არიან,

„ფილტვები, ცემენტის მტვრით სავსე ტომრები

გალეულ ხეხრხემალზე ჰკიდიათ, უფილტროს ახრჩოლებენ“…

ყველა ოცნება, გარდა „შვილების ქორწილებისა“ და „სახურავის შეკეთებისა“ მათ

„საგარეო ტანსაცმელთან ერთად შავ, ერთჯერად პარკებში გამონასკვეს“.

და რადგანაც თავის მუშა შეყვარებულთან მოალერსე ქალს ადამიანურად ებრალება ისინი, თანახმაა, რომ წაიღოს მისმა კაცმა „მისი სახელი“ მათთან, „მოსდოს“, გაუნაწილოს, მისი

„საცხის, სუნამოს და თეთრეულის სურნელება თავის ჭუჭყიან, დაღლილ მეგობრებს“,

რათა ისინიც გააბედნიეროს თანაგრძნობის ამ უცნაური ფორმით.

„სიკვდილი ლიმონათის ქარხანაში“  იმ მუშა ქალების მწარე ცხოვრებასა და განცდებზეა,  რომლებიც, მძიმე შრომასთან ერთად, იმის გამო, რომ სამსახური არ დაკარგონ,  არცთუ იშვიათად, სექსუალური ძალადობის მსხვერპლიც ხდებიან; არადა, რას არ მისცემდა თითოეული მათგანი იქაურობის დასატოვებლად, მშვიდ, ოჯახურ ცხოვრებაში დასაბრუნებლად, სადაც ქალები დილაობით საიმედო მკლავზე თავმიდებულები იღვიძებენ:

„სასადილოს მაგიდაზე მაწვენდა ხოლმე ქარხნის უფროსი –

მელოტი და  ღიპიანი.

მის ტკბილ ბოთლებს ჯაგრისებით ვწვდებოდი ფსკერზე –

ის ჯაგრისივით ენას ჩემში ატრიალებდა…

არ დაგტოვებ, აქ!

ვჩურჩულებდი“.

ლექსის ბოლო სტრიქონებიც კი  ისეთი მწარე და რეალისტურია, რომ ჯერ საშინელი უმწეობისა და დაუცველობის განცდა გეუფლება, მერე კი საშინლად ბრაზდები და მზად ხარ, ხმის ჩახლეჩამდე  იყვირო, რომ არცერთი, არცერთი ქალი არ იმსახურებს დედამიწაზე ასეთ განაჩენს:

„მუხლებამდე წყალში დგომა მძიმე ბოტებით,
ჩუმად ყოფნა, დამუნჯება,
ყოფნა არა, სიკვდილი იყო

უფანჯრებო, ტკბილსუნიან ლიმონათის ქარხანაში“.

ალექს ჩიღვინაძის „ვარდნა სიბნელეში“  და მარიამ წიკლაურის „მე თქვენ ცოცხლები არასოდეს მომიკითხიხართ“,  ბოლო დღეებში გამოჩნდა სოციალურ ქსელში. ორივე ავტორი ამ ლექსებით 9 მაისს ტყიბულის ერთ-ერთ მაღაროში დაღუპული 4 მეშახტის დაღუპვის ფაქტს ეხმიანება.

ალექს ჩიღვინაძის

ლექსში აკვიატებულივით, ემოციურად მრავალგზის გამეორებულ რიცხვ „ოთხს“, ერთგვარი გამოსაფხიზლებელი სილის გაწვნისა და განგაშის ზარის ფუნქცია აქვს; პოეტი არავის და არაფერს ერიდება და ლექსის საშუალებით მომხდარში თითოეულ ჩვენგანს ადანაშაულებს – საკუთარ თავსაც, რა თქმა უნდა; „ოთხის“ ძახილით ის დაუნდობლად გვახსენებს მწარე სიმართლეს. თითქოს  უნდა, რომ  ეს რიცხვიც ისე ჩაგვრჩეს მეხსიერებაში და ისე სამუდამოდ დაგვამახსოვრდეს, როგორც ჩვენი დაკარგული ტერიტორიები – სამაჩაბლო, აფხაზეთი – და ეს ხსოვნა სასჯელად ვატაროთ; გვახსენებს, რომ დიახაც, ჩვენ ყველანი ერთად ვიყავით (ვართ!) ის ადამიანები, რომლებიც „ზუსტად“ ამ ოთხი ადამიანის გადასახადებით

„ვაფინანსებდით ცეკვა–სიმღერას
ლოცვას სიმღერის წინ
პარაპლანებით ფრენას ლაჟვარდოვან სანაპიროებზე“  და
„…ერთადერთი მათი უსაფრთხოებისთვის
არ გვეყო ფინანსები
მერე როგორ ჩამოვიყვანდით
აეროსმიტს
როგორ დავარიგებდით პრემიებს“.

