რა შეგვიძლია ვისწავლოთ ფსიქოპათებისგან პედაგოგებს?
ყურადღების მისაქცევად დაწერილ იაფფასიან „კაუჭ“ წინადადებას ჰგავს ეს დასაწყისიც და სტატიის სათაურიც.
მაგრამ გამოცემა, რომლისთვისაც ვწერ, აკადემიურია და „სიყვითლეს“ არ იტანს. ამიტომ სასწრაფოდ გაცნობებთ, რომ ერთ საინტერესო წიგნს ვკითხულობ სწორედ ფსიქოპათებზე და იმდენ მნიშვნელოვან ცნობას ვეცნობი, იმდენ საინტერესო და საგულისხმო კვლევას გვიზიარებს ავტორი, ბრიტანელი ფსიქოლოგი კევინ დატონი, რომ აუცილებლად უნდა დავწერო ამაზე.
კევინ დატონი ფსიქოპათიის დიაგნოზის მკვლევარია. ის ოქსფორდის უნივერსიტეტის ანთროპოგენეზის კვლევით ცენტრში მუშაობს. ფსიქოპათების შესწავლა დაიწყო, რადგან, მისი თქმით, მამამისი ფსიქოპათი იყო. მომხიბვლელი, ქარიზმატული, უშიშარი, სასტიკი, შეუბრალებელი.
„პიროვნული მაგნეტიზმი და შენიღბვის ხელოვნება ფსიქოპათის „სოციალური პაკეტის“ უცილობელი შემადგენელია. ფსიქოპათს აქვს ის თვისებები, რომლებიც შეუცვლელია როგორც ვიწრო სპეციალობების მიმართულებით, ისე ყოველდღიურ ცხოვრებაში“.
მკვლევრის მიდგომა და არჩევანი დასაფასებელია – მან აირჩია, ცხოვრების საკვლევ თემად, საკითხად ექცია ის, რაც სხვისთვის, შესაძლოა, ტრავმად და ტრაგედიად ქცეულიყო.
ეს პირველი საინტერესო გაკვეთილია ავტორისგან:
მეხსიერების წიაღში ტრავმატული გამოცდილებების ძიება, დიდხანს ამაზე ფიქრი, „ჩარჩენა“ იქ და მუდმივი წუხილი იმაზე, რომ რაღაც „გამოუსწორებელი“ მოხდა, რასაც ვეღარაფერი ეშველება – არჩევანია.
ამასთან, დასაფიქრებელია: თუ ზრდასრული ადამიანი ახლა (აქ, აწმყოში) ადანაშაულებას რაღაცას/ვიღაცას, რაც/ვინც წარსულს ჩაბარდა და მის აწმყოში, ყოველდღიურობაში თავად არ იღებს პასუხისმგებლობას საკუთარ კეთილდღეობაზე, რამდენად ჯანსაღია პროცესი? ვინაა პასუხისმგებელი ამჟამინდელ ჩვენს ფსიქოემოციურ მდგომარეობაზე, მის გაუმჯობესებაზე? რა უნდა გაკეთდეს და როგორ იმისთვის, რომ დაიძლიოს ტრავმატული გამოცდილება? წარსულში გახანგრძლივებული არქეოლოგიური ძიებები ხშირად თავმოკრული ჭრილობის ჩიჩქნას ემსგავსება…შესახორცებლად იარის კვლავ სისხლმდინარე ჭრილობად ქცევა რამდენადაა გამოსავალი?
