საინტერესოა, რომ სერიალი ადამსების ოჯახის ქალიშვილზე, რომელსაც მშობლები სკოლა-ინტერნატში მიავლენენ, ორ კვირაში ჰიტი გახდა არა მხოლოდ Netflix-ზე, არამედ სოციალურ ქსელებშიც: მოზარდები და ზრდასრული მომხმარებლები მთავარი გმირის მსგავს კაბებს იკერავდნენ, დანარჩენები კი მის უჩვეულო ცეკვას სწავლობდნენ.

უენსდეი ადამსის შესახებ მსოფლიომ პირველად გასული საუკუნის პირველ ნახევარში 1938 წელს გაიგო – მისი პირქუში ოჯახი ჟურნალ The New Yorker-ის გვერდებზე გამოჩნდა. მართალია, იმ დროს გმირებს ჯერ არ ჰქონდათ სახელები და გვარები – მხატვარი ჩარლზ ადამსი თითქმის 30 წლის განმავლობაში ხატავდა კომიქსებს, დასცინოდა ტიპურ იდეალურ ამერიკულ ოჯახს. თავისი გვარი მან მათ მხოლოდ პირველ ეკრანიზაციამდე ცოტა ხნით ადრე – 1960-იან წლებში უსაჩუქრა.

ცივსისხლიანი, კიკინებიანი, ცინიკური გოგონას სახელი საბავშვო გათვლიდან იქნა ნასესხები: Wednesday’s child is full of. სხვათა შორის, მისი მეორე სახელი ფრაიდეია. სავარაუდოდ, იმიტომ, რომ უინსდეი, როგორც ახალი სერიიდან ვიგებთ, პარასკევს დაიბადა.

უინსდეის სახე ეკრანზე არაერთხელ განსახიერდა: 1960-იანი წლების სერიალის გარდა, ის ჩნდება და მაყურებლის ყურადღებას იპყრობს ბარი სონენფელდის დილოგიაში (კრისტინა რიჩის შესანიშნავი ნამუშევარი) და შემდეგ ნაკლებად პოპულარულ მიუზიკლ The Addams Family-ში. ასევე, ბოლოდროინდელ მულტფილმში ამავე სახელწოდებით, რომელსაც წილად დიდი წარმატება არ ხვდა.

ამ პროექტების ნახევარი შეიძლება ყოფილიყო კავშირში „გოთი რომანტიკის მეფის” თიმ ბარტონის სახელთან. 1990-იან წლებში მას შესთავაზეს იმავე ფილმის გადაღება კრისტინა რიჩისთან ერთად, მაგრამ რეჟისორმა ბეტმენზე არჩია ფოკუსირება, ხოლო 2010-იან წლებში თავად გეგმავდა თოჯინური მულტფილმის გადაღებას საშინელი ოჯახის შესახებ, მაგრამ რაღაც ისე ვერ წავიდა. ბარტონმა ადამსებს ახლაღა მოჰკიდა ხელი: მან გადაიღო ახალი სერიალის პირველი ოთხი ეპიზოდი და მთლიანად პროექტის პროდიუსერიც გახდა.

რაზეა ფილმი? ეს არის ამბავი ადამსების ოჯახის 15 წლის ქალიშვილზე, რომელიც, როგორც ყველა ჩვეულებრივი მოზარდი, ცდილობს ამ სამყაროში საკუთარი თავის პოვნას, ვერ ეწყობა მშობლებს და თავს ყველგან დევნილად გრძნობს. მოსიყვარულე დედა და მამა, მათი ქალიშვილის სკოლიდან მორიგი გარიცხვის შემდეგ, გადაწყვეტენ, გაგზავნონ იგი იქ, სადაც თავად სწავლობდნენ – გარიყულთა პანსიონში, იდუმალ Nevermore School-ში.

სკოლაში მაქციები და სხვა უჩვეულო შესაძლებლობების მქონე ბავშვები სწავლობენ. გომესი და მორტიცია (მთავარი გმირის მშობლები) იმედოვნებენ, რომ გარიყულთა შორის გოგონა თავს ისე იგრძნობს, როგორც სახლში. მაგრამ ასე არ ხდება: მისი ოთახის მეგობარი ძალიან ხალისიანია. პანსიონის ყველაზე პოპულარული გოგონა სწრაფად ხდება მისი პირველი მტერი, ხოლო ყველაზე სიმპათიური ბიჭებიც კი მასში იწვევენ არა ინტერესს, არამედ ეჭვს და უსიამოვნო განცდებს (ეს მთავარ გმირს მოსწონს კიდეც).

გარდა „მოსაწყენი“ სკოლის დღეებისა, სერიალს დეტექტიური კომპონენტიც აქვს: იდუმალი მკვლელობები ხდება სკოლის მიმდებარე ტყეში. ეს, ალბათ, ერთადერთია, რაც გოგონას აიძულებს სკოლაში დარჩეს: ბოლოს და ბოლოს, საშინელება, სიკვდილი და მონსტრები ბავშვობიდანვე მისი ინტერესის სფერო იყო.

„უენსდეი“ არის სერიალი მოზარდებზე და მათ პრობლემებზე. ყველა მთავარი გმირი (არა მხოლოდ თავად უენსდეი) კონფლიქტშია მშობლებთან და ცდილობს, დაიცვას საკუთარი აზრი, უყვარდება და უცრუვდება იმედი პირველი სასიყვარულო ურთიერთობის დროს. ის ცდილობს მარტო ებრძოლოს მთელ სამყაროს, რადგან შეუძლებელია, იპოვო ვინმე, ვისაც შენი ესმის. თუმცა საბოლოოდ მტრებსაც კი ურიგდებიან.

სერიების შემქმნელები, ცხადია, გაჰყვნენ არა მხოლოდ და არა იმდენად 1930-იანი წლების კომიქსებს თუ 1990-იანი წლების ფილმებს, არამედ წარმატებულ თინეიჯერულ შოუებს: სერიალი მოგვაგონებს „ბინდს“, „ვამპირების აკადემიას“, „ძალიან უცნაურ საქმეებს“. ცხადია, საშინელებათა ოსტატმა თიმ ბარტონმა დაამატა თავისი საფირმო მაგია: აქ თქვენ გაქვთ დენი ელფმანის მუსიკა და ამერიკული გოტიკა და ედგარ პოს გამოძახილიც (ის, სხვათა შორის, Nevermore-ის ყველაზე პოპულარული კურსდამთავრებულია). მაგრამ ამ ყველაფერთან ერთად, Netflix-ის ჩარჩოებიც ჩანს: სცენარი არ უნდა იყოს ზედმეტად მოჩუქურთმებული და შემქმნელებმა არ უნდა უგულებელყონ მიმდინარე აქტუალური თემები.

