გლობალური საკითხების გააზრება მოითხოვს გეოგრაფულ აზროვნებასა და ქმედებას. ეს გულისხმობს არა მხოლოდ ფაქტების ცოდნას, არამედ კრიტიკულ და ანალიტიკურ აზროვნებას, რაც ჩვენი რთული სამყაროს სრულფასოვან აღქმაში გვეხმარება.

გეოგრაფიული აზროვნების ოთხი კონცეფცია — სივრცითი მნიშვნელობა, კანონზომიერებები და ტენდენციები, ურთიერთკავშირები და გეოგრაფიული პერსპექტივა — წარმოადგენს საფუძველს, რომელსაც გლობალური საკითხების გასაგებად ვიყენებთ.

სივრცითი მნიშვნელობა (Spatial Significance)

გეოგრაფები სივრცითი მნიშვნელობის კონცეფციას იყენებენ ადგილის ან რეგიონის მნიშვნელობის დასადგენად.

ამ კონცეფციის მეშვეობით ვიკვლევთ კავშირს გეოგრაფიულ მდებარეობასა და ადგილის ფიზიკურ მახასიათებლებს შორის. ვაანალიზებთ ურთიერთობებს, რომლებიც არსებობს ადამიანსა და ბუნებრივ გარემოს შორის; ვადგენთ, რომ ერთი და იგივე ტერიტორიას მნიშვნელობა შეიძლება ადამიანებისთვის, ცხოველებისთვის და მცენარეებისთვის განსხვავებული იყოს

სივრცითი მნიშვნელობის კონცეფციის გამოყენებისას ვსვამთ კითხვებს:

რას გვიჩვენებს მოსახლეობის განსახლების რუკა?

როგორ შეიძლება ადგილის უნიკალურობამ ის ზოგისთვის მიმზიდველად, ხოლო სხვებისთვის ნაკლებად მიმზიდველად აქციოს?

შეგვიძლია დედამიწის ზედაპირზე ადგილების მდებარეობის დადგენა ბუნებრივი და/ან ადამიანური მახასიათებლების საფუძველზე (რა/სად არის?), ტერიტორიის უნიკალური მახასიათებლების დადგენა (რატომ არის იქ?), ადამიანების, მცენარეების, ცხოველების, რესურსებისა და დედამიწის ფიზიკური პროცესების სივრცითი განაწილების მნიშვნელობის ანალიზი (რატომ მაინტერესებს?).

მაგალითები:

1. თბილისი – საქართველოს დედაქალაქი – მდებარეობს სტრატეგიულად მნიშვნელოვან ადგილას, სადაც გადიოდა აბრეშუმის გზა. მისი მდებარეობა ხელს უწყობს როგორც პოლიტიკურ, ისე ეკონომიკურ კავშირებს კავკასიის რეგიონში.
2. ამაზონის ტყე უნიკალური ადგილია მილიონობით სახეობისთვის, აფერხებს კლიმატის ცვლილებას ნახშირბადის შთანთქმით და სიცოცხლის წყაროა ადგილობრივი ტომებისთვის. მის გეოგრაფიულ მდებარეობასა და ბუნებრივ მახასიათებლებს განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს პლანეტის ეკოლოგიური სტაბილურობისთვის.

კანონზომიერებები და ტენდენციები (Patterns and Trends)

გეოგრაფები იყენებენ კანონზომიერებებისა და ტენდენციების კონცეფციას იმისთვის, რომ ამოიცნონ მახასიათებლები, რომლებიც ერთმანეთს ჰგავს და განმეორებადია ბუნებრივ ან ადამიანურ გარემოში (კანონზომიერებები), აგრეთვე მახასიათებლები ან თვისებები, რომლებიც დროთა განმავლობაში ერთსა და იმავე მიმართულებით ვითარდება (ტენდენციები).

ეს მახასიათებლები შეიძლება იყოს სივრცითი, სოციალური, ეკონომიკური, ფიზიკური ან ეკოლოგიური. ჩვენ ვადგენთ კავშირებს მახასიათებლებს შორის, რათა დავადგინოთ კანონზომიერებები, ვაანალიზებთ ამ მახასიათებლებს დროთა განმავლობაში, რათა გამოვავლინოთ ტენდენციები.

როდესაც ვიყენებთ ამ კონცეფციას, ვსვამთ კითხვებს:

რა ფაქტორებმა გამოიწვია მოსახლეობის გადაადგილება რეგიონში? რომელმა კონკრეტულმა ადგილებმა მიიზიდა ტურისტები? რატომ?

რა შეგვიძლია გავაკეთოთ ამ კონცეფციის გამოყენებით:

შეგვიძლია ამოვიცნოთ მსგავსი და განმეორებადი მახასიათებლები ადგილებსა და რეგიონებს შორის (სად რა არის?)

განვსაზღვროთ, მეორდება თუ არა ეს მახასიათებლები დროთა განმავლობაში (რა არის სად?)

გავაანალიზოთ, რატომ ჰგავს ან მეორდება ეს მახასიათებლები (რატომ იქ?)

განვსაზღვროთ, რატომ არის მნიშვნელოვანი მათი მსგავსება ან განმეორება (რატომ გვაინტერესებს?)

მაგალითები:

1. საქართველოში ურბანიზაციის ტენდენცია – ბოლო ათწლეულებში მოსახლეობა უფრო მეტად გადადის ქალაქებში, განსაკუთრებით თბილისში. ეს ქმნის ურბანულ ზრდას, საცხოვრებელი ფართების დეფიციტს და ტრანსპორტის გადატვირთვას.
2. ქალაქებში მიგრაციის ზრდა – ბოლო ათწლეულებში გაჩნდა ტენდენცია, რომ სულ უფრო მეტი ადამიანი გადადის სოფლებიდან ქალაქებში. ამ მიგრაციას თან ახლავს ურბანიზაცია, საცხოვრებლის დეფიციტი, ტრანსპორტის პრობლემები და სამსახურის ძიების ტენდენციები.

ურთიერთკავშირები (Interrelationships)

გეოგრაფები ურთიერთდაკავშირებულობის (Interrelationships) კონცეფციას იყენებენ იმისთვის, რომ შეისწავლონ კავშირები ბუნებრივ და ადამიანურ გარემოებებს შიგნით და მათ შორის. გარემოს სხვადასხვა ურთიერთდაკავშირებული ნაწილი ერთად მუშაობს და ქმნის ერთიან სისტემას. აუცილებელია გავიგოთ ის ურთიერთობები, რომლებიც სისტემის შიგნით არსებობს და შემდეგ კრიტიკულად განვიხილოთ სისტემებს შორის კავშირები, რათა დავადგინოთ, როგორ მოქმედებენ ისინი ერთმანეთზე.

ურთიერთკავშირების კონცეფციის გამოყენებისას ვსვამთ შემდეგ კითხვებს: როგორ უწყობს ხელს მიმდებარე სოფლის მეურნეობის მიწა ადგილობრივ საზოგადოებას და რა ზეწოლა შეიძლება მოახდინოს ამავე საზოგადოებამ ამ მიწაზე? რატომ არის აუცილებელი დედამიწის ფიზიკური პროცესების ცოდნა, რათა შევძლოთ პოტენციური საფრთხეების წინასწარ განჭვრეტა?

შეგვიძლია განვსაზღვროთ, თუ სად ურთიერთქმედებენ ან უკავშირდებიან ერთმანეთს ადამიანური და/ან ბუნებრივი მახასიათებლები და პროცესები (რა არის სად?); განვსაზღვროთ, თუ რა პროცესები განაპირობებს სისტემის შექმნას (რატომ იქ?); გავაანალიზოთ მოვლენის, პროცესის ან განვითარების გავლენა ბუნებრივ მახასიათებლებზე, ბუნებრივ პროცესებსა და სისტემის მეშვეობით მიმდინარე ადამიანის საქმიანობაზე (რატომ მაინტერესებს?).

ჩვენ უნდა გავიგოთ, რა კავშირები არსებობს სისტემის შიგნით და შემდეგ კრიტიკულად გავაანალიზოთ კავშირები სხვადასხვა სისტემებს შორის, რათა დავადგინოთ, როგორ მოქმედებენ ისინი ერთმანეთზე.

მაგალითები:

1. ბორჯომის ტყის ხანძრები-კლიმატური ცვლილებები (მშრალი ზაფხული) და ადამიანური ფაქტორები (დაუდევრობა ან განზრახი ქმედება) იწვევს ტყის ხანძრებს, რაც თავის მხრივ აზიანებს ეკოსისტემას, ტურიზმს და ადგილობრივ ეკონომიკას.
2. სტიქიური მოვლენები და ადამიანის საქმიანობა – მთებში ტყის ჭრა იწვევს ნიადაგის დეგრადაციას, რაც გაზრდის მეწყრებისა და წყალმოვარდნების რისკს. ამ შემთხვევაში ადამიანის საქმიანობა ბუნებრივ პროცესებზე პირდაპირ გავლენას ახდენს და ისინი ერთმანეთზე დამოკიდებული სისტემას ქმნიან.

გეოგრაფიული პერსპექტივა (Geographic Perspectives)

გეოგრაფიული პერსპექტივის კონცეფცია საშუალებას გვაძლევს, განვიხილოთ გეოგრაფიული საკითხები, მოვლენები და პროცესები ეკოლოგიური, ეკონომიკური, პოლიტიკური და/ან სოციალური თვალსაზრისით.

იმისათვის, რომ ეფექტურად გადავჭრათ პრობლემები, მივიღოთ გადაწყვეტილებები ან შევიმუშაოთ მოქმედების გეგმები, საჭიროა ვისწავლოთ საკითხების მრავალმხრივი ანალიზი.

როდესაც ვიყენებთ ამ კონცეფციას, ვსვამთ კითხვებს, როგორიცაა:

როგორ შეიძლება კულტურულმა მრავალფეროვნებამ გაამდიდროს საზოგადოების ცხოვრება?

ამართლებს თუ არა ბუნებრივი რესურსების მოპოვებით მიღებული ფინანსური სარგებელი მასთან დაკავშირებულ სოციალურ და/ან ეკოლოგიურ ზემოქმედებას?

რა შეგვიძლია გავაკეთოთ ამ კონცეფციის გამოყენებით:

შეგვიძლია გეოგრაფიული საკითხის, მოვლენისა და პროცესის (სად/რა არის?) ეკოლოგიური, ეკონომიკური, პოლიტიკური და/ან სოციალური კონტექსტის იდენტიფიცირება.

განვსაზღვროთ შესაძლო დაინტერესებული მხარეები და მათი შეხედულებები, რომლებიც უნდა გავითვალისწინოთ ანალიზისას (რა არის სად?)

გავაანალიზოთ სხვადასხვა შეხედულებები გეოგრაფიულ საკითხზე, ეკოლოგიური, ეკონომიკური, პოლიტიკური და/ან სოციალური თვალსაზრისით (რატომ იქ? რატომ გვაინტერესებს?).

მაგალითები:

1. ანაკლიის პორტის პროექტი

ეკონომიკური პერსპექტივა: ხელს შეუწყობს ვაჭრობის ზრდას და სამუშაო ადგილების შექმნას.

ეკოლოგიური პერსპექტივა: შესაძლოა საფრთხე შეუქმნას შავი ზღვის სანაპირო ეკოსისტემას.

პოლიტიკური პერსპექტივა: პროექტს აქვს გეოპოლიტიკური მნიშვნელობა, რადგან აძლიერებს საქართველოს დამოუკიდებლობას რეგიონულ ტრანზიტში.

2. ამაზონის ტყის გაჩეხვა

ეკონომიკური პერსპექტივა: ანადგურებს ბუნებას და აჩქარებს კლიმატის ცვლილებას.

ეკოლოგიური პერსპექტივა: იძლევა მიწას ფერმებისთვის და შემოსავალს.

სოციალური: ადგილობრივი ტომები კარგავენ თავიანთ საცხოვრებელ გარემოს.

პოლიტიკური პერსპექტივა: მთავრობები და ქვეყნები ვერ თანხმდებიან, როგორ დაიცვან ტყე.

