„ამ ამბის თქმა გარჩევითა გულმან ამად არ მინება,

ბევრი ავი გამოჩნდების ჩვენი, მაზე მერცხვინება.

მტერს შაესმის, იამების, მოყვარეს კი ეწყინება.

რასაც ახლა ვამბობ, ვგონებ, ამაზედაც მხვდეს გინება“.

დავით გურამიშვილი, „დავითიანი“ (166. საწყაულის მოწყვა ღვთისაგან)

„სულიერი და გონებრივი აღორძინების ასეთი პერიოდები (XX ს. დასასრული და XXI ს. დასაწყისი) ხშირად დიდი მასშტაბის საზოგადოებრივი და სულიერი გამოღვიძებით იწყება ხოლმე და, როგორც ჩანს, დღეს ჩვენ შესაძლოა ერთი ასეთი „გამოღვიძების“ (ინგლ. Awakening – გამოფხიზლება, გამოღვიძება) მოწმენი გავხდეთ“[1]. სემ პრესლერისა და პიტ დეივისის წერილს თუ მოვიშველიებთ, ჩვენ, ოცდამეერთე საუკუნის პირველ მეოთხედში მცხოვრები თაობები, როგორც ჩანს, ნელ-ნელა შევდივართ რაღაც ახალში – დროსა თუ სამყაროში, რომელიც ჯერ არ გვინახავს და არც დაგვსიზმრებია, მაგრამ რომელიც უკვე მეორე ათწლეულია, საყოველთაო „გაციფრულების“ ან „დიგიტალიზაციის“ ფონზე და მისი მეშვეობით მიმდინარეობს და რომელმაც უკვე მოახდინა არასახარბიელო გავლენა ადამიანთა საზოგადოებაზე. ამ გავლენის მაგალითებია საყოველთაო და გლობალური მასშტაბის მრავალენოვანი, ჭრელა-ჭრულა სოციალური ქსელებისა და პლატფორმების გავლენა ადამიანზე, საზოგადოებრივი კავშირების ცვლილება და ზოგჯერ მოშლა, არაპიროვნული ურთიერთობების გაბატონება, ვირტუალური „კავშირები“ და არაპიროვნული ურთიერთობების ფორმატის გავრცელება, სკანდალური ტიპის, ხელოვნურად შექმნილი ცრუ-ინფორმაციისა და ფეიკ-შინაარსის უწყვეტი ნაკადი ვირტუალურ სივრცეში, ციფრული და ონლაინ თაღლითობა და სხვა.

ამ ციფრული შემოტევისა და აგრესიული ზემოქმედების ფონზე ბევრი უკვე განიცდის გაუცხოებას არსებული ტექნოლოგიების გამო და მით უფრო მეტი ყურადღება ეთმობა მოწოდებებს თუ საზოგადოებრივ დებატებს თემაზე „რა არის კარგი ცხოვრება“ და „როგორ უნდა იყოს მოწყობილი ჩვენი საზოგადოება“.

ეს გახლავთ დასტური იმისა, რომ გაბატონებულ აზრს, იდეოლოგიებსა და წარმოდგენებს ყოველთვის,  ნებისმიერ ეპოქაში სჭირდება გადახედვა და თავიდან გააზრება ახალი გარემოებებისა და მდგომარეობების ან ახალი რეალობის გათვალისწინებით.

მაგალითი აშშ-ს უახლესი ისტორიიდან: 1817- 1825 წლებში ერის ტბის (ინგლ. Lake Erie) არხის მშენებლობამ^[2] ნიუ-იორკის შტატში აფეთქების დარი ეკონომიკური ზრდა მოიტანა და ხელი შეუწყო აშშ-ში მილიონობით ახალი მიგრანტის (იაფი მუშახელის) მოზიდვას, რამაც მე-19 საუკუნის 50-იან წლებში ნიუ-იორკის შტატი ეკონომიკურ ბუმთან მიიყვანა.

ამ ცვლილებას მალევე მოჰყვა ახალი იდეალისტურ-რელიგიური თუ უტოპისტური საზოგადოებების გაჩენა, რასაც შემდგომ „მეორე დიდი გამოღვიძება“[3] დაერქვა – ამან შვა ახალი მოძრაობები, რომლებმაც შეცვალა ქვეყანა. ეს მოძრაობები გახლდათ აბოლიციონიზმი (მოძრაობა მონობის გაუქმებისთვის), ტემპერანსი (ინგლ. Temperance – მოძრაობა ალკოჰოლური სასმელებისგან თავშეკავებისთვის), საარჩევნო უფლებებისთვის ბრძოლა და მორმონიზმი[4]. „მეორე დიდმა გამოღვიძებამ“ დიდი გავლენა მოახდინა ამერიკულ საზოგადოებასა და კულტურაზე. მან გააძლიერა მორალური პასუხისმგებლობისა და აქტივიზმის განცდა და ხელი შეუწყო აშშ-ს მოსახლეობის უდიდეს ნაწილში პროტესტანტული იდენტობის ჩამოყალიბებას.

როგორც ისტორია გვიჩვენებს, ყოველ „გამოღვიძებას“ აშშ-ში აუცილებლად მოჰყვებოდა სამოქალაქო შემოქმედების, ექსპერიმენტებისა და რეფორმების ხანგრძლივი პერიოდი (სულ აშშ-ს ისტორიაში სამი „გამოღვიძება“ იყო. იხ. წყარო: Thomas S. Kidd – The Great Awakening: The Roots of Evangelical Christianity in Colonial America, 2007; ან https://www.britannica.com/event/Great-Awakening). ამერიკის კოლონიზაციის ისტორია გვიჩვენებს, რომ 1880-1920 წლებში აშშ-ში გაჩნდა ათეულობით საზოგადოებრივი მოძრაობა, წევრობაზე დამყარებული ორგანიზაცია და ასოციაცია (მაგ. ქალი-სკაუტები, როტარი-კლუბები, 4-H ტიპის ორგანიზაციები[5]).

ამ ეპოქაში ჩნდება აშშ-ს პროფესიული კავშირების გაერთიანებები, რომლებიც ორგანიზებას უწევენ სამუშაო ძალას, ეწევიან ემიგრანტების მხარდამჭერ და საინტეგრაციო საქმიანობას, ყალიბდება საქალაქო პარკებისა და საბავშვო მოედნების განვითარების ორგანიზაცია, ხდება სახელოსნო და სახელოვნო მოძრაობის ხელშეწყობა.

საზოგადოდ, მე-19 და მე-20 საუკუნეებში აშშ-ში პროფესიული კავშირების (Trade Unions / Labor Unions) გაძლიერებამ მრავალი მნიშვნელოვანი შედეგი მოიტანა – როგორც ეკონომიკური, ისე სოციალური და პოლიტიკური. მათ შორის გამოვყოფთ რამდენიმე მოვლენას, რომელბიც ძალიან მნიშვნელოვანი იყო კაცობრიობის ისტორიისათვიის: ა) შრომის პირობების გაუმჯობესება (სტანდარტული რვასაათიანი სამუშაო დღე); ბ) შრომის ანაზღაურების ზრდა (გაჩნდა მინიმალური ხელფასის ცნება); გ) დასვენების დროისა და შვებულების სისტემის შემოღება (ანაზღაურებადი შვებულება, შაბათ-კვირის დასვენება და დღესასწაულების ანაზღაურება).

ყველა ეს პროფკავშირული, უფლებათა დაცვის, საზოგადოებრივი ინიციატივებისა თუ იდეოლოგიური მოძრაობა, როგორც ჩანს, ერთი ქსოვილის სხვადასხვა ძაფი იყო – მათ საფუძველს წარმოადგენდა ტექნოლოგიური და ეკონომიკური ცვლილებები, მშრომელთა კოლექტიური „გამოღვიძება“, უფლებებისთვის ბრძოლა და განახლებისკენ სწრაფვა.

შესაძლოა, დღეს, ოცდამეერთე საუკუნის დასაწყისში, ჩვენ ახალი „გამოღვიძების“ მოძრაობის ზღვართან ვიდგეთ და ამ მომენტის გააზრება და გაგება ისტორიულ კონტექსტში ძალიან მნიშვნელოვანია. ასევე საჭიროა, ვისწავლოთ წარსულის გამოცდილებიდან, გავითვალისწინოთ წარსულის შეცდომები, გავიზიაროთ მიღწევები და გავაგრძელოთ სვლა წინ.

„გამოღვიძების“ ახალი ტალღის აზვირთების კატალიზატორად შესაძლოა იქცა ის უცნაური მოვლენა, რომლის შედეგადაც ადამიანის ყურადღება და მისი ურთიერთობა-კავშირები რეალურიდან (ე.წ. ანალოგურიდან) ციფრულ სამყაროში გადავიდა.

ეკრანების მიმართ ჩვენი რთული დამოკიდებულება მეოცე საუკუნის შუა წლებიდან, ტელევიზიის გაჩენასთან ერთად იღებს სათავეს. ეს დამოკიდებულება გამძაფრდა და გაძლიერდა პერსონალური კომპიუტერების, ინტერნეტის, სმარტფონების, სოციალური ქსელების, სტრიმინგ-სერვისებისა და ვიდეოკავშირების აქტიურად დანერგვის შემდეგ. ამ დარგების განვითარებამ მოახერხა ჩვენი ყურადღების მიზიდვა სხვადასხვა სახის სერვისისა და გართობისკენ, რამაც შვა როგორც მანქანასთან ურთიერთობის, ისე ამ ურთიერთობების აწყობის მეთოდები. შედეგად ჩვენ ნაკლები მეგობარი გვყავს, უფრო მეტ დროს ვატარებთ მარტოობაში 1990-2000-იან წლებთან შედარებით და გაცილებით მეტს, ვიდრე მე-20 საუკუნის შუა წლებში, ხოლო შეხვედრისას ჩვენი ურთიერთობებიც საკმაოდ არის შეცვლილი.

