სკოლაში მათემატიკის სწავლა რუტინულ შრომას მოითხოვს, ერთფეროვანი სამუშაო კი, როგორც წესი, ასუსტებს მოსწავლის ინტერესს, ამიტომ მასწავლებელმა საგნის სწავლებასთან ერთად მოსწავლის მოტივაციის ამაღლებაზეც უნდა იზრუნოს. მრავალფეროვანი, სწორად დაგეგმილი შემაჯამებელი დავალებები მათემატიკის სწავლას გაცილებით სახალისოს ხდის და ამაღლებს მოსწავლის დამოუკიდებლობის ხარისხს.
შემაჯამებელი დავალება საგაკვეთილო პროცესში მოსწავლის დამოუკიდებელი მუშაობის უნარის განვითარების საუკეთესო საშუალებაა. დამოუკიდებელი მუშაობა, თავის მხრივ, ადამიანის აზროვნების ჩამოყალიბების ერთ-ერთი ინსტრუმენტია. შესაბამისად, მოსწავლის აზროვნების განვითარება დამოუკიდებელი აქტივობების ხელშეწყობის გზით უნდა ხდებოდეს. ამ პროცესში აუცილებლად გასათვალისწინებელია მოსწავლის ფსიქოლოგიური განვითარების ეტაპები. მხოლოდ თანასწორუფლებიანი ურთიერთობისას, საკუთარი ღირსების შენარჩუნების პირობებში, შეცდომის დაშვების შიშისაგან გათავისუფლებით შეიძლება მოსწავლის დარწმუნება საკუთარ შესაძლებლობებში. ასე განწყობილი, იგი მზად არის დამოუკიდებელი საქმიანობისთვის.
მათემატიკის გაკვეთილებზე დამოუკიდებელი საქმიანობის მიზანი უნდა იყოს ინტელექტუალური ოპერაციების (ანალიზის, შედარების, განზოგადების) უნარების განვითარება, სწავლისათვის მოტივაციის შენარჩუნება. მოსწავლის დამოუკიდებელი აზროვნება ვითარდება, როცა მას საშუალება ეძლევა, ამოხსნას ამოცანა, ამტკიცოს ინდივიდუალური გადაწყვეტილება, მოამზადოს რეფერატი ნასწავლი თემის შესახებ და სხვა მსგავსი აქტივობები. დამოუკიდებელ მუშაობას საწყის ეტაპზე გეგმავს მასწავლებელი და მისივე ზედამხედველობით ახორციელებს მოსწავლე. მომდევნო ეტაპებზე მასწავლებლის ჩართულობა თანდათან უნდა შემცირდეს, ხოლო მოსწავლის პასუხისმგებლობა გაიზარდოს.
საგაკვეთილო პროცესში დამოუკიდებელი მუშაობის უნარის გასაუმჯობესებლად ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალება ტრადიციული საკონტროლო წერაა. სწორედ საკონტროლო წერის დროს არის მოსწავლე სრულიად დამოუკიდებელი. მათემატიკის საკონტროლო წერის ძველი ფორმატი, ხუთი ღია ამოცანისგან შემდგარი დავალება, მოსწავლის აზროვნების განვითარებას არათუ ვერ წაახალისებს, არამედ თრგუნავს კიდეც და შესაძლოა საზიანოც კი აღმოჩნდეს მისი ფსიქოლოგიური მდგომარეობისთვის. ასეთი დავალება მოსწავლის მხრივ დინამიკურ ცოდნასა და ამ ცოდნის ტრანსფერის უნარზეა გათვლილი, რასაც მოსწავლეთა უმრავლესობას ვერ მოვთხოვთ. თუ მოსწავლის ინტერესთა სფეროში მათემატიკა არ შედის, მსგავსი დავალება მას კიდევ უფრო გაუნელებს სწავლის, დამოუკიდებლად მუშაობის სურვილს და შესაძლოა, მისი თვითშეფასების დაქვეითებაც გამოიწვიოს.
შემაჯამებელი დავალება მრავალფეროვანი უნდა იყოს, შეიცავდეს როგორც თეორიული ხასიათის კითხვებს, ისე დახურულ და ღია ამოცანებს. სირთულის მიხედვით დიფერენცირებულ ამოცანებს სასურველია დაერთოს ილუსტრაციაც. დავალება დაყოფილი უნდა იყოს სავალდებულო (რომელიც მოითხოვს ყველა მოსწავლისათვის აუცილებელ საბაზისო ცოდნას) და არჩევით (რომელიც მოითხოვს დამოუკიდებელი აზროვნების უფრო მაღალ ხარისხს) ნაწილებად. ასეთი ფორმატი მოსწავლეს სთავაზობს არჩევანის თავისუფლებას. ამ შემთხვევაში მისი დამოკიდებულება შეგნებულია. იგი უარს იტყვის პლაგიატზე, იგრძნობს პასუხისმგებლობას გადაწყვეტილებაზე, დაინტერესდება საკუთარი შედეგით.
