სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლისთვის სწავლა-სწავლების პროცესში ჩართული პირებისთვის ზოგჯერ გამოწვევაა სასწავლო მიზნების კომპლექსურ დავალებაზე მორგება და ადაპტირება. მასწავლებელს შეუძლია მოსწავლეებისთვის ჩამოაყალიბოს კომპლექსური დავალების სხვადასხვა პირობა მათი ინტერესების და საჭიროებების გათვალისწინებით. უბრალოდ, სსსმ მოსწავლისთვის კომპლექსური დავალების ადაპტირების პროცესში უფრო მეტი ნიუანსის გათვალისწინებაა საჭირო.

ჩემს გამოცდილებას ამ საკითხთან დაკავშირებით წარმოგიდგენთ V კლასის ბუნებისმეტყველების საგნის  მაგალითზე.

ცნება-ცოცხალი სამყარო(ბუნ.დაწყ.(II).1,2,3,4,5.)

მკვიდრი წარმოდგენები:

1-ცოცხალი სხეული/ორგანიზმი შედგება  ორგანოებისგან, რომელთაც თავისი აგებულება და დანიშნულება გააჩნიათ.​

2.ორგანიზმები იკვებებიან, იზრდებიან, ვითარდებიან, სუნთქავენ, მოძრაობენ და მრავლდებიან;  ორგანიზმები იყოფა ჯგუფებად  აგებულების, კვების, გამრავლების  თავისებურებების, საარსებო გარემოსთან  შეგუების და ცხოვრების ნირის მიხედვით..​

3.სასიცოცხლო ციკლის სხვადასხვა სტადიაზე  ორგანიზმებს განსხვავებული  აგებულება და სასიცოცხლო მოთხოვნილებები ახასიათებთ.​

4.ყველა ორგანიზმს სჭირდება  მისთვის შესაბამისი საარსებო გარემო,საიდანაც იღებს საკვებს,ჰაერს და წყალს,იწყობს თავშესაფარს.​

5. ადამიანიზრუნავსმისი ჯანმრთელობისთვის  აუცილებელი სუფთა და უსაფრთხო გარემოს შესანარჩუნებლად.ადამიანის ზემოქმედებას ,შესაძლოა ,მოჰყვეს სხვა ორგანიზმების ან მათი საარსებო გარემოს დაზიანება.

 ჩემს მიზანს წარმოადგენდა, რომ მოსწავლეები მიახლოებოდნენ ხუთივე მკვიდრი წარმოდგენის ჩამოყალიბებას და მაქსიმალურად ჩამერთო  სამივე სსსმ მოსწავლე. სამივე მოსწავლეს აქვს განსხვავებული შესაძლებლობები და საჭიროებები. კომპლექსური დავალების როგორც ადაპტირების, ასევე განხორციელების პროცესში მაქსიმალურად ვცდილობდი გამეთვალისწინებინა  მათი მიღწევის აქტუალური დონე და საჭიროებები. ნაბიჯ-ნაბიჯ კონსტრუქტივიზმის პრინციპით და კარგად დაგეგმილი აქტივობებით მიზანი უფრო იოლი მისაღწევი ყოფილიყო. კომპლექსურ დავალებებთან დაკავშირებით ვიცით, რომ ორი ეტაპისაგან შედგება: პირობის გაცნობა და დავალებაზე მუშაობა. პირველ ეტაპზე მოსწავლეებს მივაწოდე ბარათები, გავაცანი დავალების პირობა და  შეფასების ინსტრუმენტები, რა უნდა წარმოეჩინათ დავალებაში. ბარათს თან ახლდა ინსტრუქცია, თუ რა ნაბიჯები უნდა გაევლოთ, რა რესურსები გამოეყენებინათ და რა შემოქმედებითი პროდუქტი წარმოედგინათ.

როგორც ვხედავთ, ცვლილებაა პირობის ფორმულირებაში და პროდუქტში, შეცვლილია შეფასების კრიტერიუმის ფარგლებში მოსწავლისთვის განსაზღვრული მოთხოვნები და შემდეგ, მათზე დაყრდნობით, დავსახე მოკლევადიანი მიზნები, რომელთა მიღწევაც კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობის დასრულებისთვის მაქვს დაგეგმილი.

პირველი ეტაპი, ძირითადად, დეკლარაციული ცოდნის გააქტიურებაზე იყო ორიენტირებული.  მათ აქვთ წინარე ცოდნა თუნდაც ცხოვრებისეული მაგალითებიდან გამომდინარე. გაკვეთილზე მოხდა ანიმაციური ფილმის ჩვენება, რის შემდეგაც მოსწავლეებს ვთხოვ, ბარათებზე ამოიცნონ/ჩამოთვალონ  ანიმაციაში ნაჩვენები ცხოველები. მომდევნო გაკვეთილებზე, თანდათანობით, მოხდა საკითხების გააზრება და სრულყოფა.საგნობრივი ქვესაკითხების გააზრების პარალელურად, მოსწავლეები მუშაობდნენ კომპლექსური დავალების მე-2 ეტაპზე, რომელთა გააზრება და შესრულება პროცედურული ცოდნის გააქტიურებას მოიაზრებდა.  შესრულებულ იქნა შესაბამისი აქტივობები.