ავტორთა მოსაზრებით, ციფრულ სუპში ჩვენი ასეთი „ხარშვა“ შესაძლოა კიდევ დიდხანს გაგრძელებულიყო, მაგრამ მოულოდნელმა გლობალურმა მოვლენამ, COVID-19-მა, მძლავრი ბიძგი მოგვცა როგორც საზოგადოებას – სწორედ ამ დროს ჩამოყალიბდა ახალი ტექნოლოგიური ეკოსისტემები, რომლებიც საშუალებას გვაძევდა, შინიდან გაუსვლელად გვემუშავა, გვესწავლა, შეგვეძინა პროდუქცია, გვეთამაშა და სხვა.

ცხოვრების სულ უფრო მეტი ასპექტის ონლაინ რეჟიმში გადასვლამ (განსაკუთრებით – ნოუთბუქების კლასისათვის) გამოიწვია ის, რომ ადამიანებმა თვალნათლივ დაინახეს ის პირქუში აბსურდულობა, რომელიც თან ახლავს ამდენი დროის გატარებას უსახო, კონტექსტიდან ამოვარდნილ ციფრულ რეალობაში. ყველამ გააცნობიერა, რომ კარგი ცხოვრება, უმჯობესია, რეალურ სამყაროში მიმდინარეობდეს და არა ვიღაცის მიერ შექმნილ ვირტუალურ რეალობაში. ამის გაცნობიერებამ მრავალ ამერიკელს აუხილა თვალი და მათ დაიწყეს საზოგადოებრივი გაერთიანებებისა და თავისუფალი ასოციაციების აღორძინებისთვის ზრუნვა თავიანთ ქალაქებში, სოფლებსა და თემებში.

დღეს ეს ახალამოწვერილი ყლორტები უკვე ჩანს მიწის ზედაპირზე. ახალმა სამოქალაქო ორგანიზაციებმა (მაგ. Warm Cookies of the Revolution[6] და CivicLex[7]) კვლავ დაიწყეს დასახლებების მცხოვრებთა, მეზობლებისა და ადგილობრივ თვითმმართველობაში მომუშავე ადამიანების ერთმანეთთან დაკავშირება შესამჩნევი ხალისითა და სიხარულის შეგრძნებით.

ამერიკის სამოქალაქო საზოგადოებრივი ისტორია მდიდარია ასეთი თავისუფალი გაერთიანებებით და ციფრული ეპოქაში მათი აღმოცენება ბუნებრივიც არის – ახალი ორგანიზაციების მისია ადამიანების ერთმანეთთან რეალური, ფიზიკური (და არა ვირტუალური) კავშირების აღორძინებაა. პანდემიის შემდეგ ბევრგან გაჩნდა (ბრუკლინში, ჩიკაგოში, ტენესიში, ჩრდ. კაროლინაში) ურთიერთდახმარების ფართო ქსელები – ეს წარმონაქმნები სოლიდარული ერთობით უკვე ქმნიან ახალ, ადგილობრივ ეკონომიკურ და სოციალურ გაერთიანებებს.

რამდენიმე სახელმწიფო შემოქმედებითმა ორგანიზაციამ, მათ შორის – ბოსტონის სამოქალაქო ორგანიზაციების სამმართველომ, დაიწყო მიკროგრანტების გაცემა მოსახლეობისთვის ქუჩის საღამოებისა და სამეზობლოს შეხვედრების ხელშეწყობის მიზნით. ისეთი ტექნოლოგიური ტექნოლოგიებიც კი, როგორებიც არიან New-Public, Front Porch Forum და Common Agency, ერთიანდებიან, რათა ააწყონ ლოკალური, ფიზიკური ურთიერთობები იმ სიჩქარით, რომელიც მხოლოდ ურთიერთნდობას ხელეწიფება.

ციფრულ ეპოქაში აშშ-სა და ევროპაში შეიქმნა რამდენიმე ინოვაციური სამოქალაქო ინიციატივა, რომლებიც ცდილობენ, ადამიანები ერთმანეთთან რეალურ, არავირტუალურ ურთიერთობაში დააბრუნონ და ციფრული ხაფანგიდან თავის დაღწევაში დაეხმარონ. ასეთი სამოქალაქო ინიციატივებიდან და ორგანიზაციებიდან აღსანიშნავია რამდენიმე: The Human Library (მონაწილეები „თხოულობენ“ ადამიანს წიგნის ნაცვლად – მაგალითად, უსახლკაროს, მიგრანტს ან ვეტერანს – და ესაუბრებიან); Digital Detox (ბანაკები, ბუნებაში, სადაც აკრძალულია სმარტფონები, სოციალური მედია და ეკრანები); Public Space One – აერთიანებს დიალოგისთვის და კოლექტიური იდეების წამოსაჭრელად ეკრანებისა და ინფორმაციის ციფრული მატარებლების გარეშე; Talk To Me London / Berlin – საზოგადოებრივი კამპანია, რომელიც ქუჩაში ხალხს მოუწოდებს უცნობებთან საუბრისკენ (მაგ. „Talk to me, I’m friendly“ მოწოდებით); Slow Communication Movement (დანია, ნიდერლანდები), სადაც წახალისებულია „ნელი კომუნიკაციის“ მეთოდები – ხელით დაწერილი წერილები ან პირისპირ შეხვედრები ურთიერთობისა თუ საქმიანობისთვის და სხვა.

დასასრულ, შეგვიძლია, ჩვენს ძვირფას მკითხველებს, მასწავლებლებს, მოსწავლეებს, სასკოლო ადმინისტრაციას, მშობლებსა და, საზოგადოდ, სკოლასთან დაკავშირებულ ნებისმიერ ადამიანს ვუთხრათ, რომ დღეს ახალფეხადგმული ანტიციფრული მოძრაობები და ინივიატივები წარმოადგენს რეაქციას „ციფრული საყოველთაოობის“ ან, უფრო მკვახედ, „ციფრული ტოტალიტარიზმის“ წინააღმდეგ. ეს მოძრაობები და ინიციატივები ემსახურება რამდენიმე კეთილშობილურ მიზანს, რომელიც უკვე აუცილებელია და რომლსი მიღწევაც შესაძლოა მალე ყველასთვის საშური საქმე გახდეს: 1) ნამდვილი ადამიანური კავშირების აღდგენას – ეკრანზე დამოკიდებული კომუნიკაციის ნაცვლად პირისპირ ურთიერთობების წახალისებას; 2) ციფრული დამოკიდებულების დაძლევას – ადამიანების დახმარებას იმაში, რომ გააცნობიერონ ტექნოლოგიების მოხმარების ზეგავლენა და შეამცირონ მათზე დამოკიდებულება; 3) საზოგადოებრივი და სამოქალაქო ჩართულობის ხელახალ გაძლიერებას – საერთო სივრცეების შექმნას, სადაც ადამიანები ერთმანეთს ხედავენ, ფიზიკურად გევრდიგვერდ არიან და იღებენ გამოცდილებას, რომლებიც ავითარებს ნდობას, დიალოგსა და მონაწილეობას რეალურ სამყაროში; 4) გონებრივი ჯანმრთელობის მხარდაჭერას – ონლაინ რეჟიმში დიდხანს ყოფნასთან დაკავშირებულ შფოთვის, მარტოობის განცდისა და ემოციურ გადაღლის შედეგების გააზრებას, ანალიზს და ამ მდგმარეობის შემსუბუქებას ადამიანური ურთიერთობების მეშვეობით; 5) დროისა და ყურადღების დაბრუნებას – ადამიანებს ეძლევათ საშუალება, შეანელონ საქმიანობის ტემპი, სიღრმისეულად და არა ზერელედ ფოკუსირდნენ საკითხზე და ფიზიკურად მთელი არსებით ჩაერთონ ყოველდღიურ ცხოვრებაში.

[1]პუბლიკაცია ეფუძნება ამერიკელი ბლოგერებისა და ჟურნალისტების სემ პრესლერისა და პიტ დეივისის სტატიას, რომელიც 2025 წელს ელექტრონულ ჟურნალ After Babel-ში (https://www.afterbabel.com/) გამოქვეყნდა.

[2]ერის ტბის არხი (Erie Canal) — 540 კმ სიგრძის არხი ნიუ-იორკის შტატში, რომლის მშენებლობამ აშშ-ს დიდი ტბების შტატები სანაოსნო გზით პირდაპირ დააკავშირა ატლანტის ოკეანესთან (მდ. ჰადსონის გავლით) და მნიშვნელოვნად გააადვილა აშშ-ს შიდა შტატების კავშირი მსოფლიოს სავაჭრო საზღვაო გზებთან. ამ მშენებლობამ გამოიწვია საკვების გაიაფება, ნიუ-იორკის მოსახლეობის რაოდენობის გაორმაგება, ათასობით ახალი სამუშაო ადგილის შექმნა და სხვა.

