მასწავლებლის პრაქტიკული საჭიროებანი სწავლების ეფექტური წარმართვისთვის

ახალი საკითხის სწავლების საწყის ეტაპზე ყველა მასწავლებელს უწევს საკუთარი თავისთვის პასუხის გაცემა შემდეგ შეკითხვებზე:

1. რა არის საკითხის სწავლების მიზანი?
2. მოსწავლის მიერ რა საკითხების წინასწარი ცოდნა და რა უნარ-ჩვევების ფლობაა საჭირო მოცემული საკითხის შესწავლისთვის?
3. როგორ და რა დავალებებით მოვახდენ მოსწავლეების მზაობის დიაგნოსტირებას?
4. რა ინფორმაციით ან შეკითხვებით აღვძრავ მოსწავლეთა ინტერესს და გავაღვივებ ცნობისმოყვარეობას მოცემული საკითხის მიმართ?
5. როგორი დავალებების საშუალებით შევუწყობ ხელს მოსწავლეებს ცოდნის აგებასა და გააზრებაში?
6. როგორ დავეხმარებით მოსწავლეებს ცოდნის განმტკიცებასა და უნარ-ჩვევების გაწაფვაში?
7. როგორი დავალებების საშუალებით შევამოწმებ, გაიგეს თუ არა მოსწავლეებმა საკითხი?
8. რა ტიპური შეცდომები შეიძლება დაუშვან მოსწავლეებმა მოცემულ საკითხზე მსჯელობისას ან ცოდნის გამოყენებისას (ამოცანების ამოხსნისას, პროექტების შესრულებისას და სხვა) და რა მიზეზით?
9. როგორ მოვახდენ მოსწავლეთა ტიპური შეცდომების პრევენციას ან/და კორექციას (მაგალითად, შეკითხვები, მაგალითები და კონტრმაგალითები, მოდელები, განზოგადებები და სხვა)?
10. რომელი დავალებების საშუალებით შევაფასებ მოსწავლეთა მიღწევებს?

ბუნებრივია, რომ მასწავლებელი ეძიებს დახმარებას სხვადასხვა ძირითად თუ დამხმარე რესურსებში – მოსწავლისა თუ მასწავლებლის სახელმძღვანელოში, დამატებითი სავარჯიშოების კრებულებში და ა.შ. მაგალითად, ის ცდილობს წარმოიდგინოს, როგორ გამოიყენებს მოსწავლის სახელმძღვანელოს, თუ ამ წიგნის ერთი ტიპური თავის და პარაგრაფის სტრუქტურა ასეთია:

თავის სტრუქტურა

თავის დასაწყისში:

ა)            სამოტივაციო-საინფორმაციო მასალა;

ბ)            მზაობის სადიაგნოსტიკო მასალა.

რამდენიმე პარაგრაფი თავის ფარგლებში

თავის ბოლოს:

ა) შეჯამება (მაგალითად, მოკლე თეორიული ამონაკრები, დასკვნები, ფორმულები, ახალი ტერმინები და ა.შ.);

ბ) დამატებითი სავარჯიშოების პაკეტი, რომელიც ფოკუსირებულია ესგ ინდიკატორებზე;

გ) ტესტის (არამხოლოდ დახურული ამოცანებით) ნიმუში მოსწავლეთა თვითშეფასებისთვის შეფასების კრიტერიუმებთან ან სქემასთან ერთად;

დ) სავარჯიშოები ცოდნაში ხარვეზების აღმოსაფხვრელად.

