კლასის მართვა აისბერგია, სადაც მოსწავლეთა ქცევის მართვა და კონტროლი მხოლოდ მის წვერს შეადგენს. ამ ყველაფერზე დაწვრილებით ჯერ კიდევ წინა სტატიაში შევეცადე მესაუბრა. თუმცა ვინ თქვა, რომ აისბერგის წვერი ნაკლებ მნიშვნელოვანია? პირიქით, შეიძლება ითქვას ყველაზე მნიშვნელოვანიც კია! მართალია,  მოსწავლეთა ქცევაზე მრავალმა სხვადასხვა ფაქტორებმა შეიძლება იქონიოს გავლენა, მაგალითად არასწორად მომზადებულმა გარემომ ან რესურსებმა, თუმცა ზოგჯერ მათი არასასურველი ქცევის მიზეზი სულ სხვა – ჩვენგან დამოუკიდებელ მიზეზებზეა დამოკიდებული, მაგალითად იმაზე, თუ რა ხდება მათთან სახლში, მოეწონათ თუ არა დილით საუზმე, რა უთხრათ დედამ სახლიდან გამოსვლისას, ან მიიღეს თუ არა საბოლოო პასუხი იმ  კითხვაზე, რომელიც მამას მესამედ დაუსვეს. ცხადია, ეს მიზეზები მასწავლებლების ბრალი სულაც არაა, თუმცა გამომდინარე იქიდან, რომ მასწავლებელს მასწავლებლობის გარდა სხვა უამრავი როლის – მათ შორის მშობლისა და მეგობრის როლის შეთავსებაც გვიწევს, აუცილებელია, რომ საქციელის მიღმა სავარაუდო პრობლემა დავინახოთ, რათა მართვა და, შესაბამისად, მათი დახმარება შევძლოთ.

როდესაც ქცევის მართვაზე ვსაუბრობთ, ვგულისხმობთ არასწორი ან შეუფერებელი საქციელის აღკვეთას, თუმცა, პირველ რიგში, საჭიროა, ამოვიცნოთ პოტენციური მიზეზი იმისა, თუ რატომ შეიძლება იქცეოდეს მოსწავლე ნეგატიურად.

მოსწავლეთა ცუდი ქცევის ყველაზე გავრცელებული ოთხი მიზეზი კატეგორიებადაც კი შეიძლება დავყოთ:

ყურადღების მოთხოვნა (Undo attention)
ამ შემთხვევაში, მოსწავლე ყველაფერს აკეთებს იმისთვის, რომ ყურადღება მიიქციოს. მაშინ იწყებს საუბარს, როცა მასწავლებელი საუბრობს, ან ცდილობს კლასის “ჯამბაზის” როლის მოირგოს, რათა ყველამ მას უყუროს და იცინოს. ხშირად ცდილობენ აქტივობების ჩაშლასაც, რომ თავად მოექცნენ ყურადღების ცენტრში. მათ გულში კი,აი, ეს ხდება: “თავს კარგად მხოლოდ მაშინ ვგრძნობ, როდესაც განსაკუთრებულ ყურადღებას მაქცევენ, თუნდაც ნეგატიურს. გთხოვ, შემნიშნე და რამენაირად ჩამრთე.”

ძალაუფლებისთვის ბრძოლა (Misguided Power )
ამ დროს მოსწავლეები მასწავლებლებს მეტოქეებად სახავენ და მათთან ძალაუფლებისთვის ბრძოლაში ერთვებიან. მაგალითად, როდესაც მასწავლებელი მათ რაიმეს სთხოვს, ისინი ამას ვალდებულებად აღიქვამენ და უარს ამბობენ. ფიქრობენ: „ვერ მაიძულებ! ვერ დამაძალებ!“. ასე ცდილობენ მოირგონ უფროსის როლი, რადგან ჰგონიათ რომ საკუთარი ადგილის დამკვიდრება მხოლოდ ასეა შესაძლებელი. ამ დროს კი მათ გულში შემდეგი ფიქრებია – “უფლება მომეცი თავად ავირჩიო და ნება მომეცი დაგეხმარო, რომ თავი საჭიროდ ვიგრძნო.” 

შურისძიება (Revenge / Feeling hurt)
მოსწავლეები, რომლებიც თვლიან, რომ მათ ატკინეს  ან შეურაცხყოფა მიაყენეს ხშირად ცდილობენ, რომ სხვებსაც ავნონ . მაგალითად, თუ აქტივობის დროს ერთმა მოსწავლემ სცადა სიტყვის სწორად წარმოთქმა, მაგრამ შეცდა, მეორე მოსწავლემ კი მას დასცინა, შესაძლოა პირველმა მოსწავლემ ამის შემდეგ გაკვეთილის დანარჩენ ნაწილში უარი თქვას ჩართვაზე, უგულებელყოს ინსტრუქციები, იჩხუბოს სხვებთან –
მას ჰგონია, რომ აწი აღარავინ სცემს პატივს და სურს, სხვებმაც შეამჩნიონ, რომ ის განაწყენებულია. ასეთ დროს მოსწავლის გულში ასე ხდება: “აქ არ არის ჩემი ადგილი და ეს მე გულს მტკენს, ამიტომ სხვებსაც ვატკენ!”

მარცხის შიში (Assumed Inadequacy)
ამ ტიპის ქცევა შესაძლოა დიდი ხნის განმავლობაში ვერც კი შევნიშნოთ, რადგან წინა სამისგან განსხვავებით ჩრდილში ხდება. ამ დროს მოსწავლეები ცდილობენ გაკვეთილში ჩართვას ყველაფრის ფასად აარიდონ თავი, რადგან ფიქრობენ, რომ მაინც ვერ შეძლებენ და ყველა მათი მცდელობა  წარუმატებელი იქნება. ისინი უარს ამბობენ აქტივობებში ჩართვაზე, არასდროს იწევენ ხელს, არ სურთ ყურადღების ცენტრში ყოფნა. არ ცდილობენ, რადგან თუ არ სცადეს — არც შეეშლებათ, და თუ არ  შეეშლებათ, თავს უხერხულადაც არ იგრძნობენ. სინამდვილეში კი მათ ჩვენი დახმარება ძალიან სჭირდებათ. ამ დროს მათ გულებში ნამდვილი ქარცეცხლია, რომელიც ამბობს: “გთხოვ, ჩემზე ხელი არ ჩაიქნიო, მასწავლე როგორ გადავდგა მცირე ნაბიჯები და დამეხმარე, შევნიშნო ჩემი თუნდაც სულ მცირე პროგრესი. მითხარი, რომ მხედავ!”

ახლა, როცა ვიცით, თუ რომლებია ყველაზე გავრცელებული სახის ქცევები, იმაზეც შევძლებთ ვისაუბროთ, თუ  როგორ შეგვიძლია მათი მართვა.

ყურადღების მოთხოვნა (Undo Attention)

მოსწავლლის მიზანია შეეცადოს და მიიქციოს ყურადღება, თუნდაც ნეგატიური. შეეცადეთ, რომ სასარგებლო დავალებები მისცეთ, რათა ყურადღება სწორი გზით მიიღოს, მაგალითად, სთხოვეთ დაგეხმაროთ წიგნების შეგროვებაში ან დარიგებაში ან თუნდაც საშინაო დავალების შემოწმებაში. უთხარით, რომ თუ კონკრეტულ აქტივობას მალე დაასრულებს,ნებას დართავთ, გაკვეთილის  ბოლო 5 წუთი სახალისო ისტორიების მოყოლას დაუთმოს, რადგან მთელი კლასი მოუსმენს. აუცილებლად აგრძნობინეთ, რომ მისი ჩართულობა ფასდება და საჭიროა.

ძალაუფლებისთვის ბრძოლა (Misguided Power)

მოსწავლის მიზანია შეეცადოს და მოიპოვოს კონტროლი, რათა საკუთარი თავის მნიშვნელოვნება იგრძნოს. მიეცით მას არჩევანი და მოიქეცით ისე, რომ გადაწყვეტილებების მიღებაში დაგეხმაროთ. მაგალითად, ჰკითხეთ თუ რას ფიქრობს, როგორ შეიძლება კონკრეტული პრობლემის მოგვარება, ჰკითხეთ აირჩიოს ვისთან ერთად სურს იმუშაოს კონკრეტულ დავალებაზე. არავითარ შემთხვევაში  არ აჰყვეთ ძალაუფლების ბრძოლაში. შეინარჩუნეთ სიმშვიდე და პატივისცემა – ძალაუფლებისთვის ბრძოლა ბრძოლად მხოლოდ მაშინ იქცევა, როცა ორივე მხარე თანაბრად ერთვება. მოუსმინე, გაუგე და დააფასე მისი აზრი, ასე გაცილებით მარტივი გახდება მისი დახმარება.

შურისძიება (Revenge / Feeling Hurt)

მოსწავლეს ეუფლება ტკივილი, ამიტომ მისი მიზანი ხდება, რომ სხვებსაც იგივე აგრძნობინოს. მასწავლებელმა არ უნდა უგულებელყოს მისი ტკივილი. ისე არ უნდა მოვიქცეთ, თითქოს აზვიადებს და ზედმეტი მოსდის. მან უნდა იგრძნოს, რომ მისი ემოციები ვალიდურია. აუცილებლად ჰკითხეთ, თუ რა მოხდა, რა ეწყინა, ვინ გააბრაზა. ჰკითხეთ, რაში ხედავს უსამართლობას. თანაუგრძნეთ, მიახვედრეთ, რომ მის ადგილას თქვენც იგივე გრძნობები დაგეუფლებოდათ. ასწავლეთ რომ ყველა ემოცია ბუნებრივია და რომ მათ გამო თავი დამნაშავედ არ უნდა ვიგრძნოთ, თუმცა საქციელს ემოციებითა და გრძნობებით ვერ გავამართლებთ, რადგან გრძნობებისგან განსხვავებით, საქციელის კონტროლი შესაძლებელი და აუცილებელია. დაუსვით კითხვები და აუცილებლად მოუსმინეთ. მოსწავლეები მანამ ვერ შეძლებენ შეცვალონ თავიანთი ქცევა ან მოიხადონ ბოდიში, სანამ არ იგრძნობენ, რომ ვიღაც ნამდვილად უსმენთ და მათ ტკივილს იზიარებს.

მარცხის შიში (Assumed Inadequacy)

როგორც უკვე ვახსენეთ, ასეთ დროს მოსწავლე თავს არიდებს ყველა სახის მცდელობას, რადგან ფიქრობს, რომ ვერ შეძლებს. აუცილებელია ვიყოთ მომთმენები და წავხალისოთ ყველა მათი ნაბიჯი. უთხარით, რომ მათ გვერდით ხართ, რომ შეცდომები მხოლოდ იმას ნიშნავს, რომ ვსწავლობთ და ვიზრდებით, გაახსენეთ ის, რაც გამოუვიდა, მიუხედავად იმისა, რომ პირველ ცდაზე გაუჭირდა, ახლა კი მარტივი ეჩვენება. ასე თავდაჯერებულება ეტაპობრივად განუვითარდებათ. ჩვენი საქმეც ხომ სწორედ ესაა – შევქმნათ ისეთი უსაფრთხო გარემო, სადაც ყველა მცდელობა, წარმატებული თუ წარუმატებელი, დაფასებული იქნება.

რა არის ჰოლისტიკური შეფასება?

ჰოლისტიკური შეფასების გამოყენებისას სასკოლო განათლება სცილდება სასწავლო გეგმასა და აკადემიურ ცოდნას. მას უწოდებენ შეფასების ყოვლისმომცველ მიდგომას, რომელიც ითვალისწინებს მოსწავლეთა სოციალურ, ეთიკურ და ინტელექტუალურ საჭიროებებს, ამავდროულად, აფასებს მათ შემეცნებით, ემოციურ და კომუნიკაციის უნარებს.