მართალია, სერიალის მუდმივად მზარდი პოპულარობით თუ ვიმსჯელებთ, მან უკვე მოხსნა Stranger Things-ის რეკორდი ინგლისურენოვან შოუებს შორის პირველი კვირის განმავლობაში ნანახი საათების რაოდენობით.

რა თქმა უნდა, აუცილებლად უნდა ითქვას მთავარი როლის შემსრულებელზეც. მას თამაშობს 20 წლის ჯენა ორტეგა, რომელსაც უკვე აქვს ნათამაშები რამდენიმე როლი საშინელებათა ფილმებში და როგორც ჩანს, მსახიობს ეს ჟანრი გულწრფელად მოსწონს. როგორც თავად აღიარებს, მას ყოველთვის მოსწონდა ის, რაც სხვებს უცნაურად და თუნდაც უსიამოვნოდ ეჩვენებოდათ. ამიტომ გასაკვირი როდია, რომ ის დაუმეგობრდა ბარტონს და მათ ერთად შექმნეს მიმზიდველი და კარგი თვალსაზრისით უჩვეულო იმიჯი: სერიალში მთავარი გმირი თითქმის არ ახამხამებს თვალებს, წარბშეკრული უყურებს მაყურებელს, აოცებს კიკინების სიმეტრიით (რეჟისორი განსაკუთრებულ ყურადღებას აქცევდა მის თმას და ამიტომ გაუთავებლად უსწორებდა და ჭრიდა) და სხეულის პლასტიკურობით.

პლასტიკურობაზე საუბრისას: ცნობილი ცეკვა Crow Ball-ზე უკვე ვირუსულად გავრცელდა სოციალურ ქსელებში და Netflix-მა დაიწყო ამ სცენის მაუწყებლობა. რაც შეეხება ქორეოგრაფიას, ის 20 წლის მსახიობმა თვითონ გამოიგონა.

თუმცა ფილმს მოწინააღმდეგეებიც გამოუჩნდნენ. როგორც ჩანს, ყველაზე აშკარა მიზეზი ის არის, რომ სერიალზე დიდ იმედებს ამყარებდნენ: ბარტონი და ადამსები – მაყურებელთა გარკვეული ნაწილი ელოდა ბნელ, სტილისტურ დრამას შავი იუმორის ელემენტებით „ედვარდ მაკრატლის ხელების” და არა თინეიჯერულ ფენტეზს „ბინდის” ან „ჰარი პოტერის” სულისკვეთებით.

სხვათა შორის, სერიალს რატომღაც ძალიან ბევრი საერთო აქვს ამ უკანასკნელთან: „რჩეული” მთავარი გმირი, რომელიც ყველა დაბრკოლებას ლახავს და ახალ უნარებს მოხდენილად ეუფლება, უჩვეულო სკოლა და თუნდაც „ნორმისები”. ასევე შეჯიბრებები ტბაზე, აკრძალული ტყე, შიდა ეზო ხეებით და… ჰერბოლოგიის გაკვეთილები, რომლებსაც, სხვათა შორის, ატარებს იგივე კრისტინა რიჩი, რომელიც უენსდეის 30 წლის წინ თამაშობდა.

აკრიტიკებენ ასევე ადამსის როლებზე მსახიობების არჩევანს. განსაკუთრებით გომესს. მსახიობი ლუის გუზმანი ოჯახის უფროსის როლისთვის კრიტიკოსებმა არასაკმარისად მომხიბვლელად და ქარიზმატულად მიიჩნიეს.

თუმცა, თუ ორიგინალს გადავხედავთ, კერძოდ ჩარლზ ადამსის კომიქსებს, ცხადი გახდება, რომ ახალი მსახიობები უფრო ახლოს არიან ორიგინალთან, ვიდრე გმირები, რომლებსაც 1990-იანი წლებიდან ვეტრფით.

კრიტიკოსები იმასაც წერდნენ, რომ ახალ სერიალში ადამსების ოჯახი ზედმეტად ადამიანურადაა წარმოჩენილი. მორტიცია ცრემლებს ღვრის, როდესაც მისი ქალიშვილი უარს ეუბნება ჩახუტებაზე, ხოლო მთავარ გმირს ლამის ორი ბიჭი ერთდროულად უყვარდება და ზოგადადაც ის ხდება საზოგადოების თითქმის სრულფასოვანი, თუმცა ცოტა უცნაური წევრი.

და სად გაქრა ის კიკინებიანი გოგო თოჯინებს თავებს რომ კვეთს, ძმას ელექტროსავარძელში წვავს და თავად საძვალეში ისვენებს? შოურანერები ამაზე ცალსახად პასუხობენ: გოგონა გაიზარდა და სამყარო კი 30 წელიწადში შეიცვალა. მათგან გათავისუფლების მცდელობა, ვინც სხვებს არ ჰგავს, ცუდად მთავრდება და შეგიძლიათ დაუმეგობრდეთ მათაც, ვისი დახრჩობაც სიზმარში გსურთ. რატომაც არა.

10 წლის ასაკში უენსდეის მიაჩნდა, რომ მის სულისკვეთებას მხოლოდ „დისნეის კლასიკური სპექტაკლების ხანგრძლივად ყურება და ძველი ჰოლივუდური მიუზიკლები გატეხდნენ“. ახლა კი ის თავად არის ამ კულტურის ნაწილი. და განა ეს ცუდია?

მასწავლებლისთვის პროფესიულ განვითარებაზე ზრუნვა მნიშვნელოვანი საკითხია. შესაბამისად, გამოცდილების გამდიდრებისა თუ გაზიარების მიზნით, ხშირად ვიღებთ მონაწილეობას სხვადასხვა თემატიკის კონფერენციაში, სემინარსა და მასტერ-კლასში.

