თანამედროვე პედაგოგიკაში სულ უფრო მზარდია მიდგომა, რომელიც განათლებას არა მხოლოდ ინფორმაციის გადაცემის, არამედ შემოქმედებით, თამაშზე დაფუძნებულ პროცესად აღიქვამს.  თამაშზე ორიენტირება პროექტული სწავლების ყველაზე ემოციური ფორმაა, რომელიც გვიჩვენებს, რომ პროექტული სწავლება არამხოლოდ კვლევისა და პროდუქტის შექმნის პროცესია, არამედ შეიძლება დიდაქტიკური თამაშის ფორმითაც წარმოვიდგინოთ. აქ ერთადაა გაერთიანებული:

• მოტივაცია;
• წარმოსახვა;
• კვლევითობა;
• სტრატეგიული აზროვნებას;
• კოოპერაცია და თანამშრომლობა.

თავისთაბად პროექტი  როგორც დიდაქტიკური თამაში გულისხმობს სასწავლო მიზნის მიღწევას ისეთი ფორმით, რომელიც თამაშის ელემენტებით –  როლები, მიზანი, წესები, სცენარი, იმიტაცია, კონკურენცია ან თანამშრომლობა – არის გაჯერებული.  ასეთი სამუშაოს დროს მოსწავლეები თამაშის სტრუქტურაში არიან ჩართული, მაგრამ რეალურად ისინი სწავლობენ, იკვლევენ, ქმნიან და აზროვნებენ, მითუფრო სწავლის ზედა საფეხურზე, სადაც  მრავალკომპინენტიანი თამაშები გვხვდება, რომელშიც ჭარბობს გონებრივი თამაშის მოქმედებები:  დაკვირვების დემონსტრირება, შედარება, ადრე შესწავლილი ინფორმაციის გახსენება, ობიექტებისა და ფენომენების კლასიფიკაცია გარკვეული მახასიათებლების მიხედვით და ა.შ.

პროექტის როგორც დიდაქტიკური თამაშის ძირითადი ნიშნებია:

მაგალითად, როდესაც შეისწავლება  თემას „გრიგოლ ხანძთელი და მისი ეპოქა“, მასწავლებელმა ის შეიძლება წარადგინოს  სხვა ფორმითაც – როგორც დიდაქტიური თამაში    „ისტორიული მისია“. ამ დროს მოსწავლეები მრავალფეროვან სამუშაოში არიან ჩაფლულები:

1. იყოფიან გუნდებად: მათგან ზოგი არის „მონასტრის მცველი“, ზოგიც – „გმირები ტაო-კლარჯეთიდან“,  ზოგი „წიგნის მინიატურისტები“ არიან და ზოგიერთი გუნდიც „ მომავლიდან მოსულები“;
2. შემდეგ ეტაპზე თითოეულ ჯგუფს ენიჭება მისია:

• სცენაზე გააცოცხლოს ეპოქა;
• მოიძიოს რუკაზე ტაო-კლარჯეთის საეკლესიო ცენტრები;
• შექმნას მანუსკრიპტის იმიტაცია;
• მოამზადოს ვიდეომიმართვა მომავალი თაობისთვი
• და ა.შ.

3. საბოლოო პროდუქტად შეგვიძლია მივიღოთ  საერთო გამოფენა ან სცენარიზებული წარმოდგენა, რომელიც აერთიანებს ისტორიას, ხელოვნებას, ტექნოლოგიას და აუცილებლად – გუნდურობას.

როგორ უწყობს ხელს ეს მიდგომა სწავლას?

• ამცირებს მოსწავლეთა სტრესს, შიშს შეცდომის წინაშე – რადგან თამაში ქმნის უსაფრთხო სივრცეს ექსპერიმენტისათვის;
• ზრდის მოტივაციას – მოსწავლეები თავად ხდებიან პროცესის შემოქმედნი;
• ხელს უწყობს ინტეგრირებულ აზროვნებას – სხვადასხვა საგანობრივი ცოდნა და უნარები  ბუნებრივად ერთიანდებიან  მიზნის მისაღწევად;
• ამაღლებს მოტივაციას –    მოსწავლეები საკუთარ თავს აღიქვამენ როგორც „მოქმედი გმირები“;
• ეხმარება ღირებულებების ფორმირებაში – თამაშში ჩართულებს უყალიბდებათ   პასუხისმგებლობის, თანამშრომლობის და კულტურული მგრძნობელობის უნარები, ეპოქის თანაგანცდა.

პროექტი  როგორც დიდაქტიკური თამაში სასწავლო პროცესის ჰუმანიზებული და შემოქმედებითად გამდიდრებული ფორმაა. ის:

• აკავშირებს თამაშს და სწავლას;
• აძლევს ბავშვს თვითგამოხატვის საშუალებას;
• ქმნის ინტელექტუალური სიამოვნების განცდას;
• ასწავლის მოქმედებით, პრაქტიკით და მონაწილეობით.

ფაქტობრივად  მოსწავლე არ „იღებს“ ცოდნას, არამედ თვითონ პროდუქტის  შექმნის პროცესში შეიმეცნებს მას. სწორედ ასეთია ეფექტური და ღირებულებით დატვირთული სწავლებაც!

ამ უპირატესობის გამო ის თავისუფლად შეგვიძლია გამოვიყენოთ სწავლის სამივე საფეხურზე.

განვიხილოთ სასწავლო პროექტი  დიდაქტიკური თამაშის ფორმატით დაწყებითი საფეხურის კურსიდან –  „ჩვენი საქართველო“.  პროექტის სახელმწოდებაა –   „ექსპედიცია საქართველოში“.

პროექტის მიზანია: მოსწავლეებმა ინტეროეგრირებულად შეისწავლონ საქართველოს რეგიონული მემკვიდრეობა, იმუშაონ გუნდურად, გამოავლინონ კვლევითი და შემოქმედებითი უნარები, შეიტანონ  საკუთარი წვლილი კულტურული მემკვიდრეობის პოპულარიზაციაში.

აღნიშნული პროექტის ეტაპებია:

1. გუნდების ჩამოყალიბება და რეგიონების განაწილება – თითოეულ გუნდი წარმოადგენს ერთ ისტორიულ-კულტურულ რეგიონს:

• იმერეთს;
• რაჭას;
• ლეჩხუმს;
• კახეთს;
• აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთს;
• სამცხე-ჯავახეთს;
• ტაო-კლარჯეთს;
• ქართლს;
• აჭარას;
• აფხაზეთს.

2. როლების გადანაწილება გუნდში:

• ისტორიკოსი;
• გეოგრაფი;
• დიზაინერი (მაკეტი, სიმბოლო, დროშა);
• პრეზენტატორი;
• ტექსტის დამმუშავებელი (ქართული ენა);
• IT მხარდამჭერი (ვიდეო/ციფრული პრეზენტაცია);
• კულტურის წარმომადგენელი (ტრადიციები, კულინარია).

3. კვლევის ეტაპი (სამუშაო ინსტრუქცია)

თითოეული  გუნდი ვალდებულია:

• მოიძიოს ისტორიული ცნობები რეგიონის შესახებ;
• შეადგინოს მარშრუტი რუკაზე;
• მოძებნოს ლეგენდები, ხალხური თქმულებები;
• შექმნას ვიზუალური მასალა;
• მოამზადოს კედლის გაზეთი ან ელექტრონული პრეზენტაცია;
• გადაიღოს ვიდეო-გიდი ან გააკეთოს 3D მაკეტი;
• წარმოადგინოს ტრადიციული კერძი ან სხვა  ეთნოგრაფიული ელემენტი.

4. შემოქმედებითი პრეზენტაცია – „ექსპედიციების მუზეუმი“

• კლასის/სკოლის სივრცეში ეწყობა ინტერაქტიული პრეზენტაცია;
• მოსწავლეები იცავენ თავიანთი გუნდის ნამუშევარს;
• ჟიური  წარმოდგენილ მასალას  აფასებს შემდეგ კრიტერიუმებით:
  • შინაარსობრივი სიზუსტე;
  • მრავალფეროვნება;
  • შემოქმედებითობა;
  • გუნდური მუშაობა;
  • რეგიონზე ზრუნვა/შესაბამისი მინიშნებები.

აღნიშნული პროექტის დროს  გამოიკვეთება ინტეგრირებული საგნები და უნარები:

დასასრულს მოხდება  შეფასება და უკუკავშირი. შესაძლებელია თვითშეფასების ფორმების გამოყენებაც:

• რა  ისწავლეს?
• რა იყო ყველაზე საინტერესო?
• როგორ იმუშავა ჯგუფმა?
• როგორ გამოიყენებენ მიღებულ ცოდნას?

სურვილის შემთხვევაში, მოსწავლეებს შეუძლიათ პროექტის გაგრძელება  ფართო ფორმატით – სასკოლო კვირეულის ან  კონკურსის სახით,  ან ონლაინ პლატფორმაზე გაზიარებით.

პროექტული სწავლება დიდაქტიკური თამაშით  რალურად შეგვიძლია განვიხილოთ როგორც შესაძლებლობა,  რომელიც მოსწავლეს ეხმარება   საკუთარი შესაძლებლობების აღმოჩენასა და განვითარებაში.

თანამედროვე პედაგოგიკის ამოცანაა,  ბავშვის აღქმაში გააერთიანოს, დააკავშიროს ცალკეულ საგნებში მიღებული ცოდნა, დაეხმაროს მას, შეიქმნას ერთიანი, მთლიანი, ფართო წარმოდგენა სამყაროზე, ბუნებაზე, საზოგადოებაზე და საკუთარ ადგილზე ამ სამყაროში. სწორეს ამიტომ საგანთაშორისი კავშირები სწავლების უმნიშვნელოვანესი პრინციპია თანამედროვე სკოლაში. ის სწავლების უმაღლესი დონეა.

ამავე დროს ინტეგრაცია და მისი შესაძლებლობები: ინტეგრირებული სწავლება, ინტეგრირებული გაკვეთილები და ინტეგრირებული დავალება  ხელს უწყობს არამარტო საგნობრივი ცოდნის ამაღლებას, არამედ  მთლიანი  სასწავლო პროცესის ოპტიმიზაციას სწავლების ყველა დონეზე.

მათგან ძირეული მნიშვნელობა აქვს ინტეგირებულ გაკვეთილს. ის  ცოდნის სინთეზის შესაძლებლობაა, ანალიტიკური აზროვნებისა და განზოგადების უნარის განვითარების სივრცეა. ინტეგრირებული გაკვეთილები  აძლევს  ბიგძს  მოსწავლეს სხვადასხვა საგნიდან მიღებული ინფორმაცია  გამოიყენოს და მოვლენები  სრულიად ახლებურად გაიაზროს.

ზოგადად, ინტეგრირებული გაკვეთილი გულისხმობს სხვადასხვა საგნობრივი სფეროს შერწყმას ერთ მთლიან საგანმანათლებლო პროცესში, რაც ხელს უწყობს:

• ცოდნის მრავალმხრივ გააზრებას;
• კავშირების დანახვას ისტორიულ, გეოგრაფიულ და სოციალურ კონტექსტებს შორის;
• მოსწავლეთა კვლევითი, კრეატიული და კრიტიკული აზროვნების უნარების განვითარებას.

მაგრამ  ინტეგრირებულ გაკვეთილზე აღნიშნული მიზნები თავისთავად არ მიიღწევა. მის მომზადებას და ეფექტიანად ჩატარებას  განსაზღვრული პირობების დაცვა სჭირდება, როგორიცაა:

• ინტეგრირებულ გაკვეთილს, როგორც წესი, ატარებს სხვადასხვა საგნის ორი ან ორზე მეტი მასწავლებელი. თუმცა ასეთი გაკვეთილი შეიძლება ჩაატაროს ერთმა პედაგოგმაც, რომელსაც აქვს საბაზისო ცოდნა და მომზადება შესაბამის საგნებში;
• იმ პედაგოგებს შორის, რომლებიც ერთად ამზადებენ და შემდეგ ატარებენ ინტეგრირებულ გაკვეთილს, აუცილებლად უნდა არსებობდეს ფსიქოლოგიური თავსებადობა. ურთიერთგაგებისა და მხარდაჭერის გარეშე ასეთი გაკვეთილი ეფექტიანი ვერ იქნება;
• ინტეგრირებული გაკვეთილის ჩატარება უფრო მიზანშეწონილია მაშინ, როცა განსაზღვრული მოცულობის სასწავლო მასალა უკვე ათვისებულია იმ საგნებში, რომელთა ინტეგრირებასაც ვაპირებთ. უმჯობესია, ასეთი გაკვეთილის ჩატარება სასწავლო წლის ბოლო პერიოდისთვის დაიგეგმოს;
• ინტეგრირებული გაკვეთილის მომზადებისა და ჩატარების პროცესში თითოეული მასწავლებლის მონაწილეობის წილი დამოკიდებულია სასწავლო მასალის შინაარსზე, მაგრამ მაინც მნიშვნელოვანია, ყოველი მათგანი ამ პროცესში თანაბრად იყოს ჩართული. მიუხედავად ამისა, ერთ-ერთ მასწავლებელს აუცილებლად მოუწევს წამყვანის როლის შესრულება;
• ინტეგრირებულ გაკვეთილზე მოსწავლეები სასწავლო პროცესის აქტიური მონაწილეები არიან, ცდილობენ, თავად გააანალიზონ ინფორმაცია გაკვეთილის მომზადებისა და ჩატარების დროს, გამოყოფენ პრობლემას, შეიმუშავებენ დასახული ამოცანების გადაწყვეტის შესაძლო გზებს. იქიდან გამომდინარე, რომ ინტეგრაცია აფართოებს შესასწავლი მასალის თემატიკას, იწვევს მოვლენების უფრო ღრმა ანალიზისა და განზოგადების აუცილებლობას, მოსწავლის დამოუკიდებლად მუშაობის როლის ამაღლება ინტეგრირებული გაკვეთილის მიმართ ერთ-ერთი აუცილებელი და ძირითადი მოთხოვნაა;
• ინტეგრირებული გაკვეთილი არ გულისხმობს ორი ან მეტი საგნის სასწავლო მასალის მექანიკურ გაერთიანებას. აქ უბრალოდ ახალ ცოდნას კი არ უნდა იღებდეს ბავშვი, არამედ უკვე არსებული ცოდნის ახალ სიტუაციებში გამოყენების შესაძლებლობა უნდა ეძლეოდეს. ინტეგრირებულ გაკვეთილზე მან უნდა შეძლოს სამყაროს წარმოდგენა ერთ მთლიანობად, რომელშიც ყველა ელემენტი ურთიერთდაკავშირებულია;
• ინტეგრირებული გაკვეთილის ეფექტიანად ჩასატარებლად აუცილებელია განსახილველი და შესასწავლი ობიექტის სწორად განსაზღვრა და გაკვეთილის შინაარსის გულდასმით შერჩევა;
• პედაგოგის მაღალი დონის პროფესიული თვისებები და უნარ-ჩვევები, რომლებიც უზრუნველყოფს მასწავლებელთა და მოსწავლეთა შემოქმედებით თანამშრომლობას გაკვეთილის მომზადებისა და ჩატარების პროცესში, ასევე ძალიან მნიშვნელოვანია ინტეგრირებული გაკვეთილის ეფექტიანობისთვის;
• მოსწავლეთა ასაკობრივი და ინდივიდუალური თავისებურებების გათვალისწინების გარეშე ნებისმიერი გაკვეთილის, მით უმეტეს – ინტეგრირებულის, ეფექტიანად ჩატარების ალბათობა საკმაოდ მცირეა;

ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, განსაზღვრული პრინციპების დაცვით მომზადებული და ჩატარებული ინტეგრირებული გაკვეთილი დიდი სარგებლობის მომტანი შეიძლება აღმოჩნდეს, როგორც მოსწავლეებისა და მაწავლებლებისთვის, ისე მთელი სასწავლო პროცესისთვისაც.

„ჩვენი საქართველო“ არის ინტეგრირებული საგანი, რომელიც აერთიანებს ისტორიის, გეოგრაფიის, სამოქალაქო განათლებისა და ეთნოკულტურული მემკვიდრეობის კომპონენტებს.  „ჩვენი საქართველოს“ სწავლების ფორმატში ინტეგრაციის უპირატესობებია:

• თემატური სწავლება: მაგალითად, მასწავლებელი სთავაზობს მოსწავლებს თემას – „მეგობრული თანაცხოვრება“, რომელიც  შეიძლება მოიცავდეს როგორც საქართველოს ეთნიკური მრავალფეროვნების შესწავლას (ისტორია), ასევე ეთნოსების განაწილებას რუკაზე (გეოგრაფია) და ტოლერანტობის შესახებ დისკუსიას (სამოქალაქო განათლება);
• პროექტებზე დაფუძნებული სწავლება: მოსწავლეები ქმნიან მაკეტებს, პრეზენტაციებს, მოკლემეტრაჟიან ფილმებს, რაც აერთიანებს სხვადასხვა დისციპლინის კომპეტენციებს;
• სამოქმედო და სიტუაციური სწავლება: რეალური ცხოვრების მაგალითებით გაძლიერებული გაკვეთილები აყალიბებს ღირებულებებს და გააზრებულ დამოკიდებულებებს;
• კულტურულ მემკვიდრეობაზე ორიენტირებული სწავლება: ისტორიული ძეგლების, ტრადიციების და ფოლკლორის კვლევა აერთიანებს როგორც ტექსტურ, ისე ვიზუალურ, ციფრულ და პრაქტიკულ კომპონენტებს.