ჰოლისტიკური შეფასების მიზანია მოსწავლის მრავალგანზომილებიანი შეფასება:

• ძლიერი და სუსტი მხარეები
• ინტერესები
• კრიტიკული აზროვნება
• კრეატიულობა
• საერთო განვითარება

ჰოლისტიკური შეფასების მახასიათებლები მოიცავს:

• ინდივიდუალური ნიჭისა და სწავლის სტილის ამოცნობას;
• ცოდნის ინტეგრირებას საგნობრივ დისციპლინებთან;
• უნიკალური საჭიროებებისა და ზრდის სფეროების იდენტიფიცირებას;

ჰოლისტიკური შეფასების მაგალითებია:

• პროექტზე დაფუძნებული შეფასება

პროექტები არის ყოვლისმომცველი შეფასების მნიშვნელოვანი კომპონენტი.

ცოდნაზე დაფუძნებული სწავლისგან განსხვავებით, უნარებზე დაფუძნებული სწავლება ორიენტირებულია პრაქტიკულ გამოცდილებასა და პრაქტიკაზე. ეს საშუალებას აძლევს მასწავლებელს, შეაფასოს მოსწავლის შემოქმედებითობა და ცოდნის პრაქტიკული გამოყენება.

• პორტფოლიო

პორტფოლიო ჰოლისტიკური შეფასების ეფექტური სააშუალებაა. პროექტების, ნამუშევრების, ესეების, დავალებებისა და  სხვა მტკიცებულებების საფუძველზე  იოლია მოსწავლის პროგრესის, მიღწევების, ძლიერი და სუსტი მხარეების შეფასება.

• თვითშეფასება და ურთიერთშეფასება

ხელს უწყობს მოსწავლეებს, დაფიქრდნენ საკუთარ საქმიანობაზე, გააკეთონ თვითრეფლექსია და ამავდროულად, ობიექტურად შეაფასონ თანატოლები. შესრულებული სამუშაოს თვითშეფასება და ურთიერთშეფასება მოსწავლეებში პასუხისმგებლობის გრძნობას ზრდის. ყველა ეს თვისება აუცილებელია პიროვნების მთლიანი განვითარებისთვის.

• 360-გრადუსიანი დაკვირვების შეფასება

მასწავლებლები უნდა დააკვირდნენ თავიანთ მოსწავლეებს ინდივიდუალური, ჯგუფური მუშაობისა და სხვა ინტერაქციის დროს, რათა შეაფასონ მათი შემოქმედებითი და კრიტიკული აზროვნების, სოციალური, თანამშრომლობის, პრობლემების გადაჭრის, ციფრული წიგნიერების, ტექნოლოგიების გამოყენებისა და კვლევითი უნარები, მონაწილეობის ხარისხი და საერთო ქცევა.

• პრეზენტაციები და ჯგუფური დისკუსიები

პრეზენტაციები და დისკუსიები არის შესანიშნავი შესაძლებლობა მოსწავლეებისთვის, გამოავლინონ  სოციალური და თანამშრომლობის უნარები, თავდაჯერებულობა. მასწავლებლებმა უნდა წაახალისონ დებატები და დისკუსიები, რათა მოსწავლეებს საშუალება მისცენ, გამოავლინონ  კომუნიკაციის უნარები, გამოხატონ საკუთარი აზრები და წარმოაჩინონ თავიანთი შეხედულებები.

• ინტერდისციპლინური შეფასებები

მულტიდისციპლინურ პროექტებში შესაძლებელია ისეთი დავალებების შექმნა,  რომლებიც აერთიანებს ორი ან მეტი საგნის სამიზნე ცნებებს.

• კულტურული და სოციალური კონტექსტი

მასწავლებლებმა უნდა გაითვალისწინონ მოსწავლეების კულტურული, ლინგვისტური და ეთნიკური წარმომავლობა მათი ცოდნის შეფასებისას. ეს ხელს შეუწყობს ინკლუზიურობისა და სამართლიანი შეფასების უზრუნველყოფას.

• ციფრულ და ტექნოლოგიებზე დაფუძნებული შეფასებები

ჰოლისტიკური შეფასებები მასწავლებლებს ეხმარება, შეაფასონ ციფრული წიგნიერება, ტექნოლოგიების უნარები და ონლაინ კვლევის შესაძლებლობები.

განსხვავებები ტრადიციულ და ჰოლისტიკურ შეფასებას შორის

თანამედროვე განათლებისა და ჰოლისტიკური შეფასების მთავარი ასპექტია, რომ მოსწავლეები დაფიქრდნენ თავიანთი ქმედებების შედეგებზე.

საბოლოო ჯამში, ჰოლისტიკური შეფასებები, როგორც წესი, ზომავს მოსწავლის პროგრესს დროთა განმავლობაში და განსაზღვრავს იმ სფეროებს, სადაც მოსწავლეებს დამატებითი მხარდაჭერა სჭირდებათ.

ეს მეთოდი, მარტივად რომ ვთქვათ, არის მოსწავლის ძლიერი და სუსტი მხარეების გარკვევის საშუალება,  ის ეხმარება მასწავლებლებს, შეადგინონ თითოეული მოსწავლის პროგრესის სტრატეგიული რუკა.

გამოყენებული რესურსები:

https://cloudassess.com/blog/holistic-assessment-examples/

https://www.extramarks.com/blogs/schools/holistic-assessment-in-schools/

დიდი ტექსტი დიდი სამყაროა. რომანი სიტყვებით ნაშენებ რეალობას ჰგავს და ავტორები იქ შეგვიძღვებიან ხოლმე, ამ თავიანთ სამყაროებში.

ჯონ სტაინბეკის „ედემის აღმოსავლეთით“ დიდი და დიდებული რომანია.

ქართულად თარგმნილი[1] 800 გვერდია და კითხვისას ფურცელ-ფურცელ, ნაბიჯ-ნაბიჯ ვეცნობით ადამიანს.

წიგნი ადამიანებზეა.

ადამიანთა შორის ურთიერთობაზე, ამბივალენტური გრძნობების გაშინაგანებაზე – როგორ შეიძლება იგრძნო ერთდროულად ორი ურთიერთსაპირისპირო განცდა. წიგნი ჩვენთვის ასე ნაცნობ განტოლებაზეც თავის პასუხს გვცემს – მარტო წვრთნა უშველის, თუ ბუნება, გენეტიკა, თანდაყოლილი და ჩაკირული სქემებია ადამიანი?

წიგნი სიკეთესა და ბოროტებაზე, გამარჯვებასა და დამარცხებაზე, სიცოცხლესა და სიკვდილზეცაა. სტაინბეკმა ყველა მთავარ საფიქრალს მოუყარა თითქოს თავი, შექმნა ტექსტის კალაპოტი და მდინარედ აქცია, სალინასივით დაუდგრომელ, ბობოქარ, მშვენიერ, თვალწარმტაც მდინარედ.

ამ წიგნში ვეცნობით მსოფლიო მონსტრებისა და ურჩხულების, არაადამიანებისა და უგულოების გალერეაში ერთ-ერთ გამოსაჩენ ადგილს რომ იკავებს, ისეთ ურჩხულს, ქეთი ეიმსს და ამავე წიგნშია მარადიული განთიადივით მშვენიერი ადამიანი, ვისი აზრებიც მერცხლებივით მსუბუქად და ლამაზად ფრენენ, ვინც აკეთილშობილებს ყველასა და ყველაფერს მის ირგვლივ.

საშუალო საფეხურზე ერთი ზაფხული ჯონ სტაინბეკის ზაფხულად შეიძლება გამოცხადდეს. მაგალითად, მე-11 კლასში თუ მოსწავლეები საზაფხულო არდადეგებს სტაინბეკის ქართულად ნათარგმნ (ან, თუ ენის ცოდნა ხელს აძლევთ, ორიგინალში, ინგლისურად) წიგნებს წაიკითხავენ, დაუგროვდებათ საფიქრალი, სათქმელი, უამრავი არაჩვეულებრივი პერსონაჟით, გმირით შეივსება მათი არსენალი, გული სითბოთი აევსებათ და თვალები, ზოგჯერ, ცრემლებით, მაგრამ სტაინბეკი ის ავტორია, რომელსაც კაცობრიობის სჯერა, სწამს, ადამიანს ხედავს და აღიარებს, იღებს მას ყველანაირ გამოვლინებაში და დარწმუნებულია სიკეთის გამარჯვებაში. ის მაწანწალების, ავაზაკების, ჩათლახების, სუტენიორების, ნაბიჭვრების, ყველანაირი ჯურის ხალხის ქომაგია. მისი მაწანწალები ყველაზე ღირსეული და ღვთისნიერი მაწანწალები არიან. სოციალურ ფსკერზე ბედისწერის განგებით გადასროლილ ადამიანებში ყოველთვის პოულობს ღირსებას, ადამიანურობას. ეს კი ისე ძალიან გვჭირდება ხოლმე სულის სალბუნად, მძიმე ჟამს იმავ სულის მოსათქმელად.

„ედემის აღმოსავლეთით“ ცოტა ხნით ჩასახლება ჩვენთვის, მასწავლებლებისთვის, აღმზრდელებისთვის ბევრის მომცემია. წიგნში ბავშვებსა და აღზრდაზე ბევრია ნათქვამი. ერთ-ერთი გამორჩეული პერსონაჟის, ჩინელი ლის აღზრდის პრინციპებით კი პედაგოგიკის ქრესტომათია შეიძლება შეიქმნას. 

ლის აღზრდის პრინციპები

1. თავისუფლება კონტროლის ნაცვლად. ეს ნიშნავს, რომ ბავშვს უნდა ჰქონდეს უფლება, დაუშვას შეცდომები. შეცდომების გათავისება, შედეგების წვნევა, დასკვნების დამოუკიდებლად გაკეთება მნიშვნელოვანი ცხოვრებისეული გაკვეთილებია. მშობლის (აღმზრდელის) დიდაქტიკა და დიქტატი ამ გამოცდილების სიკეთეს ვერ ჩაანაცვლებს. ტრასკების ტყუპებს ის ამ პრინციპით ზრდის. ქეილისთან ურთიერთობისას ეს განსაკუთრებით ნათლად ვლინდება. ფულის დაწვის ეპიზოდში ქეილი ელის, რომ ლი მას ხელიდან წაგლეჯს ასანთს, ქოქოლას დააყრის, გაუბრაზდება, შეეცდება შეჩერებას ან ჭკუას ასწავლის. ლი „გააწბილებს“ მას და საბოლოოდ „იმარჯვებს“, რადგან ქეილის შინაგანი ხმა, მისი სინდისი და სინდისის ქენჯნა მეტს ასწავლის, ვიდრე ყველაზე ბრძენი ადამიანის დარიგებებს შეეძლო ესწავლებინა.
2. მორალი არჩევითია და ადამიანს შესწევს უნარი, გააკეთოს სწორი არჩევანი, გარემო პირობების მიუხედავად. ამაში მას დახმარება სჭირდება. ლი დარწმუნებულია, რომ ადამიანი ყოველთვის სიმართლისა და სიკეთის მხარეს იქნება, თუკი მას ერთხელ მაინც დაანახვეს, რომ ენდობიან. არცერთ მოზარდს არ ანიჭებს ბედნიერებასა და სიამოვნებას დესტრუქცია, არ არსებობს ბავშვი, რომელიც „ტკბება ცუდი საქციელით“ და ილტვის რაც შეიძლება მკაცრი სასჯელის მისაღებად. უბრალოდ, სხვადასხვა მიზეზის გამო ადამიანს შეიძლება ჩამოუყალიბდეს დასწავლილი ქცევა, რომელიც დამანგრეველია მისთვისაც და გარშემომყოფებისთვისაც.