[3]მეორე დიდი გამოღვიძება (Second Great Awakening) გახლდათ მნიშვნელოვანი რელიგიური მოძრაობა აშშ-ში, რომელიც განვითარდა 1790-იანი წლებიდან დაახლოებით 1840-იან წლებამდე. ეს იყო ფართომასშტაბიანი რელიგიური გამოღვიძება, რომელიც ხაზს უსვამდა პირად ხსნას, რელიგიურ მორალურ განცდებს და ინდივიდუალურ რწმენას ფორმალური დოგმატიკის ნაცვლად.

^[4]მეორე დიდი გამოღვიძების ერთ-ერთი მთავარი ნიშანი იყო რესტავრაციონიზმი — რწმენა იმისა, რომ ჭეშმარიტი ქრისტიანობა (იგულისხმება პროტესტანტული სექტები) დასუსტებული და კორუმპირებულია და საჭიროებს აღდგენას. ამ პერიოდში ჩამოყალიბდა მრავალი ახალი სექტა და თითოეული მათგანი აცხადებდა, რომ მხოლოდ მას შეეძლო “საწყისი” ქრისტიანული ეკლესიის აღდგენა. მორმონიზმი იყო ამ სწრაფვის ერთ-ერთი ყველაზე რადიკალური გამოხატულება – იგი აცხადებდა სრულ აღდგენას ახალი წმინდა წერილის (მორმონის წიგნი) და წინასწარმეტყველური ლიდერობის მეშვეობით.

^[5] 4-H კლუბები აერთიანებs სამოხალისეო ასოციაციებს/ორგანიზაციებს შემდეგი მიმართულებებით: სოფლის მეურნეობა და ფერმერობა, ტექნოლოგიები, ინჟინერია და მათემატიკა (STEM), ჯანმრთელობადა კვება, საზოგადოებრივი აქტივობები და მოხალისეობა, ხელოვნება, ხელსაქმე და საჯარო გამოსვლების ხელოვნება.

[6]Warm Cookies of the Revolution გახლავთ ქ. დენვერში (კოლორადო, აშშ) დაფუძნებული არაკომერციული ორგანიზაცია, რომელიც 2012 წელს შეიქმნა. მისი მიზანი იყო მოქალაქეების უფრო აქტიურად ჩაერთვა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. მისი წევრები საკუთარ თავს უწოდებენ „სამოქალაქო ჯანმრთელობის კლუბს“ (Civic Health Club) და მიზნად ისახავენ მოქალაქეობრივი ჩართულობის ხელშეწყობას ხელოვნებისა და კულტურის მეშვეობით.

[7] ლექსინგტონში (კენტუკის შტატი, აშშ) დაფუძნებული არაკომერციული ორგანიზაცია, რომელიც მიზნად ისახავს მოქალაქეობრივი ჩართულობის გაძლიერებას და ადგილობრივი მმართველობის პროცესების გამჭვირვალობას. CivicLex ასევე სთავაზობს კონსულტაციას და საზოგადოებრივი ჩართულობის ამაღლებას. მისი საქმიანობა მოიცავს საზოგადოებრივი გამოკითხვების ჩატარებასა და ანალიზს, საგანმანათლებლო კამპანიების ორგანიზებას, საზოგადოებრივ შეხვედრებსა და სემინარებს, მმართველობასთან ეფექტური თანამშრომლობის სტრატეგიების შემუშავებას.

გლოსოფობია, საჯარო გამოსვლის შიში, ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ფობიაა როგორც მოზარდებში, ისე ზრდასრულ ადამიანებშიც. კვლევების თანახმად, ადამიანების დაახლოებით 75% დისკომფორტს განიცდის საჯარო გამოსვლისას. მოსწავლეებისთვის ეს შეიძლება განსაკუთრებით პრობლემური იყოს, რადგან სასკოლო გარემო ხშირად მოითხოვს კლასის წინაშე პრეზენტაციის ჩატარებას, მოხსენების წაკითხვას თუ დისკუსიაში მონაწილეობას.

ალბათ, თქვენც გქონიათ შემთხვევა, როცა მოსწავლეს, შიშის, უხერხულობისა თუ თავდაჯერების ნაკლებობის გამო, უარი უთქვამს კლასის წინაშე გამოსვლაზე და უთხოვია, თავისი ნაწერი, ნაფიქრი, საკითხთან დაკავშირებული არგუმენტები თუ სხვა გაკვეთილის შემდეგ პირადად გაგიზიაროთ. გამოგონილ მიზეზსაც დაასახელებენ: „მასწ, არ დააინტერესებთ ამათ“, „არ მინდა კლასის წინაშე ამაზე საუბარი“, „ცუდად ვარ“ ან რამე ამგვარს. ამ მიზეზებზე ქვემოთ უფრო ვრცლად შევჩერდებით.

სინამდვილეში რატომ ეშინიათ მოსწავლეებს საჯარო გამოსვლის?

სანამ იმაზე ვისაუბრებდეთ, როგორ დავძლიოთ პრობლემა, მნიშვნელოვანია, მისი მიზეზი გავარკვიოთ. ეს შეიძლება იყოს:

• შეფასების შიში – გამოსვლამ არ გამოიწვიოს თანაკლასელებისა და მასწავლებლების კრიტიკა ან უარყოფითი შეფასება.
• წარუმატებლობის შიში – რამე რომ დამავიწყდეს? რამე რომ შემეშალოს?
• ყურადღების ცენტრში ყოფნის დისკომფორტი – რა საშინელებაა, ყველა მე მიყურებს.
• გამოცდილების ნაკლებობა – სახლში ყველაფერი კარგად გამომდის, კლასის წინაშე, „დაფასთან“, ვერაფერს ვახერხებ, არ არის ეს ჩემი საქმე.
• პერფექციონიზმი – რა სამარცხვინო იქნება, თუ ყველაფერი კარგად არ გამომივიდა (ყველაფრის იდეალურად გაკეთების სურვილი თავისთავად ზრდის სტრესს).

კიდევ რა მიზეზებს იგონებენ გამოსვლისთვის თავის ასარიდებლად? ასეთი რამ თქვენც უამრავჯერ გექნებათ მოსმენილი:

• ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული მიზეზები:
  • „მასწ, დღეს თავი მტკივა, ცუდად ვარ“.
  • „ყელი მტკივა და ხმამაღლა ვერ ვილაპარაკებ“.
  • „გუშინ ავად ვიყავი და ვერ მოვემზადე“.
• ტექნიკური პრობლემები:
  • „კომპიუტერი გაფუჭდა და პრეზენტაცია დაიკარგა“.
  • „დავალება სახლში დამრჩა“.
• მოულოდნელი გარემოებები:
  • „დედაჩემმა/მამაჩემმა წაშალა შემთხვევით“.
  • „ჩემმა უმცროსმა დამ/ძმამ გამიფუჭა “.
  • „ვეღარ მოვასწარი დასრულება“.
• შთაბეჭდილების შექმნა:
  • „ხვალ უკეთესად ჩაგაბარებთ, დღეს არ მკითხოთ“.
  • „ჯერ არ ვარ კმაყოფილი ჩემი ნამუშევრით“.
• ოჯახური სიტუაციები:
  • „გუშინ სტუმრები გვყავდა“.
  • „სახლში პრობლემები გვქონდა“.
  • „ღამით ბებოსთან დავრჩი “.
• პირდაპირი თხოვნა:
  • „შეიძლება, მარტო თქვენ მოგიყვეთ გაკვეთილის შემდეგ?“
  • „შეიძლება, მხოლოდ თქვენ გაჩვენოთ?“
  • „შეიძლება, დავწერო და არ გამოვიდე?“

კიდევ უამრავი მიზეზის გახსენება შეიძლება – ბავშვების ფანტაზიას ხომ საზღვარი არ აქვს…

თავდაჯერების ნაკლებობა ხშირად ქცევით ვლინდება და არა აღიარებით:  შეიძლება, მოზარდმა საკუთარი ნაშრომი დააკნინოს („კარგი არ გამომივიდა“; „ამაში ახალი და საინტერესო არაფერია“; ბოდიში, მასწ, ისეთი არ არის, როგორსაც ალბათ ელოდით“). შეიძლება, თვალით არ გვეკონტაქტოს, სწრაფად ან ჩურჩულით ილაპარაკოს, ითხოვოს, ჯერ სხვა გამოიძახონ ან მასწავლებელს სთხოვოს მაგალითის ჩვენება.

შეიძლება, პირდაპირ გამოხატოს საწინააღმდეგო დამოკიდებულება („რა აზრი აქვს საერთოდ ამ პრეზენტაციებს?“ „ვერ ვხვდები, ეს რატომ უნდა გავაკეთო“, „ეს საგანი მაინც არ მაინტერესებს“) ან სულაც აგრესიული ან უინტერესო პოზა მიიღოს პრეზენტაციის დროს.

ზოგჯერ ბავშვი ძალიან კარგად არის მომზადებული, მაგრამ თავდაჯერება მაინც აკლია („ყველაფერი ზეპირად ვიცი, მაგრამ ვაითუ დამავიწყდეს“; „ჩემი პრეზენტაცია ძალიან გრძელია, ალბათ ვერ ჩავეტევი დროში“.) პრობლემას ხშირად ისიც ქმნის, რომ მოსწავლეს პრეზენტაციის ტექსტი სიტყვასიტყვით აქვს დაზეპირებული და ერთხელ მაინც თუ შეფერხდა, საშინლად განიცდის და იბნევა, ზოგჯერ კი, პირიქით, ზედმეტად არის დამოკიდებული ფურცელზე.