კონფერენციის თანმიმდევრობა, უმეტეს შემთხვევაში, ყველგან ერთნაირია. არიან მომხსენებლები და მსმენელები. მომხსენებლები, წინასწარ განსაზღვრული განრიგის მიხედვით წარმოადგენენ თემებს, რის შემდეგაც იწყება კითხვა-პასუხის რეჟიმი.

ამ სტატიაში მოგიყვებით გამოცდილების გაზიარებისა თუ გამდიდრების უნიკალურ პლატფორმაზე, რომელიც საქართველოში გასული წლის ნოემბერში პირველად ჩატარდა. განსხვავებული შინაარსის კონფერენციას (სინამდვილეში ის კონფერენცია არ ყოფილა), 26-27 ნოემბერს, ბათუმმა უმასპინძლა სახელწოდებით „ედკამპ-საქართველო“ – EdCamp Georgia.

რა არის EdCamp და რაზეა დაფუძნებული მისი კონცეფცია?

პირველად მასწავლებლები განსხვავებული შინაარსის კონფერენციის ირგვლივ 2010 წელს, აშშ-ში გაერთიანდნენ[i]. ამერიკელმა მასწავლებლებმა, პედაგოგთა კვალიფიკაციის ამაღლების, პროფესიონალური განვითარებისა და დახელოვნების მიზნით, ალტერნატიული კონფერენციის მოწყობა გადაწყვიტეს. მას შემდეგ, „ედკემპის“ მოძრაობა 40-ზე მეტ ქვეყანაში გავრცელდა, მათ შორის უკვე საქართველოშიც.

EdCamp-ის კონცეფცია ეფუძნება შემდეგ პრინციპებს[ii]:

• უანგარობას – მონაწილეებისთვის პროექტში ჩართულობა და თანამონაწილეობა სრულიად უფასოა;
• დამოუკიდებლობას – საკუთარი შეხედულებისა და პოზიციის თავისუფლად გამოხატვის, დაცვის საშუალება;
• ინიციატივის თავისუფლებას – ყველას ეძლევა საშუალება იყოს EdCamp-ის მასპინძელი. იქნება ეს სკოლა, პედაგოგთა თანასაზოგადოება, თუ ნებისმიერი საგანმანათლებლო სივრცე;
• მუდმივ ცვალებადობას – EdCamp-ის პროგრამა ცვალებადია, განრიგის საბოლოო ფორმირება შესაძლოა ღონისძიების ჩატარების დღეს მოხდეს. თითოეული ცვლილება თემის თუ ორგანიზების ნაწილში თანხმდება მონაწილეებთან;
• გააზიარე ცოდნა და გამოცდილება – ნებისმიერ დაინტერესებულ პირს (იქნება ეს მასწავლებელი თუ განათლების სფეროთი დაინტერესებული პირი) აქვს შესაძლებლობა მსმენელების წინაშე, სპიკერის ამპლუაში წარდგეს;
• „ორი ფეხის“ პრინციპი – მონაწილეები თავად წყვეტენ, რომელ სესიაზე სურთ დასწრება. თქვენ შეგეძლებათ ერთი პარალელის ფარგლებში ორ სხვადასხვა მოხსენებას დაესწროთ იმის მიხედვით, თუ რომელი თემაა ყველაზე აქტუალური თქვენთვის.
• EdCamp ეფუძნება სრულ თავისუფლებას – თქვენ წყვეტთ, როგორ გაატაროთ დღე ღონისძიების ფარგლებში. იქნება ეს სესიაში მონაწილეობის მიღება, პროფესიული კონსულტაციების გავლა თუ ახალი, საინტერესო კონტაქტების შეძენა.

EdCamp-ის საერთაშორისო ლოგო ცეცხლოვანი ვაშლია, რაც ცოდნის წყურვილთან ასოცირდება. თითოეულ ქვეყანას, ღონისძიებას, შეუძლია საკუთარი, ინდივიდუალური ლოგო ჰქონდეს. ლოგოს ერთიან სიმბოლოდ რჩება ვაშლი, რომელსაც ყველა ორგანიზატორი, საკუთარ ფერებში წარმოაჩენს.

„ედკამპ-საქართველო“ და მისი მიმდინარეობა – რა მომეწონა ყველაზე მეტად?

რეგისტრაციის დროს, ყველა მონაწილეს/მსმენელსა თუ სპიკერის/მომხსენებელს შესაბამისი ნომერი ენიჭება. ღონისძიების ოფიციალური გახსნითი ცერემონიალის შემდეგ, ყველა მონაწილე დიდ დარბაზში იყრის თავს. დარბაზში სპიკერები ჩერდებიან შესაბამის ნომრებთან. ზარის დარეკვის შემდეგ, მსმენელთა მცირე ჯგუფები, წრიულად იწყებენ მოძრაობას და ჩერდებიან მომხსენებლებთან. თითოეულ მომხსენებელს აქვს ზუსტად ერთი წუთი, რათა გააცნოს თავისი მოხსენების თემა და მნიშვნელობა და მსმენელი მოიწვიოს აუდიტორიაში (Speed Geeking). ეს რიტუალი სრულდება იმდენჯერ, რამდენი მცირე ჯგუფიც გაჩერდება თქვენთან. თვალსაჩინოებისთვის იხილეთ ვიდეო.

ზემოთ აღწერილი აქტივობის შემდეგ იწყება პარალელური სესიები. მომხსენებლები წინასწარ გაწერილი გრაფიკის მიხედვით, სხვადასხვა აუდიტორიაში ნაწილდებიან და ელოდებიან მსმენელებს. სესია შეიძლება იყოს 30-წუთიანი ან ერთსაათიანი.

მონაწილეებს შეუძლიათ ნებისმიერ დროს დატოვონ აუდიტორია, შეუერთდნენ სხვა სესიას და ა.შ. ეს ფაქტი არ აღიქმება, როგორც უპატივცემულობა. ეს დეტალი სწორედ ფორმატის მნიშვნელოვანი ნაწილია. ღონისძიების მეორე დღეს მეც ჩვეულებრივი მონაწილის რანგში ვესწრებოდი კოლეგების სესიებს იმისდა მიხედვით, ვინ როგორ წარმოაჩინა თავი ჩქარი საუბრის (Speed Geeking) დროს.

