წარმატებული განათლების სისტემის მქონე ქვეყნების მსოფლიო რეიტინგი წლიდან წლამდე უმნიშვნელოდ იცვლება: როგორც წესი, მოწინავე პოზიციებს აზიის სახელმწიფოები იკავებენ. დღეს ვეცდებით ვუპასოხოთ კითხვას, რა განაპირობებს ამ ქვეყნებში განათლების სისტემის გამართვას და რა გამოცდილების გაზიარება შეუძლიათ აღმოსავლელ გამნათლების მესვეურთ ჩვენთვის?
უპირველეს ყოვლოსა განათლების საერთაშორისო ექსპერტები განათლების მინისტრებს აღმოსავლურ სამყაროში საქმიანი მივლინებების დაგეგმვას ურჩევენ. წარმატებული ქვეყნების რეიტინგს თუ დავაკვირდებით, ერთგვარ გეოგრაფიულ კანონზომიერებას შევამჩნევთ: პირველ ადგილებს ხშირად იკავებენ სინგაპური, სამხრეთ კორეა, ჰონკონგი, იაპონია. 2016 წელს განათლებული მოსწავლეების რაოდენობით თავი ჩინეთის პროვინციებმაც იჩინეს.
განათლების სამინისტროს წარმომადგენლებს პოზიტიურ გამოცდილებას გაუზიაირებენ ტაივანის, მაკაოს და ვიეტნამის კოლეგები. ეს ქვეყნებიც ხშირად მოხვედრილან საუკეთესოთა ჩამონათვალში. სხვათა შორის, ჩვენს მიერ დასახელებულ ქვეყნებში კანონი ნამდვილად კანონობს, მაშასადამე, მოქალაქეებს, მოსწავლე-მასწავლებლებიანად კანონმორჩილება, კონფორმიზმი, გენეტიკური მიზანდასახულობა და კოლექტივიზმისკენ სწრაფვა ახასიათებთ. ამ მხრივ გამონაკლისს წარმოადგენს მაღალი განათლების ხარისხით განთქმული ფინეთი, სადაც უპირატესობა უფრო სხვა – ლიბერალურ ღირებულებებს მიენიჭება.
წარმატებული განათლების სისიტემის მოხსენიებისას სპეციალისტები ხშირად აჟღერებენ ფენომენს სახელწოდებით „რესურსების წყევლა“. ფენომენის კანონზომიერების არსი შემდეგია: შემჩნეულია, რომ ბუნებრივი რესურსებით, ვთქვათ, ნავთობის უზარმაზარი მარაგით მდიდარ ქვეყნებში, განათლების დონე არცთუ მაღალია, რასაც მარტივი ახსნა აქვს: რთულია დაარწმუნოთ ადამიანი განათლების აუცილებლობაში მაშინ, თუ ის ისედაც იქნება უზრუნველყოფილი უზრუნველი მომავლით მაღალი სადიპლომო ქულების გარეშე.
თუმცა, „რესურსების წყელვას“ მეორე მხარე აქვს. ბუნებრივი რესურსებით ღატაკი ქვეყნების მოსახლეობას პირიქით, ინტელექტუალური წყურვილი ახასიათებს და ის სწრაფად ვითარდება. ასეთია სამხრეთ კორეა, სადაც ექვსიოდე წლის წინ დაბალი წიგნიერების დონეზე საუბრობდნენ, დღეს კი მსოფლიო ბაზრის წარმოდგენა კორეული ტექნოლოგიების გარეშე პრაქტიკულად შეუძლებელია.
განათლების სპეციალისტები გამართული განათლების სისტემების ერთ-ერთ მთავარ ღერძად მასწავლებლებს ასახელებენ. ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის ინდუსტრიის გურუმ, ანდრეას შლეიჰერმა ერთხელ აღნიშნა, რომ „არცერთ განათლების სისტემას არ შეუძლია იყოს უკეთესი მასში მომუშავე მასწავლებლებზე“. იგივე დაადასტურა გასული წლის ნოემბრის TIMSS რეიტინგმა: ამა თუ იმ ქვეყნების წარმატება პირდაპირ უკავშირდება სწავლების ხარისხს. ამდენად, რა მიზანიც არ უნდა დაისახონ განათლების მინისტრებმა, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების გარეშე ვერცერთი მიზანი ვერ მიიღწევა.
შესაძლოა უძველესი კულტურის მქონე ქვეყანა იყო, მაგრამ განათლებული ქვეყნების რეიტინგში მაინც ვერ მოხვდე. შემნეული ტენდენციის თანახმად, პირველ პწკარში უმეტესად ხვდებიან ისინი, ვინც არცთუ შორეულ წარსულში ჩამოყალიბდა სახელმწიფოდ. მაგალითად, ფინეთი. ამ ქვეყანამ სულ ახლახან აღნიშნა სახელმწიფოებრიობის 100 წლისთავი. მოწინავე სინგაპურშიც თანამედროვე პოლიტიკურ წყობა მხოლოდ XX საუკუნეში ჩამოყალიბდა. ვიეტნამმა სწრაფი განვითარება მხოლოდ გასული საუკუნის 70-იანი წლებიდან დაიწყო და სხვ. ჩნდება ეჭვი, რომ ნორჩი სახელმწიფოები უფრო იოლად ადაპტირდებიან და ექვემდებარებიან ცვლილებებს განათლების სისტემაში.