ხშირად მოსწავლეები ყურადღების გადატანასაც ცდილობენ:

• „შეიძლება, ჯგუფურად წარვადგინოთ?“ (პასუხისმგებლობის განაწილება)
• „შეიძლება, ვიდეო გავაკეთო პრეზენტაციის ნაცვლად?“ (პირდაპირი კონფრონტაციის თავიდან აცილება)
• „შეიძლება, პრეზენტაციის დროს მუსიკა ჩავრთო?“ (ყურადღების აუდიოეფექტებზე გადატანა)
• პრეზენტაცია ზედმეტად გადატვირთულია საილუსტრაციო მასალით (ყურადღების ვიზუალურ მხარეზე გადატანა).

მოკლედ, მიზეზი და არგუმენტი ყოველთვის მოიძებნება.

პრობლემის დაძლევაზე პასუხისმგებლობა ჩვენზეა, მასწავლებლებზე. ჩვენ დროულად უნდა ამოვიცნოთ ფარული ნიშნები, გავაცნობიეროთ, რომ ეს ხშირად თავდაჯერების ნაკლებობის გამოხატულებაა და არა უბრალოდ სიზარმაცე ან უპასუხისმგებლობა და დავეხმაროთ მოსწავლეს.

როგორ დავეხმაროთ მოსწავლეს საჯარო გამოსვლის შიშის დაძლევაში?

უპირველესად ალბათ იმით, რომ კლასში დადებითი, მხარდამჭერი ატმოსფერო შევქმნათ, მივაჩვიოთ მოსწავლეები, რომ მოუსმინონ ერთმანეთს და პატივი სცენ ერთმანეთის აზრს. ისიც ვასწავლოთ, რომ შეცდომა წარმატების წინაპირობაა, სწავლის პროცესის ნაწილია და არა მარცხი. ასევე მნიშვნელოვანია, ეტაპობრივად მივაჩვიოთ მოსწავლეები დიდ აუდიტორიას, მცირეთი დავიწყოთ და ნელ-ნელა გავზარდოთ მსმენელთა რაოდენობა.

მოვამზადოთ მოსწავლეები წარმატებისთვის: მივცეთ ადეკვატური დრო დავალების შესასრულებლად (კარგად მომზადებული გამოსვლა ნაკლებ შფოთვას იწვევს), ვასწავლოთ ეფექტური პრეზენტაციის ტექნიკები (როგორ მოამზადონ სტრუქტურა, როგორ მოიძიონ და დაალაგონ ინფორმაცია, როგორ გამოიყენონ ვიზუალური დამხმარე საშუალებები – სლაიდები, პოსტერები და სხვა თვალსაჩინოებები, რომლებიც მათ საკუთარი თავიდან ყურადღების გადატანაში დაეხმარება).

ხშირად გამოვიყენოთ მსგავსი აქტივობები, ვამუშაოთ მოსწავლეები ჯგუფებში, შევთავაზოთ როლური თამაშები, დებატები, იმპროვიზაციული სავარჯიშოები, ვთხოვოთ, ჩაიწერონ საკუთარი გამოსვლა და თავად შეაფასონ და დაინახონ პროგრესი, ხშირად ვთხოვოთ მოკლე ტექსტით გამოსვლა, რათა ამ ყველაფერს რეგულარული ხასიათი მიეცეს. არანაკლებ მნიშვნელოვანია, მივცეთ კონსტრუქციული უკუკავშირიც კონკრეტული მაგალითებით.

აუცილებლად გავუზიაროთ სხვათა წარმატების ისტორიები: მოვუყვეთ ამბებს მათზე, ვინც დაძლია საჯარო გამოსვლის შიში და წარმატებას მიაღწია. ესენი შეიძლება იყვნენ როგორც ცნობილი ადამიანები (მსახიობები, პოლიტიკოსები, ბიზნესმენები), ისე თქვენი ყოფილი მოსწავლეებიც.

როდის არის საჭირო პროფესიონალური დახმარება?

რა თქმა უნდა, განსაკუთრებულ შემთხვევებში შეიძლება სპეციალისტის დახმარებაც დაგვჭირდეს, მაგრამ უმეტესად მასწავლებლის კომპეტენცია შესაძლებელს ხდის ამ გამოწვევის დაძლევას.

ერთ ცნობილ ფილმში სენატორი პატარა ბიჭს ასეთ ხერხს ასწავლის: ხელში დაიჭიროს რაიმე ნივთი, მაგალითად, კალამი ან სარჭი, და მთელი დაძაბულობა ამ ნივთზე გადაიტანოს, თვითონ კი თავისუფლად ისაუბროს. ფილმში ეს ხერხი ამართლებს და ბოლოს ბიჭი სამაგალითო სიტყვასაც იტყვის. ეს ხერხი თავადაც მომისინჯავს და, თქვენ წარმოიდგინეთ, შედეგიც მიმიღია.

ეს კინოა, თუმცა ცხოვრებიდანაც უამრავი მაგალითის გახსენება შეგვიძლია, როდესაც ადამიანებმა საკუთარ თავზე მუშაობით თუ სხვების: მასწავლებლების, მენტორების, ოჯახის წევრების, – დახმარებით დაძლიეს ეს პრობლემა. განსაკუთრებით ცნობილ მაგალითებს შეგახსენებთ: უინსტონ ჩერჩილს, დიდი ბრიტანეთის პრემიერ-მინისტრს, ენა ებმოდა და თავდაჯერება აკლდა, მაგრამ ბევრი იმუშავა, ხშირად იწერდა თავის გამოსვლებს, სარკის წინ ვარჯიშობდა ბევრს და შედეგმაც არ დააყოვნა – ჩერჩილი გახდა ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე შთამაგონებელი ორატორი. ემა უოტსონი – მსახიობი და აქტივისტი; ჯულია რობერტსი – მსახიობი, ადელი – მომღერალი, დემოსთენე – ძველი ბერძენი ორატორი, რომელმაც ისე მოინდომა და იმდენი იშრომა, საკუთარი გამოსვლებით თვით ფილიპე მაკედონელის დამარცხება შეძლო… კიდევ უამრავი მსგავსი მაგალითის მოყვანა შეგვიძლია. ეს მაგალითები შეიძლება შთაგონების წყაროდაც ექცეთ ჩვენს მოსწავლეებს.

საჯარო გამოსვლის უნარი არის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი კომპეტენცია, რომელიც მოსწავლეებს მთელი სიცოცხლის განმავლობაში დასჭირდებათ. ჩვენი ვალია, მათ ამ შიშის დაძლევაში დავეხმაროთ, თანმიმდევრული მიდგომით, მოთმინებითა და მხარდაჭერით ხელი შევუწყოთ მოსწავლეებს, გახდნენ თავდაჯერებული საჯარო გამომსვლელები. მთავარია, გვახსოვდეს, რომ ეს არის უნარი, რომელიც ვითარდება პრაქტიკითა და გამოცდილებით და სათანადო მხარდაჭერის შემთხვევაში ყველა მოსწავლეს შეუძლია ამ უნარის განვითარება.

საჯარო გამოსვლის შიში არ არის თანდაყოლილი – ის შეძენილია. შესაბამისად, შესაძლებელია მისი დაძლევაც.

ალბათ, ყველას გვახსოვს პირველი შიშის დაძლევის საკუთარი ისტორია. შეგრძნება, როცა პირველად დავსხედით ველოსიპედზე ან დამოუკიდებლად გავცურეთ, ან… ან… ან… ალბათ, ცოტა შეგვეშინდა კიდეც, მაგრამ თანდათან ვისწავლეთ და ბოლოს ეს ჩვენს საყვარელ გასართობად იქცა! საჯარო გამოსვლასთან მიმართებითაც ზუსტად ასეა – ეს არის უნარი, რომელიც ყველას შეუძლია შეიძინოს.

ჩვენი მოსწავლეები სავსე არიან პოტენციალით და უნიკალური იდეებით. მათი ხმა მნიშვნელოვანია, დარწმუნებული ვარ, მრავალ მათგანს აქვს საინტერესო აზრები და შეხედულებებიც, რომლებიც სამყაროს უნდა გაუზიარონ. როცა მათ საჯარო გამოსვლის შიშის დაძლევაში ვეხმარებით, ამით ვუვითარებთ არა მხოლოდ ტექნიკურ უნარს, არამედ საკუთარი თავის რწმენასაც, რომ მათი აზრები ღირებულია, მათი ხმა მნიშვნელოვანია.

შესაძლოა, ეს პროცესი მოითხოვდეს მოთმინებას – როგორც მოსწავლისგან, ისე ჩვენგანაც. იქნება წარმატებებიც და დაბრკოლებებიც, მაგრამ ყოველი წინ გადადგმული ნაბიჯი უმნიშვნელოვანესია.

ერთი რამ კი ალბათ ყველას უნდა გვახსოვდეს: ოდესღაც ჩვენც ვიყავით იმ მოსწავლის ადგილას – ვღელავდით და ვიძაბებოდით პირველი გამოსვლის წინ. ცოტა ემპათია, გულწრფელი მხარდაჭერა და სწორი სტრატეგიები ბევრ რამეს ცვლის. არ არსებობს „დაბადებით ორატორი“ – არსებობენ ადამიანები, რომლებმაც ისწავლეს, ივარჯიშეს და დაძლიეს შიში.