გეოგრაფიული აზროვნების ოთხი კონცეფცია — სივრცითი მნიშვნელობა, კანონზომიერებები და ტენდენციები, ურთიერთკავშირები და გეოგრაფიული პერსპექტივა — გეოგრაფიის სწავლებისა და გაგების ყველა დონეზე გადამწყვეტ როლს ასრულებს. ისინი გეოგრაფიის ნებისმიერი სასწავლო გეგმის უმთავრეს საფუძველს უნდა წარმოადგენდნენ.

გამოყენებული ინტერნეტგვერდები:

https://www.arcgis.com/home/item.html?id=19daf0d08b294e2fb38de3980613e03e

chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://media.nationalgeographic.org/assets/file/Framework_correlation_Jan_2019.pdf

წარმატების შეგრძნება ყველა ბავშვისთვის სასურველია, თუმცა მეცადინეობა ხშირად სტრესული და უსიამოვნო პროცესია. განათლების მიღების გზაზე მოსწავლეს  ნერვიულობისთვის ბევრი მიზეზი შეიძლება ჰქონდეს, რომელთა განხილვას მშობლები და მასწავლებლები ხშირად ერთმანეთთან დაპირისპირებამდე მიჰყავს.

ფსიქოლოგთა მოსაზრებით, სკოლაში სტრესის გამომწვევი შეიძლება გახდეს მოუწესრიგებელი სასწავლო გარემო, შეუსაბამო დავალებები, უინტერესო მასალა, ერთფეროვანი რესურსი,  სწავლების გაუგებარი მეთოდები, რუტინა, რომელში ჩართვაც არც მთლად სასიამოვნოა, შიში –  პედაგოგის, კლასელების ან წარუმატებლობის მიმართ, გადაჭარბებული მოლოდინები საკუთარი თავის მიმართ, სტატუსი, რომელიც მუდმივად უნდა გაამართლოს ბავშვმა. ხოლო სახლის გარემოში სტრესს შესაძლოა იწვევდეს ბევრი დავალება, სკოლის გარდა სხვა წრეები და აქტივობები, თავისუფალი დროის არ ქონა, რუტინის ხშირი ცვლილება ან არარსებობა, მოუწესრიგებელი, არასტრუქტურირებული გარემო, გადაჭარბებული მოთხოვნები და მოლოდინები ბავშვის მიმართ და სხვა.

როგორც ვხედავთ, სტრესის მიზეზები ოჯახშიც და სკოლაშიც შეიძლება იყოს. თითოეული ბავშვის შემთხვევა ინდივიდუალური შესწავლის საგანია, მიზეზებიც სხვა დანარჩენი შემთხვევებისგან დამოუკიდებლად უნდა დადგინდეს. სახელმძღვანელო „მშობელთა ჩართულობა სკოლაში“ დეტალურად მოგვითხრობს სწავლასთან დაკავშირებული სტრესის და მისი მართვის სადავეების შესახებ. წიგნში მოსწავლეთა მშობლებისთვის უმნიშვნელოვანესი ინფორმაცია მოკლედ და გასაგებად არის გადმოცემული, რაც ზრდასრულებს კრიზისულ სიტუაციაში მყოფი ბავშვების დახმარებას გაუადვილებს.

ვიდრე სტრესის დაძლევაზე დაიწყებენ მუშაობას, მშობელმა და პედაგოგმა პირველ რიგში მისი ნიშნების ამოცნობა უნდა შეძლონ. სიმპტომების ჩამონათვალი დიდია, თუმცა როგორც სპეციალისტები განმარტავენ, აუცილებელი არ არის, რომ ყველა ერთდროულად ვლინდებოდეს.

სიმპტომი 1. სკოლისთვის ან მეცადინებისთვის მუდმივად თავის არიდება – პერიოდულად ყველა ბავშვი იმიზეზებს სხვადასხვა რამეს დავალებების თავიდან ასარიდებლად. თუმცა, როცა ბავშვი გვანიშნებს, რომ მისთვის ძალიან რთული და უკიდურესად უსიამოვნოა მეცადინეობა, როცა მუდმივად, ყოველდღიურად, ნებისმიერი ტიპის დავალების შესრულება ბავშვისთვის იმდენად უსიამოვნოა, სულ ცდილობს მიზეზების გამოძებნას მათთვის თავის არადილებლად, ეს არასდროს უნდა დაგვრჩეს ყურადღების მიღმა.

სიმპტომი 2. ხასიათის ცვლილებები – დათრგუნულობა, აგრესია, გაღიზიანებადობა – ხშირად, ბავშვი დილიდანვე გაღიზიანებული იღვიძებს, თავადაც არ იცის რატომ. უმიზეზოდ ავლენს ბრაზს, აგრესიას. მუდამ დაძაბულია და მზადაა კონფლიქტისთვის. მშობლები აღნიშნავენ, რომ მიზეზი არ სჭირდება იმისთვის რომ აფეთქდეს. ამგვარი ემოციური გამოვლინებები აუცილებლად საყურადღებოა, განსაკუთრებით მაშინ, თუ აქამდე ბავშვს მსგავსი ემოციები არ ახასიათებდა და ეს მისი პიროვნული ნიშნები არ არის.

 სიმპტომი 3. ქცევის სირთულეები – ოპოზიციური ან დაუმორჩილებელი ქცევა. ამ დროს ბავშვი უარს ამბობს წესების დაცვაზე, არ რეაგირებს აკრძალვასა და მითითებებზე, იქცევა მიცემული ინსტრუქციის საპირისპიროდ. აქვე ხაზი უნდა გავუსვათ იმას, რომ ამგვარი ქცევა სწავლასთან მიმართებაში იწყება, თუმცა დროთა განმავლობაში სხვა ყოველდღიურ სფეროებსა და სიტუაციებზეც ვრცელდება.

სიმპტომი 4. გადაღლილობა, უენერგიობა – როცა ბავშვი დილიდანვე გამოფიტული იღვიძებს, აქვს ძილიანობა, იმის მიუხედავად, რომ შესაძლოა ძილის რეჟიმი არ იყოს შეცვლილი. შენელებულია მოქმედებებში, მისთვის სასიამოვნო აქტივობების მიმართაც კი იჩენს ნაკლებ ინტერესსა და ენთუზიაზმს.

სიმპტომი 5. ოჯახის წევრებისგან ან მეგობრებისგან იზოლირება, სხვებთან ურთიერთობის სურვილის დაკარგვა – თუ ბავშვი უმეტესად თავის ოთახში ან ცალკე სივრცეში ამჯობინებს ყოფნას. დისკომფორტი ექმნება სხვებთან საუბარში, შეკითხვებზე პასუხიც კი მისთვის შემაწუხებელია. ცდილობს განმარტოებას, მარტო დარჩენას. უარს ამბობს აქამდე საყვარელ ადამიანებთან, მათ შორის თანატოლებთან ერთად დროის გატარებაზე.

სიმპტომი 6. ძილის ან კვების ჩვევების ცვლილება – ჩვევა შეიძლება შეიცვალოს ორივე მხრივ. ერთი მხრივ, ბავშვს ეძინოს მეტი, ან ჭამდეს მეტს, მუდმივად ითხოვდეს საკვებს. მეორე მხრივ კი, უძილობა, მადის დაკარგვა იჩენდეს თავს.

 სიმპტომი 7. ყურადღების კონცენტრაციის, მეხსიერების სირთულეები – როგორც წესი თან ახლავს ბავშვის გადაღლასა და გამოფიტვას. უჭირს ყურადღების მიმართვა ნებისმიერ რამეზე, ვერ იწყებს, ვერ ერთვება აქტივობაში, ვერ ასრულებს დაწყებულს. დეზორგანიზებული, ქაოსური და დეზორიენტირებულია. გულმავიწყი და დაბნეულია.

სიმპტომი 8. ათვისების სირთულეები, როცა ბავშვს იმაზე მეტი დრო სჭირდება მასალის გასაგებად და ასათვისებლად, ვიდრე აქამდე სჭირდებოდა.

ფსიქოლოგის დასკვნით, მნიშვნელოვანია:

ბავშვთან იმაზე საუბარი რა უქმნის დისკომფორტს და გამოსავლის ერთობლივად ძიება.

ემოციური მხარდაჭერა – როცა ბავშვს გაჭირვების მომენტში შეუძლია მიმართოს მშობლებს, იქნება ეს სწავლასთან, მეგობრებთან თუ ნებისმიერ სხვა ასპექტთან დაკავშირებული სირთულეები.

ბავშვის დღის რუტინის მოწესრიგება – ძილის, კვების დროები. ამავე დროს, მეცადინებისა და თავისუფალი თამაშის დრო. ბავშვს აუცილებლად უნდა ჰქონდეს ყოველდღიურად თავისუფალი დრო, როცა მხოლოდ იმას აკეთებს რაც მოსწონს, რითიც ერთობა.

ყოველწლიურად მოთხოვნები ბავშვის მიმართ იზრდება, მასალის მოცულობა იმატებს, რთულდება. მნიშვნელოვანია ბავშვს ჰქონდეს განცდა, რომ მხოლოდ მას არ უწევს ამ სირთულეებთან გამკლავება და ეს მისი თანატოლებისთვისაც არანაკლებ რთულია. ბავშვს უნდა ჰქონდეს იმის განცდაც რომ მარტო არ უწევს ამ ცვლილებებთან გამკლავება – მშობლებისა და პედაგოგების სახით მას უნდა ჰყავდეს დამხმარეები და მხარდამჭერები.

ბავშვს ვასწავლოთ დახმარების თხოვნა. იქნება ეს მშობელი, პედაგოგი თუ მეგობარი. მას არ უნდა ჰქონდეს განცდა, რომ ყველა სირთულეს თავად უნდა გაუმკლავდეს და დახმარების თხოვნა სისუსტის, უმეცრების მაჩვენებელია.

მეგობრებთან ურთიერთობა – სკოლაში სწავლის ერთ- ერთი ყველაზე სასიამოვნო ნაწილი ბავშვებისთვის მეგობრებთან გართობა და ურთიერთობაა. აუცილებელია ბავშვს მიეცეს თანატოლებთან ურთიერთობის საშუალება მისთვის სასიამოვნო აქტივობებით დაკავებისთვის.

გვესმოდეს და თანავუგრძნოთ ბავშვებს – ხშირად მშობლები თვლიან, რომ რაკი ბავშვი ლეპტოპთან თამაშით არ იღლება, არც სწავლით უნდა დაიღალოს. რაც სრულიად ირაციონალური დაშვებაა.

სწავლა აუცილებელია, თუმცა მშობლებს და მასწავლებლებს უნდა გვახსოვდეს, რომ ბავშვის ცხოვრება მხოლოდ სწავლა არ არის. მას აუცილებლად უნდა ეძლეოდეს თავისუფალი დრო გართობისა და დასვენებისთვის, რომელსაც ის თავად განკარგავს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

• სახელმძღვანელო „მშობელთა ჩართულობა სკოლაში“ https://mshobeltaskola.ge/wp-content/uploads/2025/02/A5_P4E_WEB.pdf

სწავლასთან დაკავშირებული სტრესის შესახებ ქვეთავი შეიქმნა ფსიქოდიაგნოსტისა და ფსიქოკონსულტანტის, ზანდა ჩეჩელაშვილის ავტორობით.

 როგორ დავძლიოთ მოსწავლეებში საჯარო გამოსვლის შიში

საჯარო გამოსვლის შიში, ანუ გლოსოფობია, ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ფობიაა როგორც მოზარდებში, ასევე ზრდასრულ ადამიანებში. კვლევების მიხედვით, ადამიანების დაახლოებით 75% განიცდის გარკვეულ დისკომფორტს საჯარო გამოსვლისას. მოსწავლეებისთვის ეს განსაკუთრებით პრობლემური შეიძლება იყოს, რადგან სასკოლო გარემო ხშირად მოითხოვს კლასის წინაშე პრეზენტაციებს, მოხსენებებს თუ დისკუსიებში მონაწილეობას.