ორგანიზატორები

პროექტის „ედკამპ-საქართველოს“ იდეა ეკუთვნის ქალბატონ ირინა ცისკარიძეს. ორგანიზატორებმა საჯარო და კერძო უწყებებთან თანამშრომლობით, ბათუმის შოთა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერსიტეტში, 200-მდე მასწავლებელს დაუვიწყარი დღეები აჩუქეს. მნიშვნელოვანია, რომ მოძრაობა „ედკამპ-საქართველო“ არ იქნება ერთჯერადი. ორგანიზატორები საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში დაგეგმავენ მსგავს ღონისძიებებს.

შეჯამება

მე, როგორც მასწავლებელმა, ასეთ რადიკალურად განსხვავებული შინაარსის ღონისძიებაში პირველად მივიღე მონაწილეობა. უნდა აღვნიშნო, რომ ამდენი ბედნიერი სახის მქონე პედაგოგი ერთად კარგა ხანია არ მინახავს. რატომ? – იმიტომ, რომ ეს არ ყოფილა ვინმეს მიერ თავსმოხვეული ტრენინგი ან კონფერენცია. ნებაყოფლობითობის პრინციპმა, უანგარობამ და კვალიფიციური მომხსენებლების დიდმა არჩევანმა განაპირობა პირველი „ედკამპის“ წარმატებით დასრულება.

[i] https://www.edutopia.org/blog/about-edcamp-unconference-history

[ii] https://www.facebook.com/EdCampGeorgia/posts/pfbid0U2oXPaUxaZtANzZj6HFo1TgEhJHA6LCk3hFiWQ7bmvdoH85dN661XWCE41EYUDz2l

(რეზო ინანიშვილის „თოვლი“ და არჩილ სულაკაურის „დიდთოვლობისას“)

 რა არქაული და რა ნორჩია ყოველთვის თოვლის სილამაზე…ზამთრის პალიტრაში ერთი ფერი დომინირებს, მაგრამ ის ყველა დანარჩენის ნაკრებია და წუთისოფლის მთელი ფილოსოფიის დამტევ-მტვირთველი. ლიტერატურასა და პოეზიაში თოვლი ხან სიწმინდისა და შეუბღალაობის სიმბოლოა, ხანაც „იისფერია“, როგორც საყვარელი ქალის ხმაში უცხო სიმად გაჟღერებული „ფარული დარდი”. ზოგადად, ძალიან ძნელია მარტივსა და გენიალურზე წერა, როგორც თუნდაც საბავშვო ლიტერატურის შექმნა, რადგან ასტრიდ ლინდგრენის უბრალოება დიდი ღვთითბოძებული ნიჭია და უნივერსალურთან „მეგობრობა“…

რეზო ინანიშვილით, ამ დიდი ადამიანური ბუნებისა და შემოქმედებითობის მწერლით დავიწყოთ. მის მოთხრობაში „თოვლი“ ავტორი-მთხრობელი ბავშვია, რაც ასევე არაა მარტივი ხერხი სამყაროს განსაკუთრებული შეგრძნებების გადმოსაცემად. გარშემო იქნებ ამიტომაცაა ყველაფერი ჰარმონიული? თუნდაც ბოჩოლა ჭუჭნია, ჭუჭყიანს რომ ჰგავს, არადა, სული ალბათ ყველაზე სუფთა და შეურყვნელი აქვს ამქვეყნად, თოვლივით…„გომური გადავრაზეთ, მამამ ხელში ამიყვანა – ფეხები გაშალე, შარვალზე ტალახი არ წამისვაო, – გადააჭყაპუნა თავისი დიდი ჩექმებით აწუნწუხებული ეზო და მარნის დერეფანში დამსვა. დერეფანში აფუყული ქათმები შეგროვილიყვნენ. მე გავქანდი და შევვარდი შიგ შუაში და დავაწიოკე (379)“. ყველაფერი სიმშვიდით და სიკეთით „ყვავის“ ზამთარშიც, სამყარო სავსეა და მსუყე თვის ბოლო დღეების მთავრესავით. თან რაღაცა პასტორალური მისტიკაა თუ მითოსური მისტერია ეს პატარა (წუთი)სოფელი: „მერე ვენახის მხრიდან ფრთების წყვეტილ-წყვეტილი ქნევით სკვინჩა ჩიტები წამოვიდნენ და ბებერი კაკლის კენწეროზე დასხდნენ. კაკლის კენწეროები ნისლში ძლივს ჩანდა, ჩიტები და ჭიანი კაკლები თითქოს ჰაერში იყვნენ გაჩერებული (380)“. ყველაფერი ისეთი ცხადიცააა და იდუმალიც, როგორც ალბათ შესაქმის დასაწისში.