„ჩვენი საქართველოს“ ფარგლებში  ტიპურ  ინტეგრირებულ  გაკვეთილად  ითვლება ნებისმიერი ის გაკვეთილი, რომელიც ეხმარება მოსწავლეებს ცოდნის სისტემურ გააზრებაში და სამოქალაქო ღირებულებების განვითარებაში.

განვიხილოთ ინტეგრირებული გაკვეთილის მაგალითი თემაზე: „საქართველოს ისტორიული რეგიონები და მრავალფეროვანი კულტურა“  (ინტეგრირებულია ისტორია, გეოგრაფია და სამოქალაქო განათლება).

კლასი: VI,  საგანი: „ჩვენი საქართველო“

გაკვეთილის ტიპი: ინტეგრირებული   (კვლევითი ხასიათის)

ინტეგრირებული კომპონენტები: ისტორია: საქართველოს ისტორიული რეგიონების წარმოშობის საფუძველი (მესხეთი, კახეთი, იმერეთი, ლეჩხუმი და სხვ.); გეოგრაფია: რეგიონების მდებარეობა რუკაზე, ბუნებრივი პირობები; სამოქალაქო განათლება: კულტურული მრავალფეროვნება, ტოლერანტობა და თანაცხოვრება.

გაკვეთილის სტრუქტურა:

1. გაკვეთილის სტარტერი /შესავალი/ მოტივაცია: მასწავლებელი აჩვენებს ფოტოებს სხვადასხვა რეგიონის ტრადიციული სამოსითა და ბუნებრივი პეიზაჟებით, სვამს შეკითხვას: „რა გვაქვს საერთო და რა გამოგვარჩევს ჩვენ, სხვადასხვა რეგიონში მცხოვრებ ქართველებს?“
2. მუშაობა ჯგუფებში:

• მოსწავლეები თემატურად დაყოფილ ჯგუფებში იკვლევენ კონკრეტულ რეგიონს: მის ისტორიასა და ისტორიულ  მნიშვნელობას;
• გეოგრაფიულ მახასიათებლებს;
• ადგილობრივ ტრადიციებს, ლეგენდებს, რელიგიურ  მემკვიდრეობას.

3. წარდგენა: თითოეული ჯგუფი აკეთებს მოკლე პრეზენტაციას ან პლაკატს. იყენებენ რუკას, ფოტოებს, შეიძლება, სიმბოლურად, ჩაიცვან რეგიონის ტრადიციული ელემენტები;
4. დასკვნა და ღირებულებითი დიალოგი: აქ მიმდინარეობს დისკუსია კითხვაზე: „როგორ ვაძლიერებთ ეროვნულ ერთობას კულტურული განსხვავებების პირობებში?“
5. ბოლოს მოსწავლეებს მიეცემათ პროექტული  დავალება:   შექმნან ელექტრონული რუკა ან პრეზენტაცია თემაზე „ჩემი რეგიონის მემკვიდრეობა“, რომელიც მოიცავს ისტორიულ, გეოგრაფიულ და ეთნოკულტურულ კომპონენტებს.

ინტეგრირებული გაკვეთილის ჩატარების რა კონკრეტული თავისებურებები  გამოიკვეთა  „ჩვენი საქართველოს“  სწავლებისას მოცემული გაკვეთილის მაგალითზე?

• ესაა ინტგერირებული გაკვეთილის მიზანი და მოტივი;
• ინტეგრეაციის ფორმა;
• მასალას შორის კავშირები;
• მასალის განლაგების სტრუქტურა (თანმიმდევრულობა);
• მიღებული მასალის პრეზენტაციის მეთოდები და ტექნიკა;
• მეთოდები და ტექნოლოგიები მოსწავლეებისათვის ახალი მასალის დასამუშავებლად;
• საგანმანათლებლო მასალის ფართო ვიზუალიზაცია;
• ინტეგრირებული საგნის მასწავლებლებს შორის როლების განაწილება;
• გაკვეთილის ჩაწერისა და ჩატარების ფორმა;
• ასეთ გაკვეთილზე მოსწავლეთა სწავლის მონიტორინგის ფორმები და ტიპები.

ინტეგრირებული გაკვეთილი „ჩვენი საქართველოს“ სწავლების არა მხოლოდ ძირითადი ფორმაა, არამედ, საგნის შინაარსიდან გამომდინარე – აუცილებელი ფორმატიც. ის ემსახურება მოსწავლის როგორც ცოდნის, ასევე ღირებულებითი, მოქალაქეობრივი და კულტურული კომპეტენციების განვითარებას, ამიტომ ფართოდ უნდა ჩავრთოთ სწავლებაში.

ინტერნეტი იმდენად დიდია, ღრმა და უცნობი, იმდენად გიგანტური, იმდენად ძლიერი და ამავდროულად ამაო, რომ ზოგიერთისთვის ის ცხოვრების სრულფასოვან შემცვლელად იქცა.

ენდრიუ ბრაუნი, ბრიტანელი ჟურნალისტი[1]

(სტატია შედგენილია ამერიკელი ბლოგერებისა და ჟურნალისტების, სემ პრესლერისა და პიტ დეივისის 2025 წელს გამოქვეყნებული სტატიის მიხედვით, ელექტრონული ჟურნალიდან After Babel (https://www.afterbabel.com/  ).

ეს სტატია გახლავთ იმის შესახებ, თუ როგორ ხდება კომპიუტერზე, სმარტფონზე და პლანშეტებზე მიბმული ცხოვრების ქაოსი, აშშ-ს სამოქალაქო ცხოვრებაში მიმდინარე ჩუმი რევოლუციის მიზეზი. რა უნდა გავაკეთოთ რომ იგი (რევოლუცია) გაგრძელდეს? კითხულობენ სტატიის ავტორები.

(ნაწილი პირველი)

„რამდენიმე კვირის წინ, ჩვენი ბლოგერი, ზაკი, პოლიტოლოგ რობერტ პატნემს (Robert Putnam) შეხვდა. ეს შეხვედრა, ჰარვარდის უნივერსიტეტის ახლოს მდებარე პატარა კაფეში შედგა. ჩვენი საუბარი, პროფესორ ჯონ ჰაიდტის ახალი წიგნს, „მღელვარე თაობას“ (The Anxious Generation[2]) და ჰაიდტის მიერ წიგნში აღნიშნულ თემებს და იმ ღრმა ისტორიებს შეეხო, რომელიც უფრო შორს მიდის, ვიდრე სმარტფონებისა და კაბელური ტელევიზიის ეპოქა“, გვატყობინებს ბრიტანელი ჟურნალისტი ენდრიუ ბრაუნი. „საუბარი ადამიანებს შორის პირდაპირი, ფიზიკური, უშუალო კონტაქტებისა და ურთიერთობების შემცირებისა და სამოქალაქო ცხოვრების ცვლილების იმ თემებისკენ წარიმართა, რომელიც ალბათ 1960-იან წლებში დაიწყო. პროფესორი ჰაიდტი თავის წიგნში ამტკიცებს, რომ ადამიანის  ასაკობრივი განვითარებისას, მოხდა ბავშვობის პროცესის სტრუქტურის ძირეული ცვლილებები—მათ შორის სმარტფონების და სოციალური მედიის გავრცელება, ასევე მშობელთა მხრიდან ზედმეტი კონტროლი—და ეს მნიშვნელოვნად უწყობს ხელს მოზარდებში ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების განვითარებას. პროფესორი ჰაიდტი აღნიშნავს, რომ ეს ცვლილებები განსაკუთრებით შესამჩნევია 2010-იანი წლების დასაწყისიდან, როდესაც დაიწყო ე.წ. „ტელეფონზე დაფუძნებული ბავშვობა“ – აღნიშნავს ბრაუნი.

ადამიანთა შორის ურთიერთობების ამ ცვლილებას, ჰაიდტი „ურთიერთობების ეროზისა“ უწოდებს და აღნიშნავს, რომ ეს ძალიან ხატოვნად აქვს აღწერილი ბ-ნ პატნემს თავის წიგნში, „ბოულინგის თამაში მარტო“ (Bowling Alone). წიგნში ბ-ნი პატნემი ხაზს უსვამს სოციალური კაპიტალის ვარდნას, ტექნოლოგიების როლის ზრდის ფონზე. პატნემს მაგალითად მოაქვს ერთი მოვლენა, რომელიც აშშ-ში შესამჩნევია:  უფრო მეტი ამერიკელი თამაშობს ბოულინგს, მაგრამ ბევრად ნაკლები არის ბოულინგ-კლუბების წევრი — ანუ ადამიანებმა შეინარჩუნეს ინდივიდუალური აქტივობები, მაგრამ დაკარგეს კოლექტიური ჩართულობა. აქედან მოდის წიგნის სახელი: “Bowling Alone” (ბოულინგი მარტო). ავტომობილების, კონდიციონერების და ტელევიზიების აქტიურმა შემოსვლამ ადამიანთა ცხოვრებაში, მათი ცხოვრება ბევრად უფრო კომფორტული გახადა, თუმცა შეამცირა ჩვეულებრივი ადამიანური ურთიერთობები – ამ ტექნოლოგიებმა ადამიანები დააშორეს საჯარო ადგილებს, აივნებს, ვერანდებს, საზოგადოებრივ პარკებს და სამოქალაქო ასოციაციებსა თუ კლუბებს.

ვფიქრობთ, სოციალური კაპიტალის ეროზიას 1970-1980-იან წლებში, შეუძლია ახსნას ის თუ რატომ ითქვა 1990-ების ამერიკაში „უარი“ ბავშვობაზე, რომელიც [ბავშვების დამოუკიდებელ] თამაშზე იყო დამყარებული. ერთმანეთისადმი ნდობის დაკარგვამ გამოიწვია ის, რომ ამერიკელი მშობლები, ბავშვებს უფროსთა ზედამხედველობის გარეშე სათამაშოდ გარეთ აღარ უშვებდნენ. ზედამხედველობის ქვეშ თამაში კი, ნამდვილად დიდად განსხვავდება ბავშვების არაკონტროლირებადი, თავისუფალი თამაშებისგან.

ამ საკითხზე თავის მოსაზრებას გვთავაზობს დოქტორი პიტერ გრეი, ბოსტონის კოლეჯის[3] (Boston College) ფსიქოლოგიის პროფესორი:„ჩვენ  ზედმეტად ვიცავთ ბავშვებს “ — ამბობს გრეი — „იმიტომ რომ მუდამ მზად ვართ, მათი პრობლემები მათ მაგივრად გადავჭრათ. ამის შედეგად, ისინი ვერ ივითარებენ რწმენას, რომ თავადაც შეუძლიათ საკუთარი პრობლემების გადაჭრა.“ გრეი ასევე აღნიშნავს, რომ 20-ე საუკუნის მეორე ნახევარში ჩატარებულმა კლინიკურმა კითხვარებმა აჩვენა, ბავშვებში ფსიქიკური აშლილობების რაოდენობა მატებას, თან ახლდა სკოლის ასაკის ბავშვებში შიდა კონტროლის მექანიზმების შემცირება (ანუ რწმენა იმისა, რომ ადამიანი თავად მართავს საკუთარ ცხოვრებას). „როგორ უნდა განივითაროს ადამიანმა შიდა კონტროლის შეგრძნება, თუ არასდროს ჰქონია გამოცდილება საკუთარი ცხოვრების მართვის?“ — ამბობს ის. „კლინიკურმა ფსიქოლოგებმა ეს დიდი ხანია იციან: თუ ადამიანს არ აქვს ძლიერი შიდა კონტროლის გრძნობა, ეს დიდ რისკს ქმნის შფოთვებისა და დეპრესიის განვითარებისკენ. რა გასაკვირია, თუ მჯერა, რომ რაღაც შეიძლება ნებისმიერ დროს მოხდეს და მე ვერაფერს გავაკეთებ მის შესაჩერებლად; მაშინ სამყარო საშიშ ადგილად მეჩვენება. ყველაფერში საშიშროებას ვხედავ და მუდმივად შეშფოთებული ვარ [4], ასრულებს თავის აზრს პროფესორი გრეი.“

„ბ-ნ პეტნემთან შეხვედრის დროს, საუბარმა საბოლოოდ, დარღვეული სოციალური კაპიტალის და შემდგომ მისი აღორძინების თემებთან მიგვიყვანა  – საუბარი შეეხო იმას თუ როგორ შესძლეს დაქსაქსულმა და უკიდურესად პოლარიზებულმა საზოგადოებებმა, ისტორიის გარკვეულ მონაკვეთებში, საზოგადოებრივი ქსოვილის, სამოქალაქო ინსტიტუტებისა და ერთობლივი ხვედრისა და დანიშნულების აღდგენა“, გვატყობინებს ზაკი თვის ბლოგში. .

ალბათ ამის კარგი მაგალითი გახლავთ ის, როდესაც ამერიკამ 19-ე საუკუნის დასასრულს (ე.წ. „მოოქროვილი საუკუნე“ – Gilded Age), მიუხედვად არნახული ინდუსტრიული, სამეცნიერ-ტექნიკური პროგრესისა და ეკონომიკური ზრდისა, რომელიც ექსტრემალური უთანასწორობის ფონზე მიმდინარეობდა (ამ წლებში აშშ-ში, ევროპული ემიგრაციის დროს, 1870-1910 წწ. ამერიკაში ოცდახუთ მილიონზე მეტი ადამიანი ჩავიდა სამხრეთი და აღმოსავლეთი ევროპის და აზიის ღარიბი ქვეყნებიდან, უკეთესი მომავლის ძიებაში, ლ.ა.), აშშ-ს ცხოვრება აქტიური სამოქალაქო მოძრაობებისა და დემოკრატიული რეფორმების გატარებისკენ წარიმართა – სწორედ ამ წლებში იწყება მშრომელთა მასობრივი მოძრაობა 8-საათიანი სამუშაო დღის შესახებ; მოძრაობა ანტიმონოპოლიური კანონების შემოღებისთვის („შერმანის კანონი“ – ანტომონოპოლიური კანონმდებლობის პირველი მერცხალი); პრეზიდენტი თეოდორ რუზველტის დროს მიღებული კანონები, შტატებში სენატორების პირდაპირი არჩევნების და რეფერენდუმების ჩატარების უფლებების შესახებ; ამ დროს იწყება მოძრაობა ქალებისთვის საარჩევნო უფლებების მინიჭების შესახებ (საბოლოოდ მიღებულ იქნა 1920 წელს, ლ.ა.) და სხვა.

მე-19 და მე-20 საუკუნის მიჯნაზე, აშშ-ში განვითარებული ეს ძველი ისტორია სოციალური კაპიტალის „აღორძინებისა“ და „დემოკრატიული რეფორმებისთვის“ ბრძოლის შესახებ, ნიშანდობლივია დღესაც, როდესაც ტექნოლოგიებმა კვლავ დრამატულად შეცვალეს და ნაწილობრივ ჩაანაცვლეს კიდეც,  ადამიანების ერთმანეთთან ურთიერთობების ფორმა და შინაარსი.

ამ სტატიის ერთ-ერთ თანაავტორს პიტ დეივისს  (ვირჯინიის უნივერსიტეტის კარშის დემოკრატიის ინსტიტუტის მეცნიერთან, სემ პრესლერთან ერთად), თავის წიგნში[5] მახვილგონივრულად აქვს ნათქვამი რომ დღევანდელ, „დაუსრულებელი ინტერნეტ-ბრაუზინგის ეპოქაში“ მნიშვნელოვანია თავზე ავიღოთ ვალდებულება და უფრო ხშირად მივიღოთ ჩვენი გადაწყვეტილებები და არა „შემოთავაზებული ოფციები“! დეივისი წერს: „თვალიერების უსასრულო რეჟიმი („infinite browsing mode”)“  ყოველდღიური ცხოვრების ნაწილი გახდა — დაუსრულებელი ვებ-  „ხტომა“ თუ „ცურვა“ პარტნიორების გაცნობის აპლიკაციებში (ერთ პარტნიორზე არჩევანის შეჩერების გარეშე); ერთი ვებ-ადგილიდან მეორე ადგილზე ხტომა, იმ მოლოდინით, რომ შემდეგში, რაღაც უფრო დიდი და უკეთესი გველოდება; და უარის თქმა იმ გადაწყვეტილებებზე, რომლებმაც შესაძლოა აგვაცილოს იმ იდეალურ ვარიანტს, რომელიც გვგონია, რომ სულ ახლოსაა“.