ალბათ, არაერთხელ გქონიათ შემთხვევა, როცა მოსწავლე, შიშის ან უხერხულობის განცდის თუ ნაკლები თავდაჯერებულობის გამო უარს ამბობს კლასის წინაშე გამოსვლაზე და გთხოვთ, თავისი ნაწერი, ნაფიქრი, საკითხთან დაკავშირებული არგუმენტები თუ სხვა გაკვეთილის მერე, პირადად გაგიზიაროთ. მიზეზად აუცილებლად მოიფიქრებენ რამეს: მასწ, არ დააინტერესებთ „ამათ“, არ მინდა კლასის წინაშე ამაზე საუბარი, ცუდად ვარ ან რამე ამგვარი, მათზე ქვემოთ უფრო ვრცლად შევჩერდეთ.

სინამდვილეში რატომ ეშინიათ მოსწავლეებს საჯარო გამოსვლის?

სანამ იმაზე ვისაუბრებდეთ, როგორ დავძლიოთ ეს პრობლემა, მნიშვნელოვანია, ამ შიშის გამომწვევ მიზეზებზე შევაჩეროთ ყურადღება. ასეთი ბევრი რამ შეიძლება აღმოჩნდეს:

• შეფასების შიში – მათმა ნათქვამმა არ გამოიწვიოს კრიტიკა ან უარყოფითი შეფასება კლასელებისა და მასწავლებლების მხრიდან.
• წარუმატებლობის შიში – რამე რომ დამავიწყდეს? რამე რომ შემეშალოს?
• ყურადღების ცენტრში ყოფნის დისკომფორტი – რა საშინელებაა, ყველა მე მიყურებს.
• გამოცდილების ნაკლებობა – სახლში კარგად გამომდის ყველაფერი, კლასის წინაშე, „დაფასთან“, შეუძლებელია, არაა ეს ჩემი საქმე.
• პერფექციონიზმი – ყველაფერი კარგად თუ არ გამომივიდა, რა სამარცხვინო იქნება. (სურვილი, რომ ყველაფერი იდეალურად გააკეთონ, თავისთავად ზრდის სტრესს).

და კიდევ რა მიზეზებს იგონებენ გამოსვლის თავიდან ასარიდებლად? მსგავსი რამ უამრავჯერ გექნებათ მოსმენილი თქვენც:

• ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული მიზეზები:
  • „მასწ, დღეს თავი მტკივა და ცუდად ვარ“.
  • „ყელი მტკივა და ხმამაღლა ვერ ვისაუბრებ“.
  • „გუშინ ავად ვიყავი და ვერ მოვემზადე“…
• ტექნიკური პრობლემები:
  • „კომპიუტერი გაფუჭდა და პრეზენტაცია დაიკარგა“.
  • „დავალება სახლში დამრჩა“…
• მოულოდნელი გარემოებები:
  • „დედაჩემმა/მამაჩემმა წაშალა შემთხვევით“;
  • „ჩემი პატარა და/ძმა შეეხო ჩემს პროექტს“;
  • „ვეღარ მოვასწარი დასრულება“…
• შთაბეჭდილებების შექმნა:
  • „ხვალ უკეთესად ჩაგაბარებთ, დღეს არ მკითხოთ“;
  • „ჯერ არ ვარ კმაყოფილი ჩემი ნამუშევრით“…
• ოჯახური სიტუაციები:
  • „გუშინ სტუმრები გვყავდა“;
  • „სახლში პრობლემები გვქონდა“;
  • „ბებოსთან დავრჩი ღამე“…
• პირდაპირი თხოვნები:
  • „შეიძლება მარტო თქვენ მოგიყვეთ გაკვეთილის შემდეგ?“
  • „ შეიძლება მხოლოდ თქვენ გაჩვენოთ?“
  • „შეიძლება, დავწერო და არ გამოვიდე?“..

ამათ გარდა, კიდევ უამრავი მიზეზის გახსენება შეიძლება, ბავშვების ფანტაზიას ხომ საზღვარი არ აქვს…

მოსწავლეებში თავდაჯერების ნაკლებობა ხშირად მათი ქცევით ვლინდება და არა აღიარებით:  შეიძლება, საკუთარი ნაშრომი დააკნინოს (არ გამომივიდა კარგი, ამაში ახალი და საინტერესო არაფერია; ბოდიში, მასწ, ისეთი არ არის, როგორსაც ელოდით ალბათ..). შეიძლება, თვალით არ გვეკონტაქტოს, ჩქარა ან ჩურჩულით ლაპარაკს მოჰყვეს, რომ სათქმელი არ გამოკვეთოს… ან თქვას, რომ პირველი არ გამოვა, ჯერ სხვას მოუსმენს, ან მასწავლებელს სთხოვოს მაგალითის ჩვენება – მოკლედ, ერთგვარ „გადამისამართებას“ მიმართოს.

შეიძლება, პირდაპირ საწინააღმდეგო დამოკიდებულება გამოამჟღავნოს („რა აზრი აქვს საერთოდ ამ პრეზენტაციებს?“ „მეც ვერ ვხვდები, რატომ უნდა გავაკეთო ეს“, „ეს საგანი მაინც არ მაინტერესებს“) ან სულაც აგრესიული ან უინტერესო პოზა მიიღოს პრეზენტაციის დროს.

ზოგჯერ ბავშვები ზედმეტად მომზადებულიც არიან, მაგრამ თავდაჯერება მაინც აკლიათ („ყველაფერი ზეპირად ვიცი, მაგრამ ვაი თუ დამავიწყდეს“; „ჩემი პრეზენტაცია ძალიან გრძელია, ალბათ ვერ ჩავეტევი დროში“.) პრობლემას ხშირად ისიც ქმნის, რომ პრეზენტაციის ტექსტი სიტყვასიტყვით აქვთ დაზეპირებული, და პირველივე შეფერხებისას საშინლად განიცდიან და იბნევიან. ზოგჯერ კი, პირიქით, ფურცელზე არიან ზედმეტად დამოკიდებულნი.

ხშირად მოსწავლეები ყურადღების გადატანასაც ცდილობენ:

• „შეიძლება, ჯგუფურად წარვადგინოთ?“ (პასუხისმგებლობის განაწილება)
• „შეიძლება, ვიდეო გავაკეთო პრეზენტაციის ნაცვლად?“ (პირდაპირი კონფრონტაციის თავიდან აცილება)
• „შეიძლება, პრეზენტაციისას მუსიკა ჩავრთო?“ (ყურადღების გადატანა აუდიო ეფექტებზე)
• ზედმეტად გადატვირთული ვიზუალური მასალა, რომ ყურადღება მოხსენებიდან სხვაგან გადაიტანოს

მოკლედ რომ ვთქვათ, მიზეზები და არგუმენტები ყოველთვის და უამრავი შეიძლება მოიძებნოს.

პრობლემის დაძლევაზე პასუხისმგებლობა ჩვენზეა, მასწავლებლებზე. ჩვენ დროულად უნდა ამოვიცნოთ ეს დაფარული ნიშნები, გავაცნობიეროთ, რომ ეს ხშირად თავდაჯერების ნაკლებობის გამოხატულებაა და არა უბრალოდ სიზარმაცე ან უპასუხისმგებლობა, და, შესაბამისად, დავეხმაროთ მოსწავლეს.

და მაინც, როგორ დავეხმაროთ მოსწავლეს, დაძლიოს საჯარო გამოსვლის შიში? პირველი, ალბათ იმით, რომ დადებითი, მხარდამჭერი ატმოსფერო შევუქმნათ, მივაჩვიოთ, რომ ერთმანეთის აზრს პატივი სცენ და მოუსმინონ. ისიც ვასწავლოთ, რომ შეცდომების დაშვება წარმატების წინაპირობაა, სწავლის პროცესის ნაწილია და არა მარცხი; ასევე მნიშვნელოვანია, ეტაპობრივად მივაჩვიოთ მოსწავლეები დიდ აუდიტორიას, მცირეთი დავიწყოთ და ნელ-ნელა გავზარდოთ მსმენელთა რაოდენობა.

მოვამზადოთ მოსწავლეები წარმატებისთვის: მივცეთ ადეკვატური დრო დავალების შესასრულებლად (კარგად მომზადებული გამოსვლა ნაკლებ შფოთვას იწვევს), ვასწავლოთ ეფექტური პრეზენტაციის ტექნიკები (როგორ მოამზადონ სტრუქტურა, როგორ მოიძიონ და დაალაგონ ინფორმაცია), ვასწავლოთ, გამოიყენონ ვიზუალური დამხმარე საშუალებები – სლაიდები, პოსტერები და სხვა თვალსაჩინოებები ეხმარება ყურადღების გადატანაში თავიდან.

ხშირად გამოვიყენოთ მსგავსი აქტივობები, ვამუშაოთ მოსწავლეები ჯგუფებში, მივცეთ როლური თამაშები, დებატები, იმპროვიზაციული სავარჯიშოები, ვთხოვოთ, ჩაიწერონ საკუთარი გამოსვლა და თავად შეაფასონ და დაინახონ პროგრესი, ხშირად ვთხოვოთ მოკლე ტექსტით გამოსვლა, რათა ამ ყველაფერს რეგულარული ხასიათი მიეცეს. რაც ასევე არანაკლებ მნიშვნელოვანია, ყოველთვის მივცეთ ჩვენს მოსწავლეს კონსტრუქციული უკუკავშირი კონკრეტული მაგალითებით.

აუცილებლად გავუზიაროთ სხვათა წარმატების ისტორიები: მნიშვნელოვანია, მოსწავლეებს გავაცნოთ ამბები ადამიანების შესახებ, რომლებმაც დაძლიეს საჯარო გამოსვლის შიში და წარმატებას მიაღწიეს. ეს შეიძლება იყოს როგორც ცნობილი ადამიანების (მაგ: მსახიობების, პოლიტიკოსების, ბიზნესმენების), ასევე ყოფილი მოსწავლეების ისტორიები.

როდის არის საჭირო პროფესიონალური დახმარება?

რა თქმა უნდა, განსაკუთრებულ შემთხვევებში სპეციალისტის დახმარებაც შეიძლება დაგვჭირდეს, მაგრამ უმეტესად მასწავლებლის კომპეტენცია შესაძლებელს ხდის ამ გამოწვევის დაძლევას…

…ერთ ძალიან ცნობილ ფილმში სენატორი ერთ პატარა ბიჭს ასეთ ხერხს ასწავლის: ხელში დაიჭიროს რაიმე ნივთი, მაგალითად, კალამი, ან სკრეპი, და მთელი დაჭიმულობა იმაზე გადაიტანოს, თვითონ კი თავისუფლად ისაუბროს. ფილმში ეს ხერხი ამართლებს და ბოლოს ეს პატარა ბიჭი სამაგალითო სიტყვასაც იტყვის. ეს მაგალითი თავადაც დამიტესტავს და, თქვენ წარმოიდგინეთ, შედეგიც მიმიღია.

ეს კინოში… თუმცა, უამრავი მაგალითის გახსენება შეგვიძლია, როდესაც ადამიანებმა საკუთარ თავზე მუშაობით თუ სხვების, მასწავლებლების, მენტორების, ოჯახის წევრების დახმარებით დაძლიეს ეს პრობლემა. განსაკუთრებით ცნობილ მაგალითებს შეგახსენებთ:
უინსტონ ჩერჩილი, დიდი ბრიტანეთის პრემიერ-მინისტრი – მას ენა ებმოდა და თავდაჯერებულობა აკლდა, თუმცა ბევრი იმუშავა, ხშირად იწერდა თავის გამოსვლებს, სარკის წინ ვარჯიშობდა ბევრს და შედეგმაც არ დააყოვნა – გახდა ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე შთამაგონებელი ორატორი.

ემა უოტსონი – მსახიობი და აქტივისტი ჯულია რობერტსი – მსახიობი, ადელი – მომღერალი, დემოსთენე – ძველი ბერძენი ორატორი, რომელმაც ისე მოინდომა და იმდენი იშრომა, თვით ფილიპე მაკედონელის დამარცხება შეძლო საკუთარი გამოსვლებით… კიდევ უამრავი მსგავსი მაგალითის მოყვანა შეგვიძლია მეც და თქვენც… ეს მაგალითები შეიძლება ინსპირაციადაც იქცეს ჩვენი მოსწავლეებისთვის.