გაკვეთილი 2
წიგნში „ფსიქოპათების სიბრძნე“ კევინ დატონი აღნიშნავს, რომ ფსიქოპათია მხოლოდ ფსიქიკური პათოლოგია არაა და სინამდვილეში, ამ დიაგნოზს ისეთივე სპექტრი აქვს, როგორც, მაგალითად, აუტიზმს. საერთო მახასიათებლად მიიჩნევს იმას, რომ ფსიქოპათს სინდისის ქენჯნა და ემოციური ემპათიის უნარი არ აქვს. და აქ იწყება საგულისხმო დეტალებში ჩაღრმავება. განსაკუთრებით დაინტერესდებიან სიტყვიერების მასწავლებლები:
ფსიქოპათისთვის წარმოთქმულ სიტყვას არ აქვს, არ გააჩნია ემოციური სარჩული, ისინი ვერ გრძნობენ, ვერ ითავისებენ იმას, რასაც ცნება მოიაზრებს. ეს გამომდინარეობს იქიდან, რომ ემპათია, თანაგანცდა, ადამიანური გრძნობები მათთვის უცხოა. რაც არ აქვთ (აღსანიშნები), იმის აღმნიშვნელები (სიტყვები) უბრალო მარცვლებია…
მაგალითად, „მე შენ მიყვარხარ“ ისეთივე ემოციური მნიშვნელობისა შეიძლება იყოს, როგორც „ჭიქა ყავას დავლევდი“.
ეს არის ერთ-ერთი მიზეზი, რაც ხსნის მათ „ცივსისხლიანობას“, სიმშვიდეს, ურყევობას.
ამასთან, ფსიქოპათს შესანიშნავად შეუძლია სხვა ადამიანის არა მარტო ემოციური, არამედ ფსიქოლოგიური მდგომარეობის აღქმა და შეფასება და ამას ისინი სხეულის ენის წაკითხვით ახერხებენ.
აქ ერთი საინტერესო დასკვნა გამოიკვეთა ჩემთვის და მინდა, გაგიზიაროთ: გამოდის, არსებობს ისეთი მდგომარეობა, როდესაც ადამიანი სიტყვების კონოტაციას ვერ იგებს, ვერ აღიქვამს, მაგრამ სხეულებრივი მოძრაობის თანმდევ ემოციურ ან ასოციაციურ ელფერს კი „კითხულობს“, აღიქვამს, ხედავს.
გამოდის, ჩვენს მოძრაობებსად, სიტყვების მსგავსად, აქვს კონოტაცია!
ეს კიდევ ერთხელ ადასტურებს იმას, რომ ადამიანის სხეულის ენა მძლავრი საკომუნიკაციო ინსტრუმენტია და გაუცნობიერებლად იმდენ სიგნალს შეიძლება გავცემდეთ, რომ წარმოდგენაც გაგვიჭირდება.
რამდენად ვამახვილებთ ამაზე ყურადღებას სასწავლო პროცესში?
კინესთეტიკური ინტელექტის განვითარება სასწავლო ამოცანებში დღეს ნამდვილად არ შედის, მაგრამ სამომავლოდ, დარწმუნებული ვარ, ეს მიმართულება ერთ-ერთი პრიორიტეტული იქნება და მომავლის პედაგოგიკა ამაზე ბევრს იმუშავებს.
კინესთეტიკური ინტელექტის განვითარება გულისხმობს სხეულის კონტროლს, მოძრაობითი პატერნების დახვეწას, სივრცეში მოძრაობის, სხეულის ნავიგაციის უნარის გაუმჯობესებას.
სხეულებრივ-კინესთეტიკური ინტელექტის მქონე ადამიანებს აქვთ სხეულის მართვის, მისი მოძრაობების გაკონტროლებისა და გაუმჯობესების კარგი უნარი აქვთ.
პრობლემის გადაჭრისას ისინი ეფექტურად იყენებენ სხეულს და ეს დიდებული გამოცდილებაა – საკუთარი სხეულის ფლობა, გამოყენება მაქსიმალურად, გაუმჯობესება და დახვეწა იმდენად, რომ ჩვენთვის მნიშვნელოვანი გზავნილები სხეულმა იმ სიზუსტით გამოხატოს, რაც გვინდა და გვჭირდება.
რას „ვამბობთ“ სიარულისას
„მე ყველაზე ცივსისხლიანი ნაბიჭვარი ვარ იმათგან, ვისაც ოდესმე შეხვედრიხართ. მსხვერპლის სათანადოდ შერჩევა შეუცდომლად შემიძლია. „კარგ“ მსხვერპლს მისი სიარულის მანერით ამოვიცნობ!“ – ეს სიტყვები ეკუთვნის ამერიკის შეერთებული შტატების კრიმინალოგიის ისტორიაში ერთ-ერთ ყველაზე საზარელ სერიულ მკვლელს, ტედ ბანდის. 1970-იან წლებში მან 30-ზე მეტი ქალი მოკლა.