აქტივობა – საარსებო გარემო. მოსწავლემ  შეთავაზებული 3 ბარათიდან უნდა აარჩიოს, თუ რომელი ორგანიზმი იყენებს საარსებოდ წყალს, მიწას, ხეს.

აქტივობა – კვების ტიპები. ბარათზე მოცემული ორგანიზმები უნდა დაალაგოს კვების ტიპების მიხედვით.

აქტივობა – ვირტუალური საჰაერო ბუშტი. ვითომ მსოფლიოს გარშემო მოგზაურობ საჰაერო ბუშტით. თან წაღებული გაქვს 6 სხვადასხვა ყუთი. მათ ერთნაირი წონა აქვთ. საჰაერო ბუშტი გაფუჭდა. შენ რომ  გადარჩე,  კალათიდან ყუთები უნდა გადაყარო. მხოლოდ 2 ყუთი დატოვე.

აქტივობა – ისრებით დააკავშირე ორგანიზმის შეგუებულობის შესაბამისობა საარსებო გარემოსთან.

აქტივობა – მცენარის ნაწილებზე დასახელების მიწერა.

აქტივობა – სახამებლის აღმოჩენა.

აქტივობა – კვების ტიპის მიხედვით ორგანიზმთა განლაგება შესაბამის სვეტებში.

აქტივობა – მოცემული სურათების მიხედვით კვებითი ჯაჭვის აგება.

აქტივობა- სამეცნიერო ტექსტის ანალიზი.

კომპლექსური დავალების ბოლო ნაბიჯი იყო კომპლექსური დავალების პრეზენტაცია, მოსწავლეებმა წარმოადგინეს მათ მიერ შექმნილი კვებითი ჯაჭვის მოდელები.

ამრიგად, წარმოდგენილი კომპლექსური დავალებით ცოდნის სამივე კატეგორიის გააქტიურება მოხდა. მოსწავლეების მიერ დამზადებული ,,კვებითი ჯაჭვის” მოდელები   ცოდნის მესამე კატეგორიის – პირობისეულის – რეალიზებას  გულისხმობდა, რადგან მოსწავლეებმა წამოჭრეს  გლობალური პრობლემები და მოუწოდეს თანაკლასელებს, რომ  მნიშვნელოვანია კვებითი ჯაჭვის მდგრადობის შენარჩუნება, ბუნების დაცვა ჩვენი საცხოვრებელი ადგილიდან იწყება და ამით  ნაბიჯს ვდგამთ  ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნების  და მდგრადი განვითარების მიზნების განხორციელების გზაზე.

დამატებითი ინფორმაციისთვის იხილეთ მოსწავლეთა  ნამუშევრები.

განათლების სფეროში არსებული თანამედროვე გამოწვევები, ეროვნული სასწავლო გეგმის საგნობრივი პროგრამები და გამჭოლი კომპეტენციები მასწავლებელს შედეგზე ორიენტირებული ინტეგრირებული გაკვეთილის დაგეგმვისა და ჩატარებისკენ უბიძგებს.

ბავშვის განვითარების ასაკობრივი თავისებურებებიდან გამომდინარე გასაკვირი არ არის, რომ სწავლების პირველ საფეხურზე მოსწავლეებს უჭირთ აბსტრაქტული აზროვნება, ანალიზი, განზოგადება. რაც უფრო დაქუცმაცებულია სამყარო მოსწავლისათვის სხვადასხვა „საგნად“, მით უფრო უჭირს მისი ჰოლისტური აღქმა და შესწავლა. მათ უძნელდებათ სხვადასხვა საგანში ნასწავლი საკითხების სინთეზი. ასაკთან ერთად ხდება მოსწავლის კოგნიტური განვითარება  და ზემოთ აღნიშნული სირთულის დაძლევა. ამ სიძნელის გადალახვაში კი ინტეგრირებულ გაკვეთილებს დიდი ფუნქციური დატვირთვა აქვთ. მნიშვნელოვანია, გამოვყოთ ეროვნული სასწავლო გეგმით განსაზღვრული რომელიმე სასწავლო დისციპლინის შიგნით არსებული ინტეგრაცია და სხვადასხვა საგნის ფარგლებში საკითხის სწავლების ინტეგრირებული მიდგომები.