• მე ის იმიტომ მძულს, რომ კარგად მესმის მისი, მას ჩემს თავში ვხედავ“ – ამბობს ქეილი დედამისზე, ქალზე, რომელსაც სტაინბეკიც კი ურჩხულს უწოდებს (არადა, ზევით ვთქვი, ამ მწერალს აქვს გამაოგნებელი უნარი, ეძებოს და იპოვოს სინათლე ყველა ადამიანში, ოღონდ არა ქეთი ეიმსში. მის შემოყვანამდე მწერალი მთელ წინასიტყვაობას სთავაზობს მკითხველს, შემდეგ კი იმასაც თვალსაჩინოდ აჩვენებს, რა შეცდომებს უშვებენ ქეთის აღზრდისას მშობლები და როგორ ყალიბდება ამ ურჩხულად უმშვენიერესი, ანგელოზისსახიანი გოგონა).
• ახლავე გაჩუმდი! – წამოხტა ლი, – ასეთი სისულელეები აღარ გამაგონო, გესმის? რა თქმა უნდა, სრულიად შესაძლებელია, რომ შენშიც იყოს ცუდი, ყველა ადამიანშია უარყოფითი მხარეები. ასწიე თავი! თვალებში შემომხედე!…
• …რა გინდა?
• შენში კარგიც არის, გაიგე?! შემომხედე-მეთქი, რომ გელაპარაკები! ასე რომ არ იყოს, ახლა ასეთი დაღონებული არ იქნებოდი. არ გაბედო იოლი გზის არჩევა. ძალიან ადვილია ყველაფრის მემკვიდრეობისთვის გადაბრალება. აღარ გამაგონო ასეთი სისულელეები! ყურადღებით მისმინე: ყველაფერი, რასაც შენ გააკეთებ, შენი ბრალი იქნება და არა დედაშენის!
• შენ ამის გჯერა?
• მჯერა და გირჩევ, შენც დაიჯერო, თორემ ტყავს გაგაძრობ, იცოდე!

ქეილი რომ ოთახიდან გავიდა, ლი ისევ სავარძელში ჩაეშვა. „სად ჯანდაბაში წავიდა ჩემი აღმოსავლური თავშეკავება? – გაიფიქრა მან.

საინტერესოა, რომ აღმოსავლური თავშეკავება ლის მხოლოდ მაშინ „ღალატობს“ ხოლმე, როდესაც ბიჭები, მისი აღზრდილი ტყუპები, საკუთარ თავში დაურწმუნებელნი და დესტრუქციულნი ხდებიან. ამ დროს მასში უპირობო მხარდამჭერი, გზამკვლევი და აღმზრდელი იღვიძებს ხოლმე.

3. აღმზრდელი ბავშვისთვის უფროსი მეგზურია, გზას უკვალავს ცხოვრების სავალ გზებზე, ის არაა დიქტატორი, მოკარნახე, იძულების მექანიზმი ახალგაზრდასთან არ ჭრის და მოთმინება და მოსმენა, საუბრები ყველაფერზე, გულახდილობა, გულწრფელობა ლის მთავარი სამარჯვებია. სხვა ყველა გზა ჩიხში მიდის. ულმობელი სიმართლე და შიშველი გულწრფელობა, როცა ადამიანი ამ სიმართლის მისაღებად მზადაა, უკეთესია, ვიდრე დაშაქრული ტყუილი, ილუზია.

– ნეტა შეიძლებოდეს, რომ ბიჭებს სიმართლე გაუმხილოთ.

– ჰო, მაგრამ არ მინდა, რომ დედაზე ცუდი იფიქრონ.

– სხვა საფრთხეზე არასდროს გიფიქრიათ?

– რას გულისხმობ?

– თვითონ რომ შეიტყონ ყველაფერი? შეიძლება ვინმემ უთხრას.

– რას იზამ? რომ გაიზრდებიან, შეიძლება უფრო ადვილი იყოს მათთვის.

– არა მგონია, – თქვა ლიმ. – თუმცა ეს არ არის ყველაზე მთავარი საფრთხე.

– ვერ ვხვდები, რაზე ლაპარაკობ.

– ტყუილი მაღელვებს ყველაზე მეტად. სიცრუე ყველაფერს აფუჭებს. თუ ისინი ოდესმე შეიტყობენ, რომ ატყუებდით, სიმართლე დაზარალდება. ისინი თქვენ აღარასდროს დაგიჯერებენ.

და მერე ლი ჰყვება თავისი მშობლების ამბავს, რაც დამზაფრავად მძიმე, ტრაგიკული, არაადამიანური ტკივილის დამტევია. ლი ჰყვება ბოლომდე, დაუფარავად და ამ ამბის ფინალი ყველაზე მოულოდნელი რამაა, რაც კი შეიძლება წარმოიდგინო. ლის მშობლების ამბავზე მეორე ვეებერთელა და დიდებული რომანი იწერება მკითხველის წარმოსახვაში და სამუდამოდ რჩება იქ.

სტაინბეკმა ამ რომანისთვის ნობელის პრემია მიიღო. ნობელის პრემიის გადაცემისას ფორმულირებებია ხოლმე ძალიან საინტერესო. სტაინბეკისთვის განკუთვნილი ჯილდო ასეა სიტყვებით გადმოცემული: „რეალისტური და ამავდროულად, გასაოცარი წარმოსახვითი ქმნილებებისთვის, რომლებიც თბილი იუმორითა და სოციალური გამჭრიახობითაა განმსჭვალული“.

პირადად ჩემგან კი სტაინბეკს სამუდამოდ ეკუთვნის მადლობა და ადგილი გულსა და გონებაში ადამიანისა და ადამიანობის ასე დაფასებისთვის, წარმოჩენისთვის, თითოეულ მკითხველში ადამიანის შეღვიძებისთვის.

[1] რამაზ ხატიაშვილის თარგმანი, სულაკაურის გამომცემლობა, 2023წ.

ეროვნული სასწავლო გეგმის მისიაა, მოსწავლის ჰოლისტური – შემეცნებითი, ფიზიკური და ფსიქო–სოციალური განვითარება. სკოლამ უნდა უზრუნველყოს ფუნდამენტური აკადემიური უნარების, წიგნიერებისა და რაოდენობრივი წიგნიერების განვითარების ხელშეწყობა; სასკოლო გარემოსა და სწავლის მიმართ დადებითი დამოკიდებულების, პოზიტიური აკადემიური თვითკონცეფციის ჩამოყალიბება; საგანთა სწავლა-სწავლების საფუძველზე მყარი, დინამიკური და ფუნქციური ცოდნის კონსტრუირება; მოზარდის ინტერესებისა და მიდრეკილებების გამოვლენა და მხარდაჭერა; დამოუკიდებელი სასწავლო და შრომითი უნარების განვითარება, და სისტემური ცოდნის კონსტრუირება; საფუძვლების შექმნა განათლების მომდევნო, აკადემიურ საფეხურზე სწავლის გაგრძელებისთვის ან პროფესიული საქმიანობისთვის.

ეროვნული სასწავლო გეგმის მიზანია, მოსწავლემ შეძლოს:

• საკუთარ გამოცდილებაზე დაყრდნობით ინფორმაციის გააზრება. მიზნებისა და აუდიტორიის გათვალისწინებით – აზრის, იდეის ჩამოყალიბება;
• ახალ სიტუაციასთან მიმართებით, კანონზომიერებების აღმოჩენა და მოდელირება. სასწავლო მასალის მეცნიერულ კონტექსტში გააზრება;
• მრავალფეროვანი სტრატეგიებისა და მიდგომების საშუალებებით, სასწავლო და ცხოვრებისეული ამოცანების წარმატებით გადაჭრა;
• მიღებული ცოდნის საფუძველზე, საკუთარი მსოფლმხედველობის რეფლექსია;
• შეძენილი ცოდნის, საკუთარი, საზოგადოებრივი თუ სახელმწიფოებრივი მიზნებისა და საჭიროებებისთვის გამოყენება.

სასწავლო შედეგი უპირველესად გულისხმობს საგნობრივ ცოდნას. ეროვნულ სასწავლო გეგმაში, გრძელვადიანი მიზნები ჩამოყალიბებულია საგნობრივი სამიზნე ცნებებისა და საფეხურის შედეგების სახით. ეროვნული სასწავლო გეგმის თითოეული შედეგი უკავშირდება საგნობრივ სამიზნე ცნებას. ყველა საგნისთვის განსაზღვრულია რამდენიმე სამიზნე ცნება. შედეგებთან ერთად მათი დაუფლება, წარმოადგენს საგნის სწავლა-სწავლების გრძელვადიან მიზანს. გრძელვადიან მიზნებს, შედეგებსა და სამიზნე ცნებებს აზუსტებს და უფრო მკაფიოს ხდის ცნებასთან დაკავშირებული ქვეცნებები, მკვიდრი წარმოდგენები და შესაბამისი დასასწავლი საკითხები.

გრძელვადიანი მიზნების მისაღწევად საჭიროა, სასწავლო პროცესი დაიყოს შუალედურ სასწავლო მიზნებად. გრძელვადიანი მიზნების საფუძველზე შუალედური მიზნების გამოსაყოფად, აუცილებელია სასწავლო თემის, როგორც სტრუქტურული ერთეულის მნიშვნელობის გააზრება. ეროვნული სასწავლო გეგმის მოთხოვნების მიხედვით, თემა წარმოადგენს კონტექსტს, რომლის ფარგლებშიც უნდა დამუშავდეს ეროვნული სასწავლო გეგმის ყველა შედეგი და სამიზნე ცნება. მნიშვნელოვანია, მასწავლებელმა სწორად დაინახოს, თემის ფარგლებში რა კონკრეტულ სახეს მიიღებს ეროვნული სასწავლო გეგმის გრძელვადიანი მიზნები – შედეგები და სამიზნე ცნებები.

სასწავლო პროცესში შუალედური სასწავლო მიზანი განისაზღვრება ისეთი დავალების სახით, რომელიც წარმოადგენს შემოქმედებით პროდუქტს და რომლის საშუალებითაც მოსწავლე საგნობრივ საკითხებთან მიმართებით, საკუთარ ცოდნას წარმოაჩენს. შედეგი მიღწეულად მიიჩნევა, როცა მოსწავლეს შეუძლია საგნობრივ საკითხთან დაკავშირებული ფაქტებისა და მოვლენების კრიტიკულად და ურთიერთდაკავშირებულად გააზრება, გაანალიზება და სხვადასხვა სიტუაციაში გამოყენება.

მკვიდრი წარმოდგენები შემოფარგლავს ცნების მოცულობას და განსაზღვრავს, რა უნდა ჰქონდეს გაცნობიერებული მოსწავლეს საფეხურის ბოლოს ამ ცნებასთან მიმართებით. მათი საშუალებით წარმოჩნდება განზოგადებები, რომლებამდეც მოზარდი უნდა მივიდეს ნებისმიერი თემის სწავლა-სწავლების პროცესში. მკვიდრი წარმოდგენები ერთმანეთთან მჭიდროდ არის დაკავშირებული. ისინი განისაზღვრება სასკოლო კურიკულუმის, და არა ეროვნული სასწავლო გეგმის, დონეზე.

მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის მოთხოვნების მიხედვით შუალედური მიზანი გულისხმობს სამ აუცილებელ კომპონენტს:

• ძირითადი საკითხი, რომელსაც შეეხება სასწავლო აქტივობა;
• პროდუქტი, რომელსაც ქმნის მოსწავლე (მაგ: კვლევითი ნაშრომი, მოდელი, ვირტუალური მოდელი, ინსტრუქცია, რჩევების კრებული და სხვა);
• შეფასების კრიტერიუმები, რომლებიც მიემართება სამიზნე ცნების მკვიდრ წარმოდგენებს.

შუალედური სასწავლო მიზნების რაოდენობა და მოცულობა დამოკიდებულია კონკრეტული სკოლის, კლასის მოცემულობაზე. მაგალითად, შეიძლება ჩამოყალიბდეს:

• შუალედური მიზანი, რომელიც ერთ საკითხს და ერთ სამიზნე ცნებას შეეხება;
• შუალედური მიზანი, რომელიც ერთი საკითხის გამოყენებით 2-3 სამიზნე ცნების დამუშავებას გულისხმობს;
• შუალედური მიზანი, რომლის საფუძველზეც თემის ფარგლებში ყველა სამიზნე ცნებასთან დაკავშირებული საკითხები ერთობლივად დამუშავდება.

ეროვნული სასწავლო გეგმის შედეგების გასაზომად, გვეხმარება შედეგების მიღწევის შეფასებისა და ფუნქციურ-კოგნიტიურ უნარებზე დაფუძნებული განმავითარებელი შეფასების რუბრიკები. მოსწავლის შეფასების მთავარი მიზანია სასწავლო პროცესის ხარისხის მართვა. შეფასება არის სწავლა–სწავლების განუყოფელი ნაწილი.

 მოსწავლის შეფასების პრინციპები, მიზნები და ამოცანები მდგომარეობს შემდეგში:

• მოსწავლის მიღწევების დიაგნოსტირება მისი სწავლის პროცესის გასაუმჯობესებლად;
• მოსწავლის წინსვლის, სწავლის პროგრესის ამსახველი პროფილის შექმნა;
• მონაცემების შექმნა მტკიცებულებებზე დაფუძნებული გადაწყვეტილებების მისაღებად სასწავლო პროცესის ხარისხის გაუმჯობესების მიზნით.

ეროვნულ სასწავლო გეგმაში გამოიყენება ორი ტიპის შეფასება: განმსაზღვრელი და განმავითარებელი.

განმსაზღვრელი შეფასება ადგენს მოსწავლის მიღწევის დონეს საგნობრივი სასწავლო გეგმის შედეგებთან მიმართებით. განმსაზღვრელი შეფასება უნდა ემსახურებოდეს მოსწავლის პოზიტიური თვითშეფასების ჩამოყალიბებას. განმსაზღვრელი შეფასების კომპონენტებს ადგენს თავად სკოლა.

 განმავითარებელი შეფასება:

• აჩვენებს თითოეული მოსწავლის განვითარების დინამიკას, პროგრესს;
• ქმნის მხარდაჭერის მექანიზმს მოსწავლის პიროვნული პოტენციალის რეალიზებისთვის. მოსწავლე განმავითარებელი შეფასების აქტიური მონაწილეა და ჩართულია შეფასებისთვის რელევანტური ინფორმაციის მოპოვებისა და დამუშავების პროცესში.

მოსწავლე შეიძლება შეფასდეს უშუალოდ სასწავლო პროცესში, სპეციალურად დანიშნული გამოკითხვებისა და საკონტროლო წერების გარეშე. განმავითარებელ შეფასებაში შემფასებელი შეიძლება იყოს როგორც მასწავლებელი, ასევე მოსწავლეც. სასურველია, მოსწავლეებს მიეცეთ საშუალება, თვითშეფასების მიზნით, გასცენ და მიიღონ უკუკავშირი თავიანთი თანაკლასელებისგან და ასევე აქტიურად გამოიყენონ მეტაკოგნიტიური და კოგნიტიური სტრატეგიები. სწავლის პროცესის შეფასებაში ამგვარი ჩართულობა, მოსწავლეს გამოუმუშავებს დამოუკიდებლად სწავლის უნარ-ჩვევებს, დაეხმარება სწავლის სტრატეგიების ათვისებაში, საშუალებას მისცემს, გაცნობიერებულად შეუწყოს ხელი საკუთარ წინსვლასა და წარმატებას. მასწავლებელმა შეიძლება გამოიყენოს შემდეგი შინაარსის შეფასების რუბრიკები:

• საშინაო წერითი დავალების შეფასება;
• საგაკვეთილო პროცესში ჩართულობის შეფასება;
• დამოუკიდებელი წერითი სამუშაოს შეფასება;
• საპრეზენტაციო თემის და პრეზენტაციის პროცესის შეფასება;
• ჯგუფური სამუშაოს შეფასება;
• მოსწავლის მიერ კვლევითი სამუშაოს შეფასება;
• სამიზნე ცნებასთან დაკავშირებული განმავითარებელი შეფასების სქემა.

სწავლის ხარისხის გაუმჯობესების ხელშესაწყობად უპირატესობა უნდა მიენიჭოს განმავითარებელ შეფასებას, რომელიც აფასებს მოსწავლეს თავის წინარე შედეგებთან მიმართებით, ზომავს ინდივიდუალურ წინსვლას და აძლევს მოსწავლეს ცოდნის ეტაპობრივად აგებისა და კონსტრუირების საშუალებას. განმავითარებელი შეფასებისას მასწავლებელმა აუცილებლად უნდა გაითვალისწინოს განმავითარებელი შეფასების 5 სტრატეგია-ფაქტორი:

• რომელ მიზანზეა (გრძელვადიანი/შუალედური) ორიენტირებული განმავითარებელი შეფასება;
• რამდენად აძლევს სასწავლო პროცესში შესრულებული დავალებები მოსწავლეს ცოდნის, საკუთარი შესაძლებლობების წარმოჩენის საშუალებას და რამდენად შეუწყო ხელი შემოქმედებით დავალებაზე მუშაობის პროცესმა მოსწავლის ფუნქციური უნარების განვითარებას?
• რამდენად ეფექტურად გამოიყენება განმავითარებელი უკუკავშირი მოსწავლის წინსვლისა და განვითარების ხელშესაწყობად?
• რამდენად იყენებენ მოსწავლეები ურთიერთშეფასების სტრატეგიებს?
• რამდენად აქცევს მოსწავლე ყურადღებას მეტაკოგნიტიურ ასპექტებს?

განმავითარებელი შეფასების მნიშვნელოვანი ნაწილია მასწავლებლის თვითრეფლექსია; იმის გასაანალიზებლად, თუ რამდენად მოახდინა მასწავლებლის საქმიანობამ ზეგავლენა მოსწავლის მიღწევებზე; რა უნდა იქნას გათვალისწინებული შემდგომ პერიოდში სასწავლო პროცესის დაგეგმვისას.

განმავითარებელი შეფასების რუბრიკის გამოყენება შესაძლებელია საგაკვეთილო პროცესში, შემოქმედებითი  დავალებების შესრულებისა და პროექტებით სწავლებისას. სასწავლო პროცესი გულისხმობს მოკლევადიან და შუალედურ სასწავლო მიზნებზე მუშაობის შედეგად, გრძელვადიანი სასწავლო მიზნების მიღწევას. განმავითარებელი შეფასების რუბრიკის შედგენისას მნიშვნელოვანია, გავითვალისწინოთ, რომელ სამიზნე ცნებაზე გადის აღნიშნული სასწავლო აქტივობა. მივუთითოთ ქვეცნებები და ის კონკრეტული საკითხები, რომლებსაც მოიცავს მოცემული სამუშაო. ამის შემდეგ კი შესაძლებელია მიღწევის დონე შეფასდეს – როგორც დაბალი, საშუალო და მაღალი.

საკითხის უკეთ გასააზრებლად, წარმოგიდგენთ სასწავლო კვლევითი პროექტის მოკლე გეგმის ნიმუშს ფიზიკაში და განმავითარებელი შეფასების შესაბამის რუბრიკას, რომელიც ფარავს სამიზნე ცნების, ქვეცნებისა და საკითხების ჩამონათვალს. იმავე ფორმატით შესაძლებელია ნებისმიერი საგნის განმავითარებელი შეფასების რუბრიკის შედგენა.

სამიზნე ცნებებთან დაკავშირებული განმავითარებელი შეფასების რუბრიკა

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმა
2. „ფიზიკა, გზამკვლევი მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით“ –

საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს სკოლამდელი და ზოგადი განათლების განვითარების დეპარტამენტი- 2022წ.

3. საბაზო და საშუალო საფეხურის ფიზიკის სტანდარტი;
4. ქ.ტატიშვილი, ფიზიკა, მე-9 კლასი, მასწავლებლის წიგნი
5. ქ.ტატიშვილი, ფიზიკა, მე-10 კლასი, მასწავლებლის წიგნი

ბავშვობის ბევრი ზაფხული ჭიათურაში გავატარე. მამაჩემის დედულეთი ანდამატივით მიზიდავდა – თავისი ულურჯესი საღამოებით, ბზის და ცაცხვის სურნელით, ლაღი იუმორით, შრომისმოყვარე, კეთილშობილი მასპინძლებით, კაკაოსფერი ყვირილათი და მისი მღვრიე ტალღების ფონზე აფრთხიალებული ქათქათა გედებით, ხელოვნური ტბის ზედაპირზე რომ სრიალებდნენ თავდავიწყებით და ამ უცნაურ, მარგანეცით მიმოთხვრილ ქალაქს რაღაც ზღაპრული სისპეტაკის შხეფებს აფრქვევდნენ…

ყველა ოჯახში ერთი წევრი მაინც მუშაობდა მაღაროში. ჩემი ბებია – გაფრინდაშვილის ქალი, კეფაზე აკოსილი ჩალისფერი ნაწნავით და ეშხიანი ხალით, ჭიათურის მაღაროს ერთ-ერთი ბუღალტერი იყო და შესაბამისად, დიდად დაფასებული ქალი მთელ ქალაქში. მიყვარდა მისი ვეებერთელა საანგარიშო, ჩოთქს რო ვეძახდით საყველპუროდ, ორ ბავშვს ერთად გვეჭირა და დაირასავით ვაჩხაკუნებდით; მაშინებდა მაღაროდან ამოსული მუშების ყურება – დამზრალი, მზენაკლული თვალებით, მიწაშემხმარი ნაოჭებით… მაღარო იყო ჩემთვის რაღაც ფანტასტიკური სამყარო, გრძნეული მიწისქვეშეთი, თავისი დრამატული, საშიში და საინტერესო ამბებით. ეს მაშინ, ბავშვობაში, როცა ყველაფერს ჯადოსნური იერი აქვს.

ხოლო მერე კი… მერე სხვა სახელები და ტერმინებია. სხვა ვნებები და ტკივილები.

დღეს ჭიათურას ძალიან უჭირს. ყველას ყურადღება მიიპყრო ძირგამოთხრილი სოფლების, დახურული მაღაროს, პირამოკერილი მაღაროელების ისტორიებმა. ყოველდღე ველოდები, როდის დადგება მათი სამართალი, როდის გახდება მათი საკითხი უმთავრესი სახელმწიფოსთვისაც და საზოგადოებისთვისაც. როდის განთავისუფლდებიან პატიოსანი მშრომელები ნეოლიბერალური კაპიტალიზმის ტყვეობისგან, ან რას ვიღონებთ თითოეული ჩვენგანი იმისათვის, რომ გაგანია 21-ე საუკუნეში, ტექნოკრატიულ, ციფრულ და ტრანსჰუმანისტურ დროში, ეს საოცარი ქალაქი ხელში არ ჩაგვაკვდეს…

ამ ფიქრებმა ჭიათურის ისტორია კიდევ ერთხელ გადამაფურცვლინა. მისი, როგორც ინდუსტრიული ქალაქის თავგადასავალიც, როგორც ყველაფერი ფუნდამენტურად სახელმწიფოებრივი ამ ქვეყანაში, ისევ იმ დიდ სახელებს უკავშირდება.