როდესაც მოსწავლე პირველად გამოდის კლასის წინაშე და თავდაჯერებულად, წარმატებით ატარებს პრეზენტაციას – ეს ის მომენტია, რომელიც გვახსენებს, რისთვის ღირს ამ ყველაფრის კეთება: უნარები, რომლებსაც ისინი დღეს ივითარებენ, ჩვენს მოსწავლეებს მთელი ცხოვრება გაჰყვებათ.

რამდენიმე დღის წინ სკოლაში ჩემი ხელით შეკერილი და წიგნების მიხედვით მოხატული 25 ბალიში მივიტანე. ამ დღისთვის 7 თვე ვემზადებოდი. ბალიშები 24 მერვეკლასელისა და მათი დამრიგებლისთვის შევკერე. ჩანაფიქრს საიდუმლოდ ვინახავდი. ამ სტატიაში გიამბობთ იდეის დაბადების, დასახული მიზნისა და პროცესის შესახებ.

მეოთხე შვილის დაბადების გამო ერთი წელი დეკრეტულ შვებულებაში გავატარე. ამ ხნის განმავლობაში ხშირად ვფიქრობდი ჩემს მოსწავლეებზე, სკოლაში არსებულ პრობლემებზე. ქალაქის მრავალრიცხოვან სკოლებში რთულია თითოეულ მოსწავლესთან ინდივიდუალური ურთიერთობა, დრო კი ელვის უსწრაფესად მიქრის, ბავშვები იზრდებიან და მათთვის დაკისრებული პასუხისმგებლობა მასწავლებლებს მყისიერი ქმედებისკენ გვიბიძგებს. ამ ფიქრების კვალდაკვალ იდეა დამებადა, თითოეული მოსწავლისთვის შემეკერა ბალიში და წიგნების მიხედვით მომეხატა. უთვალავჯერ წარმოვიდგინე, როგორ გავახარებდი ბავშვებს, პირველი ბალიშის შეკერვისას კი გადავწყვიტე, წაკითხული წიგნების შესახებ ვიდეო ჩამეწერა და ჩემს Youtube-არხზე ამეტვირთა – ამგვარად შემექმნა საგანმანათლებლო რესურსი, რომელიც კოლეგებს, მშობლებს, ბავშვებს წიგნის წაკითხვის სურვილს აღუძრავდა.

ასე რომ, გადაიკვეთა რამდენიმე მიზანი: 1. თითოეულ მოსწავლეს ეგრძნო, რომ მასზე ვფიქრობ, ვზრუნავ; 2. საგანმანათლებლო, საჭირო და საინტერესო რესურსის შექმნა; 3. წიგნიერების პოპულარიზაცია, რადგან ბალიშს, რომელსაც მოსწავლისთვის შერჩეული წიგნის მიხედვით ვხატავ, საჩუქრად გადავცემ მოსწავლეს და მასთან ერთად შინ ვატან წიგნს, რომელიც გარკვეული ხნის განმავლობაში უნდა წაიკითხოს, მერე კი ლიტერატურულ კაფეში წარადგინოს; 4. შვილებისა და მოსწავლეებისთვის იმის მაგალითის მიცემა, თუ როგორ შეიძლება თავისუფალი დროის ნაყოფიერად გატარება, შემოქმედებითი უნარების გამოყენებით ყოველდღიურობის გახალისება, წიგნის კითხვის გადატანა სხვა სივრცეში; 5. ჩემთვის პროცესი ძალიან სასიამოვნოა, ერთგვარი თვითთერაპიაა, ავი ფიქრების განსადევნი საშუალება.

ბალიშები

კერვისას გამახსენდა, რომ ჩემი მასწავლებლობის 11 წლის განმავლობაში ყველა სკოლის მოსწავლეებისთვის მქონდა შეკერილი ბალიშები. ყველაფერი კი 10 წლის წინ დაიწყო, როცა სოციალურ ქსელში პოეტისა და საბავშვო მწერლის ლელა ცუცქირიძის მიერ გამოქვეყნებული ფოტო ვნახე. ლელას თავისი ხელით შეკერილი ბალიში მარო მაყაშვილის დღიურის მიხედვით მოეხატა. ამ ამბავმა შთაგონებით ამავსო. დავიწყე ბავშვებისთვის ბალიშების კერვა და წიგნების მიხედვით მოხატვა.

ბამბის ფერად ნაჭრებსა და სინტეპონს ლილოში ვყიდულობ, ნაჭრის წყალგამძლე საღებავებსა და ფლომასტერებს კი – საკანცელარიო მაღაზიებში.

თავდაპირველად ვჭრი ბალიშის პირებს, ვაუთოებ, ვკერავ, მერე ზედ საგანგებოდ შერჩეულ ილუსტრაციას ვახატავ, ვაწერ წიგნის სათაურს, ავტორის სახელსა და გვარს, ციტატას წიგნიდან, ვავსებ სინტეპონით და ბოლო გვირისტს ვავლებ.

საკითხავი ლიტერატურის შერჩევა

ამჟამად ოთხ კლასს ვასწავლი: მეექვსე, მეათე და მერვე კლასებს, სულ – 107 მოსწავლეს. თავდაპირველად მერვეკლასელებისთვის დავიწყე წიგნების კითხვა. საკითხავი ლიტერატურა მათ ასაკობრივ ინტერესებზე, გაწაფული კითხვისთვის მზაობასა და ჩემს პირად გამოცდილებაზე დაყრდნობით შევარჩიე.

ძალიან საინტერესო იყო ლიტერატურის შერჩევის პროცესი. წიგნები ჩემი სახლის ბიბლიოთეკიდან მოვაგროვე. ოცდახუთიდან მხოლოდ სამი არ მქონდა წაკითხული, დანარჩენი კი ხელახლა გულდასმით გადავიკითხე. საკითხავი ლიტერატურა მოიცავდა სხვადასხვა ჟანრის თანამედროვე და კლასიკოს, ქართველ და უცხოელ ავტორებს, ერთ ავტობიოგრაფიულ წიგნს და ერთ საინფორმაციო ხასიათის ტექსტს.

წიგნების სათაურები და ავტორები

1. „მომო“, მიხაელ ენდე
2. „ჩემი მეგობარი ლარსი“, იბენ აკერლი
3. „ჩუმად უნდა იჯდე“, თამარ გეგეშიძე
4. „კუდამელა ბოგის თავგადსავალი“, მარიამ ჯამდელიანი
5. „შენს წერილებს ლეიბის ქვეშ ვინახავ“, ასტრიდ ლინდგრენისა და სარა შვარტის მიმოწერა
6. „მე, ქეთო და კოტე“, თეა ლომაძე
7. „ნოემბრის მიწურულს“, ტუვე იანსონი
8. „ჩემი გზა“, ემინემი
9. „განძის კუნძული“, რობერტ ლუის სტივენსონი
10. „ბიჭი, რომელიც ვარსკვლავებთან ცხოვრობდა“, ჯორდი სიერა ფაბრა
11. „შეუჩერებლები“, იუვალ ნოა ჰარარი
12. „სიყვარულით, ელლი“, კატო ჯავახიშვილი
13. „ბალადა გატეხილ ცხვირზე“, არნე სვინგენი
14. „უფლისწული და მათხოვარი“, მარკ ტვენი
15. „ჰობიტი“, ჯ. რ. რ. ტოლკინი
16. „ჰაულის მოსიარულე ციხე-კოშკი“, დაიანა უინ ჯონსი
17. „ნისლებში და ნისლებს მიღმა“, ნატო დავითაშვილი
18. „გონების მიღმა“, შერონ დრეიპერი
19. „ჩვენი საოცარი რეკორდი“, ჯენი პირსონი
20. „ხიდი ტერაბითიაში“, ქეთრინ პატერსონი
21. „ჯადოქრის ქუდი“, ტუვე იანსონი
22. „ყაჩაღის ასული რონია“, ასტრიდ ლინდგრენი
23. „ამბავი ლილე იროელისა“, ნატო დავითაშვილი
24. „უჩინარი სახლი“, თეა თოფურია
25. „დაკარგული სიტყვების ლექსიკონი“, დიანა ანფიმიადი

ვიდეოჩანაწერები

Youtube-არხისთვის თითოეულ წიგნზე ვიდეოს ჩაწერა საინტერესო და შრომატევადი საქმე აღმოჩნდა. პირველი ვიდეო 17 ოქტომბერს ავტვირთე და მსმენელს გერმანელი მწერლის მიხაელ ენდეს რომანი „მომო“ (აზროვნების აკადემიის გამომცემლობა) გავაცანი. გადავწყვიტე, 110 წიგნის შესახებ ჩამეწერა ვიდეო – 107 მოსწავლისა და სამი დამრიგებლისთვის. ამჟამად 26 წიგნის შესახებ გადაღებული ვიდეო მაქვს გამოქვეყნებული.

თითოეული ვიდეოს გადაღებისას საგულდაგულოდ ვემზადები. პროცესი ასეთია: წიგნის წაკითხვა, დღიურში საუბრის თემის შესახებ მოკლე ჩანაწერების გაკეთება, დროის გამოძებნა და ვიდეოს ჩაწერა.