ასევე, განათლების სისტემაში რეფორმებს სწრაფად და ხარისხიანად ატარებენ მძლავრ მეზობლებთან შეჭიდებული ქვეყნები. ფინეთმა, პოლონეთმა და ესტონეთმა შეძლო საბჭოთა ბლოკის შემოტევების დაგავლენების უარყოფა. სამხრეთ კორეამ და ჰონკონგმა ჩინეთის გავლენისგან იხსნა თავი, პაწაწუნა სახელმწიფო სინგაპური კი ყოველთვის დიდი სახელმწიფოების ალყაში იყო მოქცეული.
განათლების სხვადასხვა რეიტინგში ესა თუ ის პოზიცია დგინდება იმ ახალგაზრდების რაოდენობრივი პროცენტიდან გამომდინარე, რომლებმაც ცოდნის გარკვეულ დონეს მიაღწიეს. რეიტინგში წინაურდებიან სწორედ ქვეყნები, სადაც წარმატებისთვის მოსწავლეთა უმრავლესობა იღვწის, შეძლებული წრეებიდანაც და ა სოციალურად დაუცველებიც. სწორედ ამით გამოარჩევიან აზიის ქვეყნები ევროპისგან – აქ მასწავლებლები იძულებულები და ვალდებულები არიან ყველაზე სუსტი მოსწავლეები ამეცადინონ, რათა მათ განათლების გარკვეულ ზღვარს მაინც მიაღწიონ.
განათლების სისტემის აღქმა პოლიტიკური და კულტურული გარემოს გათვალისწინების გარეშე რთულია. ძალიანაც რომ გვიყვარდეს ინოვაციებზე მსჯელობა, უნდა გვახსოვდეს, რომ ნებისმიერ სისტემაში, მათ შორის განათლების, ცვლილებების შეტანა ბევრად მტკივნეულია და მზად უნდა ვიყო კრიტიკულად განწყობილი მოწინააღმდეგეთა მთელი არმიისთვის. სინამდვილეში, ქვეყნები მხოლოდ დროული ცვლილებების ხარჯზე აღწევენ მაღალ შედეგებს განათლებაში.
სპეციალისტები ურჩევენ განათლების სისტემაში მომუშავე ჩინოვნიკებს ყურადღება მიაქციონ სხვა ქვეყნების მიერ დანერგილ წარმატებულ იდეებს და გამოცდილებას. ყოველთვის არ არის აუცილებელი დროის დაკარგვა ახალი ველოსიპედის გამოგონებაზე და ექსპერიმენტებზე. იმისათვის, რომ განათლების სისტემა სრულად შეიცვალოს, ზოგჯერ ათი წელიც არ კმარა. დიდი დრო ამცირებს მოტივაციას, მით უფრო, რომ განათლების სფეროში საკმაოდ ხშირად იცვლებიან მინისტრები და ეს არა მხოლოდ პოსტსაბჭოთა სივრცის პრობლემაა. მაგალითად, იყო შემტხვევა, როდესაც არგენტინაში 19 დღის განმავლობაში სამი განათლების მინისტრი გამოიცვალა. მინისტრების ხშირი ცვლა საზიანოა განათლების სისტემის რეფორმისათვის. განათლება გიგანტური სისტემაა. მისი კორექცია და „ადგილიდან დაძრა“ რთულია. მის შედეგებს კი თაობები იმკიან.
რაც შეეხება გასული წლის რეიტინგს, რომელიც შვეიცარიის არაკომერციულმა ორგანიზაციამ მსოფლიო ეკონომიკურმა ფორუმმა ყოველწლიური ანგარიშის (Global Competitiveness Report) ფარგლებში გამოაქვეყნა, გახლავთ 138 ქვეყნის ანალიზი. 2016 წლის ლიდერი განათლების სფეროში კვლავ სინგაპურია, მეორე ადგილს ფინეთი იკავებს, მესამეს – ნიდერლანდენი, რომლის მოსახლეობის მესამედს 25-დან 64 წლამდე უმაღლესი განათლება აქვს მიღებული. მეოთხე და მეხუთე ადგილებზე შვეიცარია და ბელგიაა (შრომის ბაზარზე ბელგიელებზე განსაკუთრებით მაღალი მოთხოვნაა ევროპაში). მათ მოყვება დანია, ნორვეგია, აშშ-ში, ავსტრალია, ახალი ზელანდია და ისლანდია.