შემაჯამებელ დავალებას უნდა ერთვოდეს შეფასების სქემა (რუბრიკა). სასურველია, მასში ჩართული იყოს გრაფაც თვითშეფასებისთვის. ასეთი პრინციპით შედგენილი დავალება მასწავლებელსაც უადვილებს საქმეს – ხელს უწყობს როგორც მთელი კლასის, ისე ცალკეული მოსწავლეების ცოდნის შეფასებაში.
გთავაზობთ შემაჯამებელი დავალების ნიმუშს IX კლასისთვის თემაზე „სამკუთხედების მსგავსება, ჰერონის ფორმულა“.
სავალდებულო ნაწილი:
დავალება ათი ამოცანისგან შედგება. მისი სავალდებულო ნაწილი შვიდ საკითხს შეიცავს. მათგან ორი თეორიული კითხვაა, სამი – მარტივი დახურული ამოცანა. მათზე სწორი პასუხის გაცემა მოსწავლისგან განსაკუთრებულ ძალისხმევას არ მოითხოვს, თუ ის სისტემატიურად სწავლობს განსაზღვრებებს, თეორემებს, ფორმულებს. მომდევნო ორი ღია ერთსაფეხურიანი ამოცანა იძლევა შესაძლებლობას, მოსწავლემ თეორიული მასალა დინამიკაში გამოიყენოს. ეს ამოცანები უნდა ჰგავდეს საკლასო ან საშინაო სამუშაოში წინასწარ ამოხსნილ ამოცანებს. მოსწავლე, რომელიც ამ მოთხოვნებს ასრულებს, სავსებით შესაძლებელია, შეფასდეს საშუალო (7 ან 6) ქულით.
მოსწავლეს, რომელიც სავალდებულო ნაწილს ადვილად და სწრაფად გაართმევს თავს, ეძლევა შესაძლებლობა, ამოხსნას მეტი ამოცანა და, შესაბამისად, უფრო მაღალი შეფასება დაიმსახუროს. დავალების არჩევითი ნაწილი სამი ღია ამოცანისგან შედგება და ცოდნის უფრო მაღალ დონეზეა ორიენტირებული. ამოცანების რაოდენობისა და სირთულის განსაზღვრა კლასის დონეზეა დამოკიდებული და მასწავლებლის პრეროგატივაა.
მათემატიკის სწავლების პროცესში მოსწავლის ცოდნისა და უნარების კონტროლი მნიშვნელოვანი რგოლია. არსებითად მასზეა დამოკიდებული მასწავლებლისა და მოსწავლეების საქმიანობის ეფექტიანობა. შესაბამისად, საგანმანათლებლო პრაქტიკაში დიდი ადგილი ეთმობა შეფასების ორგანიზებასა და შინაარსს.
შეფასების სქემა: მაქსიმალური ქულა – 17
| ქულა | 17-15 | 14-12 | 11,10 | 9,8 | 7,6 | 5 | 4 | 3 | 2 | 1 |
| ნიშანი | 10 | 9 | 8 | 7 | 6 | 5 | 4 | 3 | 2 | 1 |
| თქვენი შეფასება | ||||||||||
| მასწავლებლის შეფასება | ||||||||||
მართალია, შემაჯამებელი სამუშაოს შემოწმების გონივრულ ვადას სკოლა განსაზღვრავს, მაგრამ მოსწავლეთა მოტივაციის მაღალი დონის შესანარჩუნებლად მნიშვნელოვანია, შედეგების ანალიზი საკონტროლო წერის მომდევნო გაკვეთილზე მოხდეს. საკონტროლო წერა მხოლოდ მაშინ მიაღწევს მიზანს, თუ მას კარგად ორგანიზებული უკუკავშირი მოჰყვება. საკონტროლო წერის განმსაზღვრელი შეფასება სავალდებულოა. განმსაზღვრელი შეფასების პარალელურად საჭიროების შემთხვევაში მასწავლებელმა განმავითარებელი შეფასებაც უნდა გამოიყენოს, რასაც შემეცნებითთან ერთად ფსიქოლოგიური დანიშნულებაც აქვს. შედეგების ინდივინდუალური განხილვა და მოსწავლისთვის აპელაციის საშუალების მიცემა, მოსწავლისა და მასწავლებლის ინდივიდუალური ურთიერთობისას მასწავლებლის მხრივ არგუმენტირებული და წამახალისებელი განმარტებები მოსწავლეს პიროვნული მნიშვნელობის შეგრძნებას მატებს. მასწავლებელი შედეგის კონფიდენციალურობის გარანტი უნდა იყოს.