სახელებს, ვინც მე-19 საუკუნეში, გიგანტური ნაბიჯებითა და ტიტანური ენერგიით გასწია წინ საქართველოს უღელი.

ჭიათურის შავი ქვა (ასე უწოდებდნენ იმ დროს მანგანუმს) შავ ოქროდ აკაკი წერეთელმა აქცია.

რამდენიმე ლეგენდა არსებობს, თუ როგორ გაჩნდა ჭიათურა, და ყველა მათგანში მთავარი ამბავი მადანია.

ეს შავი ოქროა, რაზედაც ინფრასტრუქტურა შემოაშენეს, რის გამოც ქალაქის სტატუსი მიანიჭეს და ჭიათურა ინდუსტრიულ ქალაქთა შორის ჩაწერეს. თორემ, ამ მხარის ისტორია ისეთივე ძველია, როგორიც ზემო იმერეთის მთებისა და მღვიმეების, ზოგან დინოზავრების ნაკვალევი როა შემორჩენილი და ზოგან – პირველმოსახლეთა ბრინჯაოს ხელცულები, კედლის მხატვრობები თუ სელის ძაფის ბოჭკოები. სხვათა შორის, უკვე დადგენილი კვლევების მიხედვით, ჭიათურის ძუძუანას მღვიმეებში აღმოჩენილი ეს ძაფი მსოფლიოში ყველაზე ძველია.

მე-19 საუკუნეში, ამ უცნაურ-რელიეფიან ადგილას გეოლოგ-აკადემიკოსი ჰერმან აბიხი მოვიდა და ადგილობრივი წიაღისეულის – მანგანუმის საბადოების შესწავლა დაიწყო. მისი სამეცნიერო კვლევა კი საქვეყნო საქმედ აკაკი წერეთელმა აქცია. „იქ, სადაც დღეს არც გზაა და არც კვალი, რკინიგზა მოვა. ეს უდაბნო, ჭიათურა, გაშენდება. დაიწყება მარგანეცის მრეწველობა“ – თქვა მან და 1879 წელს, მანგანუმის მოპოვებას საფუძველი ჩაუყარა. ამან მუშახელის საჭიროება წარმოშვა. მუშახელმა – საცხოვრებელი სახლები მოიყოლა. ჭიათურის კლდოვან ტერასებზე ერთმანეთს მიხურხლული პაწია შენობები გაჩნდა.

ქალაქი ჩაისახა.

აკაკი წერეთლის არქივში ნახავთ წერილებს, იმდროინდელი საქმოსნები რომ წერენ – რადგანაც მარგანეცის საქმე ჩვენში თავდაპირველად შენგანაა აძრული და დამთავრებული, პირველი შემოსავლის „ნათაურს“ შენ გწირავთ, როგორც ძველად „იეჰოვას სწირავდენ ყოველს პირველს ნაშობს, პირველ ნამკალს და პირველ ნაკრეფსო“. თუმცა, ამ აღიარებამდე ბევრი ეჭვი და შფოთვაც იყო. ბოლომდე არავის სჯეროდა, ამ უსახური შავი ქვისგან ასეთი ნაყოფი თუ გამოდნებოდა. იმასაც უბედავდნენ – პოეტი „ვარსკვლავებს უნდა შესჭიკჭიკობდეს და რა მისი საქმე იყო, მადნეულს რომ გამოუდგაო“. აკაკი რის აკაკი იქნებოდა, თავისი ბოლომდე არ გაეტანა, სხვებიც არ აეყოლიებინა და მარგანეცის მოპოვება ერთ ყველაზე პროგრესულ საქმედ არ ექცია იმდროინდელ საქართველოში!..

1895 წელს რკინიგზა გაიყვანეს, ჭიათურის სადგური შორაპანს დაუკავშირდა. სარკინიგზო ძარღვზე ერთმანეთის მიყოლებით, როგორც მძივის თვლები, ისე აისხა საქართველოს ქალაქები – ჭიათურა-ზესტაფონი-ქუთაისი-სამტრედია. რკინიგზამ განათლება და კულტურა მოიყოლა, სინათლის ჭავლით შემოგრიალდა ქართულ სინამდვილეში. ჭიათურაში თეატრი აშენდა – ერთ-ერთი უძველესი და ულამაზესი საქართველოს თეატრებს შორის. მას მალევე გაუჩნდა მუდმივმოქმედი დასი. თეატრი ქალაქის ცხოვრების ისეთივე მნიშვნელოვან ნაწილად იქცა, როგორც მაღარო.

მე-20 საუკუნეში ჭიათურაში საბაგიროც აშენდა. მსოფლიო ბაზარზე მანგანუმზე მოთხოვნილების ზრდის გამო, მადნის მოპოვებაც სწრაფად გაფართოვდა. მე-20 საუკუნის დასაწყისამდე ფრანგული და ინგლისური კაპიტალი ჭარბობდა, შემდგომ გერმანული გამოჩნდა. რუსული სამრეწველო კაპიტალი კი ჭიათურაში XIX საუკუნის 80-იანი წლების დამდეგს გაძლიერდა.

1921 წელს ჭიათურას ქალაქის სტატუსი მიენიჭა. შავი ოქრო დღემდე უმთავრესი საარსებო წყაროა საუკუნოვანი ქალაქისათვის. სპეციალისტები ამბობენ, რომ საქართველოში არსებული მანგანუმის საბადოები მადნის მაღალი ხარისხით, დიდი სამრეწველო მარაგითა და მოხერხებული გეოგრაფიული მდებარეობით გამოირჩევა. თუმცა, 1990 წლიდან მანგანუმის მოპოვება მკვეთრად შემცირდა. ეს საქმე კერძო საქმოსანთა და კომპანიათა ხელში გადავიდა. 2006 წლიდან მაღაროში „ჯორჯიან მანგანეზ ჰოლდინგ ლიმითედი“ შევიდა და მისი ცხოვრების ახალი ეტაპიც დაიწყო.

აკაკი წერეთელმა, მარგანეცის მოპოვების საქმე რომ საქვეყნო სიკეთედ აქცია და მადლიერმა საქმოსნებმა პირველი მონაგები თანხა „ჰონორარივით“ გადაუხადეს, იმ ფულით ზემო იმერეთში ზეპირსიტყვიერების შემგროვებელ-შემსწავლელი ჯგუფის საქმიანობა დააფინანსა, ახალგაზრდებსაც სამუშაო გაუჩინა და ქვეყნის კულტურასაც ფოლკლორული განძი შესძინა. აკაკი ერთდროულად ბევრ რამეზე ფიქრობდა, რადგან ყოველივეს სათავეში, მისთვის, საქართველო იყო – მთავარი ხატი დიდ სახატეში. „იმედია, ჩვენში გამოჩნდებიან სხვებიც, რომ თანაუგრძნონ ამ საგანს (მე არ მოგახსენებთ არც მარგანეცის პატრონებზე და არც მის მწარმოებლებზე) და გამოიღონ მცირეოდენი შესაწირი ისე, როგორც სწირავენ ხოლმე სხვა-და-სხვა საზოგადო საქმეს. დიდი შესაწირი აქ საჭირო არ იქნება. თვით გროშებითაც შეიძლება შეგროვდეს ის თანხა, რომელიც საჭიროა ამ საქმისათვის და დამტკიცდეს ანდაზა: „თუ გული გულობს, ქადა ორივე ხელით იჭმებაო“ , – წერს ერთ წერილში აკაკი წერეთელი.

ეს გულისგულობაა სწორედ ჩვენი პირადი მოქალაქეობის ერთ-ერთი ფუნდამენტური მახასიათებელი. სხვისი ჭირის საკუთარ გასაჭირად მიჩნევა და ისევე ზრუნვა მისთვის, როგორც საკუთარი თავისთვის.

მხოლოდ ასე ცოცხლობენ ქალაქები. ადამიანებივით, ჩვენსავით.

აკაკი წერეთელმა პირადულ მოგებასა და ხეირზე აღმატებული საქვეყნო სიკეთის მაგალითი დაგვიტოვა. ასეთ მაგალითებს დღეს დიდი ძალა აქვს.

მათი გახსენება უკვე ერთი ნაბიჯია გადარჩენისკენ.

სასკოლო ექსკურსიები ბავშვების ცხოვრებაში ერთ-ერთი ყველაზე დასამახსოვრებელი და მნიშვნელოვანი მოვლენაა. ექსკურსია სცდება უბრალოდ გართობას და ბავშვებისთვის მნიშვნელოვან, ღირებულ საგანმანათლებლო და სოციალურ გამოცდილებას წარმოადგენს, რომელიც მათ განვითარებაში დიდ როლს თამაშობს. ზოგადად ექსკურსიები ბავშვებს უყვართ, რადგან ექსკურსიაზე წასვლა ასოცირდება სიახლესთან, განტვირთვასთან, მგზავრობასთან, გართობასთან, თამაშთან და თავგადასავლებთან. ექსკურსიაზე ბავშვებს არაჩვეულებრივი საშუალება აქვთ, ერთმანეთი ხელახლა აღმოაჩინონ, საკუთარი შესაძლებლობები უფრო თავისუფლად გამოხატონ, თუმცა მაისის შუა რიცხვებში მაინც მიწევს ჩემი ორი მოსწავლე შვილის დარწმუნება, რომ ექსკურსიაზე წასვლა კარგია და თავიანთ კლასელებთან ერთად იქ აუცილებლად უნდა წავიდნენ.

მარტის დასაწყისში მშობელთა სასაუბრო „ჩატები“ განსაკუთრებით ხმაურიანია – განუწყვეტელი წკაპუნი, ჩარიცხვების „სქრინების“ ჩაგდება, აზრთა გაცვლა-გამოცვლა… უფროსი შვილის კლასში ექსკურსიის მარშრუტი მალე დაიგეგმა, შევაგროვეთ საჭირო თანხა და დავჯავშნეთ ტრანსპორტი, რადგან თუ დაგვიანების შემთხვევაში, თავისუფალი ავტობუსების პოვნაც რთულდება და თითქმის შეუძლებელი ხდება.

რატომ არის ასე მნიშვნელოვანი სასკოლო ექსკურსია? ხომ არ დაფიქრებულხართ იმაზე, რამდენად ახლოსაა ჩვენი სასკოლო ექსკურსიები ექსკურსიის მთავარ მიზანთან? ან როგორ და საერთოდ ახერხებენ თუ არა მძიმე ეკონომიკურ პირობებში მყოფი ოჯახების ბავშვები მასში მონაწილეობას? ან იმაზეც ხომ არ დაფიქრებულხართ რატომ „ვერ“ ახერხებს ზოგიერთი ბავშვი ექსკურსიაზე წასვლას და ამით ხომ არ ირღვევა თანასწორობის პრინციპი?