დაბოლოს: საჯარო გამოსვლის უნარი არის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი კომპეტენცია, რომელიც მოსწავლეებს დასჭირდებათ მთელი ცხოვრების განმავლობაში. ჩვენი ვალია, დავეხმაროთ მათ ამ შიშის დაძლევაში. თანმიმდევრული მიდგომით, მოთმინებითა და მხარდაჭერით, შეგვიძლია დავეხმაროთ მოსწავლეებს, გახდნენ თავდაჯერებული საჯარო გამომსვლელები. მთავარია გვახსოვდეს, რომ ეს არის უნარი, რომელიც ვითარდება პრაქტიკითა და გამოცდილებით, და ყველა მოსწავლეს შეუძლია მიაღწიოს წარმატებას სათანადო მხარდაჭერით.

საჯარო გამოსვლის შიში არ არის თანდაყოლილი – ის შეძენილია და, შესაბამისად, შეიძლება მისი დაძლევაც.

ალბათ, ყველას გვახსოვს პირველი შიშის დაძლევის საკუთარი ისტორია, თუნდაც გვახსოვს ის შეგრძნება, როცა პირველად ველოსიპედზე დავსხედით, ან დამოუკიდებლად გავცურეთ, ან, ან, ან… ალბათ, ცოტა შეგვეშინდა კიდეც, მაგრამ თანდათან ვისწავლეთ, დავეუფლეთ და ბოლოს უკვე ჩვენს საყვარელ გასართობად იქცა! საჯარო გამოსვლასთან მიმართებითაც ზუსტად ასეა – ეს არის უნარი, რომელიც ყველას შეუძლია, შეიძინოს.

ჩვენი მოსწავლეები სავსე არიან პოტენციალითა და უნიკალური იდეებით. მათი ხმა მნიშვნელოვანია, დარწმუნებული ვარ, ბევრ მათგანს აქვს საინტერესო აზრები და შეხედულებები, რომლებიც სამყაროს უნდა გაუზიარონ. როცა ვეხმარებით მათ საჯარო გამოსვლის შიშის დაძლევაში, ვაძლევთ არა მხოლოდ ტექნიკურ უნარს, არამედ საკუთარი თავის რწმენას, რომ მათი აზრები ღირებულია და მათი ხმა მნიშვნელოვანია.

შეიძლება, ეს პროცესი მოითხოვდეს მოთმინებას – როგორც მოსწავლისგან, ასევე ჩვენგან. იქნება წარმატებებიც და დაბრკოლებებიც, მაგრამ ყოველი წინ გადადგმული ნაბიჯი უმნიშვნელოვანესია.

ერთი რამ კი ალბათ ყველას უნდა გვახსოვდეს: ოდესღაც ჩვენც ვიყავით იმ მოსწავლის ადგილას – ვნერვიულობდით და ვიძაბებოდით პირველი გამოსვლის წინ. ცოტა ემპათია, გულწრფელი მხარდაჭერა და სწორი სტრატეგიები ბევრ რამეს ცვლის. არ არსებობს „დაბადებით ორატორი“ – არსებობენ ადამიანები, რომლებმაც ისწავლეს, ივარჯიშეს და დაძლიეს შიში.

როდესაც მოსწავლე პირველად გამოდის კლასის წინაშე თავდაჯერებით და წარმატებით ასრულებს პრეზენტაციას – ეს არის ის მომენტი, რომელიც გვახსენებს, რატომ ღირს ამ ყველაფრის კეთება. რადგან ის უნარები, რომლებსაც ისინი დღეს ივითარებენ, მთელი ცხოვრება გაჰყვებათ.

ძალიან მიყვარს სიტყვებზე დაკვირვება.

ალბათ,  გიკითხავთ მოსწავლეებისთვის, რომელი სიტყვის ან წინადადების მოსმენას მოაქვს მათთვის სიმშვიდე, სიხარული, ბედნიერება… მეც ვეკითხები ხოლმე ამას ბავშვებს, ვთხოვ, დაფიქრდნენ და ჩამოწერონ. რა აღარ ამომიკითხავს მათი პასუხებიდან. თითოეული ჩანაწერი ძალიან საინტერესოა. გასათვალისწინებელიც.

გაინტერესებთ, რას წერენ ხშირად? რისი მოსმენა ამშვიდებთ ბავშვებს? დიახ, სწორად მიხვდით და უკვე ამოიკითხეთ კიდეც, როცა სათაურს დახედეთ, ეს არის – არა უშავს.

არა მხოლოდ პატარებს, უფროსებსაც გვჭირდება ხშირად შეგვახსენონ, რომ – არა უშავს! მასწავლებლებმა თითქოს თეორიულად კარგად ვიცით, ძალიან მნიშვნელოვანია, მოსწავლეებს ვასწავლოთ, რომ შეცდომა ტრაგედია არ არის, რომ შეცდომებზე ვსწავლობთ, რომ შეცდომები განვითარების შესაძლებლებლობად შეგვიძლია ვაქციოთ და სხვა, თუმცა პრაქტიკულად ხანდახან გვიჭირს, ამაში დავარწმუნოთ ბავშვები.

ცოტა ხნის წინ ერთი წიგნი წავიკითხე – როდრიგო მუნიოს ავიას ,,იდეალური ოჯახი“. კითხვის დროს ვფიქრობდი,  მწერალმა მე და ჩემს მოსწავლეებს ხომ არ მოგვისმინა და ისე დაწერა-მეთქი, ცხადია, ასე არ ყოფილა, უბრალოდ, მთავარი პერსონაჟი – სკოლის მოსწავლე ალექსი ისეთ თემებზე საუბრობს, რომლებიც ერთნაირად აფიქრებთ მთელი მსოფლიოს ბავშვებს.

როდრიგო მუნიოს ავია გვაცნობს ოჯახს, რომლის უმცროსი წევრი მიიჩნევს, რომ ოჯახში ყველა იდეალურია, მის გარდა, თუმცა ამის გამო არ ითრგუნება და ცდილობს, ამოხსნას ცხოვრებისეული ამოცანები.  მკითხველი ალექსის თვალით აკვირდება მოსწავლის ყოველდღიურობას და მასთან ერთად ეძებს პასუხებს შეკითხვებზე.

ჩემთვის, როგორც მასწავლებლისთვის, დასაფიქრებელი აღმოჩნდა ერთი ეპიზოდი.

,,მასწავლებელმა იკითხა, X კვადრატის კვადრატული ფესვი რამდენიაო. ვიფიქრე, რომ ძალიან მარტივი კითხვაა და პასუხი აუცილებლად X უნდა ყოფილიყო. ოღონდ თქმა ვერ გავბედე. მასწავლებელმა ღრმად ამოისუნთქა და თქვა, რომ მისი კითხვის პასუხი ნამდვილად X-ია. მეც ამოვისუნთქე, ცოტა უფრო მსუბუქად. არ ვიცი ამით რისი თქმა მინდოდა, მაგრამ ასე მოვიქეცი“.

რატომ მიიქცია ამ ეპიზოდმა ჩემი განსაკუთრებული ყურადღება, ალბათ, მიხვდით: არ მეგულება მასწავლებელი, მსგავსი ამბავი თავს რომ არ გადახდენოდეს. მაშინვე ვკითხე საკუთარ თავს ის, რაც აქამდეც არაერთხელ მიკითხავს:

• რატომ ჩუმდებიან ბავშვები?
• რატომ ვერ ბედავენ ხმის ამოღებას?

პასუხი სხვადასხვა იქნება, მაგრამ ერთი ეს არის – ეშინიათ შეცდომისა.

ვინაიდან ეს არის საკითხი, რომელიც აქტუალურია როგორც მასწავლებლებისთვის, ისე მოსწავლეებისთვის, კარგი იქნება, წავუკითხოთ ბავშვებს, შემდეგ კი ერთად ვიმსჯელოთ, რა პრობლემაა წარმოჩენილი და როგორ შეიძლება, ერთი მხრივ, მოსწავლემ გაბედოს ხმის ამოღება და ახსოვდეს, თუ არასწორად იტყვის, არა უშავს, მეორე მხრივ, რა უნდა გააკეთოს ამ მიზნის მისაღწევად მასწავლებელმა.

ვაპირებ, ,,იდეალური ოჯახი“  მკითხველთა კლუბის წევრებს გავაცნო, ინტერესი რომ აღვუძრა, შევთავაზებ, ორმხრივ ჩანაწერთა დღიური შეავსონ. თუ გაინტერესებთ, თქვენც სცადეთ, საინტერესოა, როგორ უპასუხებთ ესპანელ მწერალს:

ანტუან დე სენტ-ეგზიუპერი ხომ გვეუბნება, გახსოვდეთ, საიდან მოდიხართ, არ დაგავიწყდეთ, ბავშვები რომ იყავითო. ჰოდა, მეც მახსოვს ჩემი ბავშვობა და რადგან გამოვცადე, რას ნიშნავს, გეშინოდეს შეცდომისა და ხანდახან ამის გამო შეიძლება დადუმდე, ახლა ვცდილობ, ხშირად ვუთხრა ჩემს მოსწავლეებს: არა უშავს!

ძველი ქართული ლიტერატურის შესწავლა რთული პროცესია, თუმცა, ჩემს გამოცდილებაზე დაკვირვებით, ყოველი ტექსტის მოშინაურება შესაძლებელია. რამდენიმე ასეული წლის წინანდელი ლექსიკა დღეს გაუგებარია. ძველი, დავიწყებული სიტყვები მხოლოდ კონკრეტულ ტექსტში ცოცხლობენ და მათი შესწავლისთვის მიზანმიმართული აქტივობების მოფიქრება პირველი ნაბიჯია გაგება-გააზრების ეტაპზე გადასასვლელად.

სტატიაში გთავაზობთ სიტყვის ბარათებს, რომლებიც „ვეფხისტყაოსნის“ ლექსიკის შესასწავლად დავამზადე.

სიტყვის ბარათების აღწერა

მართკუთხედის ფორმის ერთ ბარათზე დავიტანე: ერთი სიტყვა და სტრიქონი, საიდანაც სიტყვა შევარჩიე, სტროფის ნომერიც ამავე გვერდზეა მითითებული.

მეორე ბარათზე კი წერია პირველ ბარათზე გამოტანილი სიტყვის თანამედროვე სალიტერატურო ენით განმარტებული მნიშვნელობა.

როგორ ვიყენებთ?

