დისკუსია იმის შესახებ, თუ რა სახის ლიტერატურა უნდა ისწავლებოდეს სკოლაში, არასოდეს კარგავს აქტუალურობას. საინტერესოა, რას კითხულობენ უფროსკლასელები მსოფლიოს სხვა ქვეყნებში? აღმოჩნდა, რომ ბევრ დასავლეთ ქვეყანაში ასეთი საგანი არც არსებობს, თუმცა არსებობს „მშობლიური ენა“ და „ზეპირსიტყვიერება“.
გერმანია: ინტერპრეტაცია, დისკუსია, დაცვა. გერმანიაში „მშობლიური ენის“ სასკოლო პროგრამა რეგიონალურ დონეზეა შემუშავებული – თითოეულ ფედერალურ მიწას შესაძლოა თავისი პროგრამა ჰქონდეს. ბავშვები სკოლაში ბევრს არა, მაგრამ სიღრმისეულად კითხულობენ. იწყებენ თანამედროვე ნაწარმოებებით და ამთავრებენ კლასიკით. თუ რა უნდა წაიკითხოს მოსწავლემ, ამას მასწავლებელი წყვეტს. მასწავლებელს დიდი არჩევანი ეძლევა. გერმანიაში არ არსებობს სავალდებულო საკითხავი წიგნების სია, მათ მხოლოდ სარეკომენდაციო ჩამონათვალი აქვთ.
მოსწავლეები კლასიკას მერვე კლასიდან ეცნობიან. მეცხრე კლასში მოსწავლეები კითხულობენ გოეთეს, შილერს, გოფმანს, ფონტანეს, შნიცლერს, კაფკას, ბრეხტს, თანამედროვე ავტორებიდან ფრიშს, ზიუსკინდს, ტიმს, კელმანს, შლინკს, გრასეს. მაგალითად, გოეთეს ყველა მოსწავლე ეცნობა. მისი ნაწარმოების კითხვისას მთავარია არა შინაარსის ცოდნა ან ავტორის ბიოგრაფიის ცოდნა, არამედ წაკითხულის ინტერპრეტირების უნარი, საკუთარი მოსაზრებების მკაფიოდ ჩამოყალიბება, დისკუსიებსა და განხილვებში მონაწილეობა, საკუთარი თვალსაზრისისა და შეხედულებების დაცვა. რაც შეეხება გიმნაზიებს, აქ შესასწავლი ტექსტები წლიდან წლამდე უფრო რთულდება. მოსწავლეები იკვლევენ იმ ლიტერატურულ საშუალებებს, რომელთა დახმარებით იქმნება არა მარტო ლიტერატურული ნაწარმოები, არამედ, ვთქვათ, საგაზეთო სტატია, პროტოკოლი, ანგარიში, პრეზენტაცია და სხვ.
საფრანგეთი: სტილი. საკუთარი კულტურის გადარჩენაში ფრანგებისთვის გადამწყვეტი როლი ითამაშა იმან, რომ ისინი არასოდეს ჩაღრმავებიან თვითგვემას, თვითკრიტიკას, არც სული შეუბერავთ კულტურული ტრადიციებისთვის. ფრანგ ბავშვებს სკოლაშივე უნერგავენ, რომ მთავარია დიალოგი. ლიტერატურის გაკვეთილები ფრანგულ სკოლებში მნიშვნელოვანია ადამიანის სასაუბრო ენისა და ყოველდღიური კულტურის კონტექსტიდან გამომდინარე.
საფრანგეთის განათლების სამინისტრო საკმაოდ მკაცრად უდგება საგამოცდო ლიტერატურის სიას, მაგრამ ამ სიის ფორმირება მხოლოდ მასწავლებლის საქმეა. საფრანგეთში, ისევე როგორც გერმანიაში, აუცილებელი როდია, იცოდე ავტორის ბიოგრაფია. აქცენტი უფრო წიგნის ენასა და სტილზე გადადის. კოლეჯში, პირველივე გაკვეთილებზე, ბავშვებს თხოვენ მასწავლებლის მიერ მოცემული ნაწყვეტი მოლიერის ან ვოლტერის სტილში დაასრულონ. უფროს კლასებში კი აქცენტი ნაწარმოების ფილოლოგიურ განხილვაზე გადადის. არ არის აუცილებელი მოსწავლემ დიდი ნაწარმოები წაიკითხოს. მოისურვებს ის ამას თუ არ მოისურვებს, მისი არჩევანია, მაგრამ ნაწყვეტების ან მცირე მოცულობის ნაწარმოებების წაკითხვა და ავტორის ნატიფი ენის გაცნობა აუცილებელია.