ატვირთული ვიდეოჩანაწერების შესახებ თითოეული მსმენელის გამოხმაურება ძალიან მახარებს. ამასობაში უკუკავშირი მივიღე ნაცნობი და უცნობი კოლეგებისგან, მშობლებისგან, მოსწავლეებისგან.

აქვე უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ვიდეოჩანაწერების ადრესატები ზრდასრული ადამიანები აღმოჩნდნენ, მათთვის ვსაუბრობ, მათ მივმართავ. ჩემი აზრით, საბავშვო ლიტერატურა მასწავლებლებისა და მშობლებისთვის მთავარი სამარჯვია და აღზრდის რთულ გზაზე უზარმაზარ დახმარებას გვიწევს, ამიტომ რაც უფრო მეტი მასწავლებელი წაიკითხავს საბავშვო ლიტერატურას, მით უფრო დადებითად აისახება ეს ჩვენი ქვეყნის საგანმანათლებლო პროცესზე.

ბალიშები სკოლაში

და აი, შვიდი თვის შემდეგ, როგორც იქნა დადგა ბალიშების სკოლაში მიტანისა და ბავშვებისთვის საიდუმლოს გამხელის საოცნებო დღე. არცერთმა მერვეკლასელმა არ იცოდა ჩემი ჩანაფიქრის შესახებ. თავდაპირველად მინდოდა, ოთხივე კლასისთვის ერთდროულად მიმეტანა სკოლაში ბალიშები და ყველა ერთად გამეხარებინა, მაგრამ ზაფხულის არდადეგები კარს მოგვადგა, შინ კი ამდენ ბალიშს ვეღარ ვატევდი. წინასწარ სათითაოდ გავრეცხე და მეცხრე სართულის აივნის თოკებზე გამოვფინე მრავალფეროვანი ლიტერატურული გალერეა. ცაში მერცხლები დაფრინავდნენ, ქარი კი მოხატულ ბალიშებს აფრიალებდა.

ყუთში ერთ ბალიშთან ერთად მოვათავსე 25 წიგნი, საკლასო ოთახში შევიტანე და მოსწავლეებს ვთხოვე ვარაუდების გამოთქმა ყუთში დამალული 2 ნივთის შესახებ.

რა აღარ თქვეს: ჩირაღდანი, საშინაო დავალებების ძველი რვეულები, „ვეფხისტყაოსანი“, საკერავი მანქანა, ნაჭრები, „ბაში-აჩუკთან“ დაკავშირებული ნივთები…

დაფაზე დავწერე სიტყვა „სიხარული“ და ვთხოვე, თითოეულს ეთქვა ერთი რამ, რაც ამ სიტყვის გაგონებისას ახსენდებოდათ.

შემდეგ სიხარულის მნიშვნელობა განმარტეს.

საიდუმლოს გამხელის დრო რომ დადგა, კარზე კაკუნი გაისმა. გაღებულ კართან ვეებერთელა ატმისფერი ტომრები იდო. ასე შეიტყვეს ბავშვებმა სიურპრიზის შესახებ.

ბავშვებს სათითაოდ გადავეცი მოხატული ბალიში და წიგნი. შევთანხმდით, რომ ორ კვირაში შევიკრიბებოდით და ლიტერატურულ კაფეში წარადგენდნენ წაკითხულ წიგნს, წარდგენის ფორმად კი მოხატული ბალიში გვექნებოდა.

შინ რომ ვბრუნდებოდი, სკოლის კარში მერვეკლასელი გოგო-ბიჭები გადიოდნენ. ზოგს იღლიაში ამოეჩარა ბალიში, ზოგს თავზე შემოედო, ზოგს გულზე მიეხუტებინა, თითქოს ბალიშები გაცოცხლდნენ და დამოუკიდებლად მიემგზავრებოდნენ ახალი თავგადასავლებისკენ.

ახლა მეექვსე კლასისთვის დავიწყე საკითხავი ლიტერატურის შერჩევა და უკვე ორი ბალიში შევკერე.

სტატიას დავასრულებ ამერიკელი ფსიქოლოგისა და მოაზროვნის ერიხ ფრომის მოსაზრებით, რომელიც რამდენიმე წლის წინ მის ნაშრომში „სიყვარულის ხელოვნება“ ამოვიკითხე და, შეიძლება ითქვას, მასწავლებლობისას ჩემი მამოძრავებელი ძალა გახდა:

„ყველაზე მნიშვნელოვანი არა მატერიალური ნივთების, არამედ ადამიანურ ფასეულობათა გაცემაა. რას აძლევს ერთი ადამიანი მეორეს? აძლევს საკუთარ თავს, ყველაზე ძვირფასს, რაც გააჩნია, საკუთარ სიცოცხლეს. აქ, არ არის აუცილებელი, იგულისხმებოდეს სიცოცხლის მსხვერპლად გაღება – არამედ მხოლოდ გაღება იმისა, რაც ცოცხალია ადამიანში. ის გასცემს საკუთარ ინტერესებს, გაგებას, ცოდნას, იუმორს, დარდს – ყველა გამოვლენასა და გამოხატულებას იმისა, რაც მასში ცოცხალია. ამგვარი ქმედებით სხვა ადამიანს ამდიდრებს, ზრდის მასში სიცოცხლისუნარიანობის შეგრძნებას ამ განცდის საკუთარ თავშივე გაზრდით. გასცემს უანგაროდ; გაღება თავისთავად მძაფრი სიხარულია. გაცემისას ადამიანს არ შეუძლია, გვერდი აუაროს სიახლის შეტანას სხვის ცხოვრებაში და შემდგომ, რასაც იგი წარმოშობს, მასზევე აირეკლება. […] ამრიგად, მეორე ადამიანსაც ეძლევა საშუალება, გასცეს და თავადაც გაიზიაროს ბედნიერება, გამოწვეული იმით, რაც მის ცხოვრებაში შემოვიდა. გაცემის ქმედებაში რაღაც იბადება და ორივე ადამიანი მადლიერია იმ სიახლისა, რომელიც მათთვის იშვა“. (ფრომი 2017, 36)

ეს კი ჩემი Youtube-არხია, სადაც შეგიძლიათ იხილოთ მოხატული ბალიშებით წარდგენილი წიგნების შესახებ ჩაწერილი ვიდეომასალა:

https://www.youtube.com/@%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ერიხ ფრომი, სიყვარულის ხელოვნება. მთარგმნელი – ეკატერინე შაქარაშვილი, რედაქტორი – ელენე სარალიძე. თბილისი, აზრი, 2017

ტექსტი 1

როგორ მოვიდა ბიმბო

ერთხელ გიოს ეზოში შავზე შავი, ფუმფულა ლეკვი მოვიდა. ჭუჭყიანი, შეშინებული ლეკვი ბავშვებმა მაშინვე ვერ შეამჩნიეს.

იცით, როგორი ლეკვი იყო? შავი, ფუმფულა, ჩაბუთხუზებული, ლურჯთვალა. როცა გიო მიუახლოვდა, ლეკვმა გაქცევა და დამალვა სცადა. სწორედ მაშინ დაინახა ბიჭმა მისი ნატკენი ფეხი.

– ეი, ცუგო! – დაუძახა ბიჭმა და ხელი გაუწოდა. ძაღლმა დაყნოსა და ალოკა, მერე კი მოფერების უფლებაც მისცა.

ამასობაში სხვა ბავშვებიც შემოეხვივნენ. ზოგმა საჭმელი ჩამოუტანა, ზოგმა – ფუმფულა დასაგები, დაბანეს, გაალამაზეს, ყელზე ოქროსფერი ზანზალაკი შეაბეს და ბიმბო დაარქვეს.

ასე გახდა ლეკვი მათი ეზოს ბინადარი.

ერთი ციდა ლეკვი იყო, მაგრამ იმდენი რამე სჭირდებოდა: სახლი, ვეტერინართან წაყვანა, მკურნალობა…

ბავშვებმა ფულის მოსაგროვებლად ეზოს კონცერტის გამართვა გადაწყვიტეს.

კითხვები პირველი ტექსტისთვის:

• როგორი იყო ლეკვი?
• ვინ დაინახა ლეკვი პირველად?
• რას ნიშნავს „ერთი ციდა“?
• როგორ მოიქცნენ ბავშვები?
• რა გადაწყვიტეს მათ?
• ხომ არ იცი, რისი ექიმია ვეტერინარი?
• შენ გყავს შინაური ცხოველი?
• წაგიყვანია შინაური ცხოველი ექიმთან?
• რა მიზეზით გყავდა შენი შინაური ცხოველი ექიმთან?

ტექსტი 2

საქველმოქმედო კონცერტი

აი, კონცერტის სამზადისიც დაიწყო.

პროგრამაში შედიოდა ცეკვები, სიმღერები და რამდენიმე ლექსიც.

ერთი რეპეტიცია საკმარისი აღმოჩნდა, ყველამ ძალიან კარგად დაისწავლა თავისი როლი. შენ არ იცი, როგორი ნიჭიერი ბავშვები ცხოვრობდნენ იმ ეზოში! თუმცა ყველა ეზოში ძალიან ნიჭიერი ბავშვები ცხოვრობენ. შენთანაც, ხომ?

კონცერტის აფიშა ანიკამ დახატა.