USAID საბაზისო განათლების პროგრამის ფარგლებში, სოხუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ტრენერთა გუნდის მიერ ჩატარებული ტრენინგების ფარგლებში გავეცანით  კონსტრუქტივისტული  და ინტეგრირებული სწავლების სახალისო, საინტერესო, ინტერაქტიური სასწავლო რესურსების შექმნის და გამოყენების  ვიდეინსტრუქციებს, რომლებიც განთავსებულია USAID საბაზისო განათლების პროგრამის პორტალზე https://chemiskola.emis.ge/

ჩემი სტატია ინტეგრირებული სწავლების აქტივობებს ეხება. ინტეგრირებული გაკვეთილის ეფექტურობას განაპირობებს ის, რომ მოსწავლე საკითხს განიხილავს სხვადასხვა დისციპლინის კუთხით; ამყარებს საგანთა შორის კავშირებს; საკითხს განიხილავს როგორც ერთ მთლიანობას; ახდენს საგანთა შორის ტრანსფერს.

სასწავლო საგნებს შორის კავშირის დამყარება მოსწავლეებისთვის სასარგებლოსთან ერთად ძალიან საინტერესოცაა,  განსაკუთრებით, დაწყებით საფეხურზე.

გთავაზობთ  ჩემ მიერ ჩატარებულ ინტეგრირებულ გაკვეთილს  1-ელ კლასში.

ქართულ ენასა და ლიტერატურაში – სასწავლო თემის შერჩევის შემდეგ, სახვითი და გამოყენებითი ხელოვნების მასწავლებელთან ერთად დეტალურად განვსაზღვრეთ სასწავლო შედეგები, სწავლების სტრატეგიები და სასწავლო (როგორც საკლასო, ისე საშინაო) აქტივობები, მათ შორის სსსმ მოსწავლისათვის, მისი ძლიერი მხარეებისა და საჭიროებების გათვალისწინებით.

   ინტეგრირებული საგნები:

• ქართული ენა და ლიტერატურა

• სახვითი და გამოყენებითი ხელოვნება

ძირითადი რესურსი/ტექსტი :   იაკობ გოგებაშვილის “ოთხი სურვილი”

თემა:     წელიწადის დროები

საკითხი:  იაკობ გოგებაშვილის მოთხრობის   – ,,ოთხი  სურვილი“ – ეპიზოდების მიხედვით დიორამების შექმნა

საკვანძო შეკითხვები:

• როგორ შევქმნა დიორამა  მოთხრობა – ,,ოთხი სურვილის“ მიხედვით?
• რამდენად  შეესაბამება ჩემ მიერ შექმნილი დიორამა ტექსტის ეპიზოდს?
• რა ტექნიკა და მასალა გამოვიყენო დიორამის შესაქმნელად?
• როგორ გამოვიყენო სხვადასხვა ფორმა და ხაზი გამოსახულებებში?

სამიზნე ცნებები:

1. ქართული ენა და ლიტერატურა

              ტექსტი (ჟანრი)  (შედეგები:  (I). 1, 2, 3, 4, 5)

• ქვეცნება – მხატვრული ტექსტი – მოთხრობა
• ქვეცნება – ტექსტის შინაარსობრივი მხარე – ეპიზოდი
• ქვეცნება – სტრატეგიები – კითხვის სტრატეგიები

 სსსმ მოსწავლისათვის    (უცვლელია სამიზნე ცნება და ქვეცნებები)

ტექსტი (ჟანრი)

(შედეგები:  (I). 1, 2, 3, 4, 5)

• ქვეცნება: მხატვრული ტექსტი – მოთხრობა
• ქვეცნება: ტექსტის შინაარსობრივი მხარე – ეპიზოდი
• ქვეცნება: სტრატეგიები – კითხვის სტრატეგიები

2. სახვითი და გამოყენებითი ხელოვნება

• სახვითი ხელოვნების მხატვრულ-გამომსახველობითი საშუალებები (ელემენტები) და  ხერხები (პრინციპები) 

                                  (შედეგები: ს. გ. დაწყ.(I).1,4,5)

• სახვითი ხელოვნების ტექნიკა (შედეგები: ს.გ.დაწყ.(I).2,4)
• ქვეცნება: ტექნიკა – აპლიკაცია, ფერწერა,  ძერწვა

 სსსმ მოსწავლისათვის:      

•   სახვითი ხელოვნების მხატვრულ-გამომსახველობითი საშუალებები (ელემენტები) და  ხერხები (პრინციპები)   

           (შედეგები: ს. გ. დაწყ.(I).1,4,5) 

•   სახვითი ხელოვნების ტექნიკა  (შედეგები: ს.გ.დაწყ.(I).2,4) 

• ქვეცნება: ტექნიკა – აპლიკაცია,  ძერწვა

სამიზნე ცნების  მკვიდრი წარმოდგენები

• ტექსტი(ჟანრები)

1. ტექსტის მეშვეობით ავტორი გვიზიარებს თავის სათქმელს, რომელიც ჩვენს ცხოვრებას უკავშირდება.