პატარა, ცელქი ბიჭისთვის რა უნდა იყოს იმაზე მაცდური, როცა მამა შეჰპირდება, შურდულს ზამთარში გაგიკეთებო და იმაზე სასიამოვნო, როგორიც ღუმელის გვერდით დაფენილ ხალიჩაზე კოტრიალია. მოკლედ,  ნეტარებები ბავშვისა, რომელიც არასდროს  „აჭირდიდებს“ რაიმეს (ეს მწერლის შეთხზული სიტყვაა), მის გულში კი ჭეშმარიტების გასაღებია. დიდი და სრულყოფილი ჰარმონიაა თხრობაშიცა და სიუჟეტურ აღწერილობებშიც (პატარას – პურჩაყრილი რძე, მამას – ლობიო და ღვინო), ოჯახის არქაიკა. თუნდაც ხედი სხვენიდან და მასში ჩატეული ჰორიზონტდაუდებელი სამყარო: „ოო, მიდიან შორს სახლების სახურავები და ნისლში იკარგებიან. ნისლში იკარგებიან კაკლისა და ალვისხეების კენწეროებიც. მთები არ ჩანს, მაგრამ ვიცი, რომ იქ ახლა სველ, გამხმარ ბალახებში გაზუნზლული მელიები და ტურები დაყუნყულებენ და თვალებდაჭყეტილი იყურებიან ჩვენკენ. წმიმა კი მოდის და მოდის (382)”. ადამიანსაც, ყოველივე ამის შემხედვარეს, აღარაფერი დარჩენია, რომ ბატიბუტს დაემსგავსოს: „ბრტყელი სიმინდი ცხიმწასმულ ქვაბში ხტის, ფხაკუნობს, ბათქაბუთქაობს, წკაპუნობს, დედა იღიმება, „შეჩვენდით თქვენო“…„თუ გინდა, ბატიბუტს გაჭმევთო“, მამამ. მუჭა-მუჭა ჭამენ და როგორც დედა ამბობს, თვითონვე ჰგვანან ბატიბუტებს (382)“. როგორც ცხოვრების გზა, სიზმარს დამსგავსებული დიდ პოეტთან, ისეთი რეალობაა: კოკით წყალზე წასული და შეგვიანებული მამა; თურმე დევი კი არ დაჰპატრონებია წყაროს, შალიკო იღებდა ღვინოს და დაუძახია; ასე ჩაუცვამთ „მაიმუნის პერანგები“ და დაულევიათ ორ-ორი ჭიქა. ესაა კეთილი და ნამდვილი ზღაპრები ცხოვრებაზე. აი, ისეთები, აუცილებლად რომ უნდა დაუჯერო, რათა გადარჩე უიმედობას, ურწმუნობას, შინაგან დაცლასა და გაუხეშებას, – კეთილი, საყვარელი კახელები და მათი სახით მთელი კაცობრიობა იდეაში. ყველა ერთმანეთს უფრთხილდება, როგორც ორი ძმის და ხორბლის არაკშია: არ შეგცივდეთო – ერთნი, ხოლო მერენი – ნუ დააქცევთ ახლა ოჯახს ჩვენი გულისთვისო. იუმორს არ იკითხავთ?! „კეთილი გულით მოტანილი მწნილი დასაყვედრებელ ზაქს არა სჯობსო?! თანაც მწნილი და რა მწნილი!…აქ რომ ჩაკბეჩ, მოსკოვში ნერწყვი მოუვათო (385)“.

ყველაფერი ლამაზიცაა და მშვენიერიც, როგორც პეპელა ძალოს ნამღერი:

„გაფრინდი, შავი მერცხალო,

გაჰყევ ალაზმის პირსაო…“

თან ეს ყველაფერი თითქოს დაბადებამდე ვიცოდით და ვიხსენებთ, როგორც სიტყვებს: „რაც უნდა ბევრი მაწამოთ, მაინც ვიქნები ქართველიო“ და ამ სიტყვებზე ჩაძინებული პატარა ქართველი ბიჭი, რომელიც გაღვიძებისთანავე თოვლს დაინახავს ფანჯრიდან, როგორც პირველყოფილ, ადამიანისგან ჯერ არ „შეურაცხყოფილ“ უმანკოებას. თოვლი კი ლამაზია და ძალიან ფილოსოფიური, როგორც თეთრად დაბერება. მოთხრობის ფინალი თავად მიწიერი სამყაროს სრულყოფილი სურათია, ისეთისა, როგორიც დასაწყისში ღმერთმა ჩაიფიქრა ალბათ: „მაინც კმაყოფილი ვიყავი. კმაყოფილები იყვნენ დედაცა და მამაც. მამა ღონივრად მიაბიჯებდა, თან ღიღინებდა, და რომ უფრო ღონივრად გადაებიჯებინა, კისერზე შემისვა. დედაც ცდილობდა, არ ჩამოგვრჩენოდა. მარცხენა მკლავზე ეხუტებოდა მამას, დაბლიდან შემოგვხაროდა და მისი კარგი, კეთილი თვალები ახლა უკვე თმაში გაბნეულ ფიფქებშორის ბრწყინავდა.

ძმებო, რა იყო ესოდენ მტკიცე მაშინ – მამაჩემის მხრები თუ თვითონ დედამიწა?! (387)“

ბავშვობის სულში შემონახულ, დიდი გაჭირვებისას მშველელ და გადამრჩენ იდილიას ქვეცნობიერი ცვლის არჩილ სულაკაურის მოთხრობაში „დიდთოვლობისას“ ანუ ის სფერო, რომელიც სოციალურ ცხოვრებაში თუ უახლოეს ადამიანებთან ურთიერთობისასაც უჩინარი და გასაიდუმლოებულია. ამიტომ ნაწარმოებში მრავლადაა ნახევარტონებისა და ასოციაციების  მწერლური „პუანტილიზმი“. ჩვენ თვალწინ ცნაურდება მთავარი პერსონაჟის სულიერი რეფლექსიები და აღვიძებს ცნობიერ-ქვეცნობიერის მიჯნაზე მთვლემარე შთაბეჭდილებებს, განცდებს.

თოვლი აქაც ახლადშობილი „მოხუცია“: „იბარდნება სახურავები, ხეები, ქუჩა და ხალხი. ახლახან დაიწყო ბარდნა…ჰაერში პეპლის ფრთისოდენა ფთილები დაუსრულებლად ირევა და ეფინება ყველაფერს, რაც კი გარეთაა (184)“. ნახატს დამსგავსებია ქალაქი: თბილადშეფუთნული, ლოყებაწითლებული ბავშვები, ფიფქების კორიანტელის იდუმალებით, რუხი ბოლი შემჭვარტლული საკვამურებიდან…

ფიქრი სწრაფზე უსწრაფესია და გაკრთება ბაკურიანიც: ტყე, იისფერი ჩრდილები, რომლებიც იზრდებიან და ერთმანეთში იხლართებიან. კოდალა არღვევს ტყის დუმილს. თხილამურები და უკან დარჩენილი თოვლით ტოტებდამძიმებული ფიჭვები. ხეებს შორის სივრცეს იპყრობს საღამოს გამჭვირვალე ბინდი, რომელიც შეუბრალებლად მოდის თოვლზე მოსრიალეებისკენ, უფრო სწრაფად, ვიდრე ისინი მიქრიან…

ცოლს სხვა რამ ახსენდება, ქმარს – სხვა. ამ უკანასკნელს სიამოვნებს ცოლის ნაღვლიანი ხმა, მაგრამ ბაკურიანი და ფეხნატკენი ლელა უჩნდება თვალწინ, იმის შიში, რომ ღამე გარეთ არ დარჩნენ და სადგურამდე მიასწრონ. თითქმის გარბოდა და ლელასაც აჩქარებდა, რომელსაც სიარულიც კი უჭირდა ნაღრძობი ფეხით…ცოლი (თითქოს, მისი ქვეცნობიერიც მიხვდება) ეუბნება:

„– ასე მგონია, სხვისთვის თოვს.“

ქმრის ნაგვიანევი მწარე სინანული კი: „მაინც რატომ მეშინოდა, მატარებელს არ გაესწრო…რა ლაჩრულად გავურბოდი ღამეს (191)“.