აი, ასეთი აფიშა ჰქონდათ:

მშობლებო

მეზობლებო

და გამვლელებო

შაბათს, საღამოს, ჩვენს საქველმოქმედო კონცერტზე გეპატიჟებით,

ვიცეკვებთ, ვიმღერებთ და გაგამხიარულებთ.

ბილეთის ფასი – ერთი ლარი

კონცერტი საქველმოქმედოა

გელოდებით

ჩვენი ეზოს ბავშვები!

ძალიან კარგი საღამო გამოვიდა.  არც უწვიმია, არც ქარი ამოქროლებულა. მშვიდი და თბილი ამინდი იყო. კონცერტზე ბევრი ხალხი მოვიდა, უფროსები სიხარულით უკრავდნენ ტაშს მომღერალ ბავშვებს.

ბოლოს სცენაზე გიო და ბიმბო გამოვიდნენ. გიოს უნდოდა ეჩვენებინა, როგორ ასწავლა ბიმბოს ჯოხის მოტანა, მაგრამ ბიმბომ ყველაფერი ჩაშალა, ზედმეტად გამხიარულდა და სცენაზე სირბილს და ყეფას მოჰყვა.

საღამოს შეგროვებული ფული დათვალეს. თანხა ბიმბოს ვეტერინარისა და წამლებისთვის ეყოფოდა.

სახლის აშენება კი თავად გადაწყვიტეს.

 კითხვები მეორე ტექსტისთვის

• როგორი იყო კონცერტის სამზადისი?
• აფიშაზე რა დაწერეს?
• როგორ ჩაიარა კონცერტმა?
• რა შედეგი ჰქონდა კონცერტს?

ტექსტი 3

ბიმბო ჩვენი ძაღლია!

ბიმბო მათი ეზოს ძაღლი გახდა. მისი მოვლა კი არც ისე ადვილი აღმოჩნდა. იმდენი რამე იყო საჭირო!

ჯერ ვეტერინართან წაიყვანეს და აცრეს. აცრა ბიმბოს ძაღლებისთვის საშიში დაავადებისგან დაიცავდა.

მერე ძაღლების სალონში დაბანეს და გაალამაზეს.

მერე საკვებისა და წყლისთვის ჭურჭელი შეურჩიეს.

მერე ბიმბოს გასეირნების ცხრილი შეადგინეს.

ბიმბოსთვის ბუდრუგანას ასაშენებლად ფიცრები, ლურსმნები და ჩაქუჩი მოიმარაგეს, უფროსებიც დაიხმარეს და  კოხტა სახლიც აუშენეს. სახლს ლამაზი, წითელი სახურავი ჰქონდა, ხოლო იატაკზე ფუმფულა საბანი ეფინა.

როდესაც სამზადისი დაასრულეს, დაბანილი და ნაჭამი ბიმბო თავის პაწია სახლში ყეფა-ყეფით შევარდა.

როგორც ჩანს, ძალიან მოეწონა თავისი სახლი, რადგან საბანში გაეხვია და ტკბილად დაიძინა.

კითხვები მესამე ტექსტისთვის:

• როგორ დაიწყეს ბავშვებმა ბიმბოს მოვლა?
• როგორი იყო ბიმბოს სახლი?
• როგორი მოვლა სჭირდება ძაღლს?
• ჩამოთვალე, რა არის საჭირო ძაღლის ჯანმრთელობისთვის.
• როგორ მიხვდი, რომ ბიმბოს თავისი ძაღლი მოეწონა?

ნახე, რა კარგად დასრულდა ბიმბოს ამბავი? შენც შეგიძლია, უსახლკარო ცხოველებს დაეხმარო. გაუნაწილო საკვები, არაფერი ატკინო!

მოდი, ერთად წავიკითხოთ ამბავი ლეკვსა და კნუტზე, რომლებიც სკოლაში ცხოვრობდნენ.

ტექსტი 4

მეგობრები

კლავდია დევდარიანი

– რა გატირებს? – პატარა შავმა ფისომ კიბის ქვეშ შეიჭყიტა.

კიბის ქვეშ მიყუჟულმა თეთრმა ლეკვმა ცალი თვალი გამოახილა და უფრო ხმამაღლა აწუწკუნდა.

– რა გატირებს?

– მარტო ვარ, მეშინია

– ტირილი რას გიშველის, მეც მარტო ვარ, მაგრამ არ ვტირი

– აბა რას აკეთებ?

– დავდივარ, საჭმელს ვშოულობ, დედა არა მყავს და რა ვქნა…

– მეც მაგიტომ ვტირი.

– მერე ტირილი გშველის?

– ჩემი ტირილი ერთმა კეთილმა გოგომ გაიგონა და საჭმელი მოაქვს ხოლმე ჩემთვის.

– მოდი, დავმეგობრდეთ და აღარ იტირო. ცოტა მიიწიე, მეც დავეტევი.

შემცივნული ცხოველები ერთმანეთს ჩაეხუტნენ. ლეკვი ძილშიც წკმუტუნებდა, მაგრამ ფისოს ფუმფულა ბეწვით ჩამთბარს მალე ფერადი სიზმრები ეწვია. ფისოც ჩათბა და აკრუტუნდა.

დილით გოგონა მოვიდა, ლეკვს საჭმელი მოუტანა. ლეკვმა ფისოს გაუნაწილა.

მას შემდეგ ერთად ცხოვრობენ სკოლის კიბის ქვეშ თეთრი ლეკვი და შავი ფისო. ბავშვებმა სახლიც დაუდგეს და მორიგეობით აჭმევენ ხოლმე.

ისინიც ყველა ლუკმას ერთმანეთს უზიარებენ, ერთად თამაშობენ და ერთმანეთს უფრთხილდებიან

კითხვები მეოთხე ტექსტისთვის:

• რატომ „აწუწკუნდა“ თეთრი ლეკვი?
• სიცივეში რა გამოსავალი ნახეს ცხოველებმა?
• ვის მოჰქონდა საჭმელი თეთრი ლეკვისთვის?
• როგორ დასრულდა ეს ამბავი?
• შენც ხომ არ გახსენდება მსგავსი ამბავი?
• შენი აზრით, რა საერთო აქვს ამ ოთხ ტექსტს?

უკვე თხუთმეტი წელია, პოლიტიკის მეცნიერებას ვსწავლობ. პროფესია ძალიან ადრე შევარჩიე, რადგან რამდენიმე შესანიშნავი მასწავლებელი მყავდა. ყველაზე დიდი გატაცებით გეოგრაფიის გაკვეთილებს ვესწრებოდი. კარგ გეოგრაფს შეუძლია, ძალიან ბევრი რამ ასწავლოს მოსწავლეს, რომელიც ახალი სამყაროს აღმოჩენას ესწრაფვის.

არასდროს დამავიწყდება მიწისქვეშა სართულზე მოწყობილი გეოგრაფიის კაბინეტი, სადაც ერთხელ კედელზე აფრიკის რუკა დაგვხვდა დაკიდებული, დაფაზე კი სამი სიტყვა ეწერა:

ენა, ექსპერიმენტი, ჩანჩქერი

მასწავლებელმა გვითხრა, რომ ჩვეულებრივი გაკვეთილი არ ჩაგვიტარდებოდა და უბრალოდ სამ საინტერესო ამბავს მოვისმენდით აფრიკის სამი სხვადასხვა სახელმწიფოს შესახებ. მოსწავლეთა ნაწილი სმენად ვიქეცით, ვიცოდით, რომ მაღალი რანგის პედაგოგი არ გაგვაწბილებდა და გასაოცარი მოვლენების შესახებ მოგვითხრობდა.

ენა

თავდაპირველად მასწავლებლის ჯოხმა სიერა ლეონეს საზღვრები შემოხაზა. ჩვენ მხოლოდ ის ვიცოდით, რომ სიერა ლეონე დასავლეთ აფრიკაში, ოკეანის სანაპიროზე მდებარე სახელმწიფო იყო. გვახსოვდა ისიც, რომ ქვეყნის სახელწოდება ითარგმნებოდა როგორც „ლომების მთა“. ერთმა თანაკლასელმა ისიც გაიხსენა, რომ „ლომების მთა“ დიდხანს იყო ბრიტანეთის კოლონია.

ზოგადგეოგრაფიული მახასიათებლებიც შევამჩნიეთ, რუკაზე დატანილ ეკვატორს მივაქციეთ ყურადღება და ნიშნის მოგებით აღვნიშნეთ, რომ რეგიონში აუცილებლად ეკვატორული ჰავა იქნებოდა გავრცელებული.

აქ შევჩერდით, გზა ვეღარ გავაგრძელეთ, სამ წუთში ყველაფრის თქმა მოვასწარით, რისი გამოწურვაც შესაძლებელი იყო ჩვენი გონებიდან.

– იცით, რა ენაზე საუბრობენ სიერა ლეონეში? – გვკითხა მასწავლებელმა.

ცხადია, კითხვაზე პასუხი არ გვქონდა. ყველაზე ჭკვიანმა გაბედა და ინგლისური ენის საერთო კოლონიურ მნიშვნელობაზე ჩამოაგდო სიტყვა, მაგრამ მალევე მიუთითეს, რომ უქმსიტყვაობაზე დრო არ დაეკარგა.

მასწავლებელმა თავად გადაწყვიტა ჩვენს კითხვაზე პასუხის გაცემა და მოსწავლეთა თვალწინ მრავალი განსაკუთრებული პროცესის გადაჯაჭვის შედეგად წარმოქმნილი სურათი გადაიშალა.