ბარათების დამზადების პროცესში ძალიან ბევრს ვფიქრობდი იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა გამომეყენებინა ბარათები ისე, რომ მეათე კლასის თითოელი მოსწავლე დაინტერესებულიყო და ხალისით ჩაბმულიყო პროცესში. ასეთი რამ მოვიფიქრე:

• სიტყვები გავანაწილე ოთხი ჯგუფისთვის – თითოეულისთვის 22 ბარათი (11 ბარათი სიტყვა და სტრიქონი, 11 კი – სიტყვის განმარტება);
• გაკვეთილი დავიწყე საშინაო დავალების ინსტრუქციის გაცნობით და ბავშვებისთვის მოფიქრებული ინსტრუქციის მიხედვით დაწერილი თემის წაკითხვით;
• მოსწავლეებს ვუთხარი, რომ გაკვეთილის ბოლოს უნდა შეერჩიათ ერთი სიტყვა, რომლის მიხედვით თავისუფალ თემას დაწერდნენ;
• შემდეგ დავურიგე პირველი ბარათები (სიტყვა და სტრიქონი), თითოეულს უნდა ამოეწერა რვეულში სიტყვა და განმარტება მოეფიქრებინა, თუ არ იცოდა კონკრეტული სიტყვის მნიშვნელობა, სტრიქონის წაკითხვა კონტექსტის გააზრებაში დაეხმარებოდა;
• მას შემდეგ, რაც ჯგუფებმა კუთვნილ სიტყვებს განმარტებები მიუწერეს, დავურიგე მეორე ბარათები (სიტყვის განმარტებები) და ამჯერად ჯგუფს უნდა დაეწყვილებინა ბარათები;
• ბოლოს ბარათებზე დატანილის სიტყვების მიხედვით პროგრამაში kahoot აკინძული ვიქტორინა შევთავაზე. კლასი წინასწარ გავაფრთხილე, რომ პროგრამა გადმოეწერათ. ამჯერად თითოეული მოსწავლე ამთლიანებდა გაკვეთილზე ნაბიჯ-ნაბიჯ მიღებულ ცოდნას;
• დავამზადე პოსტერი, რომელზეც დავწერე ბარათებში გამოყენებული სიტყვები. ბოლოს უნდა გვეთამაშა ამგვარად – წყვილი გამოდიოდა დაფასთან, ბუშტის გადაგდებისას ერთი ამბობდა სიტყვას პოსტერიდან, მაგალითად, კანჯარი და მეორეს კი განმარტების ამოკითხვა და ხმამაღლა გაჟღერება უნდა მოესწრო.
• 40-ზე მეტი სიტყვის ბარათის შესწავლას ორი გაკვეთილი დასჭირდა, მესამე გაკვეთილზე პრეზენტაცია უნდა წარადგინონ კლასის წინაშე ჯგუფებმა და ერთმანეთს გააცნონ ჯგუფის მიერ შესწავლილი სიტყვები. ბოლოს კი რომელიმე სიტყვის მნიშვნელობა მოძრაობით გააცოცხლებენ და კლასი მნიშვნელობას გამოიცნობს.
• გასასვლელ ბილეთებს, როგორც წესი, წერილობითი ფორმა აქვს. ბოლო დროს ამგვარი რამ მოვიფიქრე, ზარის დარეკვის დროს კართან ვდგები და მოსწავლემ კუთვნილი შესვენების გამოყენების უფლების „მოსაპოვებლად“ უნდა მითხრას სამი რამ, რაც გაკვეთილზე დაამახსოვრდა. სიტყვის ბარათებზე მუშაობის შემდეგ ბავშვები დერეფანში გადიოდნენ და მიტოვებდნენ სიტყვებს: გენუკვი, ჩაღანა, ყაბაჩა, ბალახში, მანგი, ჯადვარი… ეს მომენტი ჩემი შრომისა და ფიქრის ულამაზესი, დაუვიწყარი უკუკავშირი იყო. სიხარულს ვერ ვიტევდი იმის ყურებისას, მეათეკლასელები, რომლებიც უმეტესად უხალისოდ სხედან გაკვეთილზე, სიტყვის ბარათებზე მუშაობისას ინტერესით იყვნენ ჩაბმულნი და, რაც მთავარია, საგაკვეთილო პროცესში ყველა მოსწავლის ჩართვა შევძელი.

გიზიარებთ თემას, რომელიც სტატიის დასაწყისში ვახსენე. პირადი მაგალითი წერის სწავლებისას უმთავრესია. მეორე დღეს მოსწავლემ კლასის წინაშე წაიკითხა თემა სახელად წინწალი და ესეც პირად საჩუქრად მივიღე.

მე შევარჩიე სიტყვა გენუკვი. აქვე უნდა აღვნიშნო, რომ სიტყვათა განმარტებებისთვის გამოვიყენე თამაზ ვასაძისეული კომენტარებით გამოცემული „ვეფხისტყაოსანი“ (გამომცემლობა „დიოგენე“).

თავისუფალი თემა ჩემი დღიურდან:

„მე შევარჩიე სიტყვა გენუკვი, რომელსაც პოემის ერთ-ერთ ეპიზოდში  ამბობს თინათინი. ავთანდილთან პირისპირ დარჩენილი უმხელს, რომ ავთანდილის მიჯნურობა შეუტყვია და მასაც უყვარს იგი. ნადირობისა და უცხო მოყმის ნახვას ახსენებს და საკუთარ განცდებს აღწერს, თუ როგორ დაითრგუნა ამ უცნაური შეხვედრის შემდეგ:

„მას უკანით გონებამან მისან ასრე დამამხოცა,

შენ გენუკვი მონახვასა, კიდით კიდე მოჰლახო ცა“.

შენ გთხოვ მონახვას, თუნდაც ამისთვის მთელი სამყაროს შემოვლა დაგჭირდესო.

სიტყვა გენუკვი თამაზ ვასაძისეულ კომენტარებში ამგვარად არის განმარტებული: გევედრები.

ვედრება – ეს ის მდგომარეობაა, როდესაც ერთი ადამიანი მეორეს მთელი არსებით მიენდობა და მის იქით გზა აღარ აქვს.

გენუკვი – ნეტავ, რას ფიქრობს პოემაში იმ წამს ავთანდილი, როცა ეს სიტყვა ესმის საყვარელი ადამიანისგან?

სანუკვარი მახსენდება გენუკვის გაგონებისას.

საინტერესოა, ეტიმოლოგია სიტყვისა გენუკვი. სანუკვარი ნიშნავს საოცნებოს, ერთადერთს, უცხოს.

ფაქტია, თინათინმა იცის სწორი სიტყვების საჭირო დროს გამოყენება. ჭკვიანი ქალია. პოემის მამოძრავებელი ძალა. რომ არა თინათინის თხოვნა, პოემაში მოვლენები გაიყინებოდა.

რაც შეეხება ჩემს ცხოვრებაში ამ სიტყვას – გევედრები, რატომღაც ჩემი შვილები და მათთან ურთიერთობა მახსენდება. ძლიერი სურვილის დროს ვიყენებთ, როგორც წესი, და ჩვენც წინააღმდეგობას ვერ ვუწევთ ერთმანეთის ძლიერ სურვილებს.

თხოვნა – გთხოვ, გევედრები, გეაჯები, გემუდარები, გენუკვი – ადამიანებს შორის ურთიერთობას ათბობს, თანაგანცდას საჭიროებს მეორე ადამიანის მოსმენა, მის ტყავში შეძრომა და მისი თვალებიდან მოვლენების დანახვა.

მეც ხშირად მაქვს თხოვნა თქვენთან, ბავშვებო: გიყვარდეთ ერთმანეთი, საკუთარი თავი, მადლიერებით სავსე გული გქონდეთ, წვრილმანებით გახარება შეგეძლოთ, ინტერესების მრავალფეროვნებაზე იზრუნოთ, გაჯეტებთან გატარებული დრო შეამციროთ და წიგნები იკითხოთ.

შემისრულებთ?“

ჩემ მიერ აღწერილი სასწავლო რესურსის უკეთ აღსაქმელად გთავაზობთ ვიდეოჩანაწერს:

https://www.youtube.com/watch?v=nXUoVjv_bZ4

რამდენიმე დღის წინ სკოლაში ჩემი ხელით შეკერილი და წიგნების მიხედვით მოხატული 25 ბალიში მივიტანე. ამ დღისთვის 7 თვე ვემზადებოდი. ბალიშები 24 მერვეკლასელისა და მათი დამრიგებლისთვის შევკერე. ჩანაფიქრს საიდუმლოდ ვინახავდი. ამ სტატიაში გიამბობთ იდეის დაბადების, დასახული მიზნისა და პროცესის შესახებ.

მეოთხე შვილის დაბადების გამო ერთი წელი დეკრეტულ შვებულებაში გავატარე. ამ დროის განმავლობაში ხშირად ვფიქრობდი ჩემს მოსწავლეებზე, სკოლაში არსებულ პრობლემებზე. ქალაქის მრავალრიცხოვან სკოლებში რთულია თითოეულ ბავშვთან ინდივიდუალური ურთიერთობა. დრო კი ელვის უსწრაფესად მიქრის, ბავშვები იზრდებიან და მათზე დაკისრებული პასუხისმგებლობა მასწავლებლებს მყისიერი ქმედებისკენ გვიბიძგებს. ამ ფიქრების კვალდაკვალ იდეა დამებადა, რომ თითოეული მოსწავლისთვის შემეკერა ბალიში და წიგნების მიხედვით მომეხატა. უთვალავჯერ წარმოვიდგინე, როგორ გავახარებდი ბავშვებს. პირველი ბალიშის შეკერვისას კი გადავწყვიტე, წაკითხული წიგნების შესახებ ვიდეო ჩამეწერა და ჩემს Youtube-არხზე ამეტვირთა. ამგვარად შემექმნა საგანმანათლებლო რესურსი, რომელიც კოლეგებს, მშობლებს, ბავშვებს წიგნის წაკითხვის სურვილს აღუძრავდა.

ასე რომ, გადაიკვეთა რამდენიმე მიზანი: 1. თითოეულ მოსწავლეს ეგრძნო, რომ მასზე ვფიქრობ, ვზრუნავ; 2. საგანმანათლებლო, საჭირო და საინტერესო რესურსის შექმნა; 3. წიგნიერების პოპულარიზაცია, რადგან შეკერილ ბალიშს, რომელიც მოსწავლისთვის შერჩეული წიგნის მიხედვით ვხატავ, საჩუქრად გადავცემდი და მასთან ერთად მოსწავლეს შინ ვატანდი წიგნს. გარკვეული დროის განმავლობაში მან უნდა წაიკითხოს ჩემ მიერ მისთვის შერჩეული წიგნი და ბოლოს კი ლიტერატურულ კაფეში წარადგენს წაკითხულ წიგნს; 4. ჩემი შვილებისა და მოსწავლეებისთვის  პირადი მაგალითი იმისა, თუ როგორ შეიძლება თავისუფალი დროის ნაყოფიერად გატარება, შემოქმედებითი უნარების გამოყენებით ყოველდღიურობის გახალისება, წიგნის კითხვის გადატანა სხვა სივრცეში; 5. ჩემთვის პროცესი ძალიან სასიამოვნოა, ერთგვარი თვითერაპიაა, ავი ფიქრების განსადევნი საშუალება.

ბალიშები

ბალიშების კერვისას გამახსენდა, რომ ჩემი 11-წლიანი მასწავლებლობის განმავლობაში ყველა სკოლის მოსწავლისთვის მქონდა შეკერილი ბალიში. ყველაფერი კი მაშინ დაიწყო, როცა 10 წლის წინ სოციალურ ქსელში პოეტისა და საბავშვო მწერლის, ლელა ცუცქირიძის, გამოქვეყნებული ფოტო ვნახე. ლელას თავისი ხელით შეკერილი ბალიში მარო მაყაშვილის დღიურის მიხედვით მოეხატა. ამ ამბავმა შთაგონებით ამავსო და მაშინ დავიწყე ბავშვებისთვის ბალიშების შეკერვა და წიგნების მიხედვით მოხატვა.

ბამბის ფერად ნაჭრებსა და „სინტიფონს“ ლილოში ვყიდულობ, ნაჭრის წყალგამძლე საღებავებსა და ფლომასტერებს კი – საკანცელარიო მაღაზიებში.

თავდაპირველად ვჭრი ბალიშისპირებს, ვაუთოებ, ვკერავ, შემდეგ ზედ საგანგებოდ შერჩეულ ილუსტრაციას ვხატავ, ვწერ წიგნის სათაურს, ავტორის სახელსა და გვარს, ციტატას  წიგნიდან, ვავსებ „სინტიფონით“ და ბოლო გვირისტს ვავლებ.

საკითხავი ლიტერატურის შერჩევა

ამ ეტაპზე ოთხ კლასს (მეექვსე, მეათე და მერვე კლასები) ვასწავლი, სულ 107 მოსწავლეს. თავდაპირველად მერვეკლასელებისთვის დავიწყე წიგნების კითხვა. საკითხავი ლიტერატურაც მათი ასაკობრივი ინტერესების, გაწაფული კითხვის მზაობისა და ჩემს პირად გამოცდილებაზე დაყრდნობით შევარჩიე.