1. ტექსტში მოცემული მინიშნებების  საფუძველზე შესაძლებელია მისი სიღრმისეულად გააზრება, ახალი კუთხით წარმოჩენა.

1. ტექსტი  შეიძლება იყოს სხვადასხვა ჟანრის; ჟანრის ტექსტს აქვს თავისებური შინაარსი, ენა და  სტრუქტურა/აგებულება.

 სსსმ მოსწავლისათვის:   (შემცირებულია მკვიდრი წარმოდგენები)

1. ტექსტის მეშვეობით ავტორი გვიზიარებს თავის სათქმელს, რომელიც ჩვენს ცხოვრებას უკავშირდება.
2. ტექსტი  შეიძლება იყოს სხვადასხვა ჟანრის; ყოველი ჟანრის ტექსტს აქვს თავისებური შინაარსი, ენა და სტრუქტურა/აგებულება. 

•   სახვითი ხელოვნების მხატვრულ-გამომსახველობითი საშუალებები (ელემენტები) და  ხერხები (პრინციპები)     

სათქმელის (ამბის, გრძნობის, აზრის, შთაბეჭდილების, განწყობილების, ემოციების, დამოკიდებულებების, დაკვირვების შედეგების), მხატვრული ჩანაფიქრის გადმოსაცემად ადამიანი იყენებს ხელოვნების ენას, ანუ სახვითი ხელოვნების ელემენტებს (ფერი, ხაზი, ფორმა) და პრინციპებს (მაგ., რიტმი, ძირითადის გამოყოფა, კონტრასტი და სხვ.)

  სსსმ მოსწავლისათვის:

• სახვითი ხელოვნების მხატვრულ-გამომსახველობითი  საშუალებები (ელემენტები) და  ხერხები (პრინციპები)   

სათქმელის (ამბის, გრძნობის, აზრის, შთაბეჭდილების, განწყობილების, ემოციების, დამოკიდებულებების, დაკვირვების შედეგების), მხატვრული ჩანაფიქრის გადმოსაცემად ადამიანი იყენებს ხელოვნების ენას, ანუ სახვითი ხელოვნების ელემენტებს – ფერი, ფორმა.

• სახვითი ხელოვნების ტექნიკა

• ქვეცნება: ტექნიკა – აპლიკაცია, ფერწერა,  ძერწვა

ადამიანი ხელოვნების ნიმუშის  შესაქმნელად    იყენებს  სხვადასხვა მასალასა და ტექნიკას.

 სსსმ მოსწავლისათვის:

• სახვითი ხელოვნების ტექნიკა 

• ქვეცნება: ტექნიკა – აპლიკაცია,  ძერწვა

ადამიანი ხელოვნების ნიმუშის  შესაქმნელად  იყენებს  სხვადასხვა მასალასა და ტექნიკას.

კომპლექსური დავალების პირობა:

              შექმენი დიორამა იაკობ გოგებაშვილის მოთხრობა – “ოთხი სურვილის” –                      

                ერთ-ერთი  ეპიზოდის მიხედვით. შეგიძლია, შენი სურვილებიც დაამატო. 

                ნამუშევარი დაასათაურე.

დიორამის შესაქმნელად შეგიძლია გამოიყენო: 

           მცირე ზომის მუყაოს ყუთი, წებო, საძერწი მასალა,  ფერადი ფურცლები, ქსოვილები,

           ფერადი  ფანქრები ან ფლომასტერები, გამხმარი  ფოთლები,  ტოტები და ა. შ.

შეფასების კრიტერიუმები:

ნამუშევრის წარდგენისას  ისაუბრე, ხაზგასმით წარმოაჩინე :

• რით უკავშირდება შენი  დიორამა  მოთხრობის ეპიზოდს, რა მინიშნებები  გამოიყენე მის  შესაქმნელად;
• რით არის ეს ეპიზოდი შენთვის საინტერესო, რას გახსენებს იგი;
• რომელი სიტყვა ან სიტყვები მოგეწონა ამ ეპიზოდში ყველაზე მეტად და რატომ;
• როგორ უკავშირდება შენი სათაური  მოთხრობის  შინაარსს ან მწერლის მთავარ სათქმელს;
• რომელი ტექნიკა გამოიყენე დიორამის შესაქმნელად – ძერწვა,  აპლიკაცია თუ ორივე მასალა ერთად?
• რომელი ფორმები გამოიყენე – გეომეტრიული თუ ბუნებრივი?

ადაპტირებული კომპლექსური დავალების პირობა

სსსმ მოსწავლისათვის:

მოთხრობიდან „ოთხი სურვილი