და მათთვის „ვინც ოთხზე ბევრად მეტია უკვე“,  როგორც საერთოდ ხდება ხოლმე დაუცველი ადმიანების შემთხვევაში, არც ხელფასის გასაზრდელად აღმოჩნდა თანხა“, ყველა სხვა კარიც  ჩაიკეტა  და

„მხოლოდ ცათა სასუფევლის კარი აღმოჩნდა ღია“,

 რომლის გაღება-დახურვაზე მაინც, საბედნიეროდ, სააქაოდან  არავის მიუწვდება ხელი.

მარიამ წიკლაური

ლექსში „მე თქვენ ცოცხლები არასოდეს მომიკითხიხართ“, თავს იმუნათებს იმის გამო, რომ შახტაში გარდაცვლილი ოთხი ადამიანი მას სიცოცხლეში არასოდეს მოუკითხავს და არც სახელები იცოდა მათი. თუმცა იმის ცოდნა კი ჰქონდა, რომ

„მღვიმეებს და გამოქვაბულებს“
თავის ხალხი ჰყავს, რომლებსაც „დედამიწის გულიდან“
„ლუკმა–პურის ამოტანა სურთ“, რომ
„მიწის პურს ჭამს მათი ცოლ–შვილი“,  და  ამის გამო, „სინანულის მაღაროში“ ვარდება; სათქმელი ბევრი აქვს, ალბათ, არც გულწრფელ ცრემლს დააყვედრებდა გარდაცვლილებს, მაგრამ მაშინ, როცა უკვე აღარაფერი ეშველება ამ ოთხ ადამიანს, როცა უკვე დასრულებულია  ოთხი სიცოცხლის ამბავი, ის ფიქრობს, რომ

„…დიდი მატრაბაზობა იქნებოდა,
ფესიბუქზე სამძიმრის წერა“, რადგან
არც აქციებზე მისულა მათ გვერდში სადგომად, არც   „მონური შრომის კოდექსი“ დაუძრახავს,  არც არასოდეს ჩასულა მათთან, რომ ერთხელ მაინც შეხვედროდა „შავი მიწიდან მზის ამოსვლას“ და მათთან ერთად ესუნთქა „სიკვდილის ალხი“. და სწორედ იმიტომ, რომ,არც კი ახსოვდა ისინი,

„სანამ არ მოკვდნენ,
სანამ არ იქცნენ სიუჟეტებად, ნიუსებად,
სამოქალაქო სოლიდარობის ობიექტებად,
ლექსის გმირებად…“,
პოეტი გადაწყვეტს, რომ დუმილი აირჩიოს გლოვის ფორმად.
თინა სიხარულიძის 

ლექსი -„მკვდარი მეშახტის ცოლებო, გოგოებო, ქალებო“ ბოლოსთვის შემოვინახე. თუმცა სპეციალურად არა, ისედაც ყველაზე ბოლოს წავიკითხე ამ ლექსებიდან. ის როგორც „მანიფესტი“, ისე გავრცელდა ქვეყანაში, და, ალბათ, წაკითხვის შემდეგ, არც ერთი ადამიანი, –  დიდი იმედი მაქვს, ამჯერად არც ისინი, ვისაც უშუალოდ ევალებოდა გარდაცვლილი მეშახტეების უსაფრთხოების დაცვა, –   არ დაუტოვებია გულგრილი. თუკი ეკა ქევანიშვილის მეშახტის ცოლი შეგუებულია თავის დუმილით გაჯერებულ ცხოვრების წესს, აქ „ოთხთაგან ერთი მეშახტის ცოლი“ შეძრულია თავის უბედურებით, უიმედოდ არის დარჩენილი; მას უამრავი პასუხგაუცემელი კითხვა აქვს, არ იცის, როგორ გააგრძელოს ქმრის გარეშე ცხოვრება მარტომ და ჯერ მხოლოდ ლაპარაკობს, თავისი ცხოვრების ამბავს ჰყვება გაუჩერებლად – დაწვრილებით იხსენებს ქმრის სახლიდან წასვლის დილას, წინა საღამოს კამათს – ლაპარაკობს და სწორადაც იქცევა, იმიტომ, რომ თუ გაჩერდა, მაშინ თვითონაც „იფრენს“ ან გაგიჟდება სინანულისგან,  მწუხარებისგან, იმის გააზრებისგან, რომ როგორც ამბობს, მისი ქმარი