ძალიან საინტერესო პროცესი იყო ლიტერატურის შერჩევის პროცესი. წიგნები ჩემი სახლის ბიბლიოთეკიდან მოვაგროვე. 25 წიგნიდან მხოლოდ სამი წიგნი არ მქონდა წაკითხული, დანარჩენი წიგნები კი ხელახლა საგულდაგულოდ წავიკითხე. საკითხავი ლიტერატურა მოიცავდა სხვადასხვა ჟანრის თანამედროვე და კლასიკოს, ქართველ და უცხოელ ავტორებს, ერთ ავტობიოგრაფიულ წიგნსა და ერთიც საინფორმაციო ხასიათის ტექსტს:

წიგნების სათაურები და ავტორები:

1. „მომო“, მიხაელ ენდე;
2. „ჩემი მეგობარი ლარსი“, იბენ აკერლი;
3. „ჩუმად უნდა იჯდე“, თამარ გეგეშიძე;
4. „კუდამელა ბოგის თავგადსავალი“, მარიამ ჯამდელიანი;
5. „შენს წერილებს ლეიბის ქვეშ ვინახავ“, ასტრიდ ლინდგრენისა და სარა შვარტის მიმოწერა;
6. „მე, ქეთო და კოტე“, თეა ლომაძე;
7. „ნოემბრის მიწურულს“, ტუვე იანსონი;
8. „ჩემი გზა“, ემინემი;
9. „განძის კუნძული“, რობერტ ლუის სტივენსონი;
10. „ბიჭი, რომელიც ვარსკვლავებთან ცხოვრობდა“, ჯორდი სიერა ფაბრა;
11. „შეუჩერებლები“, იუვალ ლოახ ჰარარი;
12. „სიყვარულით, ელლი“, კატო ჯავახიშვილი;
13. “ბალადა გატეხილ ცხვირზე“, არნე სვინგენი;
14. „უფლისწული და მათხოვარი“, მარკ ტვენი;
15. „ჰობიტი“, ჯ.რ.რ. ტოლკინი;
16. „ჰაულის მოსიარულე ციხე-კოშკი“, დაიანა უინ ჯონსი;
17. „ნისლებში და ნისლებს მიღმა“, ნატო დავითაშვილი;
18. „გონების მიღმა“, შერონ დრეიპერი;
19. „ჩვენი საოცარი რეკორდი“, ჯენი პირსონი;
20. „ხიდი ტერაბითიაში“, ქეთრინ პატერსონი;
21. „ჯადოქრის ქუდი“, ტუვე იანსონი;
22. „ყაჩაღის ასული რონია“, ასტრიდ ლინდგრენი;
23. „ამბავი ლილე იროელისა“, ნატო დავითაშვილი;
24. „უჩინარი სახლი“, თეა თოფურია;
25. „დაკარგული სიტყვების ლექსიკონი“, დიანა ანფიმიადი.

ვიდეოჩანაწერები

Youtube-არხისთვის თითოეულ წიგნზე ვიდეო ჩაწერა საინტერესო და შრომატევადი საქმე აღმოჩნდა. პირველი ვიდეო 17 ოქტომბერს ავტვირთე და მსმენელს გერმანელი მწერლის, მიხაელ ენდეს რომანი „მომო“ გავაცანი (აზროვნების აკადემიის გამომცემლობა). გადავწყვიტე, რომ 110 წიგნის შესახებ ჩავწერ ვიდეოს – 107 მოსწავლესა და სამ დამრიგებელს. ამ ეტაპზე გამოქვეყნებული მაქვს 26 წიგნის შესახებ გადაღებული ვიდეო.

თითოეული ვიდეოს გადაღებისას საგულდაგულოდ ვემზადები. პროცესი ამგვარია: წიგნის წაკითხვა, დღიურში საუბრის თემის შესახებ მოკლე ჩანაწერების ჩანიშვნა, დროის გამოძებნა და ვიდეოს ჩაწერა.

ატვირთული ვიდეოჩანაწერების შესახებ თითოეული მსმენელის გამოხმაურება, უკუკავშირი ძალიან მახარებს. ამასობაში, უკუკავშირი მივიღე ნაცნობი და უცნობი კოლეგებისგან, მშობლებისგან, მოსწავლეებისგან.

აქვე უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ვიდეოჩანაწერების ადრესატები ზრდასრული ადამიანები აღმოჩნდნენ, მათთვის ვსაუბრობ, მათ მივმართავ, რადგან, ჩემი აზრით, საბავშვო ლიტერატურა მასწავლებლებისა და მშობლებისთვის მთავარი სამარჯვია და აღზრდის რთულ გზაზე უზარმაზარ დახმარებას გვიწევს. ამიტომ რაც უფრო მეტი მასწავლებელი წაიკითხავს საბავშვო ლიტერატურას, მით უფრო დადებითად აისახება ჩვენი ქვეყნის საგანმანათლებლო პროცესზე.

ბალიშები სკოლაში

და აი, შვიდი თვის შემდეგ, როგორც იქნა დადგა საოცნებო დღე – ბალიშების სკოლაში მიტანისა და ბავშვებისთვის საიდუმლოს გამხელის დრო. არცერთმა მერვეკლასელმა არ იცოდა ჩემი ჩანაფიქრის შესახებ. თავდაპირველად მინდოდა, რომ ოთხივე კლასისთვის ერთდროულად მიმეტანა სკოლაში ბალიშები და ყველა ერთად გამეხარებინა, მაგრამ ზაფხულის არდადეგები კარს მოგვადგა, შინ კი ვეღარ ვტევდი ამდენ ბალიშს. წინასწარ სათითაოდ გავრეცხე და მეცხრე სართულის აივნის თოკებზე გამოვფინე მრავალფეროვანი ლიტერატურული გალერეა. ცაში მერცხლები დაფრინავდნენ, ქარი კი მოხატულ ბალიშებს აფრიალებდა.

ყუთში ერთ ბალიშთან ერთად მოვათავსე 25 წიგნი. საკლასო ოთახში შევიტანე და მოსწავლეებს ვთხოვე ვარაუდების გამოთქმა ყუთში დამალული 2 ნივთის შესახებ.

რა აღარ თქვეს: ჩირაღდანი, საშინაო დავალებების ძველი რვეულები, „ვეფხისტყაოსანი“, საკერავი მანქანა, ნაჭრები, „ბაში-აჩუკთან“ დაკავშირებული ნივთები…

დაფაზე დავწერე სიტყვა სიხარული და ვთხოვე, თითოეულს ეთქვა ერთი რამ, რაც ამ სიტყვის გაგონებისას ახსენდებოდათ.

შემდეგ განმარტეს სიხარული.

საიდუმლოს გამხელის დრო რომ დადგა, კარზე კაკუნი გაისმა. გაღებული კართან კი ვეებერთელა ატმისფერი ტომრები იდო. ასე გაიგეს ბავშვებმა სიურპრიზის შესახებ.

ბავშვებს სათითაოდ გადავეცი მოხატული ბალიში და წიგნი. შევთანხმდით, რომ ორ კვირაში შევიკრიბებით და ლიტერატურულ კაფეში წარადგენენ წაკითხულ წიგნს, წარდგენის ფორმად კი მოხატული ბალიში გვექნება.

შინ რომ ვბრუნდებოდი, სკოლის კარში მერვეკლასელი გოგო-ბიჭები გადიოდნენ – ზოგს იღლიაში ამოეჩარა ბალიში, ზოგს თავზე შემოედო, ზოგს გულზე მიეხუტებინა, თითქოს ბალიშები გაცოცხლდნენ და დამოუკიდებლად მიემგზავრებოდნენ ახალი თავგადასავლებისკენ.

ახლა მეექვსე კლასისთვის დავიწყე საკითხავი ლიტერატურის შერჩევა და უკვე ორი ბალიში შევკერე.

სტატიას დავასრულებ ამერიკელი ფსიქოლოგისა და მოაზროვნის, ერიხ ფრომის, მოსაზრებით, რომელიც რამდენიმე წლის წინ მის ნაშრომში „სიყვარულის ხელოვნება“ ამოვიკითხე და, შეიძლება ითქვას, მასწავლებლობისას ჩემი მამოძრავებელი ძალა გახდა:

„ყველაზე მნიშვნელოვანი არა მატერიალური ნივთების, არამედ ადამიანურ ფასეულობათა გაცემაა. რას აძლევს ერთი ადამიანი მეორეს? აძლევს საკუთარ თავს, ყველაზე ძვირფასს, რაც გააჩნია, საკუთარ სიცოცხლეს. აქ არ არის აუცილებელი იგულისხმებოდეს სიცოცხლის მსხვერპლად გაღება – არამედ, მხოლოდ გაღება იმისა, რაც ცოცხალია ადამიანში. ის გასცემს საკუთარ ინტერესებს, გაგებას, ცოდნას, იუმორს, დარდს – ყველა გამოვლენასა და გამოხატულებას იმისა, რაც მასში ცოცხალია. ამგვარი ქმედებით სხვა ადამიანს ამდიდრებს, ზრდის მასში სიცოცხლისუნარიანობის შეგრძნებას, ამ განცდის საკუთარ თავშივე გაზრდით. გასცემს უანგაროდ;  გაღება თავისთავად მძაფრი სიხარულია. გაცემისას ადამიანს არ შეუძლია გვერდი აუაროს სიახლის შეტანას სხვის ცხოვრებაში და შემდგომ, რასაც იგი წარმოშობს, მასზევე აირეკლება. […] ამრიგად, მეორე ადამიანსაც ეძლევა საშუალება, გასცეს და თავადაც გაიზიაროს ბედნიერება, გამოწვეული იქიდან, რაც მათ ცხოვრებაში შემოვიდა. გაცემის ქმედებაში რაღაც იბადება და ორივე ადამიანი მადლიერია იმ სიახლისა, რომელიც მათთვის იშვა“. (ფრომი 2017, 36)

ეს არის ჩემი Youtube-არხი, სადაც შეგიძლიათ იხილოთ მოხატული ბალიშებით წარდგენილი წიგნების შესახებ ჩაწერილი ვიდეომასალა:

https://www.youtube.com/@%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ფრომი, ერიხ. 2017. სიყვარულის ხელოვნება. თარგ. ეკატერინე შაქარაშვილი. რედ. ელენე სრალიძე. თბილისი: აზრი

იყო იდეალური. მასწავლებელი ეს ერთგვარი მახე და ჩიხია. .ამ დროს  ვცდილობთ ვიყოთ ყველაფრისთვის მზად, ვუპასუხოთ ყველა კითხვას. ვიყოთ მომთხოვნები, ამასთანავე მეგობრულები.  მაგრამ სად გადის ზღვარი?

ფილმი *„The Kindergarten Teacher“* არ არის ტიპური სასწავლო დრამა. მასწავლებელი, რომელიც შთაგონებულია მოსწავლის პოეზიით, იმდენად ეძლევა მის იდეალს, რომ გასცდება ზღვარს. მან გააზრებული გადაწყვეტილება მიიღო? არა. მაგრამ რა ხდება ამ გადაცდომაში — პედაგოგის სიგიჟე თუ მისი უმწეობა სამყაროს წინაშე, სადაც პოეზია დაკარგულია?

ამ ფილმმა რაღაც უცნაური სიმშვიდე მომიტანა. არაიმიტომ, რომ გავამართლე პერსონაჟის საქციელი — არამედ იმიტომ, რომ ვიგრძენი: მასწავლებელიც ცდება. და ეს შეცდომა სულაც არ შლის მის განცდას, რომ სილამაზეს ეძებდა. ის უბრალოდ დაიღალა. და ეს სევდიანი ადამიანური დაღლა მეც ძალიან მეცნო.

მასწავლებლობა ემოციური გზაა — ზოგჯერ ვერ ვხედავთ მოსწავლის ნიჭს, ზოგჯერ — ვაფერხებთ. ზოგი შეცდომა ჩვენს პროფესიულ ბიოგრაფიაში არ იწერება, მაგრამ გულში გრჩება. ფილმი გვეუბნება: ესეც ნაწილია. და სანამ პასუხს ვეძებთ, მთავარია, საკუთარ თავში საკმარისი ადგილი დარჩეს შეცდომისთვისაც.