დეივისის თქმით, არამდგრადობისა და გადაუწყვეტელობის ასეთი კულტურა (შესაძლოა, ქართულად ჟღერდეს როგორც „შფოთვა-ძიების“ კულტურა, ან ქცევა, ლ.ა.) იწვევს დაძაბულობას თანამედროვე ახალგაზრდების ცხოვრებაში: გვინდა, რომ ყველა არჩევანი ღია გვქონდეს (ინგლ. Keeping all options open), მაგრამ თან ვნატრულობთ მიზანს, ერთობასა და სიღრმეს — რაც მხოლოდ სერიოზული ერთგულებით მიიღწევა.   ერთად, ეს ორი ავტორი (პრესლერი და დეივისი) გვთავაზობენ იმედის მომცემ და საკმაოდ რეალისტურ ხედვას, რომელიც ეხება კოლექტიური თანაცხოვრების აღორძინებას – შესაბამისად, უფრო მეტ შეხვედრებს, ურთიერთობებს ადამიანებს შორის და მეტ თამაშს ბავშვობისას – რაც უმნიშვნელოვანესია, ტექნოლოგიური ცვლილებებისა და სოციალური დანაწევრებულობის ეპოქაში.

მოზარდები, რომლებიც მთელ დღეს ატარებენ „ახალი ამბების“ და „ნიუზების“ უწყვეტ ნაკადებში; თაღლითთა დაუსრულებელი „წინადადებები“, უხილავი „ფეიკ“-ანგარიშებიდან; შეთქმულების ვირუსული თეორიები, დაბალხარისხიანი და უგემოვნო კონტენტი (ხშირად შექმნილი ხელოვნური ინტელექტის (AI) მიერ; „რობოტი-კომპანიონები“ ინტერნეტიდან, მარტოხელა, ხანდაზმული ადამიანებისთვის – ჩვენი „ახალი“ ამბების სათაურები სავსეა  პირქუში ისტორიებით იმ გაუგებრობისა და ქაოსის შესახებ, რომლებსაც ტექნოლოგიების „წინსვლა“ და განვითარება უწყობენ ხელს.

ამავე დროს, ამ საშიში შინაარსების ფონზე, უცბად ჩნდება რაღაც ახალი. ახალი გზა (?) ან ახალი მიმართულება, რომელიც უფრო იმედისმომცემია. ჩვენი დანაწევრებული და დამსხვრეული კულტურის შორეულ კუთხე-კუნჭულებში, უეცრად ჩნდება საზოგადოებების აღორძინების მყიფე აღმომცენარე თესლი! ახლოს დაკვირვებისას აღმოაჩენ რომ ეს ახლადამოსული ყლორტები ყველგან არიან: ახლადგამომცხვარი ეროვნული ბესტსელერებიდან (წიგნები: ჯ. ჰაიდტის The Anxious Generation და რ. რივზის Of Boys and Men[6]), ათასობით ლოკალურ ინიციატივამდე, აშშ-ს ყველა კუთხეში, რომლებიც ადამიანთა გაერთიანების, სოციალური ურთიერთქმედების და სამოქალაქო განვითარების ახალ ფორმებს ეძებენ.

(პირველი ნაწილის დასასრული)

თბილისი, 12 მაისი, 2025.

[1] ენდრიუ ბრაუნი – ინგლისელი ჟურნალისტი, დაბადებული 1955 წელს, რომლის პროფესიული კარიერა დაკავშირებულია ისეთ გამოცემებთან როგორებიცაა The Guardian, The Independent და The Observer. მისი სტატიები ეხება ტექნოლოგიას, რელიგიასა და კულტურას. ბრაუნი გახლავთ წიგნის Fishing in Utopia-ს ავტორი, რომელიც 2009 წელს, ჯორჯ ორუელის ლიტერატურული პროზით აღინიშნა.

[2] The Anxious Generation: How the Great Rewiring of Childhood Is Causing an Epidemic of Mental Illness – წიგნის ავტორია ჯონათან ჰაიდტი (Jonathan Haidt), სოციალური ფსიქოლოგი და ნიუ-იორკის უნივერსიტეტის სტერნის ბიზნესის სკოლის პროფესორი. წიგნი 2024 წლის 26 მარტს გამოიცა Penguin Press-ის მიერ და მას შემდეგ დიდი ყურადღება დაიმსახურა ფსიქოლოგთა და ქცევის შემსწავლელ მკვლევარებს შორის.

[3] ბოსტონის კოლეჯის რეიტინგი, აშშ-ს საუკეთესო კოლეჯების 2025 წლის გამოცემაში, ეროვნული უნივერსიტეტები, გახლავთ #37.

[4] იხ. წყარო: Anderson, J. A. (2024, February 23). Improving mental health through independent play. https://www.gse.harvard.edu/. Retrieved May 13, 2025, from https://www.gse.harvard.edu/ideas/edcast/24/02/improving-mental-health-through-independent-play

[5] წიგნის სათაური: Dedicated: “The Case for Commitment in an Age of Infinite Browsing”, გამოცემის თარიღი: 2021 წლის 4 მაისი, გამომცემლობა: Avid Reader Press / Simon & Schuster (აშშ).

[6] რიჩარდ ვ. რივზის წიგნი: “Of Boys and Men” – Why the Modern Male Is Struggling, Why It Matters, and What to Do about It, by Richard V. Reeves. წიგნის გამოსვლის თარიღი: 21 მაისი, 2024

(მეორე ნაწილი)

„ამ ამბის თქმა გარჩევითა გულმან ამად არ მინება,

ბევრი ავი გამოჩნდების ჩვენი, მაზე მერცხვინება.

მტერს შაესმის, იამების, მოყვარეს კი ეწყინება.

რასაც ახლა ვამბობ, ვგონებ, ამაზედაც მხვდეს გინება“.

დავით გურამიშვილი, „დავითიანი“ (166. საწყაულის მოწყვა ღვთისაგან)

„სულიერი და გონებრივი აღორძინების ასეთი პერიოდები (XX ს. დასასრული და  XXI ს. დასაწყისი), ხშირად დიდი მასშტაბის საზოგადოებრივი და სულიერი გამოღვიძებით იწყებიან-ხოლმე და როგორც ჩანს, დღეს, ჩვენ ერთი ასეთი „გამოღვიძების“ (ინგლ. Awakening: გამოფხიზლება, გამოღვიძება)  მოწმენი შეიძლება გავხდეთ“[1]. შესავალში აღნიშნული ავტორების, სემ პრესლერისა და პიტ დეისის წერილს თუ მოვიშველიებთ, დღეს, ჩვენ, ოცდამეერთე საუკუნის პირველ მეოთხედში მცხოვრები თაობები, როგორც ჩანს, ნელ-ნელა შევდივართ რაღაც ახალში – დროში თუ სამყაროში, რომელიც ჯერ არ გვინახავს და არც დაგვსიზმრებია, მაგრამ რომელიც უკვე მეორე ათწლეულია, საყოველთაო „გაციფრების“ ან „დიგიტალიზაციის“ ფონზე და მისი მეშვეობით, მიმდინარეობს და რომელმაც უკვე იქონია არასახარბიელო გავლენა ადამიანთა საზოგადოებაზე. ამა „არასახარბიელო“ გავლენის მაგალითებია საყოველთაო და გლობალური მასშტაბის, მრავალენოვანი, ჭრელა-ჭრულა სოციალური ქსელების და პლატფორმების გავლენა ადამიანზე, საზოგადოებრივი კავშირების ცვლილება და ზოგჯერ, მოშლა; არაპიროვნული ურთიერთობების გაბატონება, ვირტუალური „კავშირები“ და არაპიროვნული ურთიერთობების ფორმატების გავრცელება; სკანდალური ტიპის, ხელოვნურად შექმნილი ცრუ-ინფორმაციისა და „ფეიკ“-შინაარსის უწყვეტი ნაკადი ვირტუალურ სივრცეში, „ციფრული“ და ონლაინ თაღლითების ავი საქმენი და სხვა).

ამ „ციფრული“ შემოტევისა და აგრესიული ზემოქმედების ფონზე, ბევრი უკვე განიცდის გაუცხოებას არსებული ტექნოლოგიების გამო და მით მეტი ყურადღება ეთმობა მოწოდებებს თუ საზოგადოებრივ დებატებს, თემაზე „რა არის კარგი ცხოვრება?“ და  „როგორ უნდა იყოს მოწყობილი ჩვენი საზოგადოება?“ 

ეს გახლავთ დასტური იმისა, რომ გაბატონებულ აზრს, იდეოლოგიებსა და წარმოდგენებს, ყოველთვის ჭირდება (ნებისმიერ ეპოქაში) გადახედვა და თავიდან გააზრება, ახალი გარემოებებისა და მდგომარეობების, ან ახალი რეალობის გათვალისწინებით.

მაგალითი აშშ-ს უახლესი ისტორიიდან : XIX საუკუნეში, 1817- 1825 წლებში, ერის ტბის (ინგლ. Lake Erie) არხის მშენებლობამ^[2], ნიუ-იორკის შტატში აფეთქების დარი, მზარდი ეკონომიკური ზრდა მოიტანა და ხელი შეუწყო აშშ-ში მილიონობით ახალი იმიგრანტის (იგივე, იაფი მუშახელის, ლ.ა.) მოზიდვას და ნიუ-იორკის შტატის ეკონომიკურ ბუმს, მე-19 საუკუნის 50-იან წლებში.

მალევე, ამ ცვლილებას მოჰყვა ახალი იდეალისტურ-რელიგიური თუ უტოპისტური საზოგადოებების გაჩენა, რასაც შემდგომ „მეორე დიდი გამოღვიძება“[3] დაერქვა – ამან ქვეყანაში შვა ახალი მოძრაობები, რომლებმაც შეცვალეს ქვეყანა. ეს მოძრაობები გახლდათ, აბოლიციონიზმი (მოძრაობა მონობის გაუქმებისთვის), ტემპერანსი (ინგლ. Temperance – თავშეკავების მოძრაობა ალკოჰოლური სასმელების მიმართ), საარჩევნო უფლებებისთვის ბრძოლა და მორმონიზმი[4]. „მეორე დიდმა გამოღვიძებამ“ დიდი გავლენა მოახდინა ამერიკულ საზოგადოებაზე და კულტურაზე. მან გააძლიერა მორალური პასუხისმგებლობისა და აქტივიზმის განცდა და ხელი შეუწყო აშშ-ს მოსახლეობის უდიდეს ნაწილში პროტესტანტული იდენტობის ჩამოყალიბებას.

როგორც ისტორია გვიჩვენებს, ყოველ „გამოღვიძებას“ აშშ-ში, აუცილებლად მოჰყვებოდა სამოქალაქო შემოქმედების, ექსპერიმენტებისა და რეფორემების გრძელი პერიოდი (სულ აშშ-ს ისტორიაში სამი „გამოღვიძება“ აღინიშნება. იხ. წყარო: Thomas S. Kidd – The Great Awakening: The Roots of Evangelical Christianity in Colonial America, 2007; ან  https://www.britannica.com/event/Great-Awakening ). ამერიკის კოლონიზაციის ისტორია გვიჩვენებს რომ 1880-1920 წწ. აშშ-ში გაჩნდა ათობით მასობრივი საზოგადოებრივი მოძრაობა, წევრობაზე დამყარებული ორგანიზაცია და ასოციაცია (მაგ. ქალი-სკაუტები, როტარი კლუბები, 4-H ტიპის ორგანიზაციები[5]).

ამ ეპოქაში ჩნდება და ყალიბდება აშშ-ს პროფესიული კავშირების გაერთიანებები, რომლებიც ორგანიზებას უწევენ სამუშაო ძალას, ემიგრანტების მხარდამჭერ და საინტეგრაციო საქმიანობებს, საქალაქო პარკების და საბავშვო მოედნების განვითრების ორგანიზაცია, სახელოსნო და სახელოვნო მოძრაობის ხელშეწყობა.

ზოგადად, მე-19 და 20-ე საუკუნეებში აშშ-ში პროფესიული კავშირების (Trade Unions / Labor Unions) გაძლიერებამ მრავალი მნიშვნელოვანი შედეგი მოიტანა, როგორც ეკონომიკურ, ისე სოციალურ და პოლიტიკურ დონეზე. მათ შორის გამოვყოფთ რამდენიმე მოვლენას, რომელბიც ძალიან მნიშვნელოვანი გახლდათ კაცობრიობის ისტორიისათვიის: ა) შრომის პირობების გაუმჯობესება (სტანდარტული 8-საათიანი სამუშაო დღე); ბ) შრომის ანაზღაურების ზრდა (გაჩნდა მინიმალური ხელფასის ცნება); გ) დასვენების დროისა და შვებულების სისტემის შემოღება (ანაზღაურებადი შვებულება, შაბათ-კვირის დასვენება და დღესასწაულების ანაზღაურება, გავრცელდა პროფკავშირების ზეწოლის შედეგად).

ყველა ეს პროფკავშირული, უფლებათა დაცვისა, საზოგადოებრივი ინიციატივების თუ იდეოლოგიური მოძრაობა, როგორც ჩანს, ერთი ქსოვილის სხვადასხვა ძაფები იყვნენ – მათ საფუძველს წარმოადგენდა ტექნოლოგიური და ეკონომიკური ცვლილებები, მშრომელთა კოლექტიური „გამოღვიძება“ და უფლებებისთვის ბრძოლა და განახლებისკენ მოძრაობის სურვილი.

შეიძლება, დღეს, ოცდამეერთე საუკუნის დასაწყისში, ჩვენ ახალი „გამოღვიძების“ მოძრაობის ზღვართან ვიყოთ და ამ მომენტის გააზრება და გაგება, ისტორიულ კონტექსტში, ძალიან მნიშვნელოვანია. ასევე საჭიროა ვისწავლოთ წარსულის გამოცდილებიდან, გავითავალისწინოთ წარსულის შეცდომები, გავიზიაროთ მიღწევები და გავაგრძელოთ მოძრაობა წინ.

„გამოღვიძების“ ახალი ტალღის გაჩენის კატალიზატორი, შესაძლოა გახდა ის უცნაური მოვლენა, რომლის შედეგადაც ადამიანის ყურადღება და მისი ურთიერთობა-კავშირები, რეალურიდან (ე.წ. ანალოგურიდან) ციფრულ სამყაროში გადავიდა.

მართალია, ჩვენი რთული დამოკიდებულება ეკრანების მიმართ ნახევარი საუკუნის წინ დაიწყო, ტელევიზიის გაჩენასთან ერთად. ეს დამოკიდებულება გამძაფრდა და გაძლიერდა პერსონალური კომპიუტერების, ინტერნეტის, სმარტფონების, სოციალური ქსელების, სტრიმინგ-სერვისების და ვიდეოკავშირების აქტიურად დანერგვისთანავე. ამ დარგების განვითარებამ, მოახერხა ჩვენი ყურადღების მიზიდვა სხვადასხვა სახის სერვისებისა და გართობებისკენ, რამაც შვა როგორც მანქანასთან ურთიერთობის, ისე ამ ურთიერთობების „აწყობის“ მეთოდები. შედეგად, ჩვენ ნაკლები მეგობრები გვყავს, უფრო დიდ დროს ვატარებთ მარტოობაში (შედარებით 1990-2000-იან წლებთან და ბევრად მეტს, ვიდრე მე-20 საუკუნის შუა წლებში!), ხოლო შეხვედრებისას, ჩვენი ურთიერთობებიც საკმაოდ არის შეცვლილი.

ავტორთა მოსაზრებით, შესაძლოა ჩვენი ასეთი „ხარშვა“ ციფრულ სუპში, კიდევ დიდხანს გაგრძელებულიყო, მაგრამ მოულოდნელმა გლობალურმა მოვლენამ, COVID-19-მა, მძლავრი ბიძგი მოგვცა როგორც საზოგადოებას – სწორედ ამ დროს, ჩნდება ახალი ტექნოლოგიური ეკოსისტემები, რომლებიც საშუალებას იძლეოდნენ სახლიდან გაუსვლელად გვემუშავა, გვესწავლა, შეგვეძინა საქონელი, გვეთამაშა და სხვა.

ცხოვრების სულ უფრო მეტი ასპექტის ონ-ლაინზე გადასვლამ (განსაკუთრებით ნოუთ-ბუქების კლასისათვის), გამოიწვია ის, რომ ადამიანებმა თვალნათლად დაინახეს ის პირქუში აბსურდულობა, რაც თან ახლავს ამდენი დროის გატარებას, უსახო, კონტექსტიდან ამოვარდნილ ციფრულ რეალობაში! ყველამ კარგად დაინახა რომ კარგი ცხოვრება, უმჯობესია, რეალურ ცხოვრებაში მიმდინარეობდეს და არა ვიღაცის მიერ შექმნილ „ვირტუალურ, ე.წ. რეალობაში“! ამის გაცნობიერებამ ბევრ ამერიკელს  აუხილა თვალი და მათ დაიწყეს საზოგადოებრივი გაერთიანებებისა და თავისუფალი ასოციაციების აღორძინების თესლის თესვა თავიანთ ქალაქებში, სოფლებში და თემებში.

დღეს, ეს ახლადამოწვერილი ყლორტები უკვე ჩანს მიწის ზედაპირზე. ახალი სამოქალაქო ორგანიზაციებმა (მაგ. Warm Cookies of the Revolution[6] და CivicLex[7]) კვლავ დაიწყეს დასახლებების მცხოვრებლების, მეზობლების და ადგილობრივ თვითმმართველობაში მომუშავე ადამიანების ერთმანეთთან დაკავშირება, აშკარად შესამჩნევი ხალისითა და სიხარულის შეგრძნებით.