როგორია ექსკურსიის შემოქმედებითი მხარე? ექსკურსიისთვის მზადება სასწავლო პროცესის ნაწილია, მოსწავლეს ნათელი წარმოდგენა უნდა ჰქონდეს იმაზე, თუ სად მიდის, რას ნახავს და რით არის გამორჩეული საექსკურსიო ადგილი. ასეთ შემთხვევაში ექსკურსიაც შთამბეჭდავი, შთამაგონებელი და სამახსოვრო გამოვა. თუმცა, ექსკურსიების უმეტესობა, სადაც ჩემს შვილებთან ერთად ვყოფილვარ, არ ყოფილა ისე დაგეგმილი, რომ ბავშვებისთვის სიახლე ყოფილიყო და რაიმე ახალი და ღირებული ცოდნა მიეღოთ. ბავშვები მოინახულებენ რომელიმე კულტურულ ძეგლს, დაანთებენ სანთელს და სულ ეს არის – შემდეგ კი იწყება მზადება მოსწავლეების დასაპურებლად. ერთ-ერთ ექსკურსიაზე, ერთ-ერთ მონასტერში ყოფნის დროს, ჩემი შვილის თანაკლასელი წუხდა, – „აღარ მინდა ამდენი „ძვლების“ დათვალიერებაო“. რთული მოსასმენი სიმართლე იყო. ბავშვების დაინტერესება რთულია, თუმცა ბავშვებს ზოგჯერ მოსაწყენი და მათთვის უინტერესო თემების გაგებაც შეუძლიათ, თუ მათ საინტერესო ფორმით მივაწვდით და ამაზე კარგად ვიმუშავებთ.

როგორი უნდა იყოს კარგი სასკოლო ექსკურსია?

კარგი სასკოლო ექსკურსია უნდა იყოს განათლებაზე და შემეცნებაზე ორიენტირებული, მაგრამ ამავდროულად უნდა იყოს ბავშვებისთვის საინტერესო და ინტერაქციული. კარგ ექსკურსიას უნდა ჰქონდეს მკაფიოდ განსაზღვრული მიზანი – მაგალითად, ისტორიული ძეგლების გაცნობა, ბუნებაზე დაკვირვება, მუზეუმში ვიზიტი ან კონკრეტული თემის პრაქტიკულად შესწავლა.

კარგ ექსკურსიაზე ბავშვებს უნდა ჰქონდეთ შესაძლებლობა, იყვნენ არა მხოლოდ მსმენელები, არამედ პროცესში ჩართული აქტიური მონაწილეებიც, – სვამდნენ კითხვებს, იღებდნენ მონაწილეობას აქტივობებში და აზროვნებდნენ კრიტიკულად.

როგორ უნდა იყოს მომზადებული ექსკურსია?

ექსკურსია უნდა იყოს სათანადოდ ორგანიზებული და უსაფრთხო – წინასწარ შეთანხმებული გეგმით, ტრანსპორტით, კვებითა და სამედიცინო მზაობით.

თუ ექსკურსიის შემოქმედებითი და ორგანიზაციული მხარე არ არის კარგად დაგეგმილი, ის შეიძლება ბავშვისთვის მოსაწყენი, უინტერესო და სახიფათოც კი გამოდგეს. მაგალითად, თუ საექსკურსიო ადგილი არ შეესაბამება ბავშვების ინტერესებს, მათი ასაკობრივი ჯგუფის გამოწვევებსა და საჭიროებებს, ან არ არსებობს გეგმა და ზედამხედველობა ბავშვების სახლებში უვნებლად დაბრუნებისთვის, მაშინ ექსკურსია კარგავს საგანმანათლებლო მნიშვნელობას და ბავშვების საერთო გამოცდილებაც შეიძლება დაზარალდეს.

ექსკურსიის დაგეგმვისას, უმნიშვნელოვანესია ვიხელმძღვანელოთ სოციალური თანასწორობის პრინციპით და დავფიქრდეთ იმაზეც, იქნება თუ არა საექსკურსიო ხარჯი ყველა ბავშვის ოჯახისთვის ხელმისაწვდომი. მნიშვნელოვანია, ექსკურსიაში მონაწილეობა შეძლოს ყველა ბავშვმა, რათა არ დაირღვეს სოციალური თანასწორობა, არ გახდეს ექსკურსია მშობლებისთვის ზედმეტი ფინანსური ტვირთი და არ გააღრმაოს სოციალური უთანასწორობა.

რა არის სასკოლო ექსკურსიის მიზანი?

სასკოლო ექსკურსიის ძირითადი მიზანი ბავშვების შემოქმედებითი განვითარება, პრაქტიკული ცოდნის მიღება და არაფორმალურ გარემოში სოციალური უნარების განმტკიცება და მუშაობაა. საკლასო ოთახის გარეთ ბავშვები უფრო მხიარული, ლაღი, კომუნიკაბელური ხდებიან და ცდილობენ, უფრო თავდაჯერებულად გამოხატონ საკუთარი თავი და შესაძლებლობები. არაფორმალურ გარემოში კლასთან, თანატოლებთან მოსწავლე ცდილობს, საკუთარი ინდივიდუალურობაც გამოხატოს და ასევე გაუჩნდეს მიკუთვნებულობის განცდა საკუთარ ჯგუფთან. ექსკურსიები ბავშვის ემოციურ განვითარებაზეც დადებითად მოქმედებს – ახალი მეგობრების გაჩენა, გუნდურობის განცდა, საკუთარი თავის აღმოჩენა – კარგ ექსკურსიაზე მოსწავლე აუცილებლად იპოვის მისთვის სასიხარულო მხარეს და კმაყოფილიც დაბრუნდება სახლში.

როგორ იგეგმება სასკოლო ექსკურსია?

სასკოლო ექსკურსიის დაგეგმვა რამდენიმე რგოლის მონაწილეობით ხორციელდება. მასწავლებელი, მშობელი და ადმინისტრაცია თანხმდებიან ექსკურსიის დაგეგმვაზე და ათანხმებენ ექსკურსიის ისეთ ასპექტებს, როგორებიცაა:

• საგანმანათლებლო მიზნის განსაზღვრა – რა უნდა ისწავლონ ბავშვებმა ექსკურსიის დროს;
• ადგილმდებარეობის სწორად შერჩევა – ასაკთან შესაბამისი, უსაფრთხო და ხელმისაწვდომი ადგილი;
• ფინანსური საკითხების გათვალისწინება – ექსკურსია არ უნდა გამორიცხავდეს იმ ბავშვებს, ვისაც შესაძლოა ნაკლები ფინანსური რესურსი ჰქონდეთ. სკოლამ უნდა იზრუნოს თანასწორობაზე;
• ლოჯისტიკა და უსაფრთხოება – ტრანსპორტი, კვება, სამედიცინო დახმარების შესაძლებლობა.

ყველას, ვინც ექსკურსიებს გეგმავს, მნიშვნელოვანია, გაითვალისწინოს, რომ ექსკურსია არ იყოს პრივილეგირებული ღონისძიება მხოლოდ ფინანსურად უზრუნველყოფილი ოჯახებისთვის და კლასის თითოეულ მოსწავლეს ჰქონდეს თანაბარი შესაძლებლობა მონაწილეობისთვის, კვლევისთვის და სასიამოვნო შთაბეჭდილებებისთვის და თითოეულ ბავშვს ჰქონდეს განცდა, რომ ეს გამოცდილება მისთვისაც არის და ისიც იმსახურებს სასიამოვნო მოგონებებს.

ჩემთვის კარგი ექსკურსია ისეთია, სადაც ყველა მოსწავლეს შეუძლია წასვლა და ის არ უკავშირდება ისეთ ხარჯებს, სადაც შეიძლება რომელიმე ბავშვი ამის გამო გამოაკლდეს და დაიჩაგროს. ექსკურსია შეიძლება იყოს მცირე ბიუჯეტით ორგანიზებული, მაგრამ საინტერესოდ მოფიქრებული მარშრუტით, მკაფიო გეგმით და ისეთი მენიუთი, რომელიც შეიძლება ბავშვების ოჯახებისთვის არ იქცეს ტვირთად. არაერთხელ გვინახავს ექსკურსიაზე წაღებული საკვები როგორ რჩება აუთვისებელი მაშინ, როდესაც სკოლებში ბავშვების უმეტესობა პირდაპირი მნიშვნელობით მშიერია და ბევრ მოსწავლეს არ აქვს თანხა იმისთვის, რომ ბუფეტში საკვები შეიძინოს. რესტორნის დაჯავშნა, მწვადების შეწვა და ბუნებაში ქეიფი, რა თქმა უნდა, ძალიან სასიამოვნოა, მაგრამ ბევრ ოჯახს ჩვენს ქვეყანაში დღეს ამის შესაძლებლობა არ აქვს. შეიძლება ვინმეს ჰქონდეს ამის საწინააღმდეგო არგუმენტი, რომ ჩვენი შვილების „ერთი დღისთვის ყველაფერი უნდა გავიმეტოთ“, თუმცა, თავიდანვე ვიტყვი მცდარი არგუმენტი იქნება, რადგან ბავშვებს არა ერთჯერადად და არა წელიწადში ერთხელ, არამედ ხანგრძლივად სჭირდებათ ზრუნვა, მრავალფეროვანი კვება და უსაფრთხოება.

ვფიქრობ, ამ საკითხებზე მასწავლებლებმაც და მშობლებმაც თანაბრად უნდა ვიფიქროთ, ვიმსჯელოთ, რადგან ყველა ბავშვი იმსახურებს თანასწორ გარემოში ცხოვრებას, თანაბარ შესაძლებლობებს და თანაბარ სიკეთეებს.

ჩემს ოთხ მოსწავლესთან ერთად წიგნების სამყაროში მოგზაურობა განსაკუთრებულ თავგადასავლად მექცა. ისე მოხდა, რომ ჯერ ანტუან დე სენტ ეგზიუპერის „პატარა პრინცი“ წავიკითხეთ, მერე კი ასტრიდ ლინდგრენის „მიო, ჩემო მიო“. ორივე წიგნი კაშკაშა მნათობია ჩემი ლიტერატურული ცის კაბადონზე, ამიტომ მათი შერჩევაც მათივე შუქმა მანიშნა – ჯერ ერთი ამონათდა და მერე მეორე.

ფურცელ-ფურცელ, ნახატ-ნახატ, დაყოვნებით და თანმდევი ფიქრებით ვკითხულობდით ერთსაც და მეორესაც და ამ ჩვენი ერთობლივი გზის შუაში მივხვდი, რამდენად ახლოსაა ეს ორი წიგნი ერთმანეთთან, უფრო კი იმ საერთო ვარსკვლავთან, რომლის გარშემოც თანამგზავრობენ. მივხვდი, რომ ხშირად ჩვენ კი არ ვირჩევთ წასაკითხ წიგნებს, არამედ რაღაც იდუმალი კავშირებით, ისინი თავად გვეძლევიან და გვირჩევენ ჩვენ, რათა გავყვეთ მათ მანათობელ ნაფეხურებს და ჩვენც ვიხეტიალოთ იმ კოსმოსურ სამყაროში, სიტყვა-ვარსკვლავების ოქროსფერი მტვრითა და ჩაუქრობელი ნაპერწკლებით როა სავსე.

მომინდა, ამ ჩვენი ხეტიალის გამოცდილება თქვენთვისაც მეამბა, მით უფრო, რომ წიგნების თანმიმდევრულ კითხვას არანაკლებ დიდი მნიშვნელობა აქვს. ის ფიქრისა და მსჯელობის უნარს გვიძლიერებს, პარალელებსა და საერთო თუ განსხვავებულ ატმოსფეროებს აღმოგვაჩენინებს. ბოლოს და ბოლოს, ცხოვრების ჰარმონიასა და წესრიგსაც გვაჩვევს, ძვალსა და რბილში გვინაწილებს, როგორც საჭირო ცოდნასა და შესაძლებლობას…

ანტუან დე სენტ ეგზიუპერის „პატარა პრინცი“ (ჩემს ბავშვობაში „პატარა უფლისწულის“ სახელით ვიცნობდი, მოგვიანებით კი, გიორგი ეკიზაშვილის თარგმანმა ახალი სახელი დაუმკვიდრა) მთელს მსოფლიოში პოპულარული წიგნია, რომელსაც „უასაკო“ მკითხველი ჰყავს – ის თანაბრად მიმზიდველი და ზღაპრულია ბავშვისთვისაც და უფროსისთვისაც. ეს რომ მწერლის უმთავრესი ამოცანა იყო, წიგნს წამძღვარებულ მიძღვნაშიც ჩანს:

„ლეონ ვერტს,

როდესაც ის პატარა ბიჭი იყო“.