„წავიდა უთქმელი, საბანი შემისწორა და წავიდა.
დამიტოვა სახლი, დამიტოვა შვილები და იფრინა 400 მეტრი.
არ შევურიგდი ჩემს ქმარს, ბნელ გვირაბებში ისე გავუშვი.
არ შევურიგდი ჩემს კაცს, არ გავუნელე კაცური დარდი,
არ გავაყოლე ჩვეული კოცნა.
მარტო ერთი ქილა ლობიო გავატანე“.

მას, როგორც ჩანს, ათამამებს კიდეც ქმრის სიკვდილი (მით უმეტეს, რომ დასაკარგი და დასარცხვენი აღარაფერი აქვს) და ყველას გასაგონად ლაპარაკობს ცოლქმრული ურთიერთობის დაფარულ დეტალებზე (მისი ემოციები რამდენიმე ადგილას ირმას ბერიძის „ჩემი შეყვარებულის“ ლირიკული გმირის განცდებთანაც გადაიკვეთება). და მიუხედავად დაობლებულ შვილებზე, მათ მომავალზე წუხილისა, მისი ამბავი მაინც  უკაცოდ დარჩენილი მეშახტის ცოლის გლოვაა, იმ  ახალგაზრდა ქალის მანიფესტია, რომელმაც ამ დიდ უბედურებაში თავისი თავი, თავისი ეგო, თავისი ქალობა წამოსწია წინ და სწორედ მას დასტირის ყველაზე მწარედ (განსხვავებით ჩვენი ბებიებისა და დედებისა!).

„თქვენ ხომ შერიგებული გაუშვით თქვენი ნატანჯი კაცები,

თქვენი მეფე კაცები, გოგოებო?
ხომ გაატანეთ ფრთებად თქვენი კოცნები,

ხომ გაატანეთ ბალიშებად თქვენი თმების სიმსუბუქე,

თქვენი მკერდის სირბილე?“

აი, ასე, ამ სიტყვებით მთავრდება ეს ემოციური „დატირება“.

შეიძლება ფიქრობთ, რომ წერილის ბოლოს თემას გადავუხვიე, მაგრამ ასე ნამდვილად არ არის და გეტყვით რატომაც: თინა სიხარულიძის ლირიკული გმირი ახალი ეპოქის, 21-ე საუკუნის მეშახტის ცოლია, გარდაცვლილი ქმრის კუბოსთან სიმართლესა და თავის გრძნობებზე  მოლაპარაკე ძლიერი ქალი, რომლის მსგავსები რეალობაშიც არიან. მე მჯერა, ასეთი ქალები უბედურებასაც ადვილად მოერევიან და სამომავლოდ ყველაზე უკეთ სწორედ ისინი დაიცავენ  ცოცხალი მუშების, მათი ცოლებისა და შვილების უფლებებს და ასე მიაგებენ პატივს თავიანთ მკვდარ მუშა ქმრებს.

P.S.  დაბოლოს, ისიც უნდა ვთქვა, რომ ამ წერილისთვის არც ავტორები და  არც ლექსები სპეციალურად არ შემირჩევია. მე უბრალოდ, იმ ლექსებზე გავამახვილე ყურადღება, რომლებიც უცებ, ცხელ გულზე გამახსენდა. მათი განხილვა კი, პირველ რიგში, სწორედ მუშებისადმი სოლიდარობის გამოცხადებისა და იმ უმოქმედობისა და სინდისის ქენჯნის გამო გადავწყვიტე, რომელსაც სახლში, ფეისბუქთან ჯდომით განვიცდი. და რადგან დარწმუნებული ვარ, რომ მე ერთადერთი არ ვარ, ვინც ამ მდგომარეობაში აღმოჩნდა, მოდით მაშინ, ეს წერილი ჩვენი, ყველასი, პოეტების და არაპოეტების, ერთობლივი სათქმელი იყოს, ჩვენი გარდაცვლილი მუშებისთვის გამოცხადებული ერთობლივი სამძიმარი!