ფრანგული სკოლის მასწავლებლებს ძალიან უხარიათ, როდესაც მოსწავლეები ჯეროვნად ინტერესდებიან მწერლის სტილის თავისებურებებით, ფრანგული ენის სინატიფითა და მუსიკალურობით, იჩენენ ინტერესს ლამაზი და ჭკუის სასწავლებელი გამონათქვამების მიმართ. მაგალითად, ფრანგ მოსწავლეს გაკვეთილზე თავისუფლად შეუძლია განაცხადოს: „სინამდვილეში, რას წარმოადგენს ფრანსუა საგანი? დიახ, შეიძლება ის საინტერესო მწერალია, მაგრამ ყოველ სიტყვაზე ბორძიკობს. სასიყვარულო რომანების კითხვას მე რონსარის დეკლამირება მირჩევნია“.
გერმანელი მოსწავლეების მსგავსად, ფრანგი მოსწავლეებიც განიხილავენ და აანალიზებენ საპარლამენტო დებატებს და ძველ რადიოგადაცემებს. საფრანგეთში ლიტერატურის გაკვეთილები ხშირად ფორმირდება ცალკეულ თემების მიხედვით: „საკუთარი თავის აღწერა“, „სიყვარულის ახსნა“, „ქალაქი“, „ირონია“, „თავისუფალი მანერები“ და სხვ.
დიდი ბრიტანეთი: ეროვნული სასწავლო გეგმა. ეროვნული სასწავლო გეგმა ის დოკუმენტია, რომლის მიხედვით ბრიტანეთში სასკოლო სწავლების პროგრამა რეგულირდება. მას ინგლისის მთავრობა ადგენს და რამდენიმე წელიწადში ერთხელ აკორექტირებს. კონკრეტულ მითითებს ეს გეგმა არ მოიაზრებს, მხოლოდ აუცილებელ „ცოდნასა და უნარებზე“ მიუთითებს, მათ შორის იმაზე, რომ, სულ ცოტა, შექსპირის რამდენიმე პიესა, XIX საუკუნის ერთი რომელიმე რომანი (არ აქვს მნიშვნელობა ვინ გამოსცა) და ერთი მხატვრული ან დრამატული ნაწარმოები, რომელიც ბრიტანეთის კუნძულებზე 1914 წლის მერე დაიწერა, ბავშვებმა უნდა იცოდნენ.
ბრიტანეთში არ არსებობს ლიტერატურის სახელმძღვანელო. რა უნდა წაიკითხოს მოსწავლემ, მასწავლებელი განსაზღვრავს. სასწავლო გეგმაში ნათქვამია, რომ მასწავლებელი უნდა დაეხმაროს მოსწავლეს ინგლისური ლიტერატურული მემკვიდრეობის სიღრმისა და სიდიადის გააზრებაში. მასწავლებლები მოსწავლეებს ურჩევენ, ყურადღება მიაქციონ კლასიკურ ნაწარმოებსა (შექსპირი, დიკინსონი, ჯოან როულინგი) და ჟურნალისტურ ტექსტებს. თუმცა წერას, აზროვნებას, ანალიზს მოსწავლეები მცირე კლასებიდანვე სწავლობენ. აქცენტიც სწორედ ამაზე კეთდება. ანბანის შესწავლისთანავე მოსწავლეები მაშინვე იწყებენ თავისუფალი თემების წერას, ჯერ საკუთარ ოჯახსა და თავზე წერენ. შვიდი წლის ასაკში კი დავალებად ზღაპრების წერა ეძლევათ. მასწავლებელი უხსნის მათ, თუ როგორ უნდა ააგონ სიუჟეტი, აღწერონ ზღაპრის გმირები, „შეკრან“ ტექსტი.