ზღაპრებში ყოველთვის ვირჩევთ ისევე, როგორც ცხოვრებაში: „აქეთ წახვალ, ინანებ…იქით წახვალ, გაგიხარდება“. იქნებ ჩვენი ქვეცნობიერი ირჩევს სწორედ, რომელშიც რაღაცა ეზოთერული ცოდნაა ჩვენი მომავლისა ჩადებული დასაბამიდან? ჩვენ კი ამას საბედისწერო შემთხვევითობებს ვეძახით. იქნებ ის, რომ ადამიანს საკუთარი თუ სხვათა ბედის წინასწარმეტყველება შეუძლია, ჩვენი ქვეცნობიერისვე „ბრალია“, რომელიც წუთისოფელში ბოლომდე შეუცნობელ წიაღთანაა მიერთებული? იმ წიაღში კი ზუსტად „იციან“, ერთს რატომ ჰყვარობენ და მეორე რატომ მოჰყავთ ცოლად; რატომ და რისთვის თოვს; ტრიალებს დედამიწა, პლანეტები, მოძრაობს გალაქტიკები; რომ სიბერე იმიტომაა თეთრი, თოვლივით, რომ ის სისუფთავეში, ბავშვობაში დაბრუნებაა და გაძვირფასება-გაერთიანება ყველა იმ მნიშვნელოვნისა, რაც არც ამაოა და არც დროში მოკვდავი…

ბოლოს სრულად გთავაზობთ სამყაროს ბუნების საუკეთესოდ შემცნობი, პოეტი-„ქურუმის“ ლექსს, რომელიც წყურვილის მოკვლაა, როგორც ზამთარში „უბინაოს ყოფნა ბინაში“ და როგორც სიცოცხლის სიყვარულის უღონობა „თოვლთა დაფნაში“. ცოდვა იქნებოდა მისი შემოკლება:

„ისევ და ისევ,

რა თქმა უნდა,

ილაპარაკებ,

ისევ და ისევ,

რა თქმა უნდა,

ისევ და ისევ…

როცა უეცრად დაინახე

ამ დილის თოვლი,

მიხვდი,

რომ იმან რაღაცის თქმა

ისევ დაგასწრო,

როგორც წვიმა გასწრებდა ხოლმე…

კვირტის გაფურჩქვნა…

მაგრამ იმათ რომ

თავის თავის წაშლაც იციან!

აბა, შენ სცადე,

სულ ყველაზე უმნიშვნელოდ

ნათქვამ სიტყვის გადავიწყება.

ყველა სიტყვა,

ყველა ცრემლი

აწონილია.

ამიტომაც გშურს _ ბავშვის,

თოვლის,

წვიმის,

კვირტების,

რადგან ისინი რაღაცის თქმას

მუდამ გასწრებენ.

ისევ და ისევ,

რა თქმა უნდა,

ილაპარაკებ.

თუმც ყველაფერი

მილიონჯერ დაწერილია,

ჰაერშია ყველა ნამყოფი _

ჩიტის ფრთაც

და ფოთლის სიმწვანეც

და ყველა სიტყვაც…

და რაც ძველია _

მით უფრო მეტად ლამაზია,

მართალია

და სარწმუნოა.

ისევ და ისევ,

რა თქმა უნდა,

ილაპარაკებ…

თუმც თოვლი,

წვიმა,

ჩიტის ფრთა და

ბავშვის ტირილი

ისევ და ისევ შეგახსენებს,

ისევ და ისევ _

რომ ყოველ დილით ადგები და

გარეთ გამოხვალ,

ბავშვს გაუცინებ,

წვიმას სადმე გადაიწვიმებ

და უცაბედად,

და, ცხადია,

შენს უნებურად,

ძველ თოვლზე და

ძველ ბალახზე,

ძველ წვიმაზე,

ძველ გაზაფხულზე

ისევ და ისევ,

რა თქმა უნდა,

ილაპარაკებ,

ისევ და ისევ,

რა თქმა უნდა,

ისევ და ისევ.“

(ბესიკ ხარანაული, „ისევ და ისევ, რა თქმა უნდა, ილაპარაკებ…“)

ციტატები წიგნიდან „მე-20 საუკუნის ქართული მოთხრობის ანთოლოგია“, 2007 წელი

 ძველ ალქიმიურ დოქტრინებში სულ ქარაგმებით საუბრობენ.  ქიმიის განვითარების ამ პერიოდით ძალიან დაინტერესებული ვარ და კვლევას სულ ვაგრძელებ. თუმცა, მხოლოდ ადაპტირებული ტექსტებით ვხელმძღვანელობ, რადგან პირველ წყაროებთან მუშაობისთვის ლათინურის ან არაბულის ცოდნაა საჭირო, რაც სამწუხაროდ არ ვიცი.

ჰოდა, იმას ვამბობდი, რომ ადაპტირებულ ტექსტებში პირველადი ქარაგმული ჩანაწერებიც არის და მათი გაშიფრული ვერსიაც. მაგალითად, ვერცხლისწყალი ვერცხლისწყალს აღნიშნავს… აი, „ფილოსოფიური ვერცხლისწყალი“ რა არის თქვენი აზრით? ტყვია ყოფილა, არც მეტი, არც ნაკლები.