XVIII საუკუნეში სიერა ლეონეს ტერიტორია ინგლისის სხვადასხვა კოლონიიდან ჩამოყვანილი მონების თავმოყრის ადგილი გახლდათ. ქალაქ ფრიტაუნის მიმდებარე ტერიტორიაზე დაასახლეს კარიბის ზღვის აუზიდან და ჩრდილოეთი ამერიკის სხვადასხვა კუთხიდან ემიგრირებული პირები.

ჩამოსახლებული ჯგუფები სხვადასხვა უცნაურ ენაზე საუბრობდნენ. დიდ პლანტაციებში მონებისა და მონათმფლობელების ინტენსიური კონტაქტის საფუძველზე ინგლისურიც, აბორიგენებისა და აფრიკიდან შემოყვანილი მუშახელის ენებიც ფრაგმენტებად იშლებოდა და ამ ფრაგმენტების საფუძველზე ახალი ენობრივი ერთეული იქმნებოდა. წარმოიდგინეთ, რომ მეთვრამეტე საუკუნეში სიერა ლეონეს ტერიტორიაზე ერთად დასახლდა რამდენიმე ამგვარ ენაზე მოსაუბრე სოციალური ჯგუფი, რომელსაც დამატებით ადგილობრივ ტომებთან უწევდა ურთიერთობა.

შესაბამისად, ქვეყანაში ნოყიერი ნიადაგი გაჩნდა მორიგი ენობრივი გარდაქმნისთვის. ახლა კარიბის ზღვის აუზსა და ჩრდილოეთ ამერიკაში დაბადებულმა ენებმა დაიწყეს ფრაგმენტებად დაშლა და აფრიკულ დიალექტებთან შერწყმა ინგლისურის საფუძველზე. მრავალწლიანი თუხთუხის შემდეგ ჩამოყალიბდა სიერა ლეონეს მოსახლეობისთვის საერთო ენა – კრიო, რომელიც დღეს ამ გაუბედურებულ სახელმწიფოში ერთ-ერთი მთავარი საკომუნიკაციო საშუალებაა.

მოგვიანებით უნივერსიტეტში პროფესორი მარინა ბურძენიძე მასწავლიდა ენის სოციოლოგიას. მან აგვიხსნა კრეოლური ენების წარმოქმნის პროცესი, მათთან დაკავშირებული ფაქტორები. ლექციაზე გაოგნებული ვიჯექი და მიკვირდა, რომ პროფესორ ბურძენიძის მონათხრობი ჩემთვის ნაცნობ, ბავშვობაში მოსმენილ ამბავს პირდაპირ უკავშირდებოდა.

ექსპერიმენტი

ენების დაშლის, შერწყმისა და ახალი ერთეულების წარმოქმნის ფენომენი ჯერ გააზრებულიც არ გვქონდა, რომ რუკის საჩვენებელ ჯოხად ქცეული ფარდის წვრილი წკირი სიერა ლეონეს მეზობელ ქვეყანას მიუახლოვდა.

– რა იცით ლიბერიის შესახებ? – გვკითხა ჟაკ პაგანელის კოლეგამ. ჩვენ მხოლოდ ის ვიცოდით, რომ ლიბერიის დროშა რაღაცით აშშ-ის ეროვნულ სიმბოლოს ჰგავდა. თურმე ეს მსგვავსება შემთხვევითი არ ყოფილა. თურმე ექსპერიმენტებს მხოლოდ ბუნებისმეტყველნი კი არ ატარებენ, შეიძლება, სახელმწიფოსაც კი ექსპერიმენტის სახე ჰქონდეს.

მოგეხსენებათ, აშშ-ში თავშესაფარი პოვა დიდი ბრიტანეთიდან გაქცეულმა არაერთმა რელიგიურმა დისიდენტურმა ჯგუფმა. იქ ახალი სიცოცხლე დაიწყო მრავალმა რელიგიურმა დენომინაციამ. მაგალითად, ახალ კონტინენტზე ფრთები გაშალეს კვაკერებმა და პრესბიტერიანელებმა – ბრიტანელმა და უელსელმა პროტესტანტებმა, რომლებიც აშშ-ის დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ საკმაოდ გავლენიან საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ერთეულად იქცნენ. ისინი როგორც ჭეშმარიტი ქრისტიანები კატეგორიულად ეწინააღმდეგებოდნენ მონობას. ცხადია, მონობის ერთბაშად დამარცხება შეუძლებელი აღმოჩნდა, ამიტომ კვაკერებმა და პრესბიტერიანელებმა მონობიდან დახსნილ აფროამერიკელებზე ზრუნვა გადაწყვიტეს. მეცხრამეტე საუკუნის დასაწყისში მათი თაოსნობით დაფუძნდა კოლონიზაციის საზოგადოება. საზოგადოების მიზანი გახლდათ აფრიკაში ტერიტორიის პოვნა, ამ ტერიტორიაზე მონობიდან დახსნილი შავკანიანების გადასახლება და მათთვის ახალი სახელმწიფოს შექმნა.

ამბავმა ძალიან გაახარა ზოგიერთი მონათმფლობელიც. მათ ეშინოდათ, რომ გამოსყიდული, გაქცეული და გათავისუფლებული ყოფილი მონები მონობაში დარჩენილთა ბორკილების დასამსხვრევად აჯანყებას დაიწყებდნენ. ხელსაყრელი გარემოს შექმნისთვის ისინიც აქტიურად უჭერდნენ მხარს საზოგადოების საქმიანობას.

საზოგადოების საქმიანობა წარმატებული აღმოჩნდა. კვაკერებმა და პრესბიტერიანელებმა მრავალი აფრიკელი დააბრუნეს გვინეის ყურის სანაპიროზე, მოგვიანებით კი დაეხმარნენ მათ, ეკვატორთან ახლოს ამერიკის კონსტიტუციის კოპირების შედეგად შექმნილი სახელმწიფო დაეფუძნებინათ. ექსპერიმენტმა ნაწილობრივ გაამართლა, რადგან ლიბერია დღემდე არსებობს.

ჩანჩქერი

ჩვენ ქართულ-გერმანული საჯარო სკოლის მოსწავლეები ვიყავით. გერმანიის შესახებ ბევრს გვიყვებოდნენ, მაგრამ ზოგიერთი მოვლენის გახსენება ავიწყდებოდათ. გერმანიამ ვერ მოასწრო ბრიტანეთისა და საფრანგეთის, ესპანეთისა და პორტუგალიის, ბელგიისა და ჰოლანდიის მსგავსად სამხრეთი ნახევარსფეროს გატყავება, მაგრამ ისიც კოლონიზატორი იყო.

ბერლინის მიერ კონტროლირებადი მთავარი სამხრეთული ტერიტორიები გახლდათ გერმანული სამხრეთ-დასავლეთი აფრიკა და გერმანული აღმოსავლეთი აფრიკა – თანამედროვე ნამიბია და ტანზანია. ისინი ერთმანეთს მხოლოდ ოკეანეებით უკავშირდებოდნენ. გერმანელი ვაჭრები და მეზღვაურები, ადმინისტრატორები და ჯარისკაცები გატანჯულნი იყვნენ უზარმაზარ საზღვაო მარშუტზე ტვირთების გადაზიდვით, ამიტომ მუდმივად ეძებდნენ გზის შემოკლების საშუალებებს.

დიდი ფიქრის შემდეგ გერმანელებმა გადაწყვიტეს, ინგლისელებისგან ეყიდათ ტერიტორია, რომლითაც გერმანული სამხრეთ-დასავლეთი აფრიკა მდინარე ზამბეზს დაუკავშირდებოდა. მათ იმედი ჰქონდათ, რომ ზამბეზის გავლით უფრო ადვილად დაუკავშირდებოდნენ ტანზანიას. დიდი დავიდარაბის შემდეგ ლონდონთან მოლაპარაკება შედგა და თანამედროვე ნამიბიას კანცლერ ლეო ფონ კაპრივის სახელობის სექტორი შეუერთდა. გერმანელები ზამბეზზე გავიდნენ, უხაროდათ, ერთი სული ჰქონდათ პირველ ტვირთს როდის გაგზავნიდნენ სამხრეთ-დასავლეთიდან აღმოსავლეთში, მაგრამ…

ასე აღმოაჩინეს გერმანელებმა ჩანჩქერი ვიქტორია და დაკარგეს ნამიბიიდან ტანზანიისკენ მიმავალი გზის შემოკლების იმედი.

ამბის დასრულებისთანავე ჩვენმა ყველაზე ჭკვიანმა თანაკლასელმა წამოიძახა: ალჟირი რატომ იყო ოთხკუთხედი, კი ვიცოდი, მაგრამ ნამიბიის კუდი ამოუხსნელ ამოცანად რჩებოდაო.

***

დღის ბოლოს საშინაო დავალებაც მივიღეთ. ესეში ენა, ექსპერიმენტი და ჩანჩქერი ერთმანეთთან უნდა დაგვეკავშირებინა და ამ სამ მოვლენას შორის კავშირზე გვემსჯელა.

ამგვარად გავეცანით კოლონიალიზმის აბსურდულ მხარეს მეთორმეტეკლასელები.

საინტერესოა, დღეს ასწავლიან თუ არა რამეს ჩვენს მოსწავლეებს კოლინიალიზმის აბსურდული და ბნელი მხარეების შესახებ.