ეს კი გვხდის ადამიანად. და სწორედ ამიტომ ვართ მასწავლებლები — ადამიანები, რომლებსაც უფლება აქვთ გზადაცდენის, რათა გზა სანდოდ გააგრძელონ ბავშვებმა.

ამ ფილმში ყველაზე მნიშვნელოვანი სათქმელი ისაა რომ მასწავლებელიც ცდება.

რას გვასწავლის შეცდომა?

1. შეცდომა ფოკუსის შეცვლის სიგნალია.
    როცა გაკვეთილზე მიდიხარ ერთი მოლოდინით და ვითარება სხვაგვარად ვითარდება — ეს არაა პროფესიული მარცხი. ეს მოწვევა ცვლილებაზეა.
2. შეცდომა ინდივიდუალური მიდგომის საწყისია.
    ზოგჯერ მასწავლებელი სტანდარტს ებღაუჭება — და ავიწყდება, რომ ბავშვებს განსხვავებული საჭიროებები აქვთ. შეცდომა გვაჩვენებს, რომ ერთი ჩარჩო ყველას ვერ მოერგება.
3. შეცდომის აღიარებით ურთიერთობა გამყარდება.
    როცა მოსწავლეს გულწრფელად ვუტყდებით: „შეიძლება ამჯერად არასწორად მივუდექი“, ის იწყებს ნდობას.
4. შეცდომა ზრდის მოდელია.
    თუ გვინდა, რომ მოსწავლეებს არ შეეშინდეთ მარცხის, პირველ რიგში მასწავლებელს უნდა ჰქონდეს გამბედაობა საკუთარ შეცდომასთან მშვიდად ყოფნის.

როგორ გამოვიყენოთ ეს ?

• გაკვეთილის შემდეგ ჩვევა: დღის ბოლოს საკუთარ თავს დაუსვი სამი შეკითხვა:
  რა გამომივიდა კარგად?
   რა ვისწავლე მოსწავლეებისგან?

„გულის სიღრმეში ყველა მასწავლებელს ეშინია რომ მისი მოსწავლეები ისე არ მოექცნენ, როგორც ის თავის მასწავლებელს ექცეოდა.“

პატარა ბიჭი , მზისგან გადაყვითლებულ მინდორში, მიტოვებული სახლის წინ იდგა. ამბობდნენ რომ ეს სახლი მღვდლის იყო , იმ დროში  როცა ხალხს ღმერთი ჯერ კიდევ სჭირდებოდა.

თუ ახლა ამ სახლს გადაწვავდა ნახშირი დარჩებოდა და ამ ნახშირს მეზობელ დიდ ქალაქში გაყიდდა, ყველა დროში არიან  ადამიანები თავის გადასარჩენად ცუდის გაკეთება რომ უწევთ ხოლმე. ის სუსტი იყო, თანასოფლელებივით ტყიდან  მძიმე მორების თრევა არ შეეძლო.

ამიტომ აირჩია, სოფლისგან მოშორებით მდგარი ძველი სახლი, რომელსაც გორაზე მდგარი თეთრი სალოცავი დასცქეროდა.

ბიჭმა ხმელი ბალახის ბღუჯას ცეცხლი მოუკიდა და სახურავში შეაგდო. არ გაქცეულა, სახლი შორს იდგა და  უპატრონო სალოცავის მეტი ვერაფერი დაინახავდა.

ფიჭვისგან გამოთლილი კოჭები და ფიცრები უცბად აპრიალდნენ. ამოვარდნილმა ალმა სახეში ამოჰკრა ბიჭს, ის შეხტა, ბალახზე ფეხი გაუცურდა და ცეცხლში ჩავარდა.

უნაკვერჩხლოდ დაიფერფლა სახლი, ნაკვერჩხალს მხოლოდ ეკლიანი ხეები ტოვებენ.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

სკოლა რელიგიური იყო, მოსწავლეები გაკვეთილს ლოცვით იწყებდნენ და მათ თავზე მწერლებთან ერთად წმინდანებიც დასცქეროდნენ.  ხალხს ახლა ეპოვა თავისი წილი ღმერთი: უშნო, მანკიერი და სასტიკი.

სამასწავლებლოში  კედელზე სოფლის მოძღვრის ფოტო ეკიდა, რომლის ნათქვამის უპირობოდ სჯეროდა იმ ხალხს, მოძღვარი ამბობდა რომ მეორედ მოსვლისას სწორედ ამ სოფლის კლდოვანი გზით მოვიდოდა მაცხოვარი და სამსჯავროს სწორედ იმ ენაზე ჩაატარებდა რომელ ენაზეც ამ სოფელში ლაპარაკობდნენ.

მოძღვარი მათ ეუბნებოდა რომ მათი სოფელი ღვთისმშობლის წილხვედრი იყო და მისი მფარველობით გადარჩებოდნენ. ხალხსაც სჯეროდათ,მასწავლებლებიც და მშობლებიც ფიქრობდნენ რომ წმინდა მარიამი, მათ შვილებს უპირობოდ დაიფარავდა და გადაარჩენდა. მღვდელი მიხრწნილი იყო, მნათე და დიაკვანი ამბიიონზე დიდებული ტახტით გამოაჩოჩებდნენ ხოლმე. როგორც აფრიკელი ტომები მკვდარ, გაფიჩხულ წინაპარს, ქოხის წინ თაყვანის საცემად.სად იყო სამართალი, თორემ მოძღვარს კოცონში ჩაწვა ეკუთვნოდა, თავისი მრევლის თვალების დაბრმავებისთვის. შეიძლება თვითონაც არ უნდოდა რომ გაეღმერთებინათ, მაგრამ დაჰყვა, შეიტკბო და შეიფერა.

მას ცოცხალ წმინდანს ეძახდნენ. თუმცა ის არც ცირკის არენაზე შეუგდია ვინმეს ლომების პირისპირ, არც სვეტზე მდგარა მშიერი და მწყურვალი. არა მას ფუფუნება უყვარდა, უნახავის სიყვარულით. მისი შარავანდედით დაბრმავებული მღვდელი,  ვერ ხედავდა მის მანკიერებას, ვერც იმას რომ მღვდელი დიდი ხანია მკვდარი იყო. უბრალოდ მნათე და დიაკვანი მალავდნენ ამ ამბავს, იმიტომ რომ მღვდელი იმას ამბობდა რომ მეორედ მოსვლა, სწორედ მის სიცოცხლეში მოხდებოდა.

ყველა მასწავლებელი მარხვის სათნოებაზე საუბრობდა. მარხვის გახსნილებისას გემრიელად მიირთმევდნენ, ამ დროს ბავშვები მშივრები დალაწლაწებდნენ დერეფანში. იქ იმ სოფელში ფურებზე უფრო მეტს ფიქრობდნენ ვიდრე ბავშვებზე. კოჭლი მასწავლებელი ჯიბით უზიდავდა ბავშვებს მასწავლებლების მონარჩენ საჭმელს.

მასწავლებლებს ქვეყნის შორეული სალოცავების მოლოცვა უყვარდათ, და ყველა განსხვავებულის ცეცხლში დაწვაზე ოცნებობდნენ.ერთადერთი ვინც მათ არ დასდევდა ხაზვის მასწავლებელი იყო, საერთოდაც ის ერთადერთი იყო ვინც ბავშვებს გაკვეთილს ლოცვით არ აწყებინებდა, ის არ დადიოდა სხვა მასწავლებლებივით ღმერთის დასაცავ ხმაურიან დემონსტრაციებზე.  „ რელიგია მისგან გაუბედურებული ბევრი მინახავს, გაბედნიერებული კი ნაკლები,  თავიანთი წმინდა წიგნებით ისე იწამლებიან რომ, მზად არიან სხვებს თვალები გამოსთხარონ“ – ამბობდა ის როცა მოსწავლეებთან სვამდა ხოლმე. არადა მას სწამდა ღმერთის ყველა მასწავლებელზე მეტად, უბრალოდ ღმერთის მსახურები სძულდა რომლებიც ერთი პირით ეშმაკს წყევლიდნენ და მეორე პირით ემადლიერებოდნენ მას, რადგან ის აჭმევდათ.

მასწავლებელი  კოჭლი იყო, ნამლევა, წრიპინა ხმიანი.

არ უყვარდა ის საქმე რასაც ასწავლიდა.  მაგრამ რა ექნა ?! კოჭლები იმ სოფელში შიმშილით იხოცებოდნენ.

ის სულ ერთ, ამოჩემებულ წინადადებას ამბობდა: „ ცხოვრებაში სწორი ხაზების გავლება აუცილებელი არაა.“  ის ერთთავად ღუმელზე ნახშირით ხატავდა, როცა გაკვეთილი მშვიდი იყო, ხატავდა კლდეს გორაკზე და კლდისპირას ფიჭვების ჩრდილში ქოხს. როცა ბავშვები ტირილამდე ამწარებდნენ,  ცეცხლმოკიდებულ ალში გახვეულ სახლს. მე მათზე ვფიქრობ, ისინი კი გულს მგლეჯენ, ამბობდა ის. მას ჯერ კიდევ ვერ ესწავლა რომ, თუ გინდა გული არ გაგისკდეს, ყურები უნდა მოიყრუო და თვალები დაიბრმავო.

ბავშვები მის გაკვეთილზე მხოლოდ გასართობად ადიოდნენ, ანდა რატომ უნდა მოეკლათ თავი იმ საგნის სწავლისთვის რომლის მასწავლებელიც ამბობდა, რომ არასოდეს გაეკეთებინათ ის საქმე რომელიც არ მოსწონდათ.  არადა მასწავლებელები სწორედ თავისუფლებას ვერ პატიობენ ბავშვებს, რადგან ის არასოდეს ჰქონიათ. თანაც ამ მასწავლებლის არ ეშინოდათ, მას სხვებისგან განსხვავებით ცემა არ შეეძლო. განსაკუთრებით ერთი ბიჭი უყვარდა, ეხვეწებოდა რომ ეხატა რადგან ამის ნიჭი ჰქონდა.. ამის გამო ვითომ ვერ ამჩნევდა რომ ის ბიჭი მას  დასცინოდა და საერთოდ არ ფიქრობდა იმაზე რომ ხატვა შეიძლებოდა მას კარგად გამოსვლოდა. ბავშვები დიდებზე სასტიკები არიან, თუმცა მათ არ იციან ამის შესახებ.

საერთოდაც ბავშვები ამ მასწავლებელს იმის გამოც დასცინოდნენ რომ მას, მათი მშობლებიც იგდებდნენ აბუჩად. ცოლს ვერ იჭერს, მაგან ბავშვები როგორ უნდა დაიჭიროსო. ამას  ხშირად მასვე ასმენდნენ, იმ სოფელში, დიდი გული მხოლოდ უბედურებთან ჰქონდათ, ძლიერებს უჩუმდებოდნენ.

მასწავლებელს უპატრონო ძაღლივით უყვარდა ქელეხები.  ამიტომ ხალხს მისი ნამდვილი სახელი დავიწყებოდა და ყველა „ ქელეხის ძაღლს“ ეძახდა.  შვილმკვდარი მამასავით ანგარიშმიუცემლად ჭამდა, თითქოს ეს ბოლო ჭამა იყო მისი და მას შემდეგ უდაბნოში მიდიოდა სამარხულოდ.

მაგიდაზე მორჩენილ თევზსა და ხორცის ნაჭრებს ფართხუნა პიჯაკში ილაგებდა. სახლისკენ მიმავალ ორღობეში ეწუნწკლებოდა ნაქურდალი საჭმლის წვენი. მის სოფელ ” ქვაბში” ამის გამო , ქელეხის ძაღლს ეძახდნენ და უბოროტოდ დასცინოდნენ. ის არ იყო, ანგარიშგასაწევად წარმოსადეგი ღვარძლიანად რომ დაეცინათ.

მას სკოლიდან მხოლოდ იმიტომ არ უსვებდნენ რომ მოგვწონს როცა მოწყალებას ვიღებთ.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

მის მოსწავლე „ თევზს“  ეგონა რომ მისი მასწავლებელი ისევე ვერ იმაგრებდა ცოლს, როგორც ის ჩვილ ხბოს რომელიც დედისკენ იწევდა ჩამოსაწოვად.

მასწავლებლის ცოლი კაციც იყო სახლში. ის დასდევდა ნოემბრის ნისლში მაჟალოს საჭმელად ტყეში გაპარულ ორ ძროხას. ის ხეთქავდა სქელპირა, მძიმე ცულით კუნძებს.ის აბრუნებდა ურწან მიწას კარტოფილი რომ დაეთესა. მიუხედავად ყველაფრისა მხიარული ქალი იყო, ზარივით ისმოდა მისი სიცილი. ყოველთვის დასაფასებელია გაჭირვებულს სიცილი რომ შეუძლია.

პირველად ბიჭმა ტყისკენ გაქცეული საქონელი მოუბრუნა. ქალმა თბილი თვალებით უთხრა რომ ძალიან საყვარელია და გალუმპვას გადაარჩინა. ქალს ბოსლისა და ღუმლის სუნი ასდიოდა. მან არ იცოდა როგორ იწვალებდა უბეს ბიჭი  მასზე ფიქრში და მასაც მოსწონდა ეს ცელქი და მისი ქმრის სისხლის გამშრობი.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

სიცხეში ბიჭი მარტო თოხნიდა კარტოფილს. გამეტებით სცემდა თოხს გახევებულ მიწას, სიჩქარეში ქორფა კარტოფილსაც სჭრიდა, გამოუცდელი იყო, უჭირდა სარეველას გარჩევა.

მასწავლებლის ცოლი მოვიდა და „ ყოჩაღო“- შესცინა თბილი თვალებით. კვალში ჩადგა და კარტოფილის მარგვლა დაიწყო, რომ ბიჭს თოხნა გაადვილებოდა.

ცხელოდა. ბიჭი უცბად მოიკუნტა, ცხელი ოფლი შუბლიდან თვალებში ჩაუვიდა და აუწვა. მასწავლებლის ცოლი მივიდა ხელის ზურგით ამოუმშრალა თვალები..ქალს მიწის ბოსლისა და სურვილის სუნი ჰქონდა.

ქალი შეყოვნდა: „ მე სულ მარტო ვარ, წლებია მარტოდ მძინავს და ზურგიც საშინლად მტკივა“.  ქალი ბიჭს კოცნიდა დამწვარ თავლებზე და ტუჩის კიდეზე დაგემოვნებით. ბიჭს სანამ მუხლები მოეკეცებოდა, დაინახა როგორ დახუჭა ქალმა თვალები როცა სველ უბეში ხელი ჩაუცურა. ქალს თითქოს იქ გველი დახვედროდა, უცებ ამოაცურა ხელი და გაიქცა. სქელი ფეხებით თელავდა, თავის გამარგლულ კარტოფილს. ბიჭს სირცხვილნარევი სიამაყით უხაროდა სველი და საცვლისა და პირველი გამარჯვების გამო.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

მეორე დღეს მოსწავლე უფრო მეტად ცდილობდა კოჭლი მასწავლებელი წრიპინა ლაპარაკით გამოეჯავრებინა. ბიჭს არ  ესმოდა რომ არაფრით არ შეიძლება სიცილი როცა ვიღაც ტირის. წიგნებსაც კი სადაც იცინიან ვიღაცის ტირილის დროს, გულბოროტი და უნიჭო მწერლები წერენ.

ბიჭს კი იმიტომ არ ესმოდა რომ მგრძნობიარე და უბედური იყო. მას რცხვენოდა თავისი სიღარიბისა და იმ ნაჩუქარი ტანსაცმლის რომლითაც სკოლაში ყოველდღიურად დადიოდა. უნდოდა ძლიერი ყოფილიყო და თავის ყველა მჩაგვრელს მორეოდა.  მას უნდოდა კარგად ეთამაშა ფეხბურთი. იმ სკოლაში ყოჩები კი ფეხბურთის მოთამაშეები იყვნენ.  მისი კლასის ყოჩი კი მისი მოგვარე და მოსახელე იყო. ლამაზი და კარგი მოსწავლე, იმ სკოლის მორწმუნე მასწავლებლების თვალში დიდი პატივისცემით სარგებლობდა.

ბიჭს უნდოდა მასთან ემეგობრა. თუმცა მისი მოგვარე არაფრით უყადრებდა თავს. ფეხბურთის თამაშის დროს მისი არჩევა არავის უნდოდა.

იმ დღეს კი ერთი მოთამაშე აკლდათ, უბედური ბიჭის არჩევა ძალით მოუწიათ და მოგვარეს გუნდში მოხვდა.

უბედური მოსწავლე დაძაბული თამაშობდა, თან ძალიან უნდოდა თავის გამოჩენა და თან გულის სიღრმეში იმას ნატრობდა მისთვის ფეხში ბურთი არავის მიეცა. ეშინოდა მისი დაკარგვის მოგვარის წათაქების.

მოულოდნელად მოუვიდა ბიჭს ბურთი, ალალბედზე ამოჰკრა და ბურთი კარში შეაგდო. ვერ იჯერებდა ეს უკვე მისი მეორე გამარჯვება იყო, ხელის ჩაცურების შემდეგ.

მოგვარემ შეაქო, როგორც გადამწყვეტი ბურთის გამტანი. მაგრამ უბედურ ბიჭს უფრო მეტი უნდოდა.

-„ მე ქელეხის ძაღლის, ცოლმა მაკოცა!“

– „მატყუარა“!-წამოარტყა.  ბავშვებმა არ დაიჯერეს, თუმცა ყველას მოუყვნენ ამის შესახებ, მამებსაც რომლებმაც ჩაიცინეს.

ბიჭმა იმ ღამეს ბევრი ივარჯიშა, რომ მისი მასწავლებელი ახლა სიარულშიც გამოეჯავრებინა. გაკვეთილზე შესვლამდე მასწავლებლის დასანახად ჩლახა-ჩლუხით ავიდა კიბეებზე. თვალებს ისრესდა და წრიპინებდა მეწვისო.  სხვა ბავშვებმაც აიფარეს თვალზე ხელი და აწრიპინდნენ. მასწავლებელს არაფერი შეუმჩნევია, არც მაშინ როცა პიჯაკის ჯიბიდან მოსწავლის ჩადებული თევზის ფხა ამოიღო.

იმ ღამით უბედურმა ბიჭმა გაიგონა როგორ ტიროდა მასწავლებლის მსუქანი, უშნო ცოლი და როგორ ყვიროდა  ქელეხის ძაღლი -„ ნებისმიერი, მის გარდა! ნებისმიერი მის გარდა!

მთვარის შუქზე მოსწავლემ დაინახა თუ როგორ გამოჩლახუნდა მისი მასწავლებელი რკინის აივანზე.  „ ის მოვა! ის მოვა!“ -ახლა ამას ყვიროდა და ეს არ იყო რისხვის ხმა.

ისინი ხომ იმიტომ დაქორწინდნენ რომ შვილები უნდოდათ, მაგრამ კაცს შვილის გასაკეთებელი სიმაგრე არასოდეს ჰქონია. პირუტყვ კაცებს ჰყავთ შვილი და მე არ მყავს. ის კი არ იცოდა რომ შვილებს საერთოდაც არ უნდათ პირუტყვი მშობელი ჰყავდეთ.

დარდობდა: ” რისთვის ვრგავდი ხეებს?აკაციებს არყებსა და ვაშლებს. რომლის ნახევარიც გახმა.” მან გვიან ისწავლა რომ ნერგის დარგვა შემოდგომით ჯობია ვიდრე გაზაფხულით. შემოდგომით დარგულს მიწა ალბობს, გაზაფხულით დარგულს კი მზე უსწრებს და სწვავს.

ქელეხის ძაღლს მხოლოდ ენით მუშაობა შეეძლო, ისიც მაშინ როცა ქალი მას სახეზე დააჯდებოდა.  პირქვე თავჩახრილს მოკლე ფეხი აუტანლად სტკივდებოდა.  ის იმ ქალს ელოდა რომელიც დაჰპირდა რომ აუცილებლად მოძებნიდა. სულ რომ ათი შვილი ჰყოლებოდა კაცს. თანაც არწმუნებდა რომ აუცილებლად ეხატა, რადგან ეს მას ძალიან კარგად გამოსდიოდა.   ქელეხის ძაღლსაც სჯეროდა რომ ის ქალი მოვიდოდა,  იმისაც სჯეროდა რომ იმ ქალთან ყველაფერი გამოუვიდოდა. თუმცა მხოლოდ მაშინ ხატავდა როცა ის ქალი მასთან იყო. ახლა კი ლოთი იყო, ქურდი, კოჭლთან ერთად. ქალს ზეჰრა ერქვა და მასაც უყვარდა ეს კაცი. და ელოდა იმ დღეს როცა მისი ხალხი გაიზრდებოდა და ტაბუს დარღვევას აპატიებდა, ქრისტიანი კაცის საყვარლობას..შემდეგ და შემდეგ შეიძლება ქალი იმასაც ფიქრობდა რომ კაცი ბედნიერი იყო, ცოლითა და თბილი სამსახურით. კაცს კი იმდენად უყვარდა რომ არასოდეს გაუვლია გულში წყენა, აქაოდა ის ბედნიერია, მე კი ვიტანჯებიო. ასე არ ფიქრობდა როცა სკოლის კიბეებზე ძლივს ათრევდა ფეხებს, როცა ის მისი ცოლი ერთმანეთს ტანჯავდნენ. როცა მისი მოსწავლეები ჯიბეში მოხარშული თევზის თავს უდებდნენ. არ ეძახდა ის ქალი მას, თორემ ცხრა მთას გადაივლიდა კოჭლი ფეხით.

თუ მისი სოფელი ჯოჯოხეთის ცხელ ქვაბს ჰგავდა, ზეჰრას სოფელში წვიმის ნოტიო სუნი იდგა სულ. ის ანგელოზივით ლამაზი იყო, თუმცა ამბობდა რომ ჯობდა უფრო მამაცი ყოფილიყო.

……………………………………………………………………………………………………………….

ერთი კვირის შემდეგ გამოჩნდა ქელეხის ძაღლი სკოლაში. ახლა თითქოს უფრო უხეში მონასმით ხატავდა ცეცხლმოდებულ სახლს ღუმელზე. ორჯერ ჩაეფხვნა ხელში ნახშირი. გაკვეთილის დამთავრებისთანავე უბედურ მოსწავლეს უთხრა რომ კლასში დარჩენილიყო. ბიჭი ყინჩად იდგა, მისი კლასელები, წრიპინითა და ტანის გადაქნევით გავიდნენ კლასიდან. ბიჭი მოიბუზა როცა დაინახა როგორ აიღო ქელეხის ძაღლმა შეშის გროვიდან ფიჭვის ნაპობი და მისკენ წამოვიდა. ქელეხის ძაღლმა მოსწავლეს ხელი გამოაწევინა,  მაგიდაზე დაალაგებინა და ნაპობი დაჰკრა. სატკენად არა, უფრო გამოსაფხიზლებლად, ასე ურტყამენ ძროხებს როცა უნდათ რომ ააჩქარონ.

„ ზოგჯერ სწორი ხაზების გავლა აუცილებელია“- უთხრა მან თავდახრილ მოსწავლეს.

……………………………………………………………………………………………………………….

მხატვარი ორღობეში კოჭლობით მიმავალ გამხდარ ჩია კაცს ხატავდა. თავის მოსწავლეებზეც ფიქრობდა.    ხატავდა ლამაზ ქალსაც, რომელიც მისი მასწავლებლის სახლთან მოვიდა.  შემდეგ კი ღიმილით ხრიოკ გორაზე სასაფლაოს ქვიან გზას აუყვა.

-მე მოვედი…

მე მოვედი…

ჩემო ტკბილო ევლია. -ამბობდა ღიმილით ქალი.

ბათუმი. სასტუმრო „ ირისე“ . მარტი 2024 წ.