„სული“ რაღა არის? ადვილად აქროლადი მძაფრი სუნის მქონე ნაერთები, რომელთა სურნელი დიდ მანძილზე ვრცელდება. „სულების“ რამდენიმე გილდია არსებობდა, პირველი რიგის „სულები“  სწორედ მძაფრსურნელიანი ნივთიერებები იყო. მაგ. სპირტი, ეთერები, აცეტონი, ამიაკი და ა.შ.  მეორე რიგის „სულებში“ აქროლადი უსუნო ან ნაკლებად  სუნიანი  ნივთიერებებია, მაგ. იგივე ვერცხლისწყალი. შემდეგი რიგის „სულები“ რა თვისებებს ფლობენ, არ ვიცი, მაგრამ მაგ. დარიშხანი მეხუთე რიგის სულებს ეკუთვნის.

გამოდის, რომ ნებისმიერი პარფიუმერიის მაღაზია, „სულების“ მაღაზიაა და არა სუნამოების. „სულის“  ყიდვა აფთიაქშიც შეგიძლიათ. წაბრძანდით და ქაფურის სპირტი შეიძინეთ. შემდეგ, ბოთლს კარგად დააკვირდით, რა აწერია ლათინურად-„spiritus camphorus“, რაც ქართულად „ქაფურის სულს“ ნიშნავს.

ასეთი ქარაგმები ალბათ ორ საქმეს ემსახურებოდა: 1) ნაწერი სხვას ვერ გაეგო და დევიზი “Aluminibus et Salibus” გამართლებულიყო. ეს უკანასკნელი ნიშნავს, არაფერი გაამხილოთ და ყველაფერი საიდუმლოდ შეინახეთო. 2) შესაძლოა წერის სტილი იყო ასეთი, რას გაუგებ კაცი. აი, ჩვენ როდესაც სამეცნიერო სტატიას ვწერთ, მას თავისი სტრუქტურა და წერის წესები გააჩნია.  ალბათ,  მაშინდელ სტილსაც თავისი კანონები ჰქონდა.

ასეა თუ ისეა, ერთ ჩანაწერში ორი „სული“ მხედრის ბრძოლაა აღწერილი. ერთმანეთთან მიახლოებისას, მათი „სული“ აბჯრიდან გამოდის და შერკინებაც იწყება. ჰაერში  იღვრება თეთრი სისხლი. აბსურდულია არა?

ახლა ერთი ექსპერიმენტი გავაკეთოთ. ავიღოთ ორი ქიმიური ჭიქა. ერთში კონცენტრირებული მარილმჟავა იყოს, მეორეში 25% -იანი ამიაკის წყალხსნარი.

ჭიქები ერთმანეთს მივუახლოვოთ, მათ შორის თეთრი კვამლი წარმოიქმნება. ეს თეთრი კვამლი, სწორედ ის თეთრი სისხლია, რაზეც ალქიმიკოსები წერდნენ.  ქლორწყალბადმჟავაც გახსნილი ქლორია წყალში. რეაქციის ტოლობა ასე ჩაიწერება:

NH₃+HCl=NH₄Cl

        შესაბამისად, ეს ორი ნივთიერება სხვადასხვა ამწოვში უნდა შევინახოთ, რადგან თუ ერთ სივრცეში მოხვდნენ და  გარეთ „გამოიპარნენ“, იქაურობა ამონიუმის ქლორიდის კრისტალებით დაიფარება. დადექი მერე და წმინდე.

ქიმიკოსები ამიაკის წყალხსნართან მუშაობენ, ამისთვის გაზისებრი ამიაკი უნდა გავხსნათ წყალში. ჩვ. პირობებში 1 მლ წყალს 1 ლ გაზისებრი ამიაკის შთანთქმა შეუძლია. ლაბორატორიაში ამიაკის წყალხსნარის  შემცველი ჭურჭლის წარწერას რამდენიმენაირად ნახავთ-NH₄OH ან NH₃·H₂O, რომელია სწორია?  ადრე ამიაკის წყალხსნარის ფორმულას პირველი ფორმულის მსგავსად წერდნენ, შემდეგ  გაიგეს, რომ ამიაკი წყლის მოლეკულებთან წყალბადურ ბმებს წარმოქმნის, ანუ მეორე ფორმა ამიაკის ჰიდრატია. ეს უკანასკნელი ძალიან არამდგრადი ნაერთია  და საკმაოდ ინტენსიურად ორთქლდება.

მრეწველობაში აზოტის წყალბადნაერთებიდან ამიაკი ყველაზე მნიშვნელოვანია. მას განსაკუთრებულ პირობებში იღებენ. კატალიზატორია Fe⁺(K₂O, Al₂O₃), t=400-550 ცელსიუსი , P=15-30მპა, აზოტი ურთიერთქმედებს წყალბადთან, რეაქციის ტოლობა ასე ჩაიწერება N(გ)+3H₂(გ)=2NH₃ (გ). აღნიშნულ პროცესს ჰაბერ -ბოშის ტოლობა ეწოდება. რეაქცია თქვენთვისაც ნაცნობი იქნება, რადგან ჰაბერ-ბოშის პროცესი თითქმის ყოველთვის მაგალითად არის მოყვანილი ქიმიური წონასწორობის მათემატიკური საფუძვლებისა და ლე-შატელიეს პრინციპის სწავლებისას. ჰაბერ-ბოშის რეაქციაზე იმასაც წერდნენ, რომ ის იყო „პური ჰაერიდან“, რადგან სწორედ მიღებული ამიაკიდან ხდებოდა სასუქების წარმოება. ზედმეტი სასუქი, რომ მავნეა, ახლა უკვე ვიცით, მაგრამ იმ პერიოდში, როდესაც ეს ფრთიანი ფრაზა დაიბადა, სასუქი მართლაც ჰაერიდან მიღებული პურის ტოლფასი იყო, რადგან კაცობრიობას მძიმე წლები ედგა.

ლაბორატორიაში ამიაკის მიღება შეიძლება ამომიუმის ქლორიდზე ჩამქრალი კირის მოქმედებით:

2NH₄Cl+Ca(OH)₂=2NH₃+CaCl₂+2H₂O

როგორც უკვე დავწერე, წყალში გახსნით ამიაკის წყალხსნარი, იგივე ამონიუმის ჰიდროქსიდი, იგივე  ნიშადურის სპირტი მიიღება.

ამონიუმის ჰიდროქსიდი არამდგრადი ნაერთია, არსებობს მხოლოდ წყალხსნარში და სუსტი ტუტე რეაქციით ხასიათდება, ლაკმუსს ლურჯ შეფერილობას სძენს, ფენოლფთალეინს კი ჟოლოსფერს.