ლეონ ვერტი მწერლის საუკეთესო (ასაკოვანი) მეგობარია, რომელსაც განსაკუთრებული ნიჭი ჰქონია – „მას ყველაფრის გაგება ძალუძს, მათ შორის საბავშვო წიგნისაც კი“. და რაც მთავარია, თავად ეგზიუპერია ის „უასაკო“ ავტორი, ვინც უსაზღვროდ ნატიფი ბავშვური სამყაროს შექმნით უკიდეგანოდ ღრმა, მარადიული და ზოგადკაცობრიული ტკივილი გააცოცხლა. ამ ტკივილს, როგორც „ტკივილთა დამთრგუნველს“, ისე ეწაფებიან დღემდე ადამიანები, ამიტომაცაა ეს წიგნი თარგმნილი მსოფლიოს უამრავ ენაზე, და ალბათ ამიტომაც ჰგონია ყველას პატარა პრინცი თავისი პირადი მეგობარი, მისი ბავშვობის და ზრდასრულობის სევდიანი, ერთგული თანამგზავრი…

ასტრიდ ლინდგრენის „მიო, ჩემო მიო“ პირველად 1954 წელს დაიბეჭდა. თითქმის ათი წელი იყო გასული მას შემდეგ, რაც „პატარა პრინცი“ ინგლისურ ენაზე, ნიუ-იორკში გამოქვეყნდა (1943 წელს). ეს მეორე მსოფლიო ომის პერიოდია, ათწლიანი დროც არაა საკმარისი იმისათვის, რომ ევროპის კონტინენტზე გაჩენილი უზარმაზარი საომარი ხანძრის ჭრილობები ბოლომდე მოშუშდეს. ეს ჭრილობები კი, ყველაზე მეტად ხომ მწერლებს სტკივათ!.. ალბათ, ესეცაა ერთ-ერთი მიზეზი იმისა, თუ როგორ გაჩნდა ორი სრულად განსხვავებული ხელწერის მქონე ავტორის შემოქმედებაში ასეთი ზღაპრული ამბები – ამბები უფლისწულებზე, დედამიწაზე მისიით დაშვებულ ანგელოზებზე, პაწია მხსნელებზე, რომლებიც ადამიანთა სამყაროში, საკუთარი სიცოცხლის ფასად, თავიანთ წონა სინათლეს ტოვებენ…

„უდაბნოს ის ალამაზებს, რომ მის სიღრმეში ჭა იმალება“ – ეტყვის პატარა პრინცი უდაბნოში ჩამოვარდნილი თვითმფრინავის მფრინავს და ამით მთელი წიგნის საიდუმლოს გააცხადებს. რა არის ეს საიდუმლო? ან ვინაა პატარა პრინცი – ოქროსთმიანი, ლაღი, მომხიბვლელი სიცილითა და წკრიალა ხმით, რომელიც დაჟინებით ითხოვს ფურცელზე დახატული ბატკნისათვის ალიკაპს, რათა ამ უკანასკნელმა, თავის პაწაწინა პლანეტაზე აღმოცენებული ვარდი არ შეუჭამოს?.. „პატარა პრინცის“ ატმოსფერო ჩამთრევად მისტიკურია, უცნაურად გრძნეული, თითქოს მთელი ეს ტექსტიც რომელიღაც უძველესი ლოცვის ტექსტია; ყველა ეპიზოდი ერთმანეთს კრიალოსნის თვლებივით ებმის, თავბრუდამხვევად გაჯადოებს სამყაროს მირიადი პლანეტის პერსონაჟთა ამბები – ლოთისა თუ ბიზნესმენის, მეფისა თუ გეოგრაფის, მეფარნის თუ მეისრის. ეს „წუთისოფლის“ მოზაიკაა, ის ადამიანური ისტორიებია, რომელთაგანაც ჩვენი ვნებათაღელვიანი ცხოვრება შედგება, თავის მარტოობით, სიძულვილით, სიხარბით, სიყვარულით… ხოლო ამ მოზაიკის მიღმა, ყველაზე შორს, პატარა პრინცის მშობლიური პლანეტაა, სადაც ერთადერთი და მარადიული სიყვარული – ვარდი დატოვა. მათი განშორების მიზეზი ძალიან ბუნებრივი ადამიანური ეკალი – ეგოიზმი იყო. მათი პატარა გაუგებრობა – ამპარტავნება და სიჯიუტე. ამ ეგოიზმმა პატარა პრინცი გალაქტიკიდან გამოტყორცნა, რათა სიყვარული თავიდან აღმოეჩინა, ვარდი მონატრებოდა, მის ღვთაებრიობაში დარწმუნებულიყო და მასთან დასაბრუნებელი გზა ეპოვა – „ჩვენ პასუხს ვაგებთ მათზე, ვინც მოვიშინაურეთ“…

ასტრიდ ლინდგრენის მიოსაც, თავდაპირველად, ყოფითი ადამიანური სამყაროდან ვეცნობით – ის სტოკჰოლმის ერთ-ერთ ქუჩაზე ცხოვრობს, ბრაზიანი და პირქუში ცოლ-ქმარი ზრდის და ერთადერთი მეგობარი ჰყავს. ამ სამყაროში მას ბოსე ულსონი ჰქვია. თუმცა, ბოსე მთელი არსებით გრძნობს, რომ სადღაც სულ სხვა ცხოვრება ელოდება, მისთვის ბედის სხვა ვარსკვლავია ჩაფიქრებული. სწორედ ეს ვარსკვლავი მიიზიდავს თავისთან ბოსეს, პატარა ობოლ ბიჭს და ნამდვილ, მშობლიურ სამყაროს აღმოაჩენინებს. აქ მას მამაც ჰყავს, თანაც არა უბრალო მოკვდავი, არამედ მამა-მეფე, რომელიც პირველ რიგში, ბოსეს ახალი სახელით ნათლავს – „მიო, ჩემო მიო“.

ასტრიდ ლინდგრენი, თავისი შემოქმედებით, თავად იყო დედამიწაზე სიკეთისთვის დაშვებული ანგელოზი. მისი ყველა წიგნი ხომ წარმოუდგენელი სინათლით და სიყვარულითაა სავსე, თუმცა „მიო, ჩემო მიო“ ამ მხრივაც ერთგვარად იკონოგრაფიული ნაწარმოებია – მასში ყველაზე მკაფიოდ და დაუფარავადაა გასიმბოლოებული ქრისტიანული სულისკვეთება. სწორედ ქრისტეა მიოს არქეტიპი (გნებავთ, პროტოტიპი), დაწყებული უფლისწულობიდან, დამთავრებული ყოვლად ყოფითი დეტალებით (მოსასხამი, კოვზი და ა.შ.) – მიო ქრისტეს გზას იმეორებს, მისი არსებობის დამმოწმებელია, მისი მეტაფორაა…

ნაომარ, გულში დაჭრილ სამყაროში, სადაც უფროსების ბოროტი ვნებებისა და ამბიციების გამო ატეხილ ბრძოლებს უამრავი ბავშვი შეეწირა, უამრავი ფსიქიკა დასახიჩრდა, ნუგეში წარიკვეთა და ცრემლი გაქვავდა – დიდი მწერლის წიგნში ოქროსფერი ნაკვალევით ეშვება უფლისწული, რომელმაც სიბნელეზე გამარჯვების იმედი უნდა შთაუნერგოს ბავშვებს, სიკეთის უძლეველობაში დაარწმუნოს და გულში სიყვარული აღმოუცენოს…

მიოს ახალი სამშობლო – მწვანე მდელოთა კუნძული – სამოთხის ალეგორიაა, თუმცა სადაც სამოთხეა, იქვეა ჯოჯოხეთის ხსოვნაც. ამ წალკოტს, მხედარ კიტოს სახით, ბოროტება ემუქრება. ეს – კაცად განხორციელებული სიბნელეა, ყველაზე მრუმე და საშიში, რომელმაც უკვე შთანთქა უამრავი სიცოცხლე… მიოს სამშობლოში დაბრუნებაც ნაწინასწარმეტყველებია, ისევე, როგორც ქრისტეს მოსვლა იყო წინასწარ გაცხადებული, მიოსაც კონკრეტული მისია აქვს – მხედარი კიტო უნდა დაამარცხოს, ამიტომ ყველა და ყველაფერი ამ მისიის სამსახურშია, ყველას თავისი როლი და ფუნქცია აქვს, ზუსტად ისე, როგორც სამყაროს დიდ წიგნში – სახარებაში. ყველაზე მეტი კი, ცხადია, მამა-მეფემ იცის, რომელიც სევდიანი, თუმცა რწმენით სავსე აცილებს პირმშოს კიტოსთან საბრძოლველად.

ეგზიუპერის პატარა პრინციც ჰგავს ქრისტეს – უფლისწულთა უფლისწულს. ჰგავს, უპირველესად, საიდუმლოს განცდით, იმ ენით უთქმელისა და ხელუხლებლისკენ მხურვალე ლტოლვით, როგორიც ქრისტესგან იმემკვიდრა ადამიანმა. „დასანახს მხოლოდ გულით დაინახავ. მთავარი თვალისთვის უხილავია“ – ეს პატარა პრინცის სიტყვებია. შეუძლებელია, არ ირწმუნო მათი. არ გაჰყვე მათ.

ასტრიდ ლინდგრენის პერსონაჟი მიო, მეგობარ იუმ-იუმთან ერთად, ყველაზე ბნელ და საშიშ სკნელებს გაივლის, სიკვდილიც ფეხდაფეხ მიჰყვება მას, წიგნის ბოლომდე სუნთქვაშეკრული და დაძაბული ელოდები, რა მოჰყვება მიოს გმირულ თავგანწირვას, მას ხომ ერთხელ, ერთადერთხელ, საყვედურიც წამოსცდა ძვირფასი მამის მიმართ – ამ რთული გზისთვის რატომ გამიმეტე, ამ დიდ ომში რატომ გამიშვიო…

გეთსიმანიის ბაღში, მთვარის შუქდამდგარ ლოდზე იდაყვებჩამოყრდნობილი იესოს ლოცვა გვაგონდება ამ დროს, ამ ლოდზე დაწვეთებული მისი სისხლიანი ცრემლი და გულის უფსკრულებიდან დაძრული თხოვნა მამის მიმართ: „თუ შეგიძლია, ამარიდე ეს სასმელი…“. მიოს პატარა გულშიც ისადგურებს შიში, სევდა და სინანული მშობლიური სამოთხისგან განშორების გამო, თუმცა ეს გული ახლა არა სტოკჰოლმელ ბოსეს, არამედ უფლისწულს ეკუთვნის, უფლისწულის ვალი კი სამეფოს ხსნაა!..

პატარა პრინცი თავისი საიდუმლოს ერთგული რჩება, თავისი დიდი და სამუდამო სიყვარულის – სურნელოვანი ვარდის, პაწია პლანეტაზე რომ მიატოვა… ვარდიც ხომ სამეუფო ყვავილია, ქრისტიანულ სარწმუნოებაში ის ღვთისმშობლის სიმბოლოცაა, სამოთხის წალკოტის მშვენებაა. ვარდი მგზნებარე სულიერი ლტოლვის მეტაფორაა, იდეაა, რომელიც, ყველა ხილულ არსზე მაღლაა. პატარა პრინცი მის გამო უნდა მოკვდეს, სიკვდილი კი მხოლოდ „ვარდისფერი გზაა“ – მშობლიურ პლანეტაზე დასაბრუნებლად.

დედამიწაზე მფრინავი რჩება, პატარა პრინცის ოქროსფერი კულულების სურნელით და მისი ჩვილი სიბრძნით გაბრუებული. და რჩება მისი ამბავი, როგორც გაცხადებული სიტყვა, ამოხსნილი საიდუმლო, უფლისწულთა უფლისწულის სულით შთაბერილი…

მიოც ამარცხებს სიკვდილს – სხვაგვარად ხომ შეუძლებელია! მხედარ კიტოს დამარცხებით მთელი სამყაროსთვის მოაქვს დაკარგული სინათლე და სიკეთე. ყველაფერი თავის ადგილს უბრუნდება – შვილები მშობლებს, კვირტები – ხეს, მდინარეები – ხევთა ნაპირებს…

კიდევ ბევრ უფლისწულს იცნობს საბავშვო ლიტერატურა და ცხადია, ყველა მათგანი უაღრესად საინტერესოა. უფლისწულები „სადიდო“ მწერლობასაც ჰყავს და ყველაზე მკაფიო და მარადიული მათ შორის, დანიის პრინცია – სევდიანი მოაზროვნე ჰამლეტი, რომელმაც კაცობრიული ფიქრი ახალ სიმაღლეზე აზიდა. თუმცა, ეს სხვა საუბრის ამბავია, სხვა განცდების წყაროა.

მე და ჩემმა მოსწავლეებმა პატარა პრინცთან და მიოსთან ერთად თითქმის ორი თვე ვიცხოვრეთ. დეტალურად განვიხილავდით ყველა მსგავსებას, სიმბოლოს, ყველა აქცენტსა და ნიუანსს. ვსვამდით კითხვებს, ვმსჯელობდით და ვკამათობდით კიდეც. ორივე წიგნი დაგვეხმარა, ჩვენს რწმენაში განვმტკიცებულიყავით, ბოროტებაზე სიკეთის გამარჯვების რწმენაში! დღესაც ომის ხანძრებია მსოფლიოში, დღესაც ბევრი ბავშვი იტანჯება და იჩაგრება, დღესაც დაეძებენ ერთმანეთს მშობლები და შვილები, მეგობრები და შეყვარებულები… სამყაროს კი ნუგეში სჭირდება. ის მსოფლიოს დიდ წიგნებშიცაა გაბნეული, ხოლო ამ წიგნებს დღემდე შეუძლიათ, ცისკენ აგახედონ.

იქ, სადაც უფლისწულები ცხოვრობენ. უფლისწულთა უფლისწული კი ოქროსფერი ღიმილით ყველას ერთად დაგვყურებს და ხარობს, როცა მის ცქერაში ერთმანეთს ვპოულობთ ადამიანები…

„და კვლავ გავიგონე ხმა ზეციდან, რომელიც მეუბნებოდა: „ხმამაღლა იყვირე და დაწერე ეს!“.

ჰილდეგარდ ფონ ბინგენი, „Scivias“

1. მუსიკა და თეოლოგია

სანამ კითხვას დაიწყებთ, მინდა, ამას მოუსმინოთ:

https://www.youtube.com/watch?v=C9K9PfjRjxM&list=RDC9K9PfjRjxM&start_radio=1

ეს უჩვეულო მუსიკა მეთორმეტე საუკუნისაა. მიზეზი კი, რატომაც ის თქვენს ყურს ეუცხოება, მის ტონალობაში იმალება. უფრო სწორად, კილოში – ეს ნაწარმოები იმდენად ძველია, რომ მაშინ ჯერ კიდევ არ არსებობდა ტონალობები, როგორც დღესაა (დო მაჟორი, მი მინორი, ა.შ.). მაშინ მუსიკა ძველ ბერძნულ კილოებზე იწერებოდა. რაც თქვენ მოისმინეთ, ფრიგიულ კილოზეა შესრულებული. ფრიგიული კილო შეესაბამება დღევანდელ ბუნებრივ მინორს დადაბლებული მეორე საფეხურით (აი, რაც ყურში უცნაურად მოგხვდათ, უფრო აღმოსავლურად, ცოტა შემზარავად, ეგაა დადაბლებული მეორე საფეხური).

ეს მოკლე საგალობელია, რომლის ავტორიც შუა საუკუნეების ერთხმიანობის დიდოსტატად მიიჩნევა. მეტიც, რომ არა ის, ამ ერთხმიანობის შესახებ ბევრი არაფერი გვეცოდინებოდა. მაგრამ ის მხოლოდ კომპოზიტორი როდი იყო: თეოლოგიც იყო, ფილოსოფოსიც, პოეტიც, მხატვარიც და ბუნებისმეტყველების ფუძემდებელიც გერმანიაში. გაიცანით წმ. ჰილდეგარდ ფონ ბინგენი – რენესანსის ადამიანი რენესანსამდელ ეპოქაში.

თუ ვინმემ შეითვისა ბენედიქტელთა მონასტრის ქარიზმა „Ora et Labora“ – „ილოცე და იშრომე“, უპირველესად სწორედ ჰილდეგარდმა. საოცარია, როგორ მოახერხა ერთმა ქალმა, ამდენ სფეროზე მოეხდინა ზეგავლენა. იმის გათვალისწინებითაც, რომ ჰილდეგარდი უბრალო მონაზონი არ ყოფილა – მონასტრის წინამძღვარი იყო.

როგორ და როდის მოხვდა ჰილდეგარდი მონასტერში, ზუსტად არ ვიცით – ზოგი წერს, რვა წლიდან იქ იზრდებოდაო, ზოგი წერს, თოთხმეტი წლიდანო. მისტიკური გამოცდილებები კი ბავშვობიდანვე ჰქონია – თავის ნაშრომში „Scivia“ („შეიცან გზანი“) გვიამბობს, რომ რაც თავი ახსოვს, სულ ჰქონდა ხილვა, რომელშიც სულიერი თვალით ხედავდა ყოველისმომცველ სინათლეს. Umbra viventis lucis – ანარეკლი ცოცხალი ნათლისა – ასე მოიხსენიებს ამ გამოცდილებას.

ხილვები მონასტერში ცხოვრების დროსაც გაგრძელდა. სწორედ ეს ხილვები გადაიქცა ჰილდეგარდის პირველ თეოლოგიურ ნაშრომად „Scivia“, ანუ სრულად „Scito Vias Domini“ – „შეიცან გზანი უფლისანი“. არ ვიცით, როგორ, მაგრამ ამის შესახებ თავად პაპ ევგენიუსს შეუტყვია და ტრირის კრებაზე განუცხადებია, ჰილდეგარდი სულიწმინდისგანაა შთაგონებულიო. ჰილდეგარდმა პაპს მიართვა „Scivia“-ს ხელნაწერი, რომელიც თავადვე დაასურათა. მისი მინიატიურებიც ისეთივე მისტიკურია, როგორიც მისი ტექსტები და მუსიკა. შეგიძლიათ, აქ დაათვალიეროთ რამდენიმე მათგანი: https://www.wikiart.org/en/hildegard-of-bingen .

ურთიერთობებსა და სულიერ ცხოვრებაში ჰილდეგარდი ჯიუტი და პრინციპული იყო. წინამძღვარი გახდა თუ არა, რუპერტსბერგში მოინდომა მონასტრის გადატანა. მონასტრის დებს ეს აზრი დიდად არ მოსწონდათ – არ სურდათ მონასტრის კომფორტი კლდოვან და ღარიბ მხარეზე გაეცვალათ. აბატი კუნოც, რომლის დაქვემდებარებაშიც იყო ჰილდეგარდი და მონასტრის მთელი დობა, წინააღმდეგი იყო. ჰილდეგარდმა მისი ავტორიტეტი უგულებელყო და პირდაპირ ეპისკოპოსს მიმართა თხოვნით. ეპისკოპოსი დასთანხმდა. დები რუპერტსბერგში გადავიდნენ, მერე კი აბატი კუნოც იძულებული შეიქნა, ჰილდეგარდისთვის დაეთმო, რადგან ჰილდეგარდი ლოგინად ჩავარდა და მისი დაბრუნება უკან, დიზობოდენბერგში, შეუძლებელი გახდა.

სწორედ გადასვლისას და რუპერტსბერგის ახალი მონასტრის კეთილმოწყობისას წერს ჰილდეგარდი მუსიკალურ დრამას „Ordo Virtutum“ – „სათნოებათა წრე“. ეს ყველაზე ადრეული მუსიკალური დრამაა, რომელმაც ჩვენამდე სრულად მოაღწია. მისი ტექსტი მუსიკის გარეშე „Scivia“-შიც არის ჩართული. დრამა ეძღვნება წინასწარმეტყველთა და პატრიარქთა სათნოებების ქებას და ღვთისმსახურების თავისებურ ფორმას წარმოადგენს – ნაწარმოების ბოლოს პერსონაჟები მიმართავენ მსმენელს, მუხლი მოიყარონ და მიიღონ წყალობა ღვთის ხელიდან, მათკენ რომ გამოწვდილა. ბოლო სიტყვა „porrigat“ – „გამოიწვდის“ ოცდაცხრამეტ ნოტზეა გამღერებული, თითქმის მთელი წუთის განმავლობაში და მუსიკალურადაც ხელის გამოწვდენის პროცესს გამოხატავს.

ჰილდეგარდმა ერთ წიგნად შეკრა და მუსიკა დაუწერა თავის 80-მდე ლექსსაც. ამ კრებულს ეწოდება „Symphonia Armonie Celestium Revelationum“ („ზეციურ გამოცხადებათა ჰარმონიის სიმფონია“). აქ შემავალი პოეტური ნიმუშები, ძირითადად, ლიტურგიკულია. აქ მოისმენთ იოანე მახარებლისადმი მიძღვნილ რესპონსორიუმს: https://www.youtube.com/watch?v=4qL3iUuweOo&t=222s .

რუპერტსბერგში მოღვაწეობისას ჰილდეგარდმა მჭვრეტელობით თეოლოგიას კიდევ ორი ტომი შემატა: „Liber Vitae Meritorum“ და „Liber Divinorum Operum“. ეს უკანასკნელი, „საღმრთო საქმეთა წიგნი“, 70 წელს მიტანებულმა დაასრულა. წიგნი ერთგვარი ვრცელი განმარტებაა იოანეს სახარების პირველი თავისა. ჰილდეგარდს წიგნის იდეა მორიგი ხილვისას გასჩენია. ხილვა უჩვეულო იყო – ამჯერად ჰილდეგარდმა ექსტაზისას გონება დაკარგა და ამ დროს, როგორც თვითონ გადმოგვცემს, განიცადა ის, რაც განიცადა იოანე მახარებელმა დასაწყისის – „თავდაპირველად იყო სიტყვა“ – წერისას. თავად ასე აღწერს: „ისე იყო, თითქოს ღვთაებრივი შთაგონება წვიმის ტკბილ წვეთებს აპკურებდა ჩემს გონს“. სწორედ ეს სიტყვაა, ჰილდეგარდის აზრით, მთელი ქმნილების გასაღები. ვფიქრობ, მისი შემოქმედების გასაღებიც, რაზეც უფრო ვრცლად შემდეგი წერილებში ვისაუბრებ…