ტიპური პარაგრაფის სტრუქტურა

1. მოსამზადებელი სავარჯიშოები (მაგალითად: სამოტივაციო, წინარე ცოდნის შესახსენებელი, აზროვნების ბიძგის მიმცემი, პარაგრაფში დასმული ამოცანების ქვეამოცანები და სხვა);
2. თეორიული ტექსტი თანმხლები ამოცანებით და ამოხსნის ნიმუშებით, კონკრეტული მაგალითებითა და ილუსტრაციებით (იდეების გათვალსაჩინოების მიზნით);
3. საბაზო/ძირითადი სავარჯიშოები:

ა)            ფუნქციური დანიშნულების მიხედვით ორი სახეობის დავალებები (გამააზრებელი – დამაკავშირებელი წინა ან სხვა ცოდნასთან – და ცოდნის განსამტკიცებელი);

ბ)            ცოდნის გამამდიდრებელი დავალებები (მაგალითად, განზოგადებების და კერძო შემთხვევების განხილვა);

გ) დავალებები ცოდნის გამოყენებაზე (მაგალითად, საყოფაცხოვრებო და საგანთაშორისი კავშირების ამსახველი ან შიდასაგნობრივი, რომელიც ცოდნის ტრანსფერს მოითხოვს).

4. დამატებითი სავარჯიშოები:

ა)            ცოდნის განსამტკიცებელი დავალებები (მაგალითად: კომპლექსური ამოცანები, ძნელი ამოცანები);

ბ)            ცოდნის გამამდიდრებელი დავალებები (მაგალითად: კვლევაზე ორიენტირებული ამოცანები, თავსატეხები).

5. წინა მასალის გასამეორებელი სავარჯიშოები (მაგალითად, ტიპური ამოცანები გაწაფულობის ხარისხის ასამაღლებლად).

შენიშვნა: თითოეული სახეობისთვის სახელმძღვანელოში მოცემულია ანალოგიური დავალებების წყვილები საკლასო და საშინაო დავალებებისათვის.

ამჟამად მოქმედ მოსწავლის სახელმძღვანელოებში წარმოდგენილია მასალის თემატური დაგეგმვა, ანუ საკითხები თანმიმდევრულად განიხილება ერთმანეთზე დაშენების პრინციპის შესაბამისად მათი შინაარსობრივი კავშირების და გართულება-გაძნელების გათვალისწინებით. ამ შემთხვევაში კლასში მუშაობა მიმდინარეობს ერთდროულად რამდენიმე განსხვავებულ შედეგსა თუ ინდიკატორზე ესგ-დან, რომელთაგან დომინირებს რომელიმე ერთი-ორი, თუმცა ასეთი აქცენტირება არ გამორიცხავს საგრძნობ ძალისხმევას სხვა შედეგებისა თუ ინდიკატორების მიმართულებით.

თემატურ-შინაარსობრივ წინსვლას თან სდევს წინსვლა ესგ შედეგებისა და ინდიკატორების მიღწევის თვალსაზრისითაც. რადგან სახელმძღვანელოს სტრუქტურული ერთეულები (თავები და პარაგრაფები) სულაც არაა ფოკუსირებული რომელიმე ერთი შედეგის მიღწევაზე, ამიტომ ასეთი სტრუქტურული ერთეულის დასრულებისას, როგორც წესი, იშვიათად თუ სრულდება ესგ რომელიმე შედეგზე მუშაობა – უმრავლეს შემთხვევაში ხდება მხოლოდ პარალელური წინსვლა რამდენიმე შედეგის მიმართულებით, მიიღწევა მხოლოდ რამდენიმე, ე.წ. “საშუალედო შედეგი”, ანუ “ქვეშედეგი”, რომელიც ინდიკატორთა რომელიმე კრებულს წარმოადგენს.

შესაბამისად, მასწავლებელთა წინაშე ხშირად ისმის საკითხი შემაჯამებელი დავალებებისა და განმსაზღვრელი შეფასების შესახებ: რა უნდა შევამოწმო – რომელიმე შედეგის მიღწევა თუ თემატიკის “დაფარვა”? როგორც წესი, მასწავლებლები მეორეს ასრულებენ, რაც არც თუ მთლად თანხმობაშია ესგ კონცეფციასთან, მოსწავლეთა განმსაზღვრელი შეფასება კი შემაჯამებელი დავალებების საშულებით წლის განმავლობაში 10-ჯერ მაინცაა ჩასატარებელი. ამიტომ აქტუალურია საკითხი იმის შესახებ, თუ რის შეჯამება-შემოწმება ხდება ამ 10 შემთხვევაში: დასამახსოვრებელი ინფორმაციის, სასწავლო შინაარსის გააზრებული ათვისების თუ  საგნობრივი კომპეტენციების ისეთი მნიშვნელოვანი კომპონენტისაც, როგორიცაა ესგ შედეგებსა და ინდიკატორებში ასახული უნარ-ჩვევები. შესაბამისად უნდა დაიგეგმოს შეკითხვების შერჩევაც ამ შემაჯამებელი დავალებისთვის და შეფასების სქემა/რუბრიკაც.