ამერიკის სამოქალაქო საზოგადოებრივი ისტორია ძალიან მდიდარია ასეთი თავისუფალი გაერთიანებებით და მათი გაჩენა, ციფრული ეპოქის პირობებში, ბუნებრივიც არის – ახალი ორგანიზაციების მისია, ციფრულ ეპოქაში, ადამიანების ერთმანეთთან რეალური, ფიზიკური (და არა ვირტუალური) კავშირების აღორძინებაა. პანდემიის შემდეგ ბევრგან გაჩნდა ურთიერთდახმარებების ფართო ქსელები (ბრუკლინში, ჩიკაგოში, ტენესისა და ჩრდ. კაროლინაში) – ეს წარმონაქმნები, სოლიდარული ერთობით უკვე ქმნიან ახალ, ადგილობრივ ეკონომიკურ და სოციალურ გაერთიანებებს.

რამდენიმე სახელმწიფო შემოქმედებითმა ორგანიზაციამ, როგორიცაა ქ. ბოსტონის სამოქალაქო ორგანიზაციებსი სამმართველო, დაიწყო მიკრო-გრანტების გაცემა მცხოვრებთათვის, ქუჩის საღამოების და სამეზობლოს შეხვედრების ხელშეწყობის მიზნით. ისეთი ტექნოლოგიური ტექნოლოგიებიც კი, როგორებიც არიან New_Public, Front Porch Forum და Common Agency, ერთიანდებიან რათა „ააწყონ“ ლოკალური, ფიზიკური ურთიერთობები იმ სიჩქარით, რომელიც მხოლოდ ურთიერთნდობას ხელეწიფება.

ციფრულ ეპოქაში შეიქმნა რამდენიმე ინოვაციური სამოქალაქო ინიციატივა აშშ-სა და ევროპაში, რომლებიც ცდილობენ ადამიანებს ერთმანეთთან რეალური, არა-ვირტუალური ურთიერთობისკენ დააბრუნონ და დაეხმარონ “ციფრული ხაფანგიდან” თავის დაღწევაში. ასეთი სამოქალაქო ინიციატივებიდან და ორგანიზაციებიდან აღსანიშნავია რამდენიმე: The Human Library (მონაწილეები “სესხულობენ” ადამიანს, წიგნის ნაცვლად და ესაუბრებიან — მაგალითად, უსახლკაროს, მიგრანტს ან ვეტერანს); Digital Detox (ბანაკები, ბუნებაში, სადაც აკრძალულია  სმარტფონები, სოციალური მედია და ეკრანები); Public Space One – აერთიანებს დიალოგისთვის და კოლექტიური იდეების შესაქმნელად, ეკრანებისა და ციფრული ინფორმაციის მატარებლების გარეშე; Talk To Me London / Berlin – საზოგადოებრივი კამპანია, რომელიც ხალხს ქუჩაში მოუწოდებს უცნობებთან საუბრისკენ (მაგ. “Talk to me, I’m friendly” მოწოდებით); Slow Communication Movement (დანია, ნიდერლანდები) – სადაც წახალისებული „ნელი კომუნიკაციის“ მეთოდები, როგორიცაა ხელით დაწერილი წერილები ან პირისპირ შეხვედრები, ურთიერთობებისთვის, საქმიანობისთვის და სხვა.

ბოლოს, ჩვენს ძვირფას მკითხველს, მასწავლებლებს, მოსწავლეებს, სასკოლო ადმინისტრაციის, მშობლებსა და ზოგადად, სკოლასთან დაკავშირებულ ნებისმიერ ადამიანს შეგვიძლია დასკვნის სახით ვუთხრათ რომ დღეს, ახალადგაჩენილი „ანტი-ციფრული“ მოძრაობები და ინივიატივებს წარმოადგენენ რეაქციას „ციფრული საყოველთაობის“ ან უფრო მკვახედ, „ციფრული ტოტალიტარიზმის“ წინააღმდეგ.

ეს “ანტი-ციფრული” მოძრაობები და ინიციატივები ემსახურება რამდენიმე კეთილშობილურ მიზანს, რომელიც უკვე აუცილებელია და რომელთა განხორციელებაც, მალე ყველასთვის საშური საქმე შეიძლება გახდეს : 1) ნამდვილი ადამიანური კავშირების აღდგენას – ეკრანზე დამოკიდებული კომუნიკაციის ნაცვლად პირისპირ ურთიერთობების წახალისებას; 2) ციფრული დამოკიდებულების დაძლევას – ეხმარება ადამიანებს გააცნობიერონ ტექნოლოგიების მოხმარების ზეგავლენა და შეამცირონ მასზე დამოკიდებულება; 3) საზოგადოებრივი და სამოქალაქო ჩართულობის ხელახალ გაძლიერებას –საერთო სივრცეების შექმნა, სადაც ადამიანები ერთმანეთს ხედავენ, ფიზიკურად გევრდიგვერდ არიან და წარმოშობს გამოცდილებებს, რომლებიც ავითარებს ნდობას, დიალოგსა და მონაწილეობას რეალურ სამყაროში; 4) გონებრივი ჯანმრთელობის მხარდაჭერა –ხანგრძლივი ონ-ლაინ ყოფნასთან დაკავშირებულ შფოთვის, მარტოობის განცდის და ემოციურ გადაღლის შედეგების გააზრება, ანალიზი და ამ მდგმარეობის შემსუბუქება, ადამიანური ურთიერთობების მეშვეობით; 5) დროისა და ყურადღების დაბრუნება – ადამიანებს ეძლევათ საშუალება შეანელონ საქმიანობის ტემპი, ფოკუსირდნენ საკითხზე სიღრმისეულად (და არა ზერელედ) და სრულად ჩაერთონ ყოველდღიურ ცხოვრებაში, ფიზიკურად.

(სტატიის დასასრული)

სტატიის ავტორი: ლევან ალფაიძე

თბილისი, 12 მაისი, 2025.

[1] წარმოდგენილი სტატია შედგენილია ამერიკელი ბლოგერებისა და ჟურნალისტების, სემ პრესლერისა და პიტ დეივისის 2025 წელს გამოქვეყნებული სტატიის მიხედვით, ელექტრონული ჟურნალიდან After Babel (https://www.afterbabel.com/ , ლ.ა. ).

[2] ერის ტბის არხი (Erie Canal) — ჯამში 540 კმ-ის სიგრძის არხი ნიუ-იორკის შტატში, რომლის მშენებლობამ, აშშ-ს დიდი ტბების შტატები, პირდაპირ დააკავშირა სანაოსნო ზღვით ატლანტის ოკეანესთან (მდ. ჰუძონის გავლით), რამაც მნიშვნელოვნად გააადვილა აშშ-ს შიდა შტატების კავშირი მსოფლიოს სავაჭრო საზღვაო გზებთან. ამ მშენებლობამ გამოიწვია საკვების ფასების გაიაფება, ნიუ-იორკის მოსახლეობის რაოდენობის გაორმაგება, ათასობით ახალი სამუშაო ადგილის შექმნა და სხვა.

[3] მეორე დიდი გამოღვიძება (Second Great Awakening) გახლდათ მნიშვნელოვანი რელიგიური მოძრაობა აშშ-ში, რომელიც განვითარდა 1790-იანი წლებიდან დაახლოებით 1840-იან წლებამდე. ეს იყო ფართომასშტაბიანი რელიგიური გაღვიძება, რომელიც ხაზს უსვამდა პირად ხსნას, რელიგიურ მორალურ განცდებს და ინდივიდუალურ რწმენას, ფორმალური დოგმატიკის ნაცვლად.

^[4] მეორე დიდი გამოღვიძების ერთ-ერთი მთავარი ნიშანი იყო რესტავრაციონიზმი — რწმენა იმისა, რომ ჭეშმარიტი ქრისტიანობა (იგულისხმება პროტესტანტული სექტები, ლ.ა.) დასუსტებული და კორუმპირებულია და საჭიროებს აღდგენას. ამ პერიოდში ჩამოყალიბდა მრავალი ახალი სექტა და თითოეული მათგანი აცხადებდა, რომ მხოლოდ მას შეეძლო “საწყისი” ქრისტიანული ეკლესიის აღდგენა. მორმონიზმი იყო ამ სწრაფვის ერთ-ერთი ყველაზე რადიკალური გამოხატულება — იგი აცხადებდა სრულ აღდგენას ახალი წმინდა წერილის (მორმონის წიგნი) და წინასწარმეტყველური ლიდერობის მეშვეობით.

^[5] 4-H კლუბები აერთიანებენ სამოხალისეო ასოციაციებს/ორგანიზაციებს შემდეგი მიმართულებებით: სოფლის მეურნეობას და ფერმერობა, ტექნოლოგიები, ინჟინერიასა და მათემატიკას (STEM), ჯანმრთელობადა კვება, საზოგადოებრივ აქტივობები და მოხალისეობა, ხელოვნებს, ხელსაქმეს და საჯარო გამოსვლების ხელოვნება.

[6] Warm Cookies of the Revolution — ეს გახლავთ ქ. დენვერში (კოლორადოს შტატი, აშშ) დაფუძნებული არაკომერციული ორგანიზაცია, რომელიც 2012 წელს შეიქმნა. მათი მიზანი იყო მოქალაქეების უფრო აქტიურად ჩაერთვა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. ისინი საკუთარ თავს უწოდებენ „სამოქალაქო ჯანმრთელობის კლუბს“ (Civic Health Club) და მიზნად ისახავენ მოქალაქეობრივი ჩართულობის ხელშეწყობას ხელოვნებისა და კულტურის მეშვეობით.

[7] ლექსინგტონში (კენტუკის შტატი, აშშ) დაფუძნებული არაკომერციული ორგანიზაცია, რომელიც მიზნად ისახავს მოქალაქეობრივი ჩართულობის გაძლიერებასა და ადგილობრივი მმართველობის პროცესების გამჭვირვალობას. CivicLex ასევე სთავაზობს კონსულტაციას და საზოგადოებრივი ჩართულობის გაუმჯობას; მოიცავს საზოგადოებრივი გამოკითხვების ჩატარებასა და ანალიზს; საგანმანათლებლო კამპანიების ორგანიზებას; საზოგადოებრივ შეხვედრებსა და სემინარებს; მმართველობასთან ეფექტური ჩართულობის სტრატეგიების შემუშავებას.

აღიარებული ფაქტია, ენა და ესა თუ ის ენობრივი ტექსტები ყოფიერების იმაზე უფრო ღრმა და საინტერესო შრეებს ინახავს, ვიდრე  არქეოლოგია, ისტორიოგრაფია ან ნებისმიერი სხვა დარგი. ქართული სამართლის ენის კვლევის საჭიროებამ მოიტანა და ამასწინ ძველი განჩინებების კრებულებში ჩავყავი ცხვირი. არ აღმოჩნდა უშედეგო მცდელობა. ერთ-ერთი კრებულის გადათვალიერებისთანავე თვალში მომხვდა პატარა ამბავი, რომელიც, ენობრივის გარდა, ბევრი რამითაა საინტერესო.

განჩინება, რომლის გაზიარებაც მინდა, საქართველოში სამართალწარმოების რუსულ ენაზე გადასვლამდეა დაწერილი და დაცულია ქუთაისის ეროვნულ მუზეუმში. გამოქვეყნებულია 1977 წელს, აკადემიკოს ისიდორე დოლიძის საერთო რედაქციით, მეცნიერებათა აკადემიის მიერ გამოცემულ, XVII-XIX საუკუნის ქართული სამართლის ძეგლების მე-6 ტომში.

წინამდებარე სტატიაში წარმოვადგენთ განჩინების მთელ, არცთუ ისე ვრცელ ტექსტს:

განჩინება გაბრიელ და მახარობელ[1] ჩხაიძეების[2] საქონლის საქმეზე

ჩყიჱ-სა, აგვისტოს იჱ-სა

[1818 წლის 18 აგვისტო]

გ ა ბ რ ი ე ლ   ჩ ხ ა ი ძ ე[3]  და   მ ა ხ ა რ ო ბ ე ლ ი   ჩ ხ ა ი ძ ე   გავაბჭვეთ[4]

გ ა ბ რ ი ე ლ    უ ჩ ი ვ ლ ა:  ერთი ხარი მყავდა ჩემი მარჩენალი და წამართვა ამ კაცმა და რას მემართლებოდა, არ ვიცი.

მ ა ხ ა რ ო ბ ე ლ მ ა   უპასუხა: ჩემს ყანაში მოეჩვია ამისი ხარი და დავითხოვე ერთჯელ, ორჯელ და მრავალჯელ[5], მაგრამ არ დამეთხუა[6]. მერმეთ, მარიობას[7], შინ მივედი, რუსის სამსახურზედ ვიყავი[8] და საღამოს ჩემი ყანის გვერდში ვნახე ამისი ხარი და უთხარი: ამეღამ კიდევ წავა და დამაფსებს[9] და ნუ მიზამ მეთქინ და არ გამიგონა; და იმ ღამეს ჩასულიყო ჩემს ყანაშიდ და სუნთლად წაეხთინა და შეეჭამა; და ქალს დაეჭირა ყანაში და მე წავიყვანე, საცაუში[10] რომ მოვა[11], მივსცემ მეთქინ: აღარ მოვიდა, მიმიხთა[12] შინ, ცოლი და შვილი გამილახა და შვილიც წამართვა[13], მომთხარა და რას მემართლებოდა, არ ვიცი.

გ ა ბ რ ი ე ლ  ა შ ო რ ო[14]   უ თ ხ რ ა.

ჩვენ ასე გავაჩინეთ[15]: წარმოდგეს თვითან გაბრიელ და თერთმეტი კაცი თან დაიტანოს[16] და ასე დაუფიცოს: „არც დამეთხოვნო[17] და არც ჩემი ხარი შენს ყანაში და კანაფში[18] ჩასულიყოს და არც რამე წაეხთინოს და არც შენ მოგხთომოდე და არც უკადრისი მეკადრებიოს

და არც შვილი წამერთმიოს“.

თუმც ასე უფიცოს[19], ხარზე ხარი დაუდვას[20]. და თუმც ვერ უფიცოს, შინ მიხთენია[21] და შინ მიხთომის სისხლი მისცეს[22] და შვილის წართმევის საუპატიო[23] მისცეს. ან ხარს რაც ეწყინოს[24], მახარობელმა აჯით[25] შეატყობინოს და გაბრიელმა გარდაუხადოს.

მ ა ხ ა რ ო ბ ე ლ მ ა    უ ჩ ი ვ ლ ა:   მოყვარე[26] მყავდა, შვილი მომაბარა გასაზდელათ[27],  და ნახევარს ზროხას მაძლევდა გაზდაში, ჩემსას მოვიდა, შენ გარდამბირე[28] , მოყვარეც დამიკაგე და ის ზროხაც დამიკარგე და მათხოვარი ვარ.

გ ა ბ რ ი ე ლ  ა შ ო რ ო  უ თ ხ რ ა.

ჩვენ ასე გავაჩინეთ: წამოაყენოს გაბრიელმა ერთი კაცი და ასე შეაფიცოს: „არც შენის მტერობით და ქიშპობით მე ის ზროხა გამომერთმიოს“.

თუმც ასე უფიცოს, არას ემართლება. და თუმც ვერ უფიცოს, მისი გადაბირებით ზროხა დაკარგვია და გარდაუხადოს გაბრიელმა მახარობელს.

*  *  *

საანალიზო ტექსტში საგანმანათლებლო თვალსაზრისით სწორედ ეს ბოლო ფრაზა და ბოლო სამი აბზაცია საინტერესო. აქ იკვეთება საგანმანათლებლო ტრადიციაც — ის, თუ, დაახლოებით, როგორი ტიპის „ჩრდილოვანი“ განათლების ფორმა არსებობდა იმდროინდელ საქართველოში ან რა ტიპის საზღაური  არსებობდა განათლების მიღებისა თუ მიცემის კუთხით.

განჩინებაში ატიანთ-მოძღვარი/სამსჯავროს მწერალი, როგორც სასამართლო გუნდის წარმომადგენელი (ტექსტის I აქტორი), ირიბად მოგვითხრობს გაბრიელ და მახარობელ ჩხაიძეების განბჭობის (გასამართლების, მორიგების) ამბავს, რომელიც იწყება გაბრიელ ჩხაიძის (II აქტორის) საჩივრით. იგი უჩივის მახარობელ ჩხაიძეს, რადგან ერთადერთი მარჩენალი ხარი წაართვა.

აქვეა მახარობლის (III აქტორის) შეპასუხება, რომლითაც იკვეთება ამბავი, თუ როგორ შეეჩვია მის ყანას გაბრიელის ხარი და, ბევრი გაფრთხილების მიუხედავად, ვერ მოიშორა, შედეგად კი, მარიამობის საღამოს, ყანა სულ გაუნადგურა. ქალის მიერ დაჭერილი ხარი მახარობელმა „საცაუში“ — სამწყვდევში[29] წაიყვანა იმედით, რომ გაბრიელს მოსვლისას ხარს დაუბრუნებდა. თუმცა იგი აღარ მოსულა, არამედ მიუვარდა[30], ცოლ-შვილი გაულახა, „შვილიც“ წაართვა, გააუბედურა და უკვირს, აქეთ რომ ემართლება. გაბრიელი უარყოფს მისდამი ბრალს (კვლავ „აშორო-ს“ ეუბნება).