2009 წელს ფსიქოლოგმა ანჯელა ბუკმა და მისმა კოლეგებმა ბროკის უნივერსიტეტიდან გადაწყვიტეს შეემოწმებინათ, რამდენად სწორად „კითხულობენ“ ფსიქოპათიური მიდრეკილებების მქონე ადამიანები სხეულის ენას. ამ კვლევის[1] ჩატარებისთვის ანჯელა ბუკმა სპეციალური კითხვარები შეავსებინა მონაწილეებს. კითხვარები ფსიქოპათიის სპექტრის დიაგნოსტირებისთვის იყო განკუთვნილი. კითხვარი განსაკუთრებით საშიში კატეგორიის დამნაშავეთა საპატიმროში 47-მა მსჯავრდებულმა შეავსო. მეცნიერმა მიღებული შედეგები 2 ნაწილად დაჰყო – მაღალი და დაბალი მაჩვენებლების მიხედვით. მაღალი მაჩვენებლების მქონე პატიმრები ფსიქოპათებისთვის დამახასიათებელ ნიშან-თვისებებს მეტად ავლენდნენ. საცდელ პირებს აჩვენეს 12 სხვადასხვა პირის მოძრაობის, სიარულის მანერის ამსახველი ვიდეოჩანაწერები. მათ უნდა ამოეცნოთ პოტენციური „მსხვერპლები“ – ვინ მიაჩნიათ ამ თორმეტთაგან მოწყვლადად, სუსტად და დაესაბუთებინათ თავიანთი პასუხები.
მაღალი მაჩვენებლების მქონე პირები ერთნაირად აფასებდნენ ადამიანთა მოწყვლადობას სიარულის მანერაზე დაკვირვებით. მათმა უმრავლესობამ ერთი და იგივე ადამიანები შეარჩია.
კვლევის შედეგად აღმოჩნდა, რომ მოკლე-მოკლე ან მეტისმეტად გრძელი ნაბიჯებით მოსიარულეები, ისინი, ვინც სხეულის წონას არათანაბრად ანაწილებდნენ მოძრაობისას და ერთ რომელიმე მხარეს იყვნენ „გადაქანებულები“, მკვეთრად და არაკოორდინირებულად ამოძრავებდნენ სხეულის ნაწილებს, ტერფებს ადგამდნენ არაბუნებრივად (შიგნით ითრევდნენ ან გარე-გარე აბიჯებდნენ) საცდელი პირების უმეტესობამ „მაღალი მაჩვენებლებით“ დაასახელა „პოტენციურ მსვერპლად“.
„მიშვებული“, გაუწვრთნელი, გაუწაფავი სხეული თავის მოწყვლადობასა და სისუსტეს მოძრაობის ხარისხით ავლენს. სიარული, ამ შემთხვევაში, ერთ-ერთი ყველაზე „მყვირალა“ გზავნილი აღმოჩნდა.
რას გვატყობინებენ მოზარდები მოძრაობით?
ბავშვები, მოზარდები ხშირად ამბობენ ერთს, გულისხმობენ მეორეს და იქცევიან ნათქვამისა თუ ნაგულისხმევისგან განსხვავებულად. მასწავლებლისთვის „სადიაგნოსტიკო“ მაჩვენებელი ვერ იქნება მხოლოდ წარმოთქმული.
მოზარდის ჟესტიკულაცია, მისი სხეულის პოზა, მოძრაობის პატერნები, მიმიკა, მდუმარება ის „სიმპტომებია“, რომლებიც სწორად უნდა ამოვიკითხოთ. მოსწავლეების სხეულის ენა ბევრს ამბობს.
საშინაო წერითი დავალებების მიღმა საგულისხმო და მნიშვნელოვანი გზავნილები მოზარდთა მოძრაობებშიც უნდა ამოვიკითხოთ.
[1] Psychopathy and Victim Selection: The Use of Gait as a Cue to Vulnerability, Journal of Interpersonal Violence, Angela Book, PhD, Kimberly Costello, PhD, Joseph A. Camilleri, PhD.