რეაგირებს მჟავებთან და ამონიუმის მარილებს წარმოქმნის. მარილმჟავასთან რეაგირებაზე ზემოთ უკვე დავწერე, გოგირდმჟავასთან კი შემდეგი რეაქციით წარიმართება პროცესი:

2NH₃+H₂SO₄=(NH₄)₂SO₄

ამიაკი ჩვენს ორგანიზმშიც წარმოიქმნება და ეს ამინომჟავების, ბიოგენური ამინების და ნუკლეოტიდების დაშლის შედეგად ხდება. ამიაკი ძალიან ტოქსიკური ნივთიერებაა და მისდამი განსაკუთრებით მგრძნობიარე თავის ტვინია. ამიტომ, ამიაკის კონცენტრაციის მომატება კომის განვითარებას და სიკვდილს იწვევს. ორგანიზმში წარმოქმნილი, თუ დაუდევრობით მოხვედრილი ამიაკის განეიტრალების რამდენიმე გზა არსებობს და ამ პროცესებში უდიდესი მნიშვნელობა ღვიძლს და თირკმელებს ენიჭებათ.

ამიაკით სხვადასხვა  ქიმიური ექსპერიმენტები შეიძლება ჩავატაროთ.

ამიაკის მეშვეობით ხელოვნური აბრეშუმის ბოჭკოს მიღება შეგვიძლია.  ამ ექსპერიმენტის მსვლელობას ჩემივე შესრულებით, აგერ ამ მისამართზე უყურეთ

ახლა შემდეგი.

ბოთლში ჩაასხით გარკვეული რაოდენობის სარეცხი სოდის წამოდუღებული ნაჯერი ხსნარი, შემდეგ დაუმატეთ ნიშადურის სპირტი. ბოთლს საცობი გაუკეთეთ დრეკადი აირსადინარი მილით და მისი მეორე ბოლო ჩამოაცვით გადმოპირქვავებულ სინჯარას. შეათბეთ ბოთლი თბილ წყალში. ამიაკის ორთქლი ჰაერზე მსუბუქია და მალე ის შეავსებს გადმოპირქვავებულ სინჯარას.  ეს სინჯარა ჩაუშვით წყლიან ჭიქაში. წყალი მაშინვე მაღლა აიწევს, რადგან ამიაკი წყალში კარგად იხსნება და ათავისუფლებს სინჯარაში მისთვის ადგილს.

ამიაკზე თვისებითი რეაქციაც შეგვიძლია ჩავატაროთ. სინჯარაში ჩაასხით შაბიამნის სუსტი ხსნარი და მასში აირსადინარი მილი ჩაუშვით. თუ მიწოდებული აირი ამიაკია, მაშინ მილის ბოლოსთან სპილენძის სულფატის, ანუ შაბიამნის ხსნარი კრიალა ლურჯი გახდება. სპილენძის სულფატთან ამიაკი წარმოქმნის კაშკაშა შეფერილობის კომპლექსურ ნაერთს [Cu(NH₃)₄]SO₄.

ამიაკი ადვილად იჟანგება კატალიზატორის თანაობისას. კოლბაში, სადაც ამიაკის კონცენტრირებული ხსნარია შევიტანოთ წინასწარ გახურებული ქრომის ოქსიდი, რომლის ნაწილაკები კოლბაში მიმოიფანტება. ამ დროს წარმოიქმნება აზოტის დიოქსიდი. რეაქციის შედეგად ხდება აზოტის დაჟანგვა.

4NH₃+5O₂=4NO+6H₂O

2NO+O₂=2NO₂

სხვათა შორის, ჯერ კიდევ ალბერ დიდმა თავის „ალქიმიის დიად წიგნში“ თქვა, განსაკუთრებით ყურადღებით იყავით ლაბორატორიაში მუშაობისას, უყურადღებობას სიკვდილი მოსდევსო.

დიახ! სულ წამის ამბავია და შემდეგ რამდენიც გინდა იძახე, ნეტავ ასე ყოფილიყო, ნეტავ ისე მოვქცეულიყავი.

ერთხელ, ასპირანტობისას, სწორედ, ზემოთ აღწერილ ქრომის ოქსიდიან ცდას ვაკეთებდი და ის ის იყო კოლბაში ამიაკი ჩავასხი, საცობი მოვარგე, კარგად შევანჯღრიე, რომ აორთქლებაში მივხმარებოდი და კოლბის კედლები „თეთრი რაინდით“ გამეჯერებინა, რომ…. საცობი მოვხსენი თუ არა კოლბას, ამოასხა ამიაკმა და შიგ თვალებში შემესხა. დიახ, არ მოგესმათ, თვალებში შემესხა კონცენტრირებული ამიაკი…

რატომ? სათვალე არ მეკეთა და იმიტომ.

რატომ? კოლბა ამწოვს აქეთ გამოვიტანე და იმიტომ.

რატომ? უყურადღებოდ მოვიქეცი და იმიტომ.

რა გავაკეთე? ვეცი თვალის საშხაპეს და ორივე თვალი საგულდაგულოდ ამოვიბანე. შემდეგ ჩანთიდან ხელოვნური ცრემლის სულ ახალი, გაუხსნელი ფლაკონი ამოვიღე და 100 მლ ცრემლი ორივე თვალში ჩავიცალე.

შემდეგ? ყველაფერი მივატოვე და თვალის ექიმთან გავიქეცი, სადაც ცოცხალი რიგი დამხვდა, მაგრამ ყველას მივაკივლე, ამიაკი შემესხა თვალებში და უნდა რიგი დამითმოთ თქო.

ექიმმა შემაქო, ყოჩაღად მოქცეულხარ, შენს თვალებს ამიაკის არაფერი ეტყობათო. მაინც რაღაცები გამომიწერა და კონტროლზე ორ დღეში დამიბარე. კონტროლის დროსაც იგივე გამიმეორა, რომ ორივე თვალი საღ-სალამათი დარჩა.

თუმცა… ეს უზარმაზარი გაკვეთილი იყო და მას შემდეგ დამცავ სათვალეს არავითარ შემთხვევაში აღარ ვიხსნი!