განჩინების მომდევნო აბზაცში იკვეთება საქმესთან დაკავშირებული, პირველი სასამართლო გადაწყვეტილება, რომლის თანახმად, თუ გაბრიელი თერთმეტი კაცის წინაშე დაიფიცებს, რომ მისი ხარი  მახარობლის „ყანასა და კანაფში“ (საგულისხმოა, რომ „კანაფის“ ცნება მხოლო არ ჩასულა, არც მივარდნია, უკადრისიც არ უკადრებია და არც შვილი წაურთმევია, მაშინ მახარობელმა „ხარზე ხარი  (უნდა) დაუდვას“, ანუ, ორი ხარი უნდა მისცეს[31];  თუ ვერ დაიფიცებს, მაშინ  შინ „მიხთომის“ (მივარდნის) სისხლთან ერთად, შვილის წართმევის საუპატიოც  უნდა მისცეს. ამავდროულად, ხარის მიერ მიყენებული ზარალის შესახებ (ხარს რაც ეწყინოს)[32]  მახარობელმა აჯით[33] უნდა შეატყობინოს, გაბრიელმა კი დანაკარგი აუნაზღაუროს.

განჩინების მომდევნო ნაწილში გაბრიელისადმი კვლავ მახარობლის საჩივარია. ამჯერად იგი მას მოწაფის (მოყვრის შვილის) წართმევისა და საზღაურის (ნახევარი ძროხის) დაკარგვისთვის უჩივის. გაბრიელი კვლავ „აშოროს“ ამბობს — უარყოფს ბრალს.

განჩინების ბოლო  ორ აბზაცში იკვეთება სასამართლოს მეორე გადაწყვეტილება, რომლის თანახმად, გაბრიელმა, ერთი კაცის თანდასწრებით, უნდა შეჰფიცოს, რომ  მისი „მტერობით ის ზროხა არ გამოურთმევია“.

ხოლო თუ ასე ვერ დაუფიცებს, გაბრიელმა მახარობელს, მოწაფის მშობლის გადაბირების გამო, ძროხაც უნდა გადაუხადოს.

*  *  *

საანალიზო ტექსტში გამოყენებული სამართლებრივი ტერმინების შესახებ ვრცელი მსჯელობა დასაბეჭდად სამეცნიერო ჯურნალში უკვე გაგზავნილია, ამ სტატიაში კი  მხოლოდ ერთ ცნება- ტერმინზე შევაჩერებთ ყურადღებას.

როგორ უნდა გავიგოთ „შვილის წართმევის საუპატიო მისცეს“?

ალბათ, ასე, რომ დამნაშავემ დაზარალებულს მოსწავლის წართმევით მიყენებული დანაკარგი უნდა აუნაზღაუროს; ჩვენი მოკვლევით, ტერმინი „საუპატიო“ კი  — იყო შეურაცხყოფის განსაკუთრებული საზღაური, პატივის შელახვისათვის დაწესებული ჯარიმა, რაც დამნაშავეს დაზარალებულის სასარგებლოდ ეკისრებოდა ძველ საქართველოში. საუპატიო დაკანონებული იყო საკრძალავ ადგილას ჩადენილი დანაშაულისათვის (მაგ., „სადაცა მაცხოვრისა ხატი ესუენოს სამცველოდ ქუეყანისა, საუპატიოდ ოცდაათი გლეხი მართებს“), მოსამართლისადმი „ურიგოს კადრებისათვის“, სხვისი მოახლის „გაწბილებისათვის“ და სხვა. საისტორიო წყაროებში ცოლის „განტევების“, დედის გინების, წვერის დაგლეჯის, „ეზოს გატეხის“ და „კაცის დაჭირვის“ საუპატიოც იხსენიება. საუპატიოს ოდენობა შეურაცხყოფილის „სახდომელი პატივისა“ და დანაშაულის სიმძიმის მიხედვით განისაზღვრებოდა. საჭიროებისას იგი დამნაშავეს ზარალის ანაზღაურებასა და „სისხლთან“ ერთად მიესჯებოდა. ქალს კაცზე მეტი — „ორკეცი საუპატიო“ (სახელდობრ, გინებისათვის დიდგვაროვან „დიაცს“ 10 000 თეთრი) ეძლეოდა. საუპატიოს ითვალისწინებს ბაგრატ კურაპალატის სამართლის ფრაგმენტი და ვახტანგ VI-ის სამართალი, აგრეთვე — მხითარ გოშის სამართლის ქართული ვერსია. ბექას და აღბუღას სამართალში ტერმინი „საუპატიო“ „სასირცხვო სამართლის“ — სანეხვეზე დამნაშავის შიშვლად ჩათრევის, ე. ი. გამაწბილებელი სასჯელის მნიშვნელობით იხმარება (ანალოგიური ვახტანგ VI-ის სამართლის 218 მ.). შეურაცხყოფისათვის ქონებრივ სასჯელად აქ დადგენილია უპატიობის საზღაური, გიორგი ბრწყინვალის სამართალში კი — უარზანგობა[34].

საანალიზო ტექსტში ყურადღებას იმთავითვე იმსახურებს „შვილის წართმევა“. განჩინების ერთიანი გააზრებით იკვეთება, რომ „შვილი“[35] მოწაფეა, რომელიც მახარობელს (ნახევარი ძროხის ფასად) აღსაზრდელად მიუყვანა მოყვარემ, გაბრიელმა კი ეს მოყვარე გადაიბირა, მოწაფე მიისაკუთრა და ძროხაც მიითვისა.

მგონია, ეს განჩინება ერთგვარი მიმანიშნებელია, რომ ჩრდილოვანი განათლება მეტ ყურადღებას იმსახურებს განათლების დარგში მომუშავეთაგან. ჩვენში, ისევე, როგორც აზიის ბევრ ქვეყანაში, ჩრდილოვანი განათლება უკვე, დიდი ხანია, სასკოლო განათლების თვალსაჩინო ნაწილად იქცა. ბოლო წლებში კერძო რეპეტიტორობის ფორმები და ზეგავლენა სისტემურ ხასიათს იძენს, თუმცა საანალიზო განჩინებით მოთხრობილის მსგავსი უსიამოვნებანი ზედაპირზე აღარ ტივტივებს და, ალბათ, ამ ბოლო წლებში, არც სასამართლოს სჯა-პაექრობის საგანი გახდება ამა თუ იმ მოწაფის განათლების ბედი.

[1] აღნიშნული საკუთარი სახელისათვის იხ. პირთა ანოტირებული ლექსიკონი, XI-XVII სს. ქართული ისტორიული საბუთების (III) მიხედვით, მასალები შეკრიბეს და გამოსაცემად მოამზადეს: ანა ბაქრაძემ, ლევან რატიანმა და გიორგი ოთხმეზურმა. ტომი შეადგინეს დარეჯან კლდიაშვილმა და მზია სურგულაძემ, ზაზა ალექსიძის საერთო რედაქციით. შთ. გამომცემლობა „არტანუჯი“, თბილისი, 2004. https://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/150983/5/Pirta_Anotirebuli_Leqsikoni_2004_Gateqstebuli.pdf

[2] მჩხაიძე, — ი. დოლიძის სქოლიო.

მეჩვიდმეტე საუკუნეში ძიმითში მოსახლე გვარი, რომლის შესახებ საინტერესო ინფორმაციას მოიცავს 1664 წლის „შეწირულობის წიგნი გიორგი გურიელისა ბიჭვინტის საბუთთაგან“. მასში  დგინდება ძიმითში მოსახლე შემდეგი გვარები: კბილიანისშვილი, ქართველაისშვილი, ნანაძე, კალანდარესშვილი, მჩხაიძე და მგელაძე. http://guriismoambe.com/archives/127172;      მჩხაიძე (ჩხაიძე) – გვ. 68, 71. [დასავლეთ საქართველოს საეკლესიო საბუთები, წიგნი I]  http://www.geogen.ge/ge/treasurege/72/4315/

[3] *გაბრიელ ეგორის ძე ჩხეიძე, XVII–XVIII საუკუნეების ქართველი მწიგნობარი, მთარგმნელი. მოღვაწეობდა მოსკოვში. კეკელიძე, ლ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 11, თბ., 1987. — გვ. 174; რუხაძე, ტ., ქართულ-რუსული ლიტერატურული ურთიერთობის ისტორიიდან (XV–XVIII) სს.), თბ., 1960.

თუმცა ეს სულ სხვა გაბრიელია .

[4]  *განვსაჯეთ, *მოვარიგეთ

[5] მრავალჯერ.

[6] არ გამშორდა.

[7] მარიამობას, ძვ. სტ.-ით — 14 აგვისტოს.

[8] ფრაზა საინტერესოა ისტორ.-ეთნოგრაფ. თვალსაზრისით.

[9] დამაქცევს, ამომაგდებს, გამაღატაკებს.

[10]  საცავში (განმარტება ჩვენია, მ.გ.).

[11] + და — ი. დოლიძის სქოლიო.

[12] მომიხდა, მომივარდა შინ.

[13] „შვილის” წართმევის ეპიზოდი საინტერესოა არაერთი თვალსაზრისით, იხ. ქვემორე მსჯელობა.

[14]  გაბრიელმა უარყო.

[15] *დავადგინეთ.

[16] ახლდეს.

[17] გაგეფრთხილებინე (განმარტება ჩვენია და ითხოვს დაზუსტებას, მ.გ.).

[18] საინტერესოა, რომ სამსჯავროს მწერალი კანაფს სხვაგან არ ახსნებს.

[19]  თუ ასე დაფიცებას შეძლებს (განმარტება ჩვენია, —  მ. გ.).

[20] დაუმატოს

[21] მიხდომია, მივარდნია.

[22] ფრაზა იდიომატურია, შეიცავს სამართლებრივ ტერმინს. როგორც ირკვევა, სისხლის შეფასება და საზღაურის რაოდენობის დადგენა ჯერ კიდევ ადათობრივი სამართლის დროიდან მოდის.  მკვლელი სისხლის დანაშაულის ჩადენისათვის ისჯებოდა და გარკვეული „სისხლისა საზღაურიც“ ეკისრებოდა.

[23] ტერმ. საუპატიო — შეურაცხყოფის განსაკუთრებული საზღაური, პატივის შელახვისათვის დაწესებული ჯარიმა, რაც დამნაშავეს დაზარალებულის სასარგებლოდ ეკისრებოდა ძველ საქართველოში.

[24] ხარს რაც ეწყინოს — ხარს თუ რამ დაემართოს (ხაზი ჩვენია, — მ.გ.)

[25] ჩიქობ.: აჯა (აჯისა) თხოვნა, მუდარა, ხვეწნა, ვედრება.

[26] მოყვარე (მოყვრისა) ჩიქობ.: 1. ცოლის ნათესავი ქმრის ნათესავებისათვის და, პირიქით, ქმრის ნათესავი ცოლის ნათესავებისათვის. 2. ახლობელი, კეთილის მდომი, კეთილმოსურნე, მოკეთე.

[27] (დიალექტიზმი) გასაზრდელად.

[28] გადაიბირე.

[29] ჩვენი განმარტებაა, ლექსიკონებში მსგავსი სიტყვა არ იძებნება  (მ. გ.).

[30] არ ჩანს, როდის.

[31] განმარტება ჩვენია (მ.გ.).

[32] განმარტება ჩვენია. მ.გ.

[33] აჯა  — თხოვნა, ვედრება; საქართველოს მეფისადმი მიმართვის ფორმა (ქ. ც.)

[34] უარზანგობის ოდენობა დამოკიდებული იყო „სისხლის“ ოდენობაზე და მის 1/40 ნაწილს შეადგენდა. მაგ., აზნაურთა, ხევისბერთა უარზანგობა 150 თეთრი იყო.

[35] ამ გაგების შემოშველებისთვის მადლობას მოვახსენებთ იურისტ ხათუნა გოგაშვილს.

(„პლატონი ჩემი მეგობარია, მაგრამ…“ და ონორე დე ბალზაკის „წითელი სასტუმრო“)

 ყველამ ვიცით არისტოტელური ამბავი „პლატონისა და ჭეშმარიტებისა“; ჭეშმარიტებას კი კაცობირობის მარადიული პრობლემა შეიძლება ეწოდოს. მასზე საუბრისას, პარალელურად, უნდა გვახსოვდეს მცდარობის გაგებაც; ისინი, ორივე, ახასითებს აზრსა თუ ცოდნას. მაგალითად, პლატონი და ავგუსტინე ჭეშმარიტებად მიიჩნევდნენ ერთხელ და სამუდამოდ მოცემულ არსს, ანუ მარადიულს, როგორც ყველა იდეალური ობიექტის მახასიათებელს. ხოლო არისტოტელე კი ფიქრობდა, რომ ჭეშმარიტება აზრის შესაბამისობაა საგანთან, მოვლენასთან.

ჭეშარიტებას აქვსო საფეხურები: ფაქტობრივი და ლოგიკური ჭეშმარიტება; ასევე უნდა ჰქონდეს საზომიც და კრიტერიუმებიცო, მსჯელობენ…

პლატონის მიერაა  მითიური გმირის, აკადემოსის, ბაღში დაარსებული ფილოსოფიური სკოლა, რომელსაც „აკადემია“ ეწოდა. როგორც გადმოსცემენ, ამ შენობის შესასვლელში იყო წარწერა: „ვინც მათემატიკა არ იცის, ჩემს ლექციებს ნუ დაესწრება, რაც იმას ნიშნავდა, რომ ფილოსოფიური სიბრძნის დაუფლებისთვის მათემეტიკის ცოდნა აპრიორი იყო.

384 წელს ქალაქ სტაგირაში, მეფის კარის ექიმ ნიკომაქეს ოჯახში დაბადებული არისტოტელე 17 წლის ასაკში პლატონის აკადემიის მსმენელი გახდა და 20 წლის განმავლობაში, პლატონის გარდაცვალებამდე (ძვ.წ. 347 წ.), იყო ამ აკადემიაში, როგორც გენიოსის გენიოსი მოწაფე, თავისი მასწავლებლის ბოლომდე თაყვანისმცემელი. ამიტომ ალბათ გასაკვირია, აღნიშნულის შემდეგ, არისტოტელეს ცნობილი სიტყვები პლატონის მიმართ („თუმცა ჩემთვის ძვირფასია პლატონიც და ჭეშმარიტებაც, მაგრამ წმინდა მოვალეობა მკარნახობს, უპირატესობა ჭეშმარიტებას მივანიჭო“).უნდა ვიცოდეთ, რომ ეს ცალმხრივი შთაბეჭდილებაა! ჭეშმარიტება ხომ ყველასა და ყველაფერზე მაღლაა ყოფიერებაში და თუ შენ ეს გწამს, შენი მოცემული უკომპრომისობა მაღალ სამართალს შეგაგრძნობინებს თუ შეგამეცნებინებს. თუმცა აქ ყველას მერაბ მამარაშვილი გაგვახსენდება, რომელსაც ვერ დავეთანხმები და ვერანაირად ჩავთვლი, რომ ქართველთა უნიკალური ქარისტიანული აღქმა სამყაროსი, ღვთისა და სამშობლოს ერთ სიბრტყეზე მოაზრებით, შოვინიზმს, ფაშიზმს ან რასიზმს ნიშნავს; ამ უკანასკნელთაგან თავისუფლება გენში გვაქვს, როგორც ჰუმანიზმი და ეს „კოდი“ არ იცვლება…არისტოტელეს გამონათქვამს რაც შეხება, მან საუკუნეებს გაუძლო, როგორც მაგალითმა ადამიანური მიუკერძოებლობისა, ობიექტურობისა და უმაღლესი ღირებულებებისადმი ღრმა პატივისცემისა.

იმაზე საუბარი, რაში, რომელ  ძირითად პრინციპებში, არ ეთანხმებოდა არისტოტელე პლატონს, თავის უძვირფასეს მასწავლებელს, რომლის ფილოსოფიურ იდეებზეც აღიზარდა, შორს წაგვიყვანდა. უბრალოდ, შეგვიძლია მოკლედ ვთქვათ, რომ ეს იყო პლატონის ცნობილი თეორია იდეებზე: რომ არსებობს ორი სინამდვილე,  საგნებზე იდეებისა და ამ იდეების ანარეკლი, მიმსგავსებული საგნებისა. არისტოტელემ აღმოაჩინა, რომ ყველა საგანს როდი აქვს იდეა (მაგალითად, ფრჩხილს, ჭუჭყს). არისტოტელეს მიერ პლატონის იდეათა თეორიის წინაღმდეგ მოხმობილი არგუმენტებიდან, ზოგი მართებულია, ზოგიც – მცდარი. თუმცა ამით არც პლატონის სიდიდეს აკლდება რამე, არც არისტოტელესი, რომელიც ალექსანდრე მაკედონელის აღმზრდელად ითვლება, დიდი წვლილის შემტანად მის განათლებაში. ალექსნადრე მაკედონელიც თვლიდა, რომ ორი ადამიანისგან იყო დავალებული ცხოვრებაში: მამამისის, მაკედონიის მეფე ფილიპესა და გენიალური მასწავლებლის, არისტოტელესგან.