უკეთ რომ გავერკვეთ ამ საკითხში, კვლავ მივმართოთ მასწავლებლების პედაგოგიურ პრაქტიკას და მოქმედ სახელმძღვანელოებს. გარდა მოსწავლის სახელმძღვანელოსი, მასწავლებელი სარგებლობს მასწავლებლის სახელმძღვანელოთიც. ამ სახელმძღვანელოდან მისთვის ნათელი უნდა გახდეს, თუ რა ადგილი უკავია მის მიერ დასახულ სასწავლო მიზნებს სახელმძღვანელოს მიზანთა ან შედეგთა რუკაზე, სადაც წარმოდგენილია ესგ შედეგების მიღწევის “ტრაექტორია” სახელმძღვანელოს ავტორთა ჩანაფიქრის შესაბამისად.

შედეგთა რუკა არის ცხრილი, რომელიც წარმოგვიდგენს სასწავლო პროცესში მოსწავლეთა მიერ სტანდარტის შედეგების მიღწევის სქემას. გამართული მეთოდოლოგიური აპარატის მქონე სახელმძღვანელოში სტანდარტის რთული შედეგები, რომელთა მიღწევაც დროის და ენერგიის მნიშვნელოვან რესურსებს მოითხოვს, დაშლილია საშუალედო შედეგებად, ანუ ქვეშედეგებად, რომლებიც ასახავს ქვეამოცანების გადაჭრას სტანდარტის შედეგის მიღწევის გზაზე.

სასწავლო გეგმის ერთეულების თანმიმდევრულად გავლის კვალობაზე მოსწავლე წინ მიიწევს სტანდარტის შედეგების სრულად დაკმაყოფილების გზაზე (ქვემოთ იხ. საშუალედო შედეგების ცხრილის ფრაგმენტი, სადაც შედეგთა დანომვრაში პირველი არაბული ციფრი მიუთითებს საგნობრივი სტანდარტის მიმართულების ნომერს, მეორე არაბული ციფრი  – მოცემული მიმართულების ფარგლებში არსებული სტანდარტის შედეგის ნომერს, ხოლო რომაული ციფრი – მოცემული სტანდარტის შედეგის შესაბამისი საშუალედო შედეგის ნომერს. მიღწეული შედეგი აღნიშნულია “მსხვილი დახრილი შრიფტით” და სტრიქონში მარჯვნივ აღარ მოსდევს გაგრძელება).

ახლა უკვე ნათელია, თუ რა უნდა შეამოწმონ მასწავლებლებმა ამა თუ იმ სასწავლო ერთეულის ბოლოს დაგეგმილი განმსაზღვრელი შეფასების დროს.

შეჯამებისთვის აღვნიშნავთ, რომ მასწავლებლის სახელმძღვანელოში მასწავლებელს საუკეთესო შემთხვევაში ასეთი სურათი წარმოუდგება (ქვემოთ იხ. სახელმძღვანელოთა პაკეტის კომპონენტების შესაბამისობის ამსახველი ცხრილი):

სახელმძღვანელოების სტრუქტურის, მათი სტრუქტურული ერთეულების ფუნქციების, ესგ-ს შედეგებისა და ინდიკატორების, საგნობრივი პროგრამისა და მეთოდოლოგიური აპარატის ასეთი კომპლექსური გააზრება, ვიმედოვნებთ, დაეხმარება მასწავლებლებს სასწავლო პროცესის ეფექტურად წარმართვაში.