წიგნის კითხვა სიამოვნებაა – ამ ლოზუნგის პრაქტიკად ქცევას ყველა მასწავლებელი ცდილობს. ბრიტანეთში არავის აიძულებენ საზეპიროების დაზუთხვას. სკოლის გამოცდაზე კი თავისუფლად შეგიძლია ისარგებლო იმ წიგნით, რომელიც შენს თემას უკავშირდება.
აშშ: 10 წიგნი და 10 კრიტერიუმი. „მასწავლებელმა უნდა გაითვალისწინოს მოსწავლეთა სხვადასხვაგვარი მსოფლმხედველობა“, – წერია Polk County Public Schools სარეკომენდაციო ლიტერატურის სიის რევიუში. ეს სია ყოველწლიურად 31 აგვისტომდე მტკიცდება და უნდა მოიცავდეს მინიმუმ 10 წიგნს, რომელიც 10 კრიტერიუმით შეირჩევა. ლიტერატურულ ნაწარმოებთან სარეკომენდაციო სია საკმაოდ ვრცელია. მასში ათობით მწერალი და მათი ნაწარმოები შედის. ავტორები უმეტესად ამერიკელები ან ბრიტანელები არიან, მაგრამ ამ სიაშივე ნახავთ პასტერნაკს, ტოლსტოის, დოსტოევსკის, ასევე, არის რემარკი, პო, მოლიერი, კაფკა და სხვები. სარეკომენდაციო ლიტერატურული ნაწარმოები აუცილებელია მოიცავდეს ფუნდამენტურ, საკაცობრიო საკითხებს, თემებს ადამიანზე, პიროვნებაზე.
იაპონია: აზრის სტრუქტუირება. იაპონური სკოლა კულტივირებს ეროვნულ, ტრადიციულ განწყობებს, აღსაზრდელებისთვის მნიშვნელოვანია მორალის ნორმების დაცვა, რაც იაპონელი მოქალაქის ხასიათის ჩამოყალიბებისთვის ცალსახად მნიშვნელოვანი მომენტია. ცნობილი ფაქტია, რომ იაპონიაში სასწავლო წელი 1 აპრილს იწყება. ამომავალი მზის ქვეყანაში შემუშავებულია ერთიანი სასწავლო-მეთოდური სახელმძღვანელო გეგმა. გეგმაში პირდაპირ არის მითითებული, რომ „მეორეკლასელმა აღფრთოვანებით უნდა მოისმინოს, როდესაც მას საბავშვო მოთხრობას ან ზღაპარს წაუკითხავენ. ამ ასაკის მოსწავლემ უნდა მოახერხოს მოსმენილის მოკლე შინაარსის თავისი სიტყვებით გადმოცემა, დედააზრის გამოტანა, კლასის წინაშე გამოსვლა და თხრობაში თანამიმდევრობის დაცვა, მასწავლებლის კითხვაზე პასუხების გაცემა.
კლასიკური ლიტერატურა, როგორც საგანი, იაპონიაში საშუალო სკოლის მეორე საფეხურზე შემოდის. ამ დროს მოსწავლეთა ასაკი 15-დან 18 წლამდეა. სკოლაში სწავლებად იაპონურ ლიტერატურას ანალოგი არ გააჩნია. იაპონელები ინტროვერტები არიან, ამიტომ მნიშვნელოვანი რომანები აგებულია მთავარ მოქმედ პირთა აზროვნების სტრუქტუირებაზე.
შეიძლება იაპონიის სხვადასხვა სკოლა სხვადასხვა სახელმძღვანელოს იყენებდეს, მაგრამ ყველა კითხულობს ნაცუმე სოსეკის „კოკოროს“, აკუტაგავას „რაშომონას“, ასევე XX-XXI საუკუნის თანამედროვე ავტორებს მუკოდა კუნიკოს, ჰარუკი მურაკამს, სიბა რიოტაროს, სეიტე მაცუმოტოს.