მოდი, ახლა უკვე ლიტერატურის მაგალითზე განვიხილოთ, რა ხდება, როცა არისტოტელეს ცნობილი გამონათქვამი პლატონზე არ სრულდება ვინმეს, თუნდაც ონორე დე ბალზაკის ცნობილი მოთხრობის, „წითელი სასტუმროს“, პერსონაჟის, მიერ.

იწყება თხრობა და ვეხვევით დიდი ფრანგი მწერლის არისტოკრატული იუმორის ხიბლში, რომელიც შლეიფივით შემოხვევია მთელ სიუჟეტს. პარიზელი ბანკირის ნიუნბერგელი სტუმარი, უმწიკვლო და კეთილშობილი ბევრი გერმანელივით, „რომლის მშვიდობისმოყვარე ზნე-ჩნეულებები შვიდმა ლაშქორობამაც კი ვერ შეცვალა“, ასევე გერმანელებისთვის ტიპური სახელით ჰერმანი, წვეულებაზე ჰყვება უცნაურ და შემაძრწუნებელ ამბავს.

შეიძლება ითქვას, რომ მოთხრობა სინდისის ქენჯნაზეა,  განსხვავებული ზნეობრივი მრწამსის სხვადასხვა პერსონაჟის მიერ; იმ დემონურ სევდაზეც დაკარგული სიკეთის შესახებ, რომელზეც ასე გულშიჩამწვდომად გვამცნობს ნეოპლატონიზმი, არეოპაგეტიკა: „ადამიანს ყოველთვის არ ძალუძს ბოროტების ჩადენა. თვით მეკობრეთა ბრბოშიც კი გამეფდება ხოლმე ისეთი მყუდრო წუთი, როცა მათი პირქუში ხომალდი საქანელასავით განანავებს“(4).

დიდებულია ბალზაკის ირონიული სარკაზმი ადამიანური არსებობის სრული, ნათელი და ბნელი, რონატიკული და პრაგმატულ-ნატურალისტური პლანების ხედვით რომაა გამოწვეული – „გემრიელი სადილის მონელებისას სევდიანი არც არავინ გვინახავს. ადამიანი ამ დროს გაირინდება ხოლმე – ეს ერთგვარი შუალედია მოაზროვნის ოცნებასა და მცოხნავი ცხოველის კმაყოფილებას შორის – კარგი იქნებოდა, ამგვარი განწყობილებისთვის მატერიალური, გასტრონომიული მელანქოლია გვეწოდებინა“(6); აქაც და კიდევ სხვა მომენტშიც გაგვახსენდება ჰერმან ჰესეს კაცი-მგლობის ცხოვრებისეული კონცეფცია. ასეა –ადამიანმა არ იცის, ვინაა, რომელი გაიღვიძებს მასში კაცი თუ მგელი; თუნდაც ექსტრემი რომელს გამოავლენს მავანში: გმირსა თუ ავაზაკს, იმ მძაფრი ალღოთი და მტკიცე ნებისყოფით, რომლებსაც გეგმისა თუ მისი განხორცილებისას ავლენენ პატიმრები და ბოროტმოქმედები.

ჰერმანი მონათხრობში ორი მეგობარია, უმცროსი სამხედრო ექიმები, მე-18 საუკუნეში, ალბათ ორივეშია „ინიდაიანური“ ბუნება, რომელსაც ერთი ამარცხებს, მეორე ვერა და მკვლელად იქცევა, – სიმდიდრის გამო თავს ჭრის ადამიანს. ეს შინაგანი მეტამორფოზები ონორე დე ბალზაკს შესაშური „სიმარტივითა“ და ძალდაუტანებელი ოსტატობით აქვს აღწერილი, მოკლედ, ნარატივი მდინარესავით მოედინება; ეს „დინება“ ხან მშვიდია, დაწმენდილი, ხანაც მღვრიე და ავისმომასწავებელ-მქმნელი.

ერთ-ერთ მეგობარ ექიმში, როგორც ვთქვით, საბედისწერო გუმანს, ლტოლვას დანაშაულისკენ, პატიოსნება ჯაბნის: „აღზრდით მიღებულმა ჩვევებმა, რელიგიურმა რჩევა-დარიგებებმა, განსაკუთრებით კი…მამისეული სახლის ჭერქვეშ გატარებული უმწიკვლო ცხოვრების მოგონებებმა დაამარცხეს ბოროტი ზრახვანი“(30). მეორე მეგობარს სძლევს ეშმაკი, თუმცა იგივე ეშმაკი მას უვნებელს ტოვებს, ხოლო ის, ვინც დანაშაული არ ჩაიდინა, მკვლელობის ბრალდებით გასამართლდება ისე, რომ მეგობარში ეჭვიც არ ეპარება („თანაც მეგობრის საკუთარ თავზე მეტად მწამდა და ბრალს ხომ ვერ დავდებდი“); მას სიკვდილი ურჩევნია იმის აღიარებას, რომ მათი ძმობა, რომელიც ხუთი წლის ასაკიდან დაიწყო, საეჭვოა…ანუ იგი, ვისაც მოღალატე მეგობრის ნაცვლად სიკვდილით სჯიან, ვერ ხედავს ჭეშმარიტებას, რომელიც მეგობრობაზე მაღლა მდგომია. თუმცა მოგვიანებით ღმერთი, ურომლისოდაც სისულელე იქნებოდა ყველაფერი,  „ალაგებს“ სიცოცხლესა თუ მეგობრობაზე ძლიერი გრძნობებით არეულ-სიტუაციას, რომელიც მკითხველს, კითხვის გარკვეულ მომენტამდე, კამიუსი არ იყოს, აბსურდულ/ალოგიკური ჰგონია და აი, რატომ: მეგობრის, ფრედერიკის მაგივრად, სიკვდილით დასჯილი პროსპერ მანიანის უკანასკნელი მზერა დედისკენაა, თომცა ეს მზერა დანაბარებით ვერ მიდის ადრესატამდე, რადგან დედა გარდაცვლილია უკვე: „…მე უდიდესი მწუხარებით მოცულ დრამად მივიჩნევ იმ სამარდისო საიდუმლოებას, რომლის წიაღშიც ჩაიმარხა ერთი სამარიდან მეორეში გადაგზავნილი გამომშვიდობება და რაც ვერასოდეს სულიერ ქმნილებათა სმენას ვერ მისწვდება ისევე, როგორც უდაბნოში გზააბნეული მგზავრის ყვირილი, რომელსაც უცბად ლომი დასეხა თავს“(46).

ყველას ცხოვრებაშია იდუმალების, ამოუხსნელი საიდუმლოს განცდა; ასევე განსაცვიფრებელი სიღრმის მორალური მოვლენები, როგორც ბალზაკი უწოდებს, რომლებიც უბრალოებისა და შეუმჩნევლობის ბურუსით იბურება.

ჰერმანს უსმენს ტაიფერი, მკვლელი მეგობარი, მოპარული ქონებით გამდირებული, უკვე ასაკოვანი, რომელიც სულ საკუთარი ასულის, ცხოვრებაგამოუცდელი და უმანკო ვიქტორინის, გარემოცვაშია, არ შორდება; აი, როგორ ლაკონურად და ოსტატურობით ხსნის ამ ფსიქოლოგიზმს ბალზაკი: ალბათ მასაც, როგორც ყველა ბოროტმოქმედს, სურდა სულის სიმშვიდე უმანკო ქმნილების გვერდით ეპოვა“(49).

როგორია დიდი ფრანგი მწერლის ცხოვრებისეული მძიმე „ფილოსოფია“? აი, თუნდაც ეს, მოკლედ: „მაშ, ასე, მშვიდობა არამზადებს, ომი – უბედურთ და გავაღმერთოთ ოქრო…“; „სათნოების ჯილდოს გაიძვერებს მისცემენ“ – ცხოვრება სასტიკიცაა და დამცინავიც: მთხრობელს მკვლელის, ჟან ფრედერიკ ტაიფერის, ასული შეუყვარდება, რაც ხელს უშლის, ცხადია, დამნაშავის მხილებაში…

მოდი, ფინალს ნუ გავუმხელთ მათ, ვისაც ეს მოთხრობა წაკითხული არ აქვს. ჩვენ კლასიკაზეც ვთქვათ ორიოდ სიტყვა. კლასიკოსი მწერლების ნაწარმოებები ბერძნულ ტრაგედიებს ჰგავს. იცი, რომ ბევრი რამ მწერლის ფატაზიის ნაყოფია, მაგრამ ისე გადაეშვები ამ დიდოსტატური კალმით „მობერილ“ გრძნობათა ქარიშხალსა თუ მორევში, რომ თავად აღმოჩნდები, თითქოს, „ბერძნული თეატრის სცენაზე“, ტრაგედიასა თუ კომედიაში და საკუთარ თავსაც აკვირდები პერსონაჟებთან ერთად, მათ გარემოცვაში. ამას ჰქვია დიდი შემოქმედება!

ბალზაკი – რეალისტიც და რომანტიკოსიც, ოღონდ ორივე ზომიერად, ორივე გონივრული ბალანსით; ამიტომ როცა მთავარი გმირი უარს ამბობს კეთილშობილ ტყუილსა თუ სამწუხარო ექსპერიმენტზე, თანაც მწერლის დასკვნა არ გვაქვს, – პრობლემატიკაც (პლატონ/არისტოტელური) მკითხველთა გულსა და გონებაში გადმოინაცვლებს…

ცხოვრების დიდი, ბანალურ-მისტიკური „შარადა“ თუ „ცდა ბედის მონახევრეა“ გ რ ძ ე ლ დ ე ბ ა!…

ციტატები წიგნიდან – ონორე დე ბალზაკი „წითელი სატუმრო“, გამომცემლობა პალიტრა, 2021

დარწმუნებული ვარ გეყოლებათ ისეთი ერთი-ორი ნაცნობი ან მეგობარი, რომელიც წინამდებარე წერილის სათაურმა გაგახსენათ. ჩვენ ირგვლივ ნამდვილად არსებობენ ადამიანები, რომლებიც ყველაფერს ეთანხმებიან, უარის თქმა არ შეუძლიათ, ყოველთვის ცდილობენ, ასიამოვნონ სხვას ყველაფერზე „კის“ თქმით, უჭირთ უარის თქმა, და თუკი აზრის დაფიქსირებას სთხოვენ, ჯერ ელოდებიან სხვა როდის იტყვის, მისთვის ავტორიტეტული ადამიანი, შემდეგ კი ისინიც იმავეს იმეორებენ.

ასეთი ქცევის მქონე ადამიანი დიდხანს აკვირდება სიტუაციას, ელოდება შესაფერის მომენტს, ზვერავს გარემოს, იკვლევს საზოგადოების რეაქციებს და შემდეგ ემატება გამბედაობა, როდესაც სხვები გამოთქვამენ რაიმე მოსაზრებას. ასეთი ქცევა შეუმჩნეველი არ რჩება გარშემომყოფებისთვის და ისინიც საპასუხოდ თავისებურ წარმოდგენებს იქმნიან მასზე, გარკვეულ იარლიყებს აკერებენ ან სარგებლობენ ამ მდგომარეობით…

ჩვენ მიერ გამოთქმულ თითოეულ აზრს, პასუხისმგებლობის ვალდებულებაც ახლავს და ხშირად ადამიანს ურჩევნია, ეს ტვირთი აიცილოს თავიდან. ცუდი არ არის სურვილი, არ გინდოდეს ზედმეტი პასუხისმგებლობების აღება, არ გინდოდეს შეცდომების დაშვება, არ გინდოდეს არაპოპულარული აზრის გამოთქმა და არასდროს გინდოდეს თუნდაც ძალიან უმტკივნეულო კრიტიკის მიღება. ამას ხომ ჯობია, სხვამ აიღოს პასუხისმგებლობა, სხვამ დაუშვას შეცდომები, სხვამ გამოთქვას არაპოპულარული აზრები და სხვა გახდეს შესაძლო კრიტიკის ობიექტი – ეს ხომ ზედმეტი გართულებებისგან და უსიამოვნო განცდებისგანაც გაზღვევს.

თუმცა საკუთარი აზრის ქონა, მისი დაფიქსირება, გახმოვანება ადამიანის უდიდესი პრეროგატივაა და ვფიქრობ, დიდი სიამოვნებაც. როდესაც რაღაც საკითხზე ადამიანი საკუთარ აზრს დამაჯერებლად გამოთქვამს, არამარტო რაიმე ამბავს ჰყვება უბრალოდ, არამედ ადასტურებს საკუთარ კომპეტენციასაც. ასეთ ადამიანს აქვს ღრმად სჯერა საკუთარი თავის, არ ეშინია, რომ შესაძლოა, მისი მოსაზრება არ მოეწონოთ, თვითკმარია, და სრულ ჰარმონიაშია საკუთარ თავთან…

და როდესაც ადამიანი ყველაფერზე თანახმაა, ყველაფერი მოსწონს, ყველაფერს თავის დაკვრით ადასტურებს – ვფიქრობ, ამ ქცევის მიზეზები ბავშვობაშია საძიებელი.

რატომ იქცევა ასე ადამიანი? რა მიზეზები აქვს ასეთ ქცევას? როგორ ექცეოდნენ მას ბავშვობაში?

ხშირად ასეთი ქცევა არ ნიშნავს, რომ ადამიანი აუცილებლად კომფორტის ზონაში იმყოფება, უმეტესად ასეთ მდგომარეობას სხვა საფუძველი აქვს. ასეთი ქცევა ხშირად არის შედეგი იმ წნეხისა, რომელსაც მას უქმნიდნენ ბავშვობაში. ამ დროს ადამიანს არ აქვს ემპირიული გამოცდილებით დასწავლილი, რომ არსებობს ისეთი მდგომარეობა, სადაც ის მიღებული იქნება ყველა თავისი უნიკალური მოსაზრებით, სადაც მისი პიროვნება აღიარებული იქნება განსხვავებული აზრების მიუხედავად, სადაც ის ეყვარებათ ისეთი, როგორიც არის… ასეთი გამოცდილების არსებობა კი საფუძველს უდებს ჰარმონიულ, დამოუკიდებელ, კრიტიკულ და ზნეობრივად პასუხისმგებლიანი პიროვნების ჩამოყალიბებას.

ოჯახი ის პირველადი სოციალური სივრცეა, სადაც ბავშვი იზრდება და ყალიბდება. აქ სწავლობს, რა შეიძლება თქვას, რაზე გაჩუმდეს, როგორ მიიღებენ მის სიტყვებს ოჯახის წევრები და რა დამოკიდებულება ექნებათ მის მიმართ. ოჯახის სივრცეში, სადაც ბავშვისთვის არსებობს გამოხატვის თავისუფლება, ბავშვს აქვს კითხვების დასმის საშუალება, მის აზრს პატივს სცემენ და მის სიტყვებს გაგებით ეკიდებიან, ასეთ სივრცეში ბავშვი სწავლობს, რომ მისი აზრი მნიშვნელოვანია, ღირებულია, შეუძლია გაბედულად თქვას და დაიცვას საკუთარი მოსაზრებები. მაგრამ, თუ ბავშვს ხშირად აკრიტიკებენ, ხშირად აჩუმებენ, უკრძალავენ საკუთარი მოსაზრების გამოთქმას, ბავშვი სწავლობს, რომ სჯობს გაჩუმდეს, არაფერი თქვას…

როგორი დამოკიდებულება დახვდება ბავშვს სკოლაში, იმაზეც არის დამოკიდებული ის, თუ როგორ გამოხატავს თავის თავს და თავის შესაძლებლობებს – იქნება ინიციატივიანი, გაბედული და აქტიური, თუ პირიქით. თუ მასწავლებელი ლმობიერად, სიყვარულით ეკიდება ბავშვის მიერ გამოთქმულ კრიტიკულ, არასტანდარტულ და ან არაპოპულარულ მოსაზრებებს, შეუძლია დაიტიოს მოსწავლეთა მრავალფეროვნება, შეხედულებები და ქმნის ტოლერანტულ განწყობას კლასში, იქ მოსწავლე ვერ იქნება დაჩაგრული, უინიციატივო, უხმო და წყნარი.

უხმო, წყნარ, უინიციატივო და თავისთვის მჯდომ ბავშვებს აღმოჩენა სჭირდებათ. მათი აღმოჩენა ყველაზე მეტად მასწავლებლებს შეუძლიათ. მასწავლებლებს შეუძლიათ, დაარწმუნონ ისინი, რომ გამორჩეული, უნიკალური და ნიჭიერი ადამიანები არიან, ამიტომაც არ არის საჭირო ყველაფერზე დაეთანხმო ავტორიტეტებს, ყველაფერი მოგწონდეს, ყველაფერზე თავი უქნიო…

ახალი კონცეფციის ათვისების საუკეთესო გზა მისი გამოყენებაა. განვიხილოთ 2 გლობალური საკითხი გეოგრაფიული აზროვნების კონცეფციების გამოყენებით.

სივრცითი მნიშვნელობის კონცეფცია მოითხოვს,  ადგილის უნიკალურობისა და მნიშვნელობის გათვალისწინებას. ეს გეოგრაფიული კვლევის ძირითადი არსია.

სამი მარტივი კითხვით – სად/რა არის? რატომ იქ? და რატომ გვაინტერესებს? – შეგვიძლია დავიწყოთ ნებისმიერი გეოგრაფიული კვლევა.

მსოფლიო ქვეყნები. აივ (HIV) ვირუსის გავრცელება ქვეყნების მიხედვით

გავაანალიზოთ მოცემული რუკა.

სად არის აივ (HIV) ვირუსის გავრცელების მაჩვენებელი მაღალი? ახსენი გამომწვევი მიზეზები?

რატომ არის ამ კონკრეტულ რეგიონში აივ (HIV) ვირუსის გავრცელების მაჩვენებელი ასეთი მაღალი?

რა განაპირობებს აივ (HIV) ვირუსის ასეთ მაღალ გავრცელებას ამ კონკრეტულ რეგიონში?

აფრიკის სამხრეთ ნაწილში მდებარე ქვეყნებში ზრდასრულ მოსახლეობაში აივ (HIV) ვირუსის გავრცელების მაჩვენებელი ყველაზე მაღალია, ხოლო რაც უფრო ჩრდილოეთით მივდივართ კონტინენტზე, ეს მაჩვენებელი იკლებს.

რატომ ხდება ასე?

სხვა რა კითხვები ჩნდება ამ რუკის ნახვის შემდეგ?

კანონზომიერებები და ტენდენციები

კანონზომიერებებისა და ტენდენციების კონცეფცია მოითხოვს დავაკვირდეთ, არის თუ არა მახასიათებლები მსგავსი და განმეორებადი ბუნებრივ ან ადამიანურ გარემოში (კანონზომიერება) და იზრდება, იკლებს თუ უცვლელია ეს მახასიათებლები დროთა განმავლობაში (ტენდენცია).

დაუბრუნდი HIV/AIDS-ის გრაფიკს.

როგორია HIV/AIDS-ის გავრცელების კანონზომიერება?

ურთიერთკავშირები

ურთიერთკავშირების კონცეფცია მოითხოვს, გავაანალიზოთ კავშირები ბუნებრივ და ანთროპოგენურ გარემოებებს შორის და მათ შიგნით.

შეგვიძლია განვიხილოთ ბუნების ურთიერთდაკავშირებული კომპონენტები, რომლებიც სისტემებს ქმნიან.

შემდეგ გავაანალიზოთ სისტემებს შორის არსებული ურთიერთდაკავშირებები, რათა დავადგინოთ, თუ რა გავლენას ახდენენ ისინი ერთმანეთზე. საბოლოო მიზანია გავარკვიოთ, არის თუ არა ეს ურთიერთობები მდგრადი.

როდესაც ვსწავლობთ აივ (HIV) ვირუსის პანდემიას აფრიკაში, ვსვამთ კითხვებს:

რა ურთიერთობები არსებობს სხვადასხვა დაინტერესებულ მხარეებს შორის – მათ შორის, ვინც ინფიცირებულია აივ (HIV) ვირუსით, ვინც მკურნალობს მათ, ვინც ცდილობს მოსახლეობის განათლებას დაავადების გადაცემისა და პრევენციის შესახებ?

უნდა აწუხებდეთ თუ არა აივ-ის გავრცელების დაბალი მაჩვენებლის მქონე ქვეყნებს ის, რაც ხდება მაღალი მაჩვენებლის მქონე ქვეყნებში?

არის თუ არა კავშირი აივ (HIV) ვირუსის გავრცელებასა და ფიზიკურ გარემოს შორის?

გეოგრაფიული პერსპექტივა

გეოგრაფიული პერსპექტივის კონცეფცია მოითხოვს, რომ განვიხილოთ ამ საკითხების ეკონომიკური, პოლიტიკური, სოციალური და გარემოსდაცვითი შედეგები. პრობლემების გადასაჭრელად, გადაწყვეტილებების მისაღებად ან მოქმედების გეგმის შესამუშავებლად, უნდა ვისწავლოთ საკითხების მრავალი პერსპექტივიდან განხილვის უნარი.

HIV/AIDS-ის პანდემიის ანალიზისას, უნდა განვიხილოთ:

აივ/შიდსის პანდემიის ანალიზისას, გამოვიკვლევთ, თუ:

• როგორ იმოქმედა ამ პანდემიამ ადგილობრივი, ეროვნული და საერთაშორისო მთავრობების გადაწყვეტილებებზე.
• განვიხილავთ აივ/შიდსით ინფიცირებულთა მკურნალობასთან და პრევენციულ ზომებთან დაკავშირებულ ხარჯებს.
• სოციალური შედეგები მოიცავს სიკვდილიანობის მაჩვენებლებს, სიცოცხლის ხანგრძლივობას, ობლებს, სიღარიბეს, სურსათის უსაფრთხოების საკითხებს (თუ მშობლები ავად არიან, ვის ეკისრება პასუხისმგებლობა?) და ბებია-ბაბუების მიერ შვილიშვილების აღზრდას.
• არის თუ არა რაიმე გარემოსდაცვითი შედეგები აივ/შიდსის მაღალი მაჩვენებლის მქონე ქვეყნებისთვის – რა ხდება დაავადებით გარდაცვლილთა ცხედრებს?

მეორე საკითხი არქტიკას ეხება.

უყურე ვიდეოს „Emerging Arctic“ (ამომავალი არქტიკა) – https://www.youtube.com/watch?v=2qcuAr5UyHc   და სცადე ამოიცნო, რა საკითხებია განხილული და ვინ არიან დაინტერესებული მხარეები არქტიკაში დღეს.

ვიდეოს ყურების პროცესში გააკეთე ჩანაწერები. ეს ინფორმაცია დისკუსიაში აქტიურად ჩართვაში დაგეხმარება.

ვიდეო “The Emerging Arctic” (ამომავალი არქტიკა) – განიხილავს კლიმატის ცვლილების, ეკონომიკური ინტერესების, ტექნოლოგიური პროგრესისა და გეოპოლიტიკური დაძაბულობის გავლენას არქტიკის რეგიონზე.

გაეცანი სტატიას „არქტიკა – პოლარული აბრეშუმის გზა“ ( https://mastsavlebeli.ge/?p=43311 ).ge   -ზე, რომელიც ეხება არქტიკის მზარდ გეოპოლიტიკურ, ეკონომიკურ და ეკოლოგიურ მნიშვნელობას. სტატია და ვიდეო დავაკავშიროთ და განვიხილოთ გეოგრაფიული აზროვნების ოთხი კონცეფციის გამოყენებით:

სივრცითი მნიშვნელობა

არქტიკა გეოგრაფიულად უნიკალური რეგიონია, რომელიც მოიცავს მრავალ ქვეყანას და მდიდარია ბუნებრივი რესურსებით, როგორიცაა ნავთობი, გაზი და მინერალები. კლიმატის ცვლილების შედეგად ყინულის დნობა ხსნის ახალ საზღვაო მარშრუტებს, რაც ზრდის რეგიონის სტრატეგიულ მნიშვნელობას.

არქტიკა ხდება გლობალური ვაჭრობის ახალი კვანძი, რაც ზრდის მის სტრატეგიულ მნიშვნელობას.

კანონზომიერებები და ტენდენციები

ყინულის საფარის შემცირება არის აშკარა ტენდენცია, რომელიც გრძელდება წლების განმავლობაში. ეკონომიკური ინტერესები (ნავთობი, გაზი, თევზჭერა) იზრდება — ეს არის ეკონომიკური ტენდენცია. კლიმატის ცვლილება იწვევს ყინულის მასის შემცირებას, რაც საშუალებას აძლევს ქვეყნებს, როგორიცაა რუსეთი, ჩინეთი და აშშ, გააფართოონ თავიანთი ეკონომიკური და სამხედრო გავლენა რეგიონში. ეს ტენდენცია აჩენს ახალ კონკურენციას და თანამშრომლობის საჭიროებას.

თუმცა ქმნის საფრთხეებს.

• ტენდენციაა გლობალური ინტერესის ზრდა არქტიკის რესურსებზე (ნავთობი, გაზი, თევზჭერა).
• ასევე აღინიშნება გეოპოლიტიკური აქტიურობის მატება — ქვეყნები ცდილობენ დაიკავონ პოზიციები რეგიონში.

ურთიერთკავშირები

ეს სტატია ნათლად აჩვენებს ბუნებრივი პროცესების (როგორიცაა ყინულის დნობა) და ადამიანის საქმიანობის (მაგალითად, ეკონომიკური ექსპანსია) ურთიერთკავშირს. მიუხედავად იმისა, რომ ენერგეტიკისა და გადაზიდვების სფეროში ინვესტიციები ახალ ჰორიზონტს ხსნის, ისინი ასევე მნიშვნელოვნად ზრდიან გარემოსდაცვით რისკებს.

მკვიდრი მოსახლეობა დამოკიდებულია ბუნებრივ რესურსებზე, რაც ართულებს მათ ადაპტაციას ცვლილებებთან.

მაგალითად, გადაზიდვის ახალი მარშრუტები იწვევს ეკოსისტემების ცვლილებას, რაც მოქმედებს როგორც ბუნებრივ გარემოზე, ისე ადგილობრივ მოსახლეობაზე, როგორიცაა ინუიტები..

ასევე, საინვესტიციო ინტერესები და სამხედრო აქტიურობა ქმნის ახალ სისტემურ კავშირებს.

გეოგრაფიული პერსპექტივა

ეკონომიკური: არქტიკა შეიძლება გახდეს ახალი ენერგეტიკული ზონა, რაც მოიზიდავს ინვესტიციებს. რესურსების მოპოვება და ახალი სავაჭრო მარშრუტები.

პოლიტიკური: ქვეყნები (აშშ, რუსეთი, კანადა, ნორვეგია, დანია) იბრძვიან გავლენისთვის. სუვერენიტეტის პრეტენზიები და საერთაშორისო შეთანხმებები.

სოციალური: ადგილობრივი მოსახლეობა დგას კულტურული და ეკონომიკური ცვლილებების წინაშე. ადგილობრივი მოსახლეობის უფლებები და ცხოვრების პირობები.

ეკოლოგიური: ყინულის დნობა და რესურსების მოპოვება საფრთხეს უქმნის ეკოსისტემებს და აჩქარებს გლობალურ დათბობას. ეკოსისტემების დაცვა და კლიმატის ცვლილების ზემოქმედება.

დასკვნითი დავალება: დაწერე ერთი აბზაცი (დაახლოებით 250 სიტყვა):

დაასახელე ორი ყველაზე მნიშვნელოვანი გლობალური პრობლემა, რომელიც დღეს თვალსაჩინოა არქტიკაში, და ახსენი, რატომ შეარჩიე ისინი;

როგორია შენი ხედვა არქტიკის მომავალთან დაკავშირებით, ანუ ელოდები თუ არა პოზიტიურ მომავალს და რატომ.

გამოყენებული ინტერნეტგვერდები:

chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://geography.org.uk/wp-content/uploads/2023/05/Immaculate_Misconceptions_-_Jane_Dove.pdf

https://www.arcgis.com/home/item.html?id=19daf0d08b294e2fb38de3980613e03e

https://viva.pressbooks.pub/humangeog/chapter/thinking-geographically/

გლობალური საკითხების გააზრება მოითხოვს გეოგრაფულ აზროვნებასა და ქმედებას. ეს გულისხმობს არა მხოლოდ ფაქტების ცოდნას, არამედ კრიტიკულ და ანალიტიკურ აზროვნებას, რაც ჩვენი რთული სამყაროს სრულფასოვან აღქმაში გვეხმარება.

გეოგრაფიული აზროვნების ოთხი კონცეფცია — სივრცითი მნიშვნელობა, კანონზომიერებები და ტენდენციები, ურთიერთკავშირები და გეოგრაფიული პერსპექტივა — წარმოადგენს საფუძველს, რომელსაც გლობალური საკითხების გასაგებად ვიყენებთ.

სივრცითი მნიშვნელობა (Spatial Significance)

გეოგრაფები სივრცითი მნიშვნელობის კონცეფციას იყენებენ ადგილის ან რეგიონის მნიშვნელობის დასადგენად.

ამ კონცეფციის მეშვეობით ვიკვლევთ კავშირს გეოგრაფიულ მდებარეობასა და ადგილის ფიზიკურ მახასიათებლებს შორის. ვაანალიზებთ ურთიერთობებს, რომლებიც არსებობს ადამიანსა და ბუნებრივ გარემოს შორის; ვადგენთ, რომ ერთი და იგივე ტერიტორიას მნიშვნელობა შეიძლება ადამიანებისთვის, ცხოველებისთვის და მცენარეებისთვის განსხვავებული იყოს

სივრცითი მნიშვნელობის კონცეფციის გამოყენებისას ვსვამთ კითხვებს:

რას გვიჩვენებს მოსახლეობის განსახლების რუკა?

როგორ შეიძლება ადგილის უნიკალურობამ ის ზოგისთვის მიმზიდველად, ხოლო სხვებისთვის ნაკლებად მიმზიდველად აქციოს?

შეგვიძლია დედამიწის ზედაპირზე ადგილების მდებარეობის დადგენა ბუნებრივი და/ან ადამიანური მახასიათებლების საფუძველზე (რა/სად არის?), ტერიტორიის უნიკალური მახასიათებლების დადგენა (რატომ არის იქ?), ადამიანების, მცენარეების, ცხოველების, რესურსებისა და დედამიწის ფიზიკური პროცესების სივრცითი განაწილების მნიშვნელობის ანალიზი (რატომ მაინტერესებს?).

მაგალითები:

1. თბილისი – საქართველოს დედაქალაქი – მდებარეობს სტრატეგიულად მნიშვნელოვან ადგილას, სადაც გადიოდა აბრეშუმის გზა. მისი მდებარეობა ხელს უწყობს როგორც პოლიტიკურ, ისე ეკონომიკურ კავშირებს კავკასიის რეგიონში.
2. ამაზონის ტყე უნიკალური ადგილია მილიონობით სახეობისთვის, აფერხებს კლიმატის ცვლილებას ნახშირბადის შთანთქმით და სიცოცხლის წყაროა ადგილობრივი ტომებისთვის. მის გეოგრაფიულ მდებარეობასა და ბუნებრივ მახასიათებლებს განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს პლანეტის ეკოლოგიური სტაბილურობისთვის.

კანონზომიერებები და ტენდენციები (Patterns and Trends)

გეოგრაფები იყენებენ კანონზომიერებებისა და ტენდენციების კონცეფციას იმისთვის, რომ ამოიცნონ მახასიათებლები, რომლებიც ერთმანეთს ჰგავს და განმეორებადია ბუნებრივ ან ადამიანურ გარემოში (კანონზომიერებები), აგრეთვე მახასიათებლები ან თვისებები, რომლებიც დროთა განმავლობაში ერთსა და იმავე მიმართულებით ვითარდება (ტენდენციები).

ეს მახასიათებლები შეიძლება იყოს სივრცითი, სოციალური, ეკონომიკური, ფიზიკური ან ეკოლოგიური. ჩვენ ვადგენთ კავშირებს მახასიათებლებს შორის, რათა დავადგინოთ კანონზომიერებები, ვაანალიზებთ ამ მახასიათებლებს დროთა განმავლობაში, რათა გამოვავლინოთ ტენდენციები.

როდესაც ვიყენებთ ამ კონცეფციას, ვსვამთ კითხვებს:

რა ფაქტორებმა გამოიწვია მოსახლეობის გადაადგილება რეგიონში? რომელმა კონკრეტულმა ადგილებმა მიიზიდა ტურისტები? რატომ?

რა შეგვიძლია გავაკეთოთ ამ კონცეფციის გამოყენებით:

შეგვიძლია ამოვიცნოთ მსგავსი და განმეორებადი მახასიათებლები ადგილებსა და რეგიონებს შორის (სად რა არის?)

განვსაზღვროთ, მეორდება თუ არა ეს მახასიათებლები დროთა განმავლობაში (რა არის სად?)

გავაანალიზოთ, რატომ ჰგავს ან მეორდება ეს მახასიათებლები (რატომ იქ?)

განვსაზღვროთ, რატომ არის მნიშვნელოვანი მათი მსგავსება ან განმეორება (რატომ გვაინტერესებს?)

მაგალითები:

1. საქართველოში ურბანიზაციის ტენდენცია – ბოლო ათწლეულებში მოსახლეობა უფრო მეტად გადადის ქალაქებში, განსაკუთრებით თბილისში. ეს ქმნის ურბანულ ზრდას, საცხოვრებელი ფართების დეფიციტს და ტრანსპორტის გადატვირთვას.
2. ქალაქებში მიგრაციის ზრდა – ბოლო ათწლეულებში გაჩნდა ტენდენცია, რომ სულ უფრო მეტი ადამიანი გადადის სოფლებიდან ქალაქებში. ამ მიგრაციას თან ახლავს ურბანიზაცია, საცხოვრებლის დეფიციტი, ტრანსპორტის პრობლემები და სამსახურის ძიების ტენდენციები.

ურთიერთკავშირები (Interrelationships)

გეოგრაფები ურთიერთდაკავშირებულობის (Interrelationships) კონცეფციას იყენებენ იმისთვის, რომ შეისწავლონ კავშირები ბუნებრივ და ადამიანურ გარემოებებს შიგნით და მათ შორის. გარემოს სხვადასხვა ურთიერთდაკავშირებული ნაწილი ერთად მუშაობს და ქმნის ერთიან სისტემას. აუცილებელია გავიგოთ ის ურთიერთობები, რომლებიც სისტემის შიგნით არსებობს და შემდეგ კრიტიკულად განვიხილოთ სისტემებს შორის კავშირები, რათა დავადგინოთ, როგორ მოქმედებენ ისინი ერთმანეთზე.

ურთიერთკავშირების კონცეფციის გამოყენებისას ვსვამთ შემდეგ კითხვებს: როგორ უწყობს ხელს მიმდებარე სოფლის მეურნეობის მიწა ადგილობრივ საზოგადოებას და რა ზეწოლა შეიძლება მოახდინოს ამავე საზოგადოებამ ამ მიწაზე? რატომ არის აუცილებელი დედამიწის ფიზიკური პროცესების ცოდნა, რათა შევძლოთ პოტენციური საფრთხეების წინასწარ განჭვრეტა?

შეგვიძლია განვსაზღვროთ, თუ სად ურთიერთქმედებენ ან უკავშირდებიან ერთმანეთს ადამიანური და/ან ბუნებრივი მახასიათებლები და პროცესები (რა არის სად?); განვსაზღვროთ, თუ რა პროცესები განაპირობებს სისტემის შექმნას (რატომ იქ?); გავაანალიზოთ მოვლენის, პროცესის ან განვითარების გავლენა ბუნებრივ მახასიათებლებზე, ბუნებრივ პროცესებსა და სისტემის მეშვეობით მიმდინარე ადამიანის საქმიანობაზე (რატომ მაინტერესებს?).

ჩვენ უნდა გავიგოთ, რა კავშირები არსებობს სისტემის შიგნით და შემდეგ კრიტიკულად გავაანალიზოთ კავშირები სხვადასხვა სისტემებს შორის, რათა დავადგინოთ, როგორ მოქმედებენ ისინი ერთმანეთზე.

მაგალითები:

1. ბორჯომის ტყის ხანძრები-კლიმატური ცვლილებები (მშრალი ზაფხული) და ადამიანური ფაქტორები (დაუდევრობა ან განზრახი ქმედება) იწვევს ტყის ხანძრებს, რაც თავის მხრივ აზიანებს ეკოსისტემას, ტურიზმს და ადგილობრივ ეკონომიკას.
2. სტიქიური მოვლენები და ადამიანის საქმიანობა – მთებში ტყის ჭრა იწვევს ნიადაგის დეგრადაციას, რაც გაზრდის მეწყრებისა და წყალმოვარდნების რისკს. ამ შემთხვევაში ადამიანის საქმიანობა ბუნებრივ პროცესებზე პირდაპირ გავლენას ახდენს და ისინი ერთმანეთზე დამოკიდებული სისტემას ქმნიან.

გეოგრაფიული პერსპექტივა (Geographic Perspectives)

გეოგრაფიული პერსპექტივის კონცეფცია საშუალებას გვაძლევს, განვიხილოთ გეოგრაფიული საკითხები, მოვლენები და პროცესები ეკოლოგიური, ეკონომიკური, პოლიტიკური და/ან სოციალური თვალსაზრისით.

იმისათვის, რომ ეფექტურად გადავჭრათ პრობლემები, მივიღოთ გადაწყვეტილებები ან შევიმუშაოთ მოქმედების გეგმები, საჭიროა ვისწავლოთ საკითხების მრავალმხრივი ანალიზი.

როდესაც ვიყენებთ ამ კონცეფციას, ვსვამთ კითხვებს, როგორიცაა:

როგორ შეიძლება კულტურულმა მრავალფეროვნებამ გაამდიდროს საზოგადოების ცხოვრება?

ამართლებს თუ არა ბუნებრივი რესურსების მოპოვებით მიღებული ფინანსური სარგებელი მასთან დაკავშირებულ სოციალურ და/ან ეკოლოგიურ ზემოქმედებას?

რა შეგვიძლია გავაკეთოთ ამ კონცეფციის გამოყენებით:

შეგვიძლია გეოგრაფიული საკითხის, მოვლენისა და პროცესის (სად/რა არის?) ეკოლოგიური, ეკონომიკური, პოლიტიკური და/ან სოციალური კონტექსტის იდენტიფიცირება.

განვსაზღვროთ შესაძლო დაინტერესებული მხარეები და მათი შეხედულებები, რომლებიც უნდა გავითვალისწინოთ ანალიზისას (რა არის სად?)

გავაანალიზოთ სხვადასხვა შეხედულებები გეოგრაფიულ საკითხზე, ეკოლოგიური, ეკონომიკური, პოლიტიკური და/ან სოციალური თვალსაზრისით (რატომ იქ? რატომ გვაინტერესებს?).

მაგალითები:

1. ანაკლიის პორტის პროექტი

ეკონომიკური პერსპექტივა: ხელს შეუწყობს ვაჭრობის ზრდას და სამუშაო ადგილების შექმნას.

ეკოლოგიური პერსპექტივა: შესაძლოა საფრთხე შეუქმნას შავი ზღვის სანაპირო ეკოსისტემას.

პოლიტიკური პერსპექტივა: პროექტს აქვს გეოპოლიტიკური მნიშვნელობა, რადგან აძლიერებს საქართველოს დამოუკიდებლობას რეგიონულ ტრანზიტში.

2. ამაზონის ტყის გაჩეხვა

ეკონომიკური პერსპექტივა: ანადგურებს ბუნებას და აჩქარებს კლიმატის ცვლილებას.

ეკოლოგიური პერსპექტივა: იძლევა მიწას ფერმებისთვის და შემოსავალს.

სოციალური: ადგილობრივი ტომები კარგავენ თავიანთ საცხოვრებელ გარემოს.

პოლიტიკური პერსპექტივა: მთავრობები და ქვეყნები ვერ თანხმდებიან, როგორ დაიცვან ტყე.

გეოგრაფიული აზროვნების ოთხი კონცეფცია — სივრცითი მნიშვნელობა, კანონზომიერებები და ტენდენციები, ურთიერთკავშირები და გეოგრაფიული პერსპექტივა — გეოგრაფიის სწავლებისა და გაგების ყველა დონეზე გადამწყვეტ როლს ასრულებს. ისინი გეოგრაფიის ნებისმიერი სასწავლო გეგმის უმთავრეს საფუძველს უნდა წარმოადგენდნენ.

გამოყენებული ინტერნეტგვერდები:

https://www.arcgis.com/home/item.html?id=19daf0d08b294e2fb38de3980613e03e

chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://media.nationalgeographic.org/assets/file/Framework_correlation_Jan_2019.pdf

წარმატების შეგრძნება ყველა ბავშვისთვის სასურველია, თუმცა მეცადინეობა ხშირად სტრესული და უსიამოვნო პროცესია. განათლების მიღების გზაზე მოსწავლეს  ნერვიულობისთვის ბევრი მიზეზი შეიძლება ჰქონდეს, რომელთა განხილვას მშობლები და მასწავლებლები ხშირად ერთმანეთთან დაპირისპირებამდე მიჰყავს.

ფსიქოლოგთა მოსაზრებით, სკოლაში სტრესის გამომწვევი შეიძლება გახდეს მოუწესრიგებელი სასწავლო გარემო, შეუსაბამო დავალებები, უინტერესო მასალა, ერთფეროვანი რესურსი,  სწავლების გაუგებარი მეთოდები, რუტინა, რომელში ჩართვაც არც მთლად სასიამოვნოა, შიში –  პედაგოგის, კლასელების ან წარუმატებლობის მიმართ, გადაჭარბებული მოლოდინები საკუთარი თავის მიმართ, სტატუსი, რომელიც მუდმივად უნდა გაამართლოს ბავშვმა. ხოლო სახლის გარემოში სტრესს შესაძლოა იწვევდეს ბევრი დავალება, სკოლის გარდა სხვა წრეები და აქტივობები, თავისუფალი დროის არ ქონა, რუტინის ხშირი ცვლილება ან არარსებობა, მოუწესრიგებელი, არასტრუქტურირებული გარემო, გადაჭარბებული მოთხოვნები და მოლოდინები ბავშვის მიმართ და სხვა.

როგორც ვხედავთ, სტრესის მიზეზები ოჯახშიც და სკოლაშიც შეიძლება იყოს. თითოეული ბავშვის შემთხვევა ინდივიდუალური შესწავლის საგანია, მიზეზებიც სხვა დანარჩენი შემთხვევებისგან დამოუკიდებლად უნდა დადგინდეს. სახელმძღვანელო „მშობელთა ჩართულობა სკოლაში“ დეტალურად მოგვითხრობს სწავლასთან დაკავშირებული სტრესის და მისი მართვის სადავეების შესახებ. წიგნში მოსწავლეთა მშობლებისთვის უმნიშვნელოვანესი ინფორმაცია მოკლედ და გასაგებად არის გადმოცემული, რაც ზრდასრულებს კრიზისულ სიტუაციაში მყოფი ბავშვების დახმარებას გაუადვილებს.

ვიდრე სტრესის დაძლევაზე დაიწყებენ მუშაობას, მშობელმა და პედაგოგმა პირველ რიგში მისი ნიშნების ამოცნობა უნდა შეძლონ. სიმპტომების ჩამონათვალი დიდია, თუმცა როგორც სპეციალისტები განმარტავენ, აუცილებელი არ არის, რომ ყველა ერთდროულად ვლინდებოდეს.

სიმპტომი 1. სკოლისთვის ან მეცადინებისთვის მუდმივად თავის არიდება – პერიოდულად ყველა ბავშვი იმიზეზებს სხვადასხვა რამეს დავალებების თავიდან ასარიდებლად. თუმცა, როცა ბავშვი გვანიშნებს, რომ მისთვის ძალიან რთული და უკიდურესად უსიამოვნოა მეცადინეობა, როცა მუდმივად, ყოველდღიურად, ნებისმიერი ტიპის დავალების შესრულება ბავშვისთვის იმდენად უსიამოვნოა, სულ ცდილობს მიზეზების გამოძებნას მათთვის თავის არადილებლად, ეს არასდროს უნდა დაგვრჩეს ყურადღების მიღმა.

სიმპტომი 2. ხასიათის ცვლილებები – დათრგუნულობა, აგრესია, გაღიზიანებადობა – ხშირად, ბავშვი დილიდანვე გაღიზიანებული იღვიძებს, თავადაც არ იცის რატომ. უმიზეზოდ ავლენს ბრაზს, აგრესიას. მუდამ დაძაბულია და მზადაა კონფლიქტისთვის. მშობლები აღნიშნავენ, რომ მიზეზი არ სჭირდება იმისთვის რომ აფეთქდეს. ამგვარი ემოციური გამოვლინებები აუცილებლად საყურადღებოა, განსაკუთრებით მაშინ, თუ აქამდე ბავშვს მსგავსი ემოციები არ ახასიათებდა და ეს მისი პიროვნული ნიშნები არ არის.

 სიმპტომი 3. ქცევის სირთულეები – ოპოზიციური ან დაუმორჩილებელი ქცევა. ამ დროს ბავშვი უარს ამბობს წესების დაცვაზე, არ რეაგირებს აკრძალვასა და მითითებებზე, იქცევა მიცემული ინსტრუქციის საპირისპიროდ. აქვე ხაზი უნდა გავუსვათ იმას, რომ ამგვარი ქცევა სწავლასთან მიმართებაში იწყება, თუმცა დროთა განმავლობაში სხვა ყოველდღიურ სფეროებსა და სიტუაციებზეც ვრცელდება.

სიმპტომი 4. გადაღლილობა, უენერგიობა – როცა ბავშვი დილიდანვე გამოფიტული იღვიძებს, აქვს ძილიანობა, იმის მიუხედავად, რომ შესაძლოა ძილის რეჟიმი არ იყოს შეცვლილი. შენელებულია მოქმედებებში, მისთვის სასიამოვნო აქტივობების მიმართაც კი იჩენს ნაკლებ ინტერესსა და ენთუზიაზმს.

სიმპტომი 5. ოჯახის წევრებისგან ან მეგობრებისგან იზოლირება, სხვებთან ურთიერთობის სურვილის დაკარგვა – თუ ბავშვი უმეტესად თავის ოთახში ან ცალკე სივრცეში ამჯობინებს ყოფნას. დისკომფორტი ექმნება სხვებთან საუბარში, შეკითხვებზე პასუხიც კი მისთვის შემაწუხებელია. ცდილობს განმარტოებას, მარტო დარჩენას. უარს ამბობს აქამდე საყვარელ ადამიანებთან, მათ შორის თანატოლებთან ერთად დროის გატარებაზე.

სიმპტომი 6. ძილის ან კვების ჩვევების ცვლილება – ჩვევა შეიძლება შეიცვალოს ორივე მხრივ. ერთი მხრივ, ბავშვს ეძინოს მეტი, ან ჭამდეს მეტს, მუდმივად ითხოვდეს საკვებს. მეორე მხრივ კი, უძილობა, მადის დაკარგვა იჩენდეს თავს.

 სიმპტომი 7. ყურადღების კონცენტრაციის, მეხსიერების სირთულეები – როგორც წესი თან ახლავს ბავშვის გადაღლასა და გამოფიტვას. უჭირს ყურადღების მიმართვა ნებისმიერ რამეზე, ვერ იწყებს, ვერ ერთვება აქტივობაში, ვერ ასრულებს დაწყებულს. დეზორგანიზებული, ქაოსური და დეზორიენტირებულია. გულმავიწყი და დაბნეულია.

სიმპტომი 8. ათვისების სირთულეები, როცა ბავშვს იმაზე მეტი დრო სჭირდება მასალის გასაგებად და ასათვისებლად, ვიდრე აქამდე სჭირდებოდა.

ფსიქოლოგის დასკვნით, მნიშვნელოვანია:

ბავშვთან იმაზე საუბარი რა უქმნის დისკომფორტს და გამოსავლის ერთობლივად ძიება.

ემოციური მხარდაჭერა – როცა ბავშვს გაჭირვების მომენტში შეუძლია მიმართოს მშობლებს, იქნება ეს სწავლასთან, მეგობრებთან თუ ნებისმიერ სხვა ასპექტთან დაკავშირებული სირთულეები.

ბავშვის დღის რუტინის მოწესრიგება – ძილის, კვების დროები. ამავე დროს, მეცადინებისა და თავისუფალი თამაშის დრო. ბავშვს აუცილებლად უნდა ჰქონდეს ყოველდღიურად თავისუფალი დრო, როცა მხოლოდ იმას აკეთებს რაც მოსწონს, რითიც ერთობა.

ყოველწლიურად მოთხოვნები ბავშვის მიმართ იზრდება, მასალის მოცულობა იმატებს, რთულდება. მნიშვნელოვანია ბავშვს ჰქონდეს განცდა, რომ მხოლოდ მას არ უწევს ამ სირთულეებთან გამკლავება და ეს მისი თანატოლებისთვისაც არანაკლებ რთულია. ბავშვს უნდა ჰქონდეს იმის განცდაც რომ მარტო არ უწევს ამ ცვლილებებთან გამკლავება – მშობლებისა და პედაგოგების სახით მას უნდა ჰყავდეს დამხმარეები და მხარდამჭერები.

ბავშვს ვასწავლოთ დახმარების თხოვნა. იქნება ეს მშობელი, პედაგოგი თუ მეგობარი. მას არ უნდა ჰქონდეს განცდა, რომ ყველა სირთულეს თავად უნდა გაუმკლავდეს და დახმარების თხოვნა სისუსტის, უმეცრების მაჩვენებელია.

მეგობრებთან ურთიერთობა – სკოლაში სწავლის ერთ- ერთი ყველაზე სასიამოვნო ნაწილი ბავშვებისთვის მეგობრებთან გართობა და ურთიერთობაა. აუცილებელია ბავშვს მიეცეს თანატოლებთან ურთიერთობის საშუალება მისთვის სასიამოვნო აქტივობებით დაკავებისთვის.

გვესმოდეს და თანავუგრძნოთ ბავშვებს – ხშირად მშობლები თვლიან, რომ რაკი ბავშვი ლეპტოპთან თამაშით არ იღლება, არც სწავლით უნდა დაიღალოს. რაც სრულიად ირაციონალური დაშვებაა.

სწავლა აუცილებელია, თუმცა მშობლებს და მასწავლებლებს უნდა გვახსოვდეს, რომ ბავშვის ცხოვრება მხოლოდ სწავლა არ არის. მას აუცილებლად უნდა ეძლეოდეს თავისუფალი დრო გართობისა და დასვენებისთვის, რომელსაც ის თავად განკარგავს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

• სახელმძღვანელო „მშობელთა ჩართულობა სკოლაში“ https://mshobeltaskola.ge/wp-content/uploads/2025/02/A5_P4E_WEB.pdf

სწავლასთან დაკავშირებული სტრესის შესახებ ქვეთავი შეიქმნა ფსიქოდიაგნოსტისა და ფსიქოკონსულტანტის, ზანდა ჩეჩელაშვილის ავტორობით.