შრი ლანკა, 1980-იანი წლები. კომუნისტები ხოცავენ მუშათა კლასს, რათა კაპიტალიზმი დაამხონ, თამილელი ვეფხვები (The Liberation Tigers of Tamil Eelam) ჟლეტენ იმ თამილებს, რომლებიც მათ დამოკიდებულებას არ იზიარებენ და ფიქრობენ, რომ შრი ლანკაში ყველა ეთნიკურმა ჯგუფმა მშვიდობიანად უნდა იცხოვროს და ქვეყანა მხოლოდ თამილებს არ ეკუთვნით; ინდოელი მშვიდობისმოყვარეები კი ხოცავენ განურჩევლად ყველას, რა თქმა უნდა, მშვიდობის დასამყარებლად.

ჰო, კიდევ არის მთავრობა, ანუ ერთიანი ეროვნული პარტია (United National Party), თავის დაქვემდებარებაში მყოფი საგანგებო დავალებათა ძალებით (Special Task Force). ამ უკანასკნელს სინამდვილეში მხოლოდ ერთი საგანგებო დავალება აქვს: მოიტაცოს, აწამოს და უკვალოდ გააქროს ყველა, ვინც ზემოთ ჩამოთვლილი დაპირისპირებული ჯგუფებიდან რომელიმესთან თანამშრომლობს. თუმცა ეს ჯგუფები არც ისე დაპირისპირებულია – ერთმანეთშიც და მთავრობასთანაც ყოველგვარი უხერხულობის გარეშე ვაჭრობენ იარაღით, რომლითაც ხან ამერიკა და ხანაც ჩინეთი ამარაგებთ.

სწორედ ამ დროს ფოტოგრაფსა და ომის მიმომხილველს, მაალი ალმეიდას, რომელმაც უკვე მოასწრო საიდუმლო რომანის გაბმა ახალგაზრდობის მინისტრ სტენლი დჰარმედანის ვაჟ დილან დჰარმედანთან, გამოუცნობ ვითარებაში კლავენ.

ასეთია „ბუკერის“ 2022 წლის ლაურეატის, შეჰან კარუნატილაკას რომანის სიუჟეტი. მაგრამ „მაალი ალმეიდას შვიდი მთვარე“ არაა კლასიკური დეტექტივი. ეს არც კლასიკური გეი რომანი (მით უმეტეს) და არც პოლიტიკური რომანია. საქმე პასტიშთან გვაქვს – ჟანრების ირონიულ ნაზავთან. და ეს დასაწყისიდანვე ცხადია – რომანი იწყება თავით „პასუხები“:

„You wake up with the answer to the question that everyone asks. The answer is Yes, and the answer is Just Like Here But Worse. That’s all the insight you’ll ever get. So you might as well go back to sleep.“ – „იღვიძებ პასუხით კითხვაზე, ყველა რომ სვამს. პასუხი არის დიახ. პასუხი არის: ისე, როგორც აქ, ოღონდ უარესად. სულ ეს არის საკითხის მთელი არსი, მეტს ვერაფერს შეიტყობ. ასე რომ, თავისუფლად შეგიძლია, ძილი შეიბრუნო“ (გვ. 4).

კი, სწორად მიხვდით – თხრობის დასაწყისში მაალი უკვე მკვდარია. არ ახსოვს, ვინ მოკლა, მაგრამ ახსოვს, რომ სიკვდილის შემთხვევაში აუცილებლად უნდა გამოქვეყნდეს მისი საგულდაგულოდ გადამალული ფოტოები. ამისთვის კი შეყვარებულსა და მეგობარს უნდა დაუკავშირდეს სულების სამყაროდან. ეს თავისთავად პრობლემაა. მეორე პრობლემა კი ისაა, რომ რეინკარნაციამდე დროებით განსასვენებელში, სინათლეში, გადასასვლელად მაალის მხოლოდ შვიდი დღე-ღამე, ანუ შვიდი მთვარე აქვს. ამ დროში დედამიწაზე დაუსრულებელი საქმის მოგვარებაც უნდა მოასწროს და განსასვენებლამდე მიღწევაც, თორემ დემონ მაჰაკალის ლუკმა გახდება.

მთელი რომანი სწორედ სულების სამყაროს პერსპექტივიდანაა დაწერილი: აქ დამხმარეები (სინათლის თეთრსამოსიანი მსახურნი) და დემონები ცოცხალი ადამიანებივით რეალურები არიან. ორ სამყაროს შორის გაჭედილი სულებიდან კი ზოგი ასეთ მდგომარეობაში ნებით რჩება, რათა მთავრობასა და ყველა სისასტიკის ჩამდენზე შური იძიოს. მაალი მათაც გადაეყრება და ასე იწყება მისი ძალიან სასაცილო და, ამავდროულად, ტრაგიკული თავგადასავალი – თავგადასავალი სწორედ სიკვდილის შემდეგ.

აღსანიშნავია, რომ მაალის პროტოტიპი შრი ლანკაში მთავრობის მიერ გატაცებული და მოკლული ჟურნალისტი რიჩარდ დე ზოისაა. სწორედ ზოისას ლექსის სტრიქონები აქვს წამძღვარებული ეპიგრაფად რომანს: „Father, forgive them,/for I will never“ – „მამაო, მიუტევე ამათ,/ რამეთუ მე არასდროს მივუტევებ“.

შეჰან კარუნატილაკა ოსტატი მთხრობელია. მისი სხარტი ფრაზები, იუმორი და დაუნდობელი ირონია, ალბათ, წიგნის მთავარი ღირსებაა. ტიპური დიალოგი რომანში (ამჯერად, ორ პოლიციელს შორის – სახელდახელოდ გითარგმნით):

„- ჩვენ ჩვენი სამუშაო გვაქვს შესასრულებელი.

– და რა არის ჩვენი სამუშაო?

– უდანაშაულო ადამიანებს ვიცავთ, – ამბობს დეტექტივი კასიმი.

– მე მეგონა, ძალაუფლების მქონეებს ვიცავდით.

– ახლა მაგის განხილვის დროა? – კასიმი ღილაკს თითს უშვებს და ლიფტის კარებიც იხურება. კასიმი იგინება, მკლავს გაიწვდის და ლიფტს ყბებს შორის სჩრის.

– კიდე ერთი რაღაც ვერ გავიგე…

– ლიფტში შემოდი! დროზე!

– ამ საქმეს ვიძიებთ თუ ვფარცხავთ?“ (გვ.70).

წიგნში თითქმის არაა ისეთი გვერდი, ერთხელ მაინც ხმამაღლა რომ არ გაგაცინებთ. მაგრამ ნუ იფიქრებთ, რომ ავტორს მხოლოდ ასეთი თხრობა ემარჯვება – არა, ის დრამატულ, სასტიკ და შემზარავ პასაჟებსაც ასეთივე ოსტატობით წერს. ამაში თავად დარწმუნდებით, როცა წაიკითხავთ თავს „The Palace“ – „სასახლე“. სასახლე ის ადგილია, სადაც საგანგებო დავალებათა ძალებს ტყვეები გადაჰყავთ – სპეციალურად ადამიანების საწამებლად აგებული შენობა. მთავარი ჯალათი აქ ნიღაბია – ყოველდღიურ ცხოვრებაში სრულიად უწყინარი, მსუქანი და მელოტი ძია, შვილებს რომ კრიკეტს ეთამაშება საღამოობით. ღამით კი იცვამს ნახმარ ტანსაცმელს, იკეთებს სამედიცინო პირბადეს და მორიგ პოლიტიკურ პატიმართან შედის.

მაალი ალმეიდა ნამყოფია ამ შენობაში. ის, ალბათ, ერთადერთია, ვინც იქიდან ცოცხალმა გამოაღწია, მაგრამ ნუ შეცდებით: „მაალი ალმეიდას შვიდი მთვარე“ პროტაგონისტის არჩევის თვალსაზრისითაც, პოსტმოდერნისტულ პრინციპს მიჰყვება – არავითარი გმირი მაალი არაა, ის არც ზნეობრივი სიმტკიცით გამოირჩევა, არც განსაკუთრებული სიმამაცითა და არც ერთგულებით, როცა საქმე შეყვარებულს ეხება – შემთხვევითი სექსუალური კავშირები მისი ცხოვრების წესია. დილანი მკაცრად აფრთხილებს, რომ ვნახო, ამას სხვასთანაც აკეთებ (ანუ სექსი სხვასთანაც გაქვს), მოგკლავო. და ის-ისაა, მკითხველი ფიქრობს, ნამდვილად დილანია მკვლელიო (რაც, თავის მხრივ, აბსურდამდე სასაცილოა – კაცი, რომელიც ომში ცხოვრობს და ყველა დაპირისპირებული მხარე გადაიმტერა, მოკლეს არა თამილელმა ვეფხვებმა, არა კომუნისტებმა, არა მთავრობამ, არამედ – შეყვარებულმა, ეჭვიანობის მოტივით), სიუჟეტი სრულიად სხვანაირად ტრიალდება, კიდევ უფრო აბსურდულად და კიდევ უფრო სასაცილოდ. ასეთივე სასაცილო და აბსურდულია გადამალული ფოტოების ამბავიც, რომელიც აჩრდილად ქცეული სულების, დემონისა და მედიუმის ჩარევით ბოლოს მაინც გამოიფინება. მაგრამ არც ეს დემონია ის, რადაც მაალის თავი შემოასაღა და არც ფოტოებს ეწევათ ის ბედი, მაალის და მასთან ერთად, ჩვენც, მკითხველებს, რომ გვგონია. ამასობაში კი ჩვენ წინ იშლება არა მხოლოდ 80-იანი წლების არეულობა, არამედ შრი ლანკის მთელი ისტორია და მწვავედ დგება კოლონიური წარსულის საკითხიც:

ერთ თავში მაჰაკალი მაალის სულს შეიპყრობს და ეკითხება, ვისი ბრალია, რაც გვჭირსო. იქნებ პორტუგალიელების? ან იქნებ ჰოლანდიელების, რომლებმაც პორტუგალიელები მოაშორეს შრი ლანკას? ან იქნებ ბრიტანელების, რომლებიც ჰოლანდიელების მერე მოვიდნენ? დასკვნა კი, აი, როგორი გამოაქვს: „We have fucked it up. All by ourselves“. – ყველაფერი ჩვენ გავაფუჭეთ, ჩვენ თვითონ ავურიეთო. ეს, ალბათ, ის მწარე სიმართლეა, რომელიც კარუნატილაკამ თავის ხალხს შეახსენა: კოლონიზებული ქვეყანა თუ მსხვერპლის როლიდან არ გამოვა და წარსულსა და აწმყოზე თავის წილ პასუხისმგებლობას არ აიღებს, იქ არც მშვიდობა დაისადგურებს და არც კეთილდღეობა. ერთგვარად ირონიულია საკითხის ასე დაყენებაც – რომანი ხომ არა შრი ლანკის რომელიმე ადგილობრივ ენაზე, არამედ ინგლისურადაა დაწერილი. „ბუკერმა“ კი ავტორს სულაც ბარიკადებზე მდგომს მოუსწრო – შრი ლანკაში მაშინაც არეულობა იყო, ხალხი კორუმპირებულ დიქტატორს აუჯანყდა.

მეორე მხრივ, აუცილებელია მითოლოგიიდან გამოსვლაც – ვფიქრობ, ამბის მკვდართა სამყაროდან დანახვა და მოყოლა სწორედ ამას ემსახურება. კარუნატილაკა შრი ლანკის რელიგიურ ფოლკლორს იყენებს, ის მითების დესაკრალიზაციას მათი ირონიზებით ცდილობს. გვაჩვენებს, როგორ შეიძლება მართავდეს ავტორიტარულ რეჟიმს სრული ობსკურანტიზმი და ათასი ცრურწმენა – აკი ყველა მინისტრი მედიუმ და მჩხიბავ ყვავკაცასთან (Crow Man) დაიარება თილისმებისა და ჯადო-შელოცვებისთვის. ან იქნებ იდეა ისაა, რომ ავტოკრატიული რეჟიმი თავისი არსით დემონურია? დემონური, შავ-ბნელი, მკვდართა მიერ მართული, ანუ სიკვდილისათვის განწირული?

ასეა თუ ისე, ერთი რამ ცხადია: კოლონიზებული ქვეყანა ხელახლა უნდა დაიბადოს, როგორც ამ წიგნის პერსონაჟი იბადება ხელახლა. როდის მოხდება ეს? წიგნის ფინალში მაალი თავის ამბავს ლეოპარდის სულს უყვება. უყვება დეტალურად, თავიდან ბოლომდე. და როცა იგრძნობს, რომ მოსაყოლი აღარაფერი დარჩა, ხვდება: ახლა უკვე შეუძლია, ახალ სხეულში დაიბადოს. პასუხიც ესაა: როცა წარსულის სიმძიმე და შეცდომები პირუთვნელადაა მოთხრობილი, ანუ აღიარებული და გააზრებული, მაშინ ხელახლა შობაც შესაძლებელია.

*

რა არის პოეზია?! – პოეზიის უამრავი დეფინიცია მსმენია და წამიკითხავს – მახვილგონივრული, უტრირებულად ამაღლებული და ა. შ., მაგრამ ჩემი ფავორიტი გახლავთ შემდეგი: „პოეზია – ეს არის მანათობელი განავალი ბაყაყისა, რომელმაც ციცინათელა შეჭამა“. ეს განმარტება დიდი ჩილელი კინორეჟისორის ალეხანდრო ხოდოროვსკის ერთ გადასარევ ფილმში მოვისმინე და ღრმად ჩამებეჭდა გონებაში. ჩემი აზრით, ამ შედარების კომიკური ფრივოლურობა ზუსტად გადმოსცემს პოეზიის არსს თანამედროვე სამყაროში.

*

„ქართველი ხალხი იყო და რჩება პოეზიის დამფასებელ ხალხად, მაგრამ ის, რაც ახლა ხდება, არნახულია და საგულისხმო. როგორც ყოველდღიური მოთხოვნილების საგანს, როგორც პურს არსობისას, ასე უყურებს ჩვენი ხალხი დღეს პოეზიას. ასიათასობით მკითხველს დაჟინებით სურს, იქონიოს არათუ მსოფლიო და ეროვნული პოეზიის უჭკნობი ქმნილებები, არამედ თანამედროვე ნიჭიერი ავტორების, უფროსი თუ საშუალო თაობის ოსტატებისა და, მით უფრო, სიყვარულით გამორჩეულ პოეტთა თხზულებანი“, – წერს ელგუჯა მაღრაძე მურმან ლებანიძის 1979 წელს გამოცემული ერთტომეულის წინასიტყვაობაში. მკაფიოა საბჭოთა სიყალბე – პოეზიის ასიათასობით მკითხველი საქართველოში კი არა, მთელი საბჭოთა კავშირის მასშტაბით ძლივს იქნებოდა. მურმანის, ანას და მუხრანის კრებულები მართლა გამოდიოდა ორას- და სამასიათასიანი ტირაჟით (კი, სხვადასხვა მიზეზით შეძენის მსურველი ბევრი იყო და მათ შორის, უდავოა, პოეზიის ნამდვილი მკითხველებიც იყვნენ), მაგრამ ამ კრებულების სრული უმეტესობა ათობით ეგზემპლარად ნაწილდებოდა ბიბლიოთეკებში – მახსოვს, ჩემი სოფლის ბიბლიოთეკაში თითო წიგნის მინიმუმ ათი ეგზემპლარი იდო. პოეზია კამერულია და კამერული იყო ყოველთვის (მათ შორის – საბჭოთა პერიოდშიც). დღეს საქართველოში მაღალი ხარისხის პოეზიას ორი-სამი ათასი მკითხველი თუ ჰყავს (თვითონ ავტორებიანად), დიდი ამბავია.

*

არცთუ კეთილი შურით მშურს იმ პოეტების, რომლებსაც სჯერათ, რომ რაღაც მნიშვნელოვანს ემსახურებიან. ამ შეგრძნებისთვის (რომელიც ოცდაათი წლის ასაკამდე მოვიმწვანილე) ბევრ რამეს დავთმობდი. მეტ-ნაკლები სიმძაფრით არასოდეს მტოვებს განცდა, რომ პოეზია ადამიანის მიერ მოგონილ შემოქმედებითი თვითგამოხატვის ფორმებს შორის ყველაზე დიდი წყლის ნაყვაა. ახლა ოცდაცხრამეტი წლის ვარ და ზოგჯერ ვბრაზდები საკუთარ თავზე, რომ ამ წყლის ნაყვას შევალიე მთელი ახალგაზრდობა, მთელი ჩემი ინტელექტუალური და სპირიტუალური რესურსი. ასე თუ ფიქრობ, რატომ წერო, მკითხავს მავანი. საქმე ის არის, რომ იბადებიან ადამიანები, რომლებსაც ამ წყლის ნაყვის გარეშე ცხოვრება არ შეუძლიათ, ეს მათი არსებობის ფორმაა, ამიტომ პოეტები უბედური ხალხი ვართ. ესეც არ იყოს, დიდ პასუხისმგებლობას ვგრძნობ ჩემი ლიტერატურული წინაპრების ხსოვნის წინაშე.

*

პოეზია თუ პროზა? – მსოფლიო პროზის ორ უდიდეს წარმომადგენელს, დოსტოევსკის და ფოლკნერს, მიაჩნდა, რომ ლიტერატურის მთავარი ჟანრი პოეზიაა (ფოლკნერი შეუმდგარ პოეტად მიიჩნევდა თავს, დოსტოევსკი ლექსებსაც წერდა). დღესაც (თუნდაც – ჩვენში) ბევრი კარგი პროზაიკოსი ფიქრობს ასე. მოსასმენად, ცხადია, სასიამოვნოა, მაგრამ, სამწუხაროდ, ბოლო ერთი საუკუნეა, ასე აღარ არის. მრავალი საუკუნის განმავლობაში პოეზია განუკითხავად ბატონობდა ყველა ლიტერატურულ ჟანრზე, გამოხატვის სრულყოფილ ფორმად ითვლებოდა და სავსებით პრაგმატულ და უტილიტარისტულ ტექსტებსაც ხშირად ლექსად წერდნენ, მაგრამ მოდერნიზმმა და პოსტმოდერნიზმმა მის დომინაციას ბოლო მოუღო. დღეს ლიტერატურის მთავარი ჟანრი რომანია, წარმოდგენა არ მაქვს, ხვალ როგორ იქნება.

*

„პოეზია კვდება იმით, რომ არ კვდება!“ – თუ არ ვცდები, პოლ ვალერის ეკუთვნის ეს სიტყვები. მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევრიდან დაწყებული, პოეზია არაერთხელ გამოიგლოვეს, პირადი შემოქმედებითი დეკადანსით შეძრწუნებულმა ზოგიერთმა ავტორმა პოეზიის ზოგადი დეკადანსი დააანონსა და, ცხადია, შეცდა. პოეზია ცოცხალია და სულ იცოცხლებს, როგორც, სინკრეტული საწყისებიდან მოყოლებული, თვითგამოხატვის ერთ-ერთი უძველესი ფორმა. პოეზიის ნარცისულ-ეგოისტური და თვითთერაპიული ბუნებიდან გამომდინარე, რეციპიენტი (მკითხველი) სულ რომ აღარ იყოს, ყოველთვის გამოჩნდება ადამიანი, ვისაც ლექსის დაწერის მოთხოვნილება ექნება.

1. S. ზედმეტად პესიმისტურია ეს ფიქრები? – შესაძლოა, მაგრამ მე პოზია ისეთი მიყვარს, როგორიც არის და ყოველი ნერვით, ძარღვით და სისხლის ყოველი წვეთით ვარ დამოკიდებული მასზე, როგორც ნარკოტიკზე.

(წერილი პირველი, თეზისები და ჩანაწერები წიგნიდან „დისლექსიის ნიჭი“)

რონალდ დევისი დისლექსიის მქონე მკვლევარია. მან შეიმუშავა სპეციალური მეთოდი დისლექსიის თანმდევი სირთულეების გადასალახავად და დააფუძნა კალიფორნიის დისლექსიის კორექციული ცენტრი.

წიგნში „დისლექსიის ნიჭი“ ავტორი საკუთარ მაგალითზე ხსნის, რას გრძნობენ და რა დაბრკოლებებს აწყდებიან კითხვისას ამ დიაგნოზის მქონე ადამიანები.

მასწავლებლებისთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იქნება იმის გაგება, თუ როგორია კითხვის პროცესი დისლექსიის მქონე მოსწავლისთვის. დევისი წიგნში შესანიშნავად, თვალსაჩინოდ ხსნის ამას.

რამდენიმე საგულისხმო დაკვირვებას ამ და ამის მომდევნო წერილში გაგიზიარებთ.

აზროვნების პროცესი

ადამიანი აზროვნებისას მეტწილად ვერბალურ კონცეპტუალიზაციას მიმართავს – ანუ ფიქრთა მდინარება ენობრივ-სამეტყველო სტრუქტურას იმეორებს – აზრობრივი წინადადებებიც სიტყვებისგან იქმნება, აზრი წინადადებებში ყალიბდება.

არავერბალური კონცეპტუალიზაციისას კი აზრი სურათხატებად ფორმირდება. არავერბალური აზროვნება რთული აღსაქმელია, ის სწრაფია და გაუცნობიერებელი რჩება ხშირად – ანუ როდის, რა მომენტში მივმართავთ არავერბალურს, რთული ჩასაჭერია (დეტალურად იხილეთ მეორე წერილში. ნ.ლ).

როგორც წესი, აზროვნება, ფიქრი – ორივე მეთოდს მოიცავს. დისლექსიის მქონეთა უმრავლესობისთვის კი არავერბალური აზროვნებაა წამყვანი. ანუ სურათხატებით აზროვნება და ფიქრი მათთვის მეტად ბუნებრივია.

რა ხდება ვერბალური კონცეპტუალიზაციისას – ჩვენ ვფიქრობთ ბგერების, ოღონდ, წარმოუთქმელი ბგერების გამოყენებით. აი, დაახლოებით ისე, როგორც „შენთვის წაიკითხე“ – როცა ვთხოვთ ბავშვს და გვინდა, რომ კი არ გაახმოვანოს წაკითხული, არამედ შიგნით, საკუთარ თავში წარმოთქვას.

ფიქრი ერთგვარი შინაგანი მონოლოგია.

რა ხდება არავერბალური კონცეპტუალიზაციისას – ფორმირდება აზრობრივი სურათხატები, არა მხოლოდ მხედველობითი, ისინი უფრო სამგანზომილებიან მულტისენსორულ გამოსახულებებს ემსგავსება.

დისლექსიის მქონეს შინაგანი მონოლოგის წარმოება არ გამოსდის, უფრო სურათხატოვანია მათი აზროვნება. სიტყვის მიღმა მათ სურათხატის წარმოდგენა სჭირდებათ.

პრობლემური ასეთ დროს ის სიტყვებია, რომლებსაც კონკრეტული აღმნიშვნელი არ გააჩნიათ. მაგალითად, კავშირები, თანდებულები, ნაწილაკები.

მოვიშველიოთ მაგალითი: სახლი – ადვილი წარმოსადგენია. თითოეული წარმოიდგენს სხვადასხვა ფორმის, ფერის, ზომის სახლს.

„იმ სახლში“?

„იმ სახლში“ – ეს სიტყვათშეთანხმება კი უფრო რთული აღსაქმელია, რადგან „იმ“ მარცვალი არანაირ სურათს არ წარმოქმნის.

ჩვეულებრივ, „იმ სახლში“ – არ იწვევს ჩვენს დაბნეულობას, რადგან ჩვენ ვასრულებთ წინადადებას და მერე კონტექსტის მიხედვით ვხვდებით, რა და როგორ. დასრულებული წინადადებიდან აზრის გამოტანა ჩვენთვის სირთულეს არ წარმოადგენს – ვხვდებით, ვიგებთ, წარმოვიდგენთ.

დისლექსიის მქონე ადამიანისთვის კი „იმ“ და მსგავსი სიტყვები ერთგვარი მუხრუჭებია, (შესაძლოა, სპეციალურ ლიტერატურაში არის სხვა შესატყვისი ამ ცნებისთვის, მაგრამ ამ წერილისთვის შესატყვისად მუხრუჭი ვარჩიე. მეტაფორა კარგად ასახავს პროცესს, რომელიც დისლექსიის მქონეს ეწყება მსგავსი სიტყვების ამოკითხვისას. ნ.ლ.) რადგან ამ სიტყვა-მუხრუჭების შემდეგ რთულია სურათხატების აგება.

არავერბალური კონცეპტუალიზაციისას, როდესაც წამყვანი ფორმა აზროვნებისა სწორედ ესაა, წინადადებაში მუხრუჭი სიტყვების სიჭარბისას ადამიანს „გონება ებმება“. ენა ებმისო, ამბობენ, როდესაც ვიღაც საუბრისას ჩაიხლართება სინტაქსში, ვერ გამოთქვამს ცალკეულ სიტყვას ან წინადადების ნაცვლად აბდაუბდას იმეორებს. იგივე აზრობრივ პროცესს ჩაუშვებენ ხოლმე მუხრუჭი სიტყვები და რაც უფრო მეტს წაიკითხავ, მით მეტად აიბურდები ტექსტის, მარცვლების, ასოების ორომტრიალში.

ეს გახდება გაუვალი ტევრი.

ეს პროცესი სრულდება იმით, რასაც ავტორი დეზორიენტაციას უწოდებს.

დეზორიენტაცია

ტექსტში დეზორიენტაციისას ადამიანი იმავეს გრძნობს, რასაც იგრძნობს მოგზაური უცხო ადგილას უკომპასოდ, სიბნელეში, როდესაც მხარეების განსაზღვრაც შეუძლებელია და არც რაიმე ორიენტირია გზის გასაგნებად.

დისლექსიის დროს, დევისის რწმენით, დეზორიენტაცია გადაქცეულია ფუნქციად, რომელიც რთავს აზროვნების განსხვავებულ პროცესს.

რონალდ დევისი, რომელსაც თავად აქვს დისლექსია, ამ თავისებურებას მიიჩნევს ტალანტად. დასწავლის თავისებურებად.

ძალიან საინტერესოდ ხსნის საკუთარ მაგალითზე იმას, თუ რა ძალისხმევად უჯდება დისლექსიის მქონეს ამოკითხვა+გაგება+გააზრება.

განიხილავს წინადადებას:

ეს ყავისფერი ცხენი ქვის ღობეს გადაახტა და… მდელოზე გაქუსლა.

პირველივე სიტყვა – ეს – მუხრუჭია.

სურათხატი ამ სიტყვისთვის არ არსებობს.

ეს სიტყვა არის დამაბნეველი, ამოუხსნელი. მკითხველი ცდილობს, გადალახოს წინაღობა.

შემდეგი სიტყვაა ყავისფერი. ამ სიტყვას აქვს ფერის მნიშვნელობა, მაგრამ არ აქვს კონკრეტული ფორმა, საჭიროა კონცენტრირება მის წარმოსათქმელად და აღსაქმელად.

შემდეგ მოდის სიტყვა ცხენი. ის წინა სიტყვას, ყავისფერ ფონს, ასხვაფერებს, აძლევს ფორმას. საჭიროა კონცენტრირება, დაძაბვა, რომ ორი სიტყვა შეერთდეს და მივიღოთ სურათხატი – ყავისფერი ცხენი.

ქვის – გარკვეულ სურათხატსა და შინაარსს მოიცავს, მაგრამ ფორმა არაა დაკონკრეტებული. წარმოსათქმელად და გასააზრებლად დაძაბვაა საჭირო. სიტყვა ღობე ქვის ბუნდოვანებას ფორმას აძლევს, ბუნდოვანება იკლებს, გაორმაგებული კონცენტრაციისა და დაძაბვის შედეგად ქვის ღობის სურათხატი იკვრება.

ზმნა გადაახტა ყავისფერი ცხენის წინა ნაწილს ჰაერში სწევს. კონცენტრაცია და დაძაბულობა იმატებს, ამის ხარჯზე ცხენი ჰაერში აიწევა.

და – მუხრუჭია. სიცარიელე. გონებაში არეულ-დარეულობაა. დეზორიენტაციის განცდა მძლავრობს. კონცენტრაციისა და დაძაბულობის მდგომარეობას ემატება დეზორიენტაცია. ერთადერთი გზა გასაგრძელებლად არის – კიდევ უფრო მეტი კონცენტრირება, კიდევ უფრო მეტი დაძაბულობა, მაგრამ ამ ყველაფერს ემატება დეზორიენტაცია და საქმეში ერთვება დისლექსიის სიმპტომები –

და-ს ნაცვლად რაღაც გაუგებარი ასოთწყობა ხტის ფურცელზე, შემდეგი სიტყვა მდელოზე იკითხება, როგორც მედელეზე, თავში საკუთარი მორბენალი თავის სურათხატები ირევა, სიტყვა გაქუსლა კი ამოუცნობ და ამოუკითხველ ობიექტად რჩება.

მეტი ძალისხმევა, მეტი დაძაბულობა და… რესურსი იწურება.

კითხვაზე – რა ამოიკითხე? პასუხი შეიძლება იყოს – ქვები რომ ყრია, იმ ადგილზე.

შედეგად:

მკითხველის თავში არის სურათხატი ჰაერში გამოკიდებული ცხენის, ქვათა გროვის, საკუთარი მორბენალი თავის… მაგრამ ამ ყველაფრის ერთ მნიშვნელობის მქონე წინადადებაში მოქცევა და დასრულებული აზრის მქონე სიტყვების ნაკრებად ქცევა შეუსრულებელი მისიაა.

მკითხველს კი შვებას ჰგვრის ის, რომ სატანჯველი მორჩა.

კონცენტრაციის ის დოზა, რომელსაც დისლექსიის მქონე

ადამიანი იყენებს ამოკითხვისას, ენერგიის უზარმაზარ რესურსს საჭიროებს. ინტენსიური კონცენტრაციისას, როდესაც მოსწავლე ცდილობს, ამოიკითხოს და გაიგოს, ის ისეთ მდგომარეობაში იმყოფება, რომელიც ჰიპნოზურს უტოლდება.

თავის ტკივილი სხვადასხვა ინტენსივობით (სუსტიდან – ძლიერამდე), გულისრევის შეგრძნება, სისუსტე, უხასიათობა, იმედგაცრუებისა და უსუსურობის განცდა – ყველა ეს გვერდითი მოვლენა ბუნებრივი და მოსალოდნელია მაშინ, როცა დისლექსიის მქონე ამხელა ძალისხმევას მიმართავს კითხვის მექანიკური პროცესის განსახორციელებლად.

(თორნიკე ჭელიძის პოეზია)

 ხანდახან ხდება ისე, რომ ჩვენ კი არ ვეძებთ გზებს, გზები გვიხმობენ… ასევე ფიქრები, ქმედებები, მომავალი, რომელიც ჩვენვე ვიწინასწარმეტყველეთ ნახატითა თუ ლექსით. მათ აქვთო წინასწარხედვა… მე, მაგალითად, მაქვს ასეთი ჩანახატები, რომლებიც ისე შესაშინებლად ზუსტია, რომ მიჭირს მათი უცხო ენერგეტიკის გაძლება. მეტიც, ჩვენ შეგვიძლია წარსულის გამოხმობით („ის მიყვარს მხოლოდ,/რეალურად დამდგარ მომენტში,/უკვე გასული რომ მედარდება…“) მომავლის მოზიდვაც. იქნებ ჩვენი აწმყოც სწორედ ესაა?! გამოცნობა იმისა, რატომ კივიან „ჯერ არმოსული გაზაფხულები“; „დეჟავუ“ თუ შეგრძნება ჯერარნახული, თუმცა მარად შენთან მყოფი სითბოსი:

„მოგჩვენებია,

თითქოს კარზე აკაკუნებენ

ან თითქოს მხარზე

ხელი გეხება?!“

ღმერთს ვეღარ ვგრძნობთ ისე ახლოს, როგორც ბავშვობაში, ჩვენ, ზრდასრულები. არადა, ი გ ი მოგვიხმობს ასე: „ითხოვდეთ და მოგეცეს თქვენ, ეძიებდეთ და ჰპოვოთ, ირეკდეთ და განგეღოს თქვენ…“. ჩვენ? რას ვაკეთებთ ჩვენ? იმის ნაცვლად, რომ რუხ წუთისოფელში ხელის ცეცებით მაინც ვეძებოთ ერთმანეთი, ხელს ვკრავთ… არცაა გასაკვირი, რატომაა ამდენი ადამიანი ჩვენ გარშემო, სულის კვდომის ნელი პერსპექტივით („მე მინახავს მიტოვებული სხეულები“)… პოეტის სიმარტოვის სევდა ყველაზე ამაღლებული და მძაფრი სიმარტოვეა:

„სულ ნუ ჩადგებით, ქარიშხლებო,

მე თუ მარტო ვარ,

ხეებს მაინც ხომ აქვთ უფლება,

რომ ერთად იყვნენ?!“

(სულ ნუ ჩადგებით ქარიშხლებო)

ჰო, ჩვენ, ქართველებმა ეს ერთად ყოფნის „უნისონი“ დავკარგეთ, შინაგან სიმწყობრესა და წესრიგთან ერთად… და ტკივილებიც მომრავლდნენ, უცხო, თამამი, ბავშვივით შემოჩვეული, „რძესავით აჭრილი“, როგორც თორნიკე ჭელიძე ამბობს, ტკივილები. შემოგვრჩა ხსოვნა ჩვენი ძირძველი პატიოსნებისა, მშობლის, სამშობლოს, მეგობრის, სამყაროს ერთგულებისა, მაგრამ თითქოს დღევანდელობაში გამოუყენებელი გამხდარა ეს ხსოვნა. ვართ ასე, უპატრონო ბავშვის კომპლექსით, ველოდებით წართმეული სისრულის დაბრუნებას – „უსახლკარო ბავშვის სურვილია,/ვინმემ დაუძახოს თბილი ფანჯრიდან“, თუნდაც მან, გარდასულმა, ვისზეც ეუბნებიან „მის მოსვლამდე არაფერი გეტკინოს…/ჰოდა ზუსტად მის მოსვლამდე გტკივა“ (ქაღალდის ნავი). გტკივა მარად ქართულ ტრაგედიაში ცხოვრება – დაკარგული სამშობლოს, ობლობის ტრაგედიაში, როცა მშობელი (მამა თუ ქვეყანა) ასე დიდია, ხანდახან კი ასე პატარავდება: მამა სახლში ხელცარიელი ბრუნდება, სისხლისმიერი ქვეყანა არ გიღებს უძღები შვილივით:

„ისე ჩვეულებრივი საღამოა,

როგორც გუშინ იყო.

ატარებ სამი ზომით დიდ ფეხსაცმელს.

შენს თავს ბაღში ასეირნებ და

მიტოვებული სახლივით ხარ ჩაკეტილი.

ერიდები ჭრილობებს,

რომ არ დაკარგო თუნდაც წვეთი

სისხლი – გენეტიკა.

სკამზე ჯდები და ამოგაქვს თვალები სულიდან.

მუხლამდე ჩახსნილი კაბასავით იცვამენ

ხეები ნიავს,

მზე ცაზე არის მიხატული,

ღრუბლის საშლელი არ ჩანს.

დასიცხული მეზობლები ლუდს სვამენ

და ოფლში იხარშებიან.

გინდა მიწაზე დააფურთხო,

მაგრამ გახსენდება, რომ

იქ ახლა მამა წევს.

იგონებ, ხშირად გკოცნიდა შუბლზე,

მერე თავს იმართლებდა,

თითქოს მოეჩვენა სიცხე თუ გქონდა

და გასასინჯად იქცეოდა ასე.

იღიმი და ნერვიულად ისწორებ თმას.

საკუთარ სხეულზე ხორცის ჭამას

ფრჩხილებიდან იწყებ.

ცდილობ, ისწავლო ემოციის მოთოკვა

და ხვდები –

ამ მხრივ სრულიად უნიჭო ხარ.

შვიდი დღეა, პურის ნამცეცები მიგაქვს პეშვით

და მტრედებს უყრი.

ბოლოს…

ადიხარ კიბეზე.

(დარეკავ და გაგეღება)

თითქმის პირზე იფარებ ხელს,

რომ არ წამოგცდეს:

– დე, მამა არ მოსულა?!“

(მეშვიდე დღე)

პწკარი ვერ მოვაკელი, ისეთი ექსპრესიული ლექსია. გარდაცვლილი მამაც ისე „აკლია კადრებს“, როგორც ის, „ვინც იღებდა“. ბრჭყალებს განვმარტავ: არ არსებობს შედეგი მიზეზის გარეშე, მიუხედავად ჩვენი ცხოვრების, თითქოსდა, ალოგიკურობისა. ხოლო ყველა შედეგი ჩვენი, „უდანაშაულო დამნაშავეების“ ქმედებებისა, ოდესღაც სადღაც „დაიდება“, ჩვენივე სიცოცხლის იმ „კადრებივით“, სიკვდილის წუთებში რომ გაგვირბენს თვალწინ… რატომ არ ვართ ჩვენ ზოგჯერ დამნაშავეები?! ინებეთ პოეტის განაჩენი თუ გადარჩენაც:

„მე არ აღმოვჩნდი პრაქტიკული ადამიანი.

ამ მარტოობის სიცივეში,

ჩაუმდგარ ქარში,

დავიტოვე გული და ვკვებავ

ძველი ცხოვრების მცირე ნარჩენით…

და, როგორც ზამთრის ხეები მიწას,

მეც ისე, ჩემი შორი ფესვებით,

ვბღუჯავ სიყვარულს“.

(ხეებმაც კი იციან…)

…და რატომ ვართ უდანაშაულო დამნაშავეები:

„ალბათ შენ თუ ხარ დამნაშავე

• ვერ შეესწარი.

ცრემლივით ვერ ჩაუდექი თვალებში,

სისხლივით ვერ შეადედდი,

თავი ვეღარ აფიქრებინე“.

(ალბათ შენ თუ ხარ დამნაშავე)

დიახ! შენს ერს, სამივე დროში განფენილს, თავი უნდა აფიქრებინო! დროის წრებრუნვაში, გარდასულის საწყისთან მარად დაბრუნებაში, ისე ვერ დაიმკვიდრებ თავს. ტატო ბარათაშვილისეულად, „ცუდად ხომ მაინც არ ჩაივლისო“, უნდა გაგკრას, პოეტი თუ ხარ, თან საქართველოში:

„რომ როცა წასვლის დრო მოვა მერცხლისა,

წვიმით და ქარით გადგება ღამე

ფანჯრებთან,

რომ არ ვიქნები,

ცეცხლი

დაანთო ჩემი ძვლებით და…

გათბე“.

(ამოაქვს კვამლი ყრუ ოდის ბუხარს)

ესააო „სულის ურბანისტიკა“, თორნიკე ჭელიძემ, რომლის მიხედვით ბეთლემის ვარსკვლავიც თვითონ მოძებნის ყრმას…

ცხოვრება რაღაა? იკითხავს კაცი, მით უმეტეს, მაშინ, როცა ჰგონია, ყველამ მიივიწყა, დაუმარხავი მიცვალებულივით. ცხოვრება სწორედ მისი პოვნაა, ვინც ასეთ დროს უნდა გიპოვოს:

„ან შენ სამარხთან დამიძახე მაშინ:

• გამოდი!“

(გამოსვლა)

და ეს „გამოსვლა“ ხშირად „გასვლის“ ტოლფასია, დატოვებისა ყველაზე ძვირფასისა, რაც გაგაჩნია; განშორებისა მათთან, ვინც ყველა მეტად გიყვარს. ასე წერს ჩვენი ქვეყნის ერთ-ერთ დიდ ჭირზე, იძულებით ემიგრაციაზე, თორნიკე ჭელიძე:

„საერთო კი, იმედი მიგვაქვს,

იმედი უკან დაბრუნების,

რადგან სამშობლო

იქ არის, სადაც კარგად ვიცით,

გაზაფხულობით,

მიწის სიღრმიდან

ვისი გვამები

გვაწვდიან ხოლმე

მინდვრის ყვავილებს“.

(ემიგრაცია)

წუთისოფლის, ამაოების, სენია, რომ ყველასა და ყველაფერს ადვილად ივიწყებენ. ხელოვნება კი იმისთვისაა, რომ ეს დავიწყება დაამარცხოს და როცა საუკუნეების მტვერსა თუ ნაჟურს გადაწმენდენ, ისევ ძველებური, მარადი სიცხადით ამოგანათოს: „რასაც ადვილად დაივიწყებენ,/შემოინახე ის შენს ლექსებში“.

რა რჩება ლექსებში? წარსულის ტკბილი დარდები; „ტანჯვით მხიარულება“ ქართველური, სახარებისეულიც; შენივე თავი, მთელი ცხოვრება რომ გეყო („თუ თავი შენი შენ გახლავს…“ – „ერთ კაცს,/მარტოკაცს,/საკუთარი თავიც ეყოფა/ცხოვრებისთვის“); სიყვარულისგან „ძარღვებში განათებული სისხლი“; შენი ნამდვილობა და არა თავის მოსატყუებლად გამოგონილი, ილუზორული სინამდვილე – აქ დავაზუსტებ, რომ პოეზიის რეალობა თავის მოსატყუებლად არაა, რადგან ის დროის რეალობაზე მაღლა მდგომია და უმძაფრესი; ამიტომ პოეტმაც შეაფარა თავი ამ სინაღდეს, შაბისფერი, მძიმე „ღრუბლების ტილოს“ რომ მოსწყვიტოს თვალი, დააღწიოს თავი – „დღეებში, სადაც თუნდაც ერთ კენჭს ადგილს ვერ ვუცვლი,/ მე ვიწყებ წერას“. წერა დაკარგულ თავსაც აღმოგაჩენინებს ზოგჯერ და ვიღაცის ცრუ აღმაფრენით გაყალბებულ გენიალურ სიმარტივესაც, აზრს ჩვენი არსობისა:

„ვამბობ:

არ დავკარგო ადამიანი,

შეიძლება, რომ მას დავჭირდე“.

(სიზმრისპირული)

თუმცა ადამიანები მაინც იკარგებიან, მაშინაც, როცა ეს ჩვენი სურვილი არაა, მეგობრებიც ხდებიან მტრები, ყველას განგვიცდია გაუცხოების ამ „უდაბნოს“ გრძნობიერი გაუწყლოება:

„დღეს ვნახე ძველი მეგობარი

და ვიდრე ზუსტად

მოვიფიქრებდით შემდეგ ნაბიჯებს,

ალბათ ორივეს გაგვახსენდა, იმ დროს საერთო,

კარგად ჩავლილი ცხოვრებიდან,

სულ ყველაფერი,

რაც გამოდგა იმდენად მცირე,

რომ მხოლოდ თვალის არიდებას,

ზურგის შექცევას

და ჩვენ-ჩვენი გზით წასვლას ეყო“.

(ღია კოსმოსში)

ჩვენც ხშირად გვიფიქრია: ეს სიცოცხლეა?! – დიახ, ეს სიცოცხლეა!

• ლიანდაგები, რომლებიც ბალახს უცდიან;
• „ვინც აღარაფერს გრძნობენ სხვებისას, /აღარც საკუთარს“;
• ერთმანეთზე აუტანელი – ცოცხლებისა და მკვდრების დუმილი;
• მონატრებასავით, უფორომო, ვერარსებული სიყვარული;
• კოსმოსი, რომელიც ვერ ივიწყებს თავის პლანეტებს;
• მახსოვრობა იმისა, რაც არ(ა) იყო;
• რომ „ვიღაც გადის შენი ტანიდან და მაინც უხმობს ადამიანებს?!“;
• ქარი, რომელსაც „აქვს დრო, ადგილი, ბოლო წერტილი, სადაც ჩადგება და მუხლს მოუყრის“…

ხოლო, რასაც მუხლს უყრი, იმისთვის ცოცხლობ კიდეც, იბრძვი კიდეც, მარცხდები თუ იმარჯვებ, რადგან ესაა მიზანი (იდეაში!) მარტოკაცთა თუ დიდებითა და პატივით გარშემოკრებილთა ცხოვრებისა….

ალბათ, მრავალი ჩვენგანი შეხვედრია ბავშვს, რომელსაც აქვს დაკვირვების კარგად განვითარებული უნარი; სწრაფად კითხულობს ან კითხვა ისწავლა ძალიან ადრე, ხშირად – სასკოლო ასაკამდე, აქვს კარგად განვითარებული ლექსიკა, მოსწონს უჩვეულო და ახალი სიტყვების გამოყენება; ახასიათებს ძლიერი ცნობისწადილი, ინფორმაციას ღრუბელივით ისრუტავს; აქვს ძალიან კარგი მეხსიერება – შეუძლია ინფორმაციის გახსენება სხვადასხვა ვითარებაში, ასევე ახასიათებს ხანგრძლივი პერიოდით ძლიერი კონცენტრაციის და მსჯელობისა და პრობლემის გადაჭრის ძალიან კარგი უნარები, აქვს ინტენსიური სპეციფიკური ინტერესები; არაჩვეულებრივი ფანტაზია; აინტერესებს ზოგადსაკაცობრიო საკითხები (სამყაროს არსი, მსოფლიოში უსამართლობის პრობლემა, გარემოს დაცვა); იმავდროულად, არის ძალიან მგრძნობიარე, შესაძლოა ბევრ რამეზე ნერვიულობდეს, წუხდეს და ადვილად უცრუვდებოდეს იმედი; ძალიან შფოთავდეს უფლებების დარღვევის, დანაშაულის ჩადენის და, საზოგადოდ, უსამართლობის გამო.

ალბათ, შევხვედრივართ იმგვარ ბავშვებსაც, რომლებიც ძალიან კარგები არიან მათემატიკაში, მაგრამ შედარებით ცუდად კითხულობენ ან პირიქით, ანუ ახასიათებთ ასინქრონული განვითარება, რომლის დროსაც ინტელექტუალური უნარები საკმაოდ დაწინაურებულია, ხოლო მოტორული თუ სოციალური უნარები ჩამორჩება და ბავშვის კოგნიტიურ, ემოციურ და ფიზიკურ განვითარებას შორის შეუსაბამობა- ასინქრონულობა საკმაოდ გამოხატულია.

ძნელი მისახვედრი არ არის, რომ ამ შეუსაბამობის/ასინქრონულობის მიუხედავად, ისინი ნიჭიერი ბავშვები არიან. ექსპერტები მიიჩნევენ, რომ სწორედ ასინქრონული განვითარება და არა უნარი ან შესაძლებლობა არის ნიჭიერების განმსაზღვრელი მახასიათებელი.

შემუშავებულია[1] ნიჭიერების განმარტებაც, რომელიც ამ არათანაბარი განვითარების არსს ასახავს. აღნიშნული განმარტების თანახმად, რაც უფრო ნიჭიერია ბავშვი, მით უფრო ასინქრონული შეიძლება იყოს მისი სხვადასხვა სფეროს განვითარება. ასინქრონული განვითარების შემთხვევაში ნიჭიერი ბავშვები ინტელექტუალურად უფრო სწრაფად და უფრო მეტად ვითარდებიან, ვიდრე სოციალურად, ემოციურად და ფიზიკურად. მაგალითად, არ არის იშვიათი, როცა 7 წლის ნიჭიერი ბავშვი კითხულობს მე-6 კლასის დონეზე, ასრულებს მათემატიკის დავალებებს მე-4 კლასის დონეზე, მოტორული უნარები კი მე-2 კლასის დონეზე აქვს განვითარებული. ზოგჯერ იგივე ბავშვი სოციალურად თანატოლებზე ბევრად უფრო დაბალ დონეზე ფუნქციონირებს.

მაღალი შემეცნებითი შესაძლებლობებისა და ინტენსივობის გამო ნიჭიერი ბავშვები აღიქვამენ სამყაროს და ურთიერთობენ მასთან უნიკალური გზებით. შედეგად ასეთ ბავშვებს ხშირად სჭირდებათ დიდი მხარდაჭერა და გაგება როგორც შინ, ასევე სკოლაში. შესაძლოა, ბავშვი ძლიერ განიცდიდეს და უსაფუძვლოდ ნერვიულობდეს იმაზე, რაც სხვებს უმნიშვნელოდ, წვრილმანად მიაჩნიათ. მათ შესაძლოა უჭირდეთ მეგობრების შეძენა და შენარჩუნება სკოლაში, თანატოლების წრეებში, რადგან სხვებს ისინი ცოტა „უცნაურებად“ ეჩვენებათ. სწორედ ამიტომ სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, მასწავლებლებს, განსაკუთრებით – დაწყებითი სკოლისას, ჰქონდეთ სპეციალური მომზადება ნიჭიერი ბავშვების მხარდაჭერის სფეროში, რაც მათ ბავშვების აზროვნებისა და ქცევის თავისებურებების გაცნობიერებაში დაეხმარება. ამასთანავე, მნიშვნელოვანია, მშობლებს, მასწავლებლებსა და სხვა სპეციალისტებს ესმოდეთ, რომ „ერთი ზომა ყველას არ ერგება“ და ის ნიჭიერი ბავშვებიც კი, რომლებსაც ინტელექტის კოეფიციენტი დაახლოებით ერთნაირი აქვთ, შესაძლოა განსხვავდებოდნენ ერთმანეთისგან უნარებით, პიროვნული მახასიათებლებით, განვითარების ტემპით, შესაძლებლობებით ან ინტერესებით.

ერთი მხრივ, სოციალური უნარები, მეგობრების შეძენა-შენარჩუნება და, საზოგადოდ, სოციალური სფერო ალბათ ერთ-ერთი ყველაზე მოწყვლადი სფეროა ნიჭიერი ბავშვებისთვის. მეორე მხრივ, მეგობრების ყოლას და მათთან ურთიერთობას ცენტრალური ადგილი უკავია ბავშვის მაღალ თვითშეფასებაში. განსაკუთრებული ნიჭის მქონე ბავშვები შესაძლოა თანატოლებისგან განსხვავებულად განიცდიდნენ სამყაროსა და მოვლენებს. თანატოლებისგან მათი იზოლაცია შესაძლოა საკმაოდ ადვილად მოხდეს, განსაკუთრებით სკოლაში, სადაც ნიჭიერი ბავშვების თანდაყოლილი მგრძნობელობა და მათ მიერ სამყაროს „ზრდასრული“ აღქმა კიდევ უფრო ართულებს მეგობრული ურთიერთობების დამყარებისა და შენარჩუნების შესაძლებლობას. ნიჭიერი ბავშვები თანატოლებმა შესაძლოა ცოტა „უცნაურებად“ ჩათვალონ მათი ზრდასრული ენისა და ინტერესების გამო. გარდა ამისა, შესაძლოა, ნიჭიერმა ბავშვებმა თანატოლებზე მენტორობის ტენდენცია გამოავლინონ, რაც მათი თანაკლასელებისთვის მიუღებელი იქნება და ნიჭიერ ბავშვთან ურთიერთობის სურვილის უქონლობას განაპირობებს.

ნიჭიერი ბავშვებისთვის აშშ-ის ეროვნულმა ასოციაციამ მოამზადა მასალა[2], რომელშიც შეჯამებულია ნიჭიერი ბავშვების ემოციური და სოციალური სტატუსის შესახებ დაგროვილი ცოდნა. აღნიშნულ მასალაში საუბარია გარკვეულ კავშირზე ნიჭის ქონასა და ისეთ გამოწვევებთან, როგორიცაა დეპრესია, ქცევითი გადახრა/კანონდარღვევა, პერფექციონიზმი, სუიციდის ტენდენცია და სტრესზე რეაგირების განსხვავებული ფორმები. ამრიგად, ნიჭის ქონა არ გულისხმობს ემოციური პრობლემებისგან დაცვას. სწორედ ასინქრონული განვითარება, რომელიც ხშირად ვლინდება განსაკუთრებული ნიჭის მქონე ბავშვებთან (რაც გამოიხატება იმით, რომ ინტელექტუალური განვითარება 14 წლის ბავშვის შესაბამისია, ხოლო ფიზიკური და სოციალურ-ემოციური განვითარება – 8 წლის ასაკის შესაბამისი), ქმნის გარკვეულ გამოწვევებს როგორც თავად ბავშვისთვის, ისე მისი გარშემო მყოფებისთვისაც, რომლებსაც არ აქვთ ცოდნა ატიპური განვითარების ეფექტების შესახებ.

მიჩნეულია, რომ[3] ნიჭიერი ბავშვები საკუთარ თავს ხშირად მაღალ სტანდარს უწესებენ, რაც გარკვეულ მოლოდინებთან არის დაკავშირებული. უმაღლესი შესრულება დამოკიდებულია საკუთარი თავისთვის მაღალი სტანდარტების დასახვასთან და ეს სტანდარტები, როგორც ჩანს, აუცილებელი კომპონენტია მაღალი პროდუქტიულობისა, რომელსაც მოელიან ნიჭიერი მოსწავლეებისგან. თუმცა ზოგჯერ პერფექციონიზმი გადაიზრდება ხოლმე ნევროტულ შესრულებაში. ნიჭიერ ბავშვებს ადრეული ასაკიდან აქვთ გამოცდილება, მიაღწიონ წარმატებას ყველაფერში, რასაც კი აკეთებენ, რადგან, როგორც წესი, გარშემო მყოფები მათ შესაძლებლობაზე ნაკლებ გამოწვევას სთავაზობენ. თუ პერფექციონიზმი იქცა ნევროზად, მოსწავლე შესაძლოა გახდეს „წარუმატებლობისთვის თავის ამრიდებელი“. მაგალითად, პერფექციონისტ მოსწავლეს შესაძლოა ჰქონდეს დეპრესიული რეაქცია, თუ მან დავალებაში 100 ქულიდან თუნდაც მხოლოდ 95 მიიღო. ასეთ შემთხვევაში ძალიან მნიშვნელოვანია, მასწავლებლებმა და სხვებმა ხაზი გაუსვან, რომ მაღალ მიღწევებს ცხოვრებაში რაღაც დონეზე თან სდევს წარუმატებლობაც. მეორე მხრივ, აუცილებელია, მოსწავლემ იცოდეს, რომ 100 ქულიდან 95-ის მიღება მისი წარუმატებლობის ინდიკატორი არ არის. ბავშვს, რომელიც მიჩვეულია, რომ ყველაფერში საუკეთესო შედეგს იღებს, შესაძლოა, ძალიან მტკივნეული რეაქცია ჰქონდეს, თუ ვერ შეძლო რაიმე სპორტულ თამაშში გამარჯვება. ასეთ შემთხვევაში, ბავშვის მტკიცება: „მე წარუმატებელი ვარ“, – ნიშნავს, რომ შედეგი/ქცევა არ დაემთხვა მის მიერ საკუთარი თავისთვის დასახულ მოთხოვნებსა და მოლოდინებს.

[1]კოლუმბუსის ჯგუფის (Columbus Group) მიერ, 1991 წელს.

[2]https://www.nagc.org/

[3]http://inclusion.ge/res/docs/2023050216240092828.pdf

(პირველი ნაწილი)

წიგნის მკითხველამდე მისასვლელი გზა წინასწარ განსაზღვრულია. ამგვარი შთაბეჭდილება შემექმნა წაკითხული წიგნების აღმოჩენის თავგადასავლებზე დაკვირვებისას.

რვა წლის წინ, 2016 წლის ზამთრის შუადღეს, უწერის სკოლის რამდენიმე მოსწავლესთან ერთად, დირექტორის თხოვნით, გავემგზავრე ონში, სადაც ქალბატონი ელენეს ნამუშევრები უნდა დაგვეთვალიერებინა. ასე გავიცანი ძალიან საინტერესო და მშვენიერი ქალბატონი ელენე მაგრაქველიძე. ერთმანეთისთვის მოყოლილმა ამბებმა ნინო ზედელაშვილთან სატელეფონო საუბრამდე მიგვიყვანა. ქალბატონმა ნინომ ბავშვობა ჯუგაანში გაატარა, იმ სოფელში, სადაც დედაჩემი გაიზარდა, სადაც ჩემს დიდ ბებიას, მატრო ბაბოს, უღარიბესი, თუმცა ჩემთვის ზღაპრული სახლი ედგა და, ას წელს გადაცილებული, კუთვნილი სამართლის საპოვნელად „ხელმწიფესთან“ შეხვედრაზე ოცნებობდა.

რაჭაში, ქალაქ ონში ვიყავი და ვესაუბრებოდი ქალბატონ ნინოს, რომელმაც დიდი სიყვარულით გაიხსენა ჩემი ბებიები და დედაჩემი. სწორედ მაშინ შევიტყვე, რომ მას გოდერძი ჩოხელის შესახებ წიგნი გამოუცია. ნინო ზედელაშვილის წიგნი „ნაწილიანი – მოგონებები გოდერძი ჩოხელზე“ ქალბატონმა ელენემ მათხოვა. გავიდა დრო, მთელი რვა წელი. ძალიან მრცხვენოდა, ნათხოვარი წიგნის დაბრუნება რომ ვერ მოვახერხე, მაგრამ წაუკითხავად წიგნთან განშორებაც არ მსურდა.

ახლა კი სამაგისტრო თემაზე მუშაობისას აგერ უკვე მესამედ ვკითხულობ წიგნს, რომელიც, მინდა, ძალიან ბევრმა წაიკითხოს. 2016 წელს რომ წამეკითხა „ნაწილიანი“, მგონია, რომ ისე ვერ აღვიქვამდი, როგორც ახლა. ამასობაში დოკუმენტური თუ სამეცნიერო ლიტერატურისადმი სიყვარული გამიმძაფრდა და წიგნში ასახული ამბების სწორად აღსაქმელად ცხოვრებისეული გამოცდილებაც დამიგროვდა.

ჩემი წილი გოდერძი ჩოხელი

სანამ წიგნის შესახებ შთაბეჭდილებებს გაგიზიარებთ, გოდერძი ჩოხელთან შეხვედრა უნდა გავიხსენო. 2002 წელს ჩემი სკოლის ქართულის მასწავლებლებმა, ირინა ჩლაიძემ და ხათუნა მეტონიძემ, სკოლაში გოდერძი ჩოხელი და პაკო სვიმონიშვილი მოიწვიეს. 23 წლის შემდეგ უკვე ვიცი, რომ ის შეხვედრა ჩემი ცხოვრების ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული შეხვედრა იყო, მაშინ – ჩვეულებრივი, მერე კი ცხოვრების დინებაში უცნაურად გაელვებული, გამოცისკროვნებული და წინასწარგანზრახულობის მრავალი ნიშნის დამტევი.

იმ დღესთან დაკავშირებული ყველა დეტალი მიყვარს. ამბავი ხათუნა და ირინა მასწავლებლების ულამაზესი ღიმილით დაიწყო. მოვიდნენ და მოწიწებით მთხოვეს, მწერლისთვის ჩემი ჩანახატი წამეკითხა. ვიფიქრე, ახლა ვერაფერს დავწერ-მეთქი და ჩემი ზაფხულის არდადეგები გავიხსენე. იმ წელს გუდამაყრის ხეობაში, სოფელ ბახანში, ჩემი რძლის მამიდის ოჯახს ხშირად ვსტუმრობდი. დავადგებოდით მე და ჩემი მეგობრები ფასანაურიდან ბახანისკენ მიმავალ გზას და სულ სიცილ-კისკისით ავდიოდით ჩვენს უფროს მეგობართან, გელასთან. ისიც ხალისით დაგვატარებდა გუდამაყრის ხეობაში, თუმცა ჩვენ მალევე ვიღლებოდით და უკან ვბრუნდებოდით. ერთხელაც დიხჩოში ავედით. იქ მითხრეს, რომ დიხჩო გოდერძი ჩოხელის დედის სოფელი ყოფილა. „მგელი“ (შემდეგ უკვე „წითელი მგელი“) მქონდა წაკითხული და რომანის სიუცხოვით გაოცებულს, მახარებდა იმის გააზრება, რომ გუდამაყარში, შავი არაგვის ხეობაში, დავდიოდი. დიხჩოში ყოფნისას ჩანახატი დავწერე, შეხვედრისთვის კი განვავრცე. „ნეტავ როდის შევხვდები გოდერძი ჩოხელს და სიამაყით ვეტყვი: იცით, მე დიხჩოში ვიყავი, თითქმის დავლაშქრე თქვენი გადაშლილი წიგნი-მეთქი!“ – ასე იწყებოდა ჩანახატი.

სკოლის სააქტო დარბაზი სავსეა ხალხით. დედასთან ერთად ვზივარ და ვუსმენ ბავშვებს, რომლებიც ჩანახატებს კითხულობენ. ვიცი, სად ზის გოდერძი ჩოხელი, მაგრამ ხალხი მეფარება და ვერ ვხედავ. ძალიან ვნერვიულობ. მაკვირვებს სხვა ბავშვების გახსნილობა, აუდიტორიის წინაშე თამამად საუბარი. ჩემი ჯერი მოდის. გავდივარ და გოდერძი ჩოხელის წინ, მოშორებით ვდგები. სცენაზე არ ავდივარ. მაცვია ჩემი კლასელის, ლევანის, დედის, უსაყვარლესი მაგული დეიდას, შეკერილი გრძელი შავი კაბა, ვარ ძალიან გამხდარი და ვამბობ: გამარჯობა, ბატონო გოდერძი, მე კოტორაანთ ქალი, ლელა ვარ-მეთქი. ვშლი ჩემს ყავისფერყდიან დღიურს და ვიწყებ კითხვას. ჩანახატის მოსმენის შემდეგ გოდერძი ჩოხელი დგება, მოდის ჩემთან და გულში მიხუტებს. არ ვიცი, რამ მომაფიქრებინა მისასალმებელი სიტყვები. შეიძლება ითქვას, რომ მანამდე მხოლოდ ერთ კონფერენციაზე გამოვედი აუდიტორიის წინაშე და ისე ვღელავდი, საკუთარი გულისცემა ისე მკვეთრად და ხმაურიანად მას შემდეგ აღარასდროს გამიგონია. საჯაროდ გამოსვლის მღელვარებისგან თავის დასაღწევად ძალიან ბევრი დრო დამჭირდა. სწორედ ამიტომ მიკვირს იმ შეხვედრისას მოფიქრებული და გაჟღერებული სიტყვა. „ნაწილიანის“ წაკითხვის შემდეგ კი მივხვდი, რომ თავად გოდერძი ჩოხელს ჰქონდა უხილავი ძალა, რომელიც ყველას გულსა და სულს სწვდებოდა და მასთან სიახლოვისას ადამიანებზეც მოქმედებდა.

შემდეგ მწერალს ბავშვები ავტოგრაფებისთვის გარს შემოეხვივნენ. მე წრის მიღმა ვიდექი და ჩემს რიგს ველოდებოდი. ძალიან მერიდებოდა – ეს იყო პირველი ავტოგრაფი, რომელიც მწერლისთვის უნდა მეთხოვა. გოდერძი ჩოხელმა დამინახა, თავისთან მიმიხმო და დღიური გამომართვა. წერდა დიდი გულისხმიერებითა და მოწიწებით. ასე დარჩა მისი ულამაზესი ხელნაწერი ჩემს დღიურში: „ჩემო ლამაზო ლელა, ძალიან მიხარია, რომ არსებობ ასეთი კარგი გოგო და დედაჩემის სახელი გქვია. ვთხოვ ჩოხის წმინდა გიორგის, ყველგან და ყველაფერში შეგეწიოს“.

ახლაც თვალწინ მიდგას შეხვედრის ყველა დეტალი. ახლა ვხვდები, რომ ჩემი წილი გოდერძი ჩოხელი დამიტოვა ამ წარწერით, ეს რამდენიმე წინადადება ჩემი პირადი ამულეტია, ჩემი თილისმა, დალოცვა, ჩოხის წმინდა გიორგისთან შუამავლობა.

სკოლის სააქტო დარბაზიდან გამოსვლისას პაკო სვიმონიშვილი გამომეცნაურა. სკოლის მეორე ფლიგელთან დამაკავშირებელი ხიდი ერთად გადავიარეთ. პაკომ თავისი ლექსებისა და თარგმანების წიგნი მაჩუქა წარწერით: „ლელას და მის მშვენიერ ქართულს“. უცნაური შეხვედრა რომ იყო, ამას შემდეგი ამბავიც მოწმობს: იმ შეხვედრიდან 14 წლის შემდეგ, 2016 წელს, გოდერძი ჩოხელის მოთხრობების მიხედვით დადგმული სპექტაკლი უწერის სკოლიდან ფასანაურის სკოლაში წამოვიღეთ. ამ იდეის ავტორი ონის მუნიციპალიტეტის თავმჯდომარე, ქალბატონი შუქურა ჯაფარიძე იყო. მისი ინიციატივით, ტრანსპორტირება ონის მუნიციპალიტეტმა დაგვიფინანსა. დილის 6 საათზე უწერიდან ფასანაურისკენ დავიძარით. თან მიგვქონდა უწერის ტყეში მეცხრეკლასელი პაატას მიერ მომწვადული (ფესვიანად ამოღებული) პაწია ნაძვი. მცხეთაში, სამთავროს დედათა მონასტერში, რაჭველი მოსწავლეები გოდერძი ჩოხელის საფლავის სანახავად შევიყვანე. იმ დღეს აღმოვაჩინე, რომ ჩოხელის საფლავთან ახლოს ყოფილა პაკო სვიმონიშვილის საფლავიც. გული დამწყდა. არაფერი ვიცოდი მისი გარდაცვალების შესახებ. ეს იყო მეორე შეხვედრა პაკოსთან და ისევ გოდერძი ჩოხელთან ერთად.

სპექტაკლი სახელად „უფლისჩიტა“ ფასანაურის სკოლაში უნდა დაგვედგა. გოდერძიმ ზედა საფეხურის რამდენიმე კლასი ისწავლა ფასანაურის სკოლაში. მანამდე ეს სკოლა იმიტომ მიყვარდა, რომ იქ მამაჩემი სწავლობდა. იმ დღეს მეგონა, სკოლის კედლები ჩემთვის საუბრობდნენ და მიყვებოდნენ მოზარდი მთიული ბიჭების შესახებ. ვფიქრობდი მათ გულისცემაზე – ვინ იცის, რამდენჯერ სწყენიათ, გახარებიათ, იქნებ ვინ მოსწონდათ… წიგნს დართული აქვს ფოტოებიც, რომელთაგან რამდენიმე ფასანაურშია გადაღებული. გოდერძი ჩოხელის ფასანაურის ფოტოებმა გამახსენა მამაჩემის ბავშვობის ფოტო, რომელზეც 14-15 წლის მამა თავის ორ მეგობართან ერთად დგას, დიდი ზომის პალტო აცვია, კაშნე შემოუხვევია და იღიმის. ვარცხნილობა, დგომის მანერა – ფოტოზე აღბეჭდილი ყველა დეტალი მიყვარს. მამას ზურგს უკან დგას ზურა ნათლია, რომლის სახელი შემდეგ მამამ თავის პირველ შვილს დაარქვა. ამ სტატიის წერისას ზურა ნათლიამ ახალი წლის მოსალოცად დამირეკა, მოკითხვის შემდეგ ვკითხე, თქვენ და მამა გოდერძი ჩოხელს თუ იცნობდით-მეთქი. ნათლიაჩემმა მიპასუხა, გოდერძი ჩვენზე რამდენიმე წლით პატარა იყო, ახლო ურთიერთობა არ გვქონდა, მაგრამ ვიცნობდითო.

ნინო ზედელაშვილის მიერ შეკრებილი მოგონებების კითხვისას კიდევ უფრო გამოიკვეთა კავშირი ჩემს წილ გოდერძი ჩოხელთან.

წიგნში აღწერილია, როგორი საოცარი, იშვიათი სიყვარული ჰქონდა დედა-შვილს. როდესაც მწერლის დედის, ლელას, შესახებ მსახიობების, რეჟისორების მონათხრობს ვკითხულობდი, მივხვდი, რატომ წამოდგა გოდერძი ჩოხელი ჩემთან ჩასახუტებლად. მე მას გავახსენე დედა, რომელსაც მუდამ შავი ტანისამოსი სცმია, ძალიან გამხდარი ყოფილა და ვფიქრობ, ჩემი მოსმენისას გარდაცვლილი დედის მონატრება გაუმძაფრდა. მათი საოცარი დედაშვილობის შესახებ ყველაზე უკეთ „ანგელოზთღამეობა“ ჰყვება. ამ მოთხრობის წაკითხვის შემდეგ მთელი არსებით გავიაზრე ჩემს დღიურში მწერლის ხელით ჩაწერილი სიტყვების სევდანარევი სიხარული: „დედაჩემის სახელი გქვია“. გოდერძი ჩოხელის მხატვრული სამყარო დედისადმი სიყვარულით არის სავსე. ლელას ესმოდა ფრინველების, ცხოველების, მცენარეების ენა, ნახულობდა წინასწარმეტყველურ სიზმრებს, ესაუბრებოდა ქვებს, ანგელოზებს, განსაკუთრებული ურთიერთობა ჰქონდა გოდერძისთან.

კოტორიანთ ქალები გოდერძი ჩოხელის რომანებისა და მოთხრობების პერსონაჟები არიან. ისინი გამოირჩევიან სიმამაცით, უსამართლობის მხილების უნარით. „ნაწილიანს“ ბოლოს დართული აქვს ოჯახის წევრების მოგონებები. გოდერძი ჩოხელის მამა, ნიკო ჩოხელი, იხსენებს:

„კოტორიანთ ქალი სოფიო კინოშიც გადაიღო და წიგნშიც დაწერა. კოტორიანთ ქალს დიდი ამაგი აქვს ჩვენს ოჯახზე, ძალიან კეთილი იყო. გოდერძი გამორჩეულად უყვარდა, მისთვის არაფერი ენანებოდა“.

წიგნში ამოვიკითხე, რომ გოდერძი ჩოხელს აუსრულებელ ოცნებად დარჩა „ვარდისფერი კაცის“ ფილმად გადაღება. ისევ უწერის სკოლის მოსწავლეებთან ერთად დადგმული სპექტაკლი გამახსენდა. სცენარზე მუშაობისას ბევრი მოთხრობა წავიკითხე და სულ ხუთი შევარჩიე, მათ შორის ერთი „ვარდისფერი კაცი“ იყო. მთავარი პერსონაჟის, ამბროსუკუნას, როლს მიშო ასრულებდა. რეპეტიციაზე ბავშვებს ფოტო გადავუღე – მიშო-ამბროსუკუნა ზის, ტომრიდან ფერად-ფერად ძაფებს იღებს, გარს გუდამაყრელი ქალებივით ჩაცმული რაჭველი გოგოები შემოხვევიან. ეს წამი, ჩვენი ერთად ყოფნის, სილაღის, ლიტერატურითა და მოძრაობით ტკბობის ამსახველია. რეპეტიციის დროს ძალიან ბევრს ვიცინოდით იმ მომენტზე, ამბროსუკუნა გუდამაყრელ ქალებთან რომ მიდის. „ნაწილიანის“ კითხვისას ვფიქრობდი, რაღა მაინცდამაინც „ვარდისფერი კაცი“ შევარჩიე… თურმე მე და ჩემს მოსწავლეებს ავტორის იმქვეყნად გაყოლილი ოცნება რეალობად გვიქცევია უწერის სკოლაში, სადაც გოდერძი ჩოხელის საუკეთესო მეგობარი, ზურაბ ქაფიანიძე სწავლობდა. წიგნიდან შევიტყვე გოდერძი ჩოხელის არაჩვეულებრივი, ულამაზესი, კეთილშობილი მეუღლის, ნინო მელაშვილის, შესახებ და ისიც ამოვიკითხე, რომ სწორედ ზურაბ ქაფიანიძე ყოფილა მათი მეჯვარე.

სამაგისტრო თემაზე მუშაობისას გოდერძი ჩოხელის მეუღლეს მივწერე. ქალბატონმა ნინომ დამირეკა და დიდხანს ვისაუბრეთ. გვიანი საღამო იყო. შინ ვბრუნდებოდი. ავტობუსის გაჩერებაზე ვიდექი და ხელახლა დავიწყე „ნაწილიანის“ კითხვა. ქუჩის ლამპიონების შუქზე მალე ჩემმა საყვარელმა ჩანართმა, გოდერძი ჩოხელის ბარათმა გამოანათა: „ნინკა მიყვარხარ… ნინკა მიყვარხარ… ნინკა მიყვარხარ… ნინკა მიყვარხარ… ნინკა ნინკა! არავის არ დაუწერია ასეთი კარგი რომანი“, – წერია მთელ გვერდზე. რომ არა ეს წიგნი, ვერ გავიცნობდი მწერალს, მის ოჯახს, მისი ცხოვრების შესახებ ფრაგმენტული წარმოდგენა მექნებოდა. არადა, თუნდაც ეს პატარა ბარათი, რომელიც „ნაწილიანის“ ავტორს ნინო ზედელაშვილსა და გოდერძი ჩოხელის მეუღლეს მწერლის გარდაცვალების შემდეგ შემთხვევით უპოვიათ მისი ნაწერების მოწესრიგებისას, როგორი მრავლისმთქმელია გოდერძი ჩოხელის შინაგანი სამყაროს შესახებ.

გოდერძი ჩოხელის დედა, ლელა, გარდაცვალებამდე ოშპიტალში, საავადმყოფოში, დაუწვენიათ. ჩემს ბავშვობაში ოშპიტალში საავადმყოფო იყო. მახსოვს, ერთხელ პაპაჩემი შიო ავად გახდა და რამდენიმე ხანს იქ იწვა. მის მოსანახულებლად მამას დავყვებოდი. 5-6 წლის ბავშვისთვის ეს იყო დიდი თავგადასავალი. გოდერძი ჩოხელის მოგონებებმა გამახსენა ჩემი ბავშვობის ის დღეები, რომლებიც ბუნდოვნად მახსოვდა.

განსაკუთრებით შემიყვარდა გოდერძი ჩოხელის ინგლისურის მასწავლებლის, იამზე ბექაურის, მოგონება:

„გოდერძი სკოლას რომ ამთავრებდა, გამოსაშვებ გამოცდაზე არაჩვეულებრივი თემა დაწერა, მგონი სამამულო ომზე. მაშინ გამოჩნდა მისი საოცარი ნიჭი, აზროვნება.

უკვე ცნობილი მწერალი და რეჟისორი იყო, როდესაც 147-ე სკოლაში შეხვედრა მოვუწყვეთ. ბავშვებმა ბევრი იშრომეს, მოემზადნენ. ძალიან ლამაზი საღამო იყო, სცენაზე გოდერძის პერსონაჟები ერთმანეთს ცვლიდნენ, წითელი გველეშაპიც გვყავდა, ბავშვებმა ბერული და ჯღუნურიც იცეკვეს. გოდერძი გახარებული და გაოცებული იყო. სპექტაკლის შემდეგ მითხრა, ისე ცოცხლად იყო ყველაფერი, თავი გუდამაყარში მეგონა და იმ ბავშვებში ჩემს თავს ვეძებდიო“.

გოდერძი ჩოხელთან შეხვედრის შემდეგ 23 წელი გავიდა და ახლა, როცა მეც მასწავლებელი ვარ, განსაკუთრებით ამაღელვებელი აღმოჩნდა მწერლის მასწავლებლის მოგონების წაკითხვა. დეკრეტულ შვებულებაში ყოფნისას გამუდმებით ვფიქრობ ჩემს მოსწავლეებზე, რომლებიც სკოლაში ჩემს დაბრუნებას მოუთმენლად ელიან. დანახვისთანავე მეკითხებიან: „როდის დაბრუნდებით?“ დაბრუნებამდე კი ბევრი რამ მომაფიქრდა, მათ შორის – გოდერძი ჩოხელის მოთხრობების მიხედვით ახალი სპექტაკლის დადგმა. განსაკუთრებით გამიხარდა, იამზე მასწავლებელი წითელ გველეშაპს რომ ახსენებს. ჩემი სამაგისტრო ნაშრომი გოდერძი ჩოხელის რომანებში მაგიური რეალიზმის გამოსახველობითი ფორმების კვლევას ეხება. რომანში „წითელი მგელი“ დაუვიწყარი მხატვრული სახეა ქვესკნელიდან ამოსული, კუპრივით შავ წყალს შემზარავი წივილით ჩამოყოლილი წითელი გველეშაპი და მასზე ამხედრებული უშიშარი გარსია, რომელიც ზღვამდე ჩაჰყვება მითიურ არსებას.

იამზე მასწავლებლის მოგონება ზურგის ქარივით იქცა და დამაფიქრა, როგორი მნიშვნელოვანია ჩვენი ყოველი შეხვედრა, ზოგი ერთადერთი და სხვა დროსა და სივრცეში, სხვა ფორმით განმეორებული; როგორი მნიშვნელოვანია სასკოლო ცხოვრებაში არაფორმალური აქტივობების ჩართვა; რომ არა ირინა და ხათუნა მასწავლებლების მიერ გოდერძი ჩოხელისა და პაკო სვიმონიშვილის სკოლაში სტუმრად მოწვევის იდეა, რომ არა მათი ძალისხმევა, შეხვედრაში მეც მიმეღო მონაწილეობა, ამდენი ლამაზი, მნიშვნელოვანი, საინტერესო ამბავი ხომ ვერ გადაებმებოდა ერთმანეთს?!

სტატიის მეორე ნაწილში წიგნიდან ამოკრეფილი მოგონებების ფონზე გოდერძი ჩოხელის პორტრეტს გაგაცნობთ.

გამოყენებული ლიტერატურა:

ნინო ზედელაშვილი, ნაწილიანი. რედ. კატო ჯავახიშვ

ჩემს მოსწავლეებთან ხშირად ვსაუბრობ იმის შესახებ, რომ ყველა საგანს თავისი ენა აქვს. თითოეული საგანი სამყაროს ამა თუ იმ მოვლენას მისთვის დამახასიათებელი გამომსახველი ხერხებით განგვიმარტავს. მუსიკა მშვენიერების აღქმის, შეუცნობლის შეცნობის ენაა და შინაარსის გადმოსაცემად ორი ან მეტი ენის ცოდნას მოითხოვს: პირველი – მუსიკის ენაა თავისი სინტაქსური და მორფოლოგიური სიღრმით; მეორე – მუსიკის ენაზე თქმულის ვერბალური ახსნა და მისი განმარტებებია; დანარჩენი – შეძენილი ცოდნის კონტექსტების მორგებაა ახალ მასალაზე.

სასწავლო პროცესის დასაწყისში რამდენიმე გაკვეთილს ენის გამომსახველი ხერხების ანალიზს ვუთმობ. სხვაგვარად წარმოუდგენელია, გავაგებინო მოსწავლეს ამ ენის სტილური თუ ჟანრული მახასიათებლები. ეგზიუპერის ციტატა ,,ენა არის გაუგებრობის წყარო’’, მასწავლებელს განაწყობს, დაგეგმოს გაკვეთილები ენის მახასიათებლების ხარისხიანი სწავლებისთვის, და სახელმძღვანელოს მასალა დაალაგოს იმგვარად, რომ შედეგის მიიღებოდეს მარტივად და მიზნობრივად. მუსიკის გამომსახველი ენის ელემენტები – მელოდია, ჰარმონია, რიტმი, მეტრი, ტემპი, ტემბრი, ფაქტურა, ფორმა, ჟანრი, ბგერა – ცალკე კვლევის საგანია. ენის თითოეული ელემენტი წარმოადგენს საგანთა შორის შემაკავშირებელ ხიდს. უსასრულოდ შეიძლება ვისაუბროთ ნაწარმოების ემოციურ და ფსიქოლოგიურ შინაარსზე. ნაწარმოებების განხილვა, ანალიზი, კვლევა კონტექსტს ეფუძნება, კონტექსტებს კი სტანდარტის მოთხოვნის შესაბამისად ვართულებთ. ამისთვის, მასწავლებელს აქვს ქრესტომათიული მასალის დამატებით შერჩევის შესაძლებლობა თემის კიდევ უფრო ღრმად შესწავლისათვის, მოსწავლეების საჭიროებების გათვალისწინებით.

ვიწყებ მუსიკის ენის ფენომენზე საუბრით, და ვაგრძელებ მედიაწიგნიერებაში მისი მოდიფიკაციითა და ინტეგრაციით. მქონდა ბედნიერება, წელს ჩემი გამოცდილება მეთერთმეტე კლასისთვის გამეზიარებინა. ჩემთვის მედიაწიგნიერება მოსწავლეებთან დაახლოებისა და ურთიერთობის განსხვავებული და საინტერესო შესაძლებლობა აღმოჩნდა. მოდით, თავიდანვე გეტყვით, რომ ეს საგანი – მედიაწიგნიერება, ყველა საგნისგან განსხვავებით, მკაფიოდ გამოკვეთილ უნარებს მოითხოვს. კერძოდ, მოსწავლეს არგუმენტირებისთვის, აზრის თავისუფლად გამოთქმისთვის მეტი სივრცე ეძლევა. როცა ფილმის ფრაგმენტის, მედიაწიგნიერების რესურსის, ხელოვნების ნიმუშის, ლიტერატურული ნაწარმოების, მუსიკალური შედევრის ანალიზს ვაკეთებთ. ინფორმაციაზე სრული წვდომისთვის ხშირად ვიყენებთ ხოლმე მობილურ ტელეფონს. ტარგეტულად მორგებული აქტივობების დახმარებით მოსწავლეები მარტივად პოულობენ პრობლემის გადაჭრის საინტერესო გზებს, რომლებიც პროექტზე მუშაობის თემად შეგვიძლია ავირჩიოთ. გაკვეთილმა, რომელიც ზოგჯერ სპონტანურად წარიმართება, შეიძლება გვიკარნახოს პროექტის იდეა. სწორედ ასე გამოიკვეთა პროექტისთვის ახალი თემა: ,,ინფორმაციის ენა – ვინ დასვა პირველი შეკითხვა?“.

მეთერთმეტე კლასში თავისუფლად შემეძლო მესაუბრა სახისმეტყველების რაობასა და მნიშვნელობაზე ლიტერატურასა და ხელოვნებაში. მოსწავლეებს ხშირად ვაცნობდი რევაზ სირაძის ,,სახისმეტყველებიდან’’ მათთვის საინტერესო და კონტექსტურად საჭირო საკითხებს. მით უმეტეს, რომ ამის შესაძლებლობას მათი საბაზისო ცოდნა მაძლევდა. გავლილი ჰქონდათ ჰაგიოგრაფია, რომელსაც თავისუფლად ვაკავშირდებდი ტექსტების დაშიფვრასთან, სიმბოლოების, მეტაფორების გააზრებასთან. ,,სახისმეტყველებაში’’ მოთხრობილია, რომ ქართული ესთეტიკის, მუსიკისა და ლიტერატურის სათავეებში უნდა ვეძებოთ სწორედ ის გზა, რომელიც ინფორმაციას ცოდნად გადააქცევს. მაგალითისათვის მოვიყვან რამდენიმე საკითხს: ქართული ჩუქურთმა და მზე, მოძღვრება ადამიანზე, საგალობელი, ფრესკა, ტაძარი. გაკვეთილზე ხშირად ვიყენებ პოსტმოდერნიზმის გამომსახველ ენას, ძალიან ნიშანდობლივია ჯემალ ქარჩხაძის წერის სტილური მახასიათებელი, აკა მორჩილაძის „ობოლედან“ თხრობის ჰიპერრეალისტური შეგრძნება. ვერაფრით ვუღალატებდი ნიდერლანდურ რენესანსს, ხშირად ვშიფრავდით ჰიერონიმუს ბოსხის ტილოებს: „თივის გადატანა“, ტონდო „კაცობრიობის შვიდი მომაკვდინებელი ცოდვა“, პიტერ ბრეიგელის „ნიდერლანდური ანდაზები“, ეს ხომ „წინასწარმეტყველებაა“ სამყაროს საზრისზე, ადამიანის როლზე წუთისოფელში. ხელოვნური ინტელექტის როლი უაღრესად მნიშვნელოვანი და ფუნქციური აღმოჩნდა ინფორმაციების, მასალების მოძიებასა და გენერირებაში. მოსწავლეები მუშაობდნენ რამდენიმე AI პლატფორმაზე: Chatgpt.com, Gemini.google.com.app, claude.ai.new, copilot.microsoft.com, app.leonardo.ai.

დეკოდირება, როგორც ინფორმაციის ფილტრაციისა და ცოდნად გადაქცევის ინსტრუმენტი, მოსწავლეებმა არგუმენტირებული ესეების, ფსიქოლოგიური ჩანახატებისა და პოპ-არტის ნიმუშებში ბულინგისა და დეზინფორმაციის კვლევის ხერხად გამოიყენეს, საინტერესო შეფასებები და დისკუსიები გაიმართა ფილმის „კლასის წინ“ ირგვლივ.

ფილმის შემდეგ ვიაზრებდით მარტოდ დარჩენილი ადამიანის მდგომარეობას სოციუმში. ტურეტის სინდრომის მქონე ადამიანის დახმარების გზებსაც მივაგენით. ეს გზა ადამიანობის გადარჩენისა და შენარჩუნების გზაა. ჩვენ ყველას გვაქვს უფლება სამყაროში ვაკეთოთ ის, რის შესაძლებლობები და უნარები გვაქვს. ტურეტის სინდრომზე მიცემულ დავალებაში, მოსწავლეებმა თარგმნეს და ღია გაკვეთილზე წარადგინეს ანალიტიკური ესეი, რომელშიც განხილული იყო – თუ რა მახასიათებლები აქვს ამ სინდრომს, როგორ შეუძლია ადამიანურმა ფაქტორმა შეასუსტოს სინდრომის სიხშირე და სირთულე, როგორ შეგვიძლია ვაქციოთ სინდრომის მქონე ბავშვი სოციუმის ნამდვილ წევრად.

შეზღუდული შესაძლებლობა რომ არ არსებობს, მუსიკის ისტორიაში ამაზეც ბევრი თქმულა. 13 წლის ლუსის შესრულებულმა ფრედერიკ შოპენის ნოქტიურნმა ადამიანებს ხილულად დაანახა შეუძლებლის შესაძლებლობა. ლუსიმ თავისი შინაგანი სამყაროს ილუსტრაციისთვის, სევდის გადმოსაცემად შოპენის ნოქტიურნი op.9, N1 b-moll აირჩია და დღევანდელობის ერთ-ერთი დიდი ვირტუოზი ლანგ ლანგიც კი გაკვირვებული დატოვა.

ეს წერილი მედიაწიგნიერების სახელმძღვანელოდან წამოვიღე, მინდოდა, მისი პათოსი ყველასთვის გამეზიარებინა.

„ძვირფასო მასწავლებელო!

მე ცოცხალი გადავურჩი საკონცენტრაციო ბანაკს და ჩემმა თვალებმა იხილა ის, რაც არ უნდა ნახოს არცერთმა ადამიანმა:

როგორ აშენებენ სწავლული ინჟინრები გაზის კამერებს;

როგორ წამლავენ კვალიფიციური ექიმები ბავშვებს;

როგორ კლავენ სწავლადამთავრებული მედდები ჩვილ ბავშვებს;

როგორ ესვრიან და წვავენ ბავშვებსა და ქალებს უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების კურსდამთავრებულები.

ამიტომაც, მე არ ვენდობი განათლებას!

მე გთხოვთ, დაეხმარეთ მოსწავლეებს, გახდნენ ადამიანები. თქვენმა ძალისხმევამ არ უნდა მიგვიყვანოს სწავლული მონსტრების, ნამეცადინარი ფსიქოპათების, განათლებული აიხმანების ჩამოყალიბებამდე. კითხვა, წერა, არითმეტიკა მხოლოდ მაშინ არის მნიშვნელოვანი, როცა ეხმარება ჩვენს შვილებს, გახდნენ უფრო

ა დ ა მ ი ა ნ უ რ ე ბ ი!“

საკონცენტრაციო ბანაკში გადარჩენილი სკოლის ერთ–ერთი დირექტორის წერილი სამსახურში აყვანილი მასწავლებლებისადმი.

საოცარია… ადამიანებს ყველა ენის დაუფლება შეგვიძლია, მუსიკის ენის მედიაწიგნიერებაში შეღწევამ და ამ ორი საგნის ენათა სისტემების სინთეზმა დამანახა, რომ სწავლის პროცესი უსასრულოა. ძიებისა და კვლევის გზა ენის სიმბოლოების ამოხსნის გარეშე – შეუძლებელია. სამყაროს უდიდეს ქსოვილში კი ჩვენეულ ორნამენტს ვაქსოვთ დიდი პასუხისმგებლობით, სიყვარულითა და სიკეთით. ჯონ დიუი ამბობს, განათლება თავად ცხოვრებააო. რახან ასეა, ვისწავლოთ, რათა ვიცხოვროთ!

ინგა ბარამიძე

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. რ.სირაძე ,, სახისმეტყველება’’, ნაკადული, 1982
2. ნ.ინგოროყვა, მედიაწიგნიერების გაკვეთილები, თბილისი, 2023
3. სახელმძღვანელო მასწავლებლებისთვის. როგორ აღმოვაჩინოთ და ვებრძოლოთ დეზინფორმაციას. რედაქტირებულია: 28-01-2021
4. https://mediasmarts.ca/digital-media-literacy/general-information/digital-media-literacy-fundamentals

თანამედროვე სამყაროში მარტოობა უკვე ეპიდემიის მასშტაბებს იძენს. ტექნოლოგიურმა პროგრესმა, მართალია, ადამიანები ფიზიკურად დააახლოვა, თუმცა, პარადოქსულად, ემოციური იზოლაცია გააღრმავა. ამ კონტექსტში ჩატბოტები, ხელოვნური ინტელექტის ეს საოცარი ნაყოფი, სულ უფრო მეტ ადამიანს ხიბლავს როგორც ემოციური მხარდამჭერი.  მაგრამ რამდენად „ნამდვილია“ ასეთი კომუნიკაცია?

უკვე თითოეულ თქვენგანს აქვს ჩატბოტებთან დიალოგის გამოცდილება, ჩატბოტებმა ჩაანაცვლა მეგობარი, კოლეგა, ხელოსანი, ფსიქოლოგი და ასე შემდეგ… მათთან ურთიერთობა სწრაფი და მოხერხებულია. ჰოდა, სანამ ვინმეს აუხსნი, რა გჭირდება და რატომ – ამასობაში ჩატბოტს შენი პრობლემა გადაწყვეტილი აქვს.

ერთხელ ფეისბუკზე მეგობარმა მკითხა: შენ რომელი გირჩევნია – ჩატბოტი გესაუბროს თუ კოლეგას გაუზიარო შენი სამეცნიერო საკითხები და მასთან განიხილო? ეს კითხვა რიტორიკულად დამისვა და სრულიად დარწმუნებული იყო, რომ მე ავირჩევდი კოლეგას და ძალიან გაოცდა, როცა ჩატბოტი ავირჩიე და ჩემი არგუმენტებიც მოვახსენე. ეს რომ ერთეული შემთხვევა იყოს (თუნდაც ჩემს ცხოვრებაში), მაშინ არ ღირდა ყურადღებად, მაგრამ… დიახ, მაგრამ… ჩვენ უმეტესად ციფრულ გარემოში გადავინაცვლეთ. მე შეფასებას არ ვაკეთებ – ეს კარგია თუ ცუდი? უბრალოდ, გთავაზობთ საკითხს განსახილველად. ჯერ გავხდით „ენობრივი ადამიანი“, ახლა გავხდით „ციფრული ადამიანი“.

უამრავი ინფლუენსერისგან მომისმენია, რომ რეალურ ცხოვრებაში ინტროვერტები არიან და უჭირთ კომუნიკაცია მაშინ, როცა სოციალურ ქსელებში და ვლოგებში თავს თავისუფლად გრძნობენ. კოვიდპანდემიის შემდეგ ჩემს სტუდენტებშიც შევნიშნე, რომ აუდიტორიაში კომუნკაცია შემცირდა, სამაგიეროდ, როცა ვიდეო-დავალებას ვაძლევ, სრულიად შემოქმედებითები ხდებიან. რა ხდება? ადამიანების ერთმანეთისგან ტოტალური გაუცხოება დაიწყო?

ინსტაგრამზე ერთი ინფლუენსერია (პირობითად, მარი), რომელსაც მილიონამდე გამომწერი ჰყავს. ყოველდღიურად ის ასობით კომენტარს კითხულობს და პირად შეტყობინებას პასუხობს, მუდმივად ურთიერთობს თავის აუდიტორიასთან. თუმცა, ერთ-ერთ ინტერვიუში მან აღიარა: “ხანდახან ვზივარ ჩემს ბინაში, ვუყურებ ეკრანზე ათასობით ‘ლაიქს’ და კომენტარს, მაგრამ თავს სრულიად მარტო ვგრძნობ. მგონია, რომ არავინ იცნობს ჩემს ნამდვილ „მე“-ს – ყველა ხედავს მხოლოდ იმ იდეალურ ვერსიას, რომელსაც სოციალურ მედიაში ვაჩვენებ. ” მსგავსი „აღიარება“ სიმპტომატურია.

პრობლემა არც ის არის, თუ სხვა არ ცნობს შენს ნამდვილ მეს. პრობლემაა, როცა თავად ისე ვართ გაფანტულები ციფრულ ურთიერთობებსა და კომუნიკაციაში, რომ ჩვენც ვერ ვცნობთ ჩვენს ნამდვილ მეს. ვფიქრობ, რომ ციფრული საშუალებები სწრაფად ავლენს იმას, რა პრობლემაც იმალება ჩვენში: როგორც ინდივიდში, ასევე საზოგადოებაში.

მარტოობის პარადოქსი დიგიტალურ ეპოქაში

ციფრულ ეპოქაში მარტოობა განსაკუთრებულ ხასიათს იძენს. სოციალური ქსელები და მესენჯერები გვიქმნიან ილუზიას, რომ მუდმივად დაკავშირებული ვართ სხვებთან, მაგრამ ეს კავშირები ხშირად ზედაპირული და არაავთენტურია. ამ სიცარიელეში ჩატბოტები გვთავაზობენ უნიკალურ ალტერნატივას – 24/7 ხელმისაწვდომ “მეგობარს”, რომელიც არასოდეს დაიღლება ჩვენი მოსმენით.

ჩატბოტების მუშაობის პრინციპი ეფუძნება რთულ მათემატიკურ მოდელებს, რომლებიც აანალიზებენ ჩვენს შეტყობინებებს და აგენერირებენ შესაბამის პასუხებს. ისინი სწავლობენ ჩვენი კომუნიკაციის სტილს, ემოციურ მდგომარეობას და ინტერესებს. მაგრამ რამდენად “ნამდვილია” ეს ურთიერთობა?

ადამიანები ბუნებრივად მიდრეკილნი არიან ემოციური კავშირების დამყარებისკენ, თუნდაც არაცოცხალ ობიექტებთან. ჩატბოტებთან ურთიერთობისას ვითარდება ე.წ. “სიმულირებული სიახლოვე” – ვიცით, რომ ის ალგორითმია, მაგრამ მაინც ვგრძნობთ ემოციურ კავშირს. ეს ფენომენი შეიძლება დაგვეხმაროს მარტოობის დაძლევაში, მაგრამ ამავდროულად რისკის შემცველიცაა – შესაძლოა გაგვიჩნდეს ცრუ მოლოდინები და უფრო გაგვიღრმავდეს რეალური ურთიერთობების დეფიციტი. ბოლოს კი შეიძლება ისე მოხდეს, რომ საერთოდ დაგვავიწყდეს, რა არის რეალური ურთიერთობა, ვინ არის რეალური „მე“, ნამდვილად ადამიანი, ნამდვილი ცხოვრება და ასე შემდეგ. დაგვემართოს ისე, როგორც გალაკტიონის ამ ლექსშია:

„არ ვემდური სინამდვილეს,

არ ყოფილა თითქმის,

არყოფილზე სამდურავი,

არასოდეს ითქმის…“

ციფრული ტექნოლოგიების გავლენა ემოციურ განვითარებაზე

ციფრული ტექნოლოგიების სწრაფმა განვითარებამ ფუნდამენტურად შეცვალა ადამიანური ურთიერთობების ბუნება. მიუხედავად იმისა, რომ ტექნოლოგიები გვთავაზობს კომუნიკაციის უპრეცედენტო შესაძლებლობებს, სულ უფრო მეტი მკვლევარი გამოთქვამს შეშფოთებას ემოციური ინტელექტის განვითარებაზე მისი ნეგატიური  გავლენის შესახებ.[1]

ემპათიის კრიზისი

ოქსფორდის უნივერსიტეტის 2023 წლის კვლევის შედეგები განგაშის საფუძველს იძლევა:

1. სოციალური მედიის აქტიური მომხმარებლები 45%-ით ნაკლებად არიან მიდრეკილნი რთული ემოციური საუბრებისკენ. ეს მიგვანიშნებს, რომ ციფრული კომუნიკაცია ქმნის “კომფორტის ზონას”, საიდანაც გამოსვლა და რეალური ემოციური კონფრონტაციის გაწევა სულ უფრო რთული ხდება.
2. კონფლიქტების მოგვარების უნარების 30%-იანი კლება მიუთითებს, რომ ონლაინ ინტერაქციები ვერ უზრუნველყოფს იმ გამოცდილებას, რაც საჭიროა რთული სოციალური სიტუაციების სამართავად.
3. გრძელვადიანი ემოციური კავშირების დამყარების პრობლემა (65%) მიანიშნებს ღრმა სტრუქტურულ ცვლილებებზე ურთიერთობების ფორმირების პროცესში.

ნარცისიზმის ზრდა და თვითფოკუსირება

სოციალური მედიის პლატფორმები თავიანთი არქიტექტურით ხელს უწყობენ ნარცისისტული ტენდენციების გაძლიერებას:

• მუდმივი თვითპრეზენტაციის საჭიროება
• სელფების და პერსონალური მიღწევების გაზიარების კულტურა
• “ლაიქებზე” დამოკიდებული თვითშეფასება
• ალგორითმებით გაძლიერებული ეგო-კამერები

სოციალური უნარების ტრანსფორმაცია

ახალი რეალობა

თანამედროვე ახალგაზრდები ვითარდებიან ისეთ გარემოში, სადაც:

1. ციფრული კომუნიკაცია ხშირად წინ უსწრებს პირისპირ ურთიერთობებს
2. ემოციების გამოხატვა ხდება ემოჯების და მემების საშუალებით
3. სოციალური სტატუსი განისაზღვრება ონლაინ მეტრიკებით

ემოციური გამოფიტვა

კვლევები აჩვენებს რამდენიმე საგანგაშო ტენდენციას:

1. “ემოციური გადაწვის” სინდრომი – მუდმივი ონლაინ ყოფნის შედეგად
2. რეალური ემოციური კავშირების დეფიციტი
3. სოციალური შფოთვის მაღალი დონე პირისპირ ურთიერთობებში

როგორც მკვლევრები აღნიშნავენ, ამ კვლევების განზოგადება არ არის მიზანშეწონილი ყველა კულტურაზე, რადგან მრავალი სხვა ფაქტორია გასათვალისწინებელი, თუმცა ტენდენციას ნამდვილად აჩვენებს. ზოგი ექსპერიმენტული კვლევა აჩვენებს, რომ Facebook-ზე დამოკიდებულებამ შეიძლება ხელი შეუწყოს რელაციური ორიენტაციის გაძლიერებას. ამ კვლევის მიხედვით,  სოციალური მედია პოზიტიური ფსიქოსოციალური განვითარების ხელშეწყობის საშუალებაა.

ზემოაღნიშნული ადასტურებს, რომ ტექნოლოგიების განვითარებას არ მოაქვს ცალსახა პოზიტიური შედეგები, მას აქვს თავის ბნელი მხარე, რაც აქედანვე გასათვალისწინებელია.

Chat-GPT -ს ვკითხე, როგორი იქნება საზოგადოება 10 წლის შემდეგ ტექნოლოგიური განვითარების კონტექსტში? (პასუხს უცვლელად გთავაზობთ):

საზოგადოება 2035:

ტექნოლოგიური დამოკიდებულების შესაძლო შედეგები

სოციალური ურთიერთობების ტრანსფორმაცია 

ვირტუალური სოციალიზაცია

• ფიზიკური შეხვედრების მკვეთრი შემცირება
• სოციალური ინტერაქციების 70-80% ვირტუალურ სივრცეში
• “მეტავერსის” ტიპის პლატფორმები როგორც ძირითადი სოციალური არენა
• ემოციური კავშირების გაღრმავების სირთულე

ახალი სოციალური ნორმები

• პირადი სივრცის გადააზრება
• რეალური და ვირტუალური იდენტობების შერწყმა
• სოციალური კრედიტის სისტემების გავრცელება
• ციფრული რეპუტაციის უპირატესობა რეალურთან მიმართებით

ფსიქოლოგიური ცვლილებები

კოგნიტური ტრანსფორმაცია

• ყურადღების დეფიციტის მასობრივი ზრდა
• მოკლევადიანი აზროვნების დომინირება
• ინფორმაციის სწრაფი, ზედაპირული დამუშავება
• კრიტიკული აზროვნების უნარების შემცირება

ემოციური გამოწვევები

• ემპათიის დეფიციტის გაღრმავება
• სოციალური შფოთვის ეპიდემია
• რეალური ურთიერთობების შიში
• ემოციური დამოკიდებულება ციფრულ ვალიდაციაზე

საგანმანათლებლო სისტემის ცვლილება

სწავლების ახალი მოდელები

• სრულად ვირტუალური საკლასო ოთახები
• AI-ზე დაფუძნებული პერსონალიზებული სწავლება
• სოციალური უნარების სწავლების კრიზისი
• პრაქტიკული გამოცდილების დეფიციტი

შრომითი ურთიერთობები

სამუშაო გარემოს ცვლილება

• დისტანციური მუშაობის სრული დომინირება
• ვირტუალური ოფისების ნორმალიზება
• კორპორატიული კულტურის გადააზრება
• პროფესიული იზოლაციის ზრდა

ჯანმრთელობის გამოწვევები

ფიზიკური ჯანმრთელობა

• მჯდომარე ცხოვრების წესის გართულება
• თვალის დაძაბულობის ქრონიკული პრობლემები
• ძილის დარღვევების მასობრივი ზრდა
• ფიზიკური აქტივობის მკვეთრი შემცირება

მენტალური ჯანმრთელობა

• დეპრესიისა და შფოთვის ეპიდემია
• ციფრული დამოკიდებულების სინდრომი
• სოციალური იზოლაციის ზრდა
• იდენტობის კრიზისის გაღრმავებ

ოჯახური ურთიერთობები

ოჯახის ინსტიტუტის ცვლილება

• ვირტუალური ოჯახური შეხვედრები
• ემოციური კავშირების გაღარიბება
• თაობათა შორის გაუცხოების ზრდა
• ბავშვების აღზრდის ახალი გამოწვევები

შესაძლო გამოსავალი

სოციალური ინიციატივები

• “ციფრული დეტოქსის” ცენტრების ქსელი
• რეალური სოციალიზაციის პროგრამები
• თემზე დაფუძნებული აქტივობების წახალისება
• ემოციური ინტელექტის განვითარების პროგრამები

საკანონმდებლო რეგულაციები

• ციფრული კეთილდღეობის სტანდარტები
• ტექნოლოგიური კომპანიების პასუხისმგებლობის ზრდა
• მომხმარებელთა უფლებების გაძლიერება
• ციფრული დამოკიდებულების პრევენცია

ოპტიმისტური სცენარი

პოზიტიური ადაპტაცია

• ბალანსის პოვნა რეალურ და ვირტუალურ ცხოვრებას შორის
• ახალი ტიპის სოციალური უნარების განვითარება
• ტექნოლოგიების უფრო გონივრული გამოყენება
• ჰიბრიდული სოციალიზაციის მოდელები

პესიმისტური სცენარი

სოციალური დეგრადაცია

• რეალური ურთიერთობების კატასტროფული შემცირება
• ემოციური ინტელექტის მასობრივი დეფიციტი
• სოციალური უნარების სრული კრიზისი
• საზოგადოების ატომიზაცია

დასკვნა

დღევანდელი ტენდენციების გაგრძელებამ 2035 წლისთვის შეიძლება მიგვიყვანოს ისეთ საზოგადოებამდე, სადაც ტექნოლოგიური დამოკიდებულება ფუნდამენტურად ცვლის ადამიანურ ურთიერთობებს. თუმცა, ეს მომავალი არ არის გარდაუვალი. ჩვენ გვაქვს შესაძლებლობა და პასუხისმგებლობა, ახლავე დავიწყოთ მოქმედება უფრო ჯანსაღი ბალანსის მისაღწევად ტექნოლოგიებსა და რეალურ ცხოვრებას შორის. მნიშვნელოვანია გვახსოვდეს, რომ ტექნოლოგია უნდა იყოს ინსტრუმენტი ჩვენი ცხოვრების გასაუმჯობესებლად და არა მისი ჩამნაცვლებელი.

[1] Guan, S. , Hain, S. , Cabrera, J. and Rodarte, A. (2019) Social Media Use and Empathy: A Mini Meta-Analysis. Social Networking, 8, 147-157. იხ. აქ: https://www.scirp.org/journal/paperinformation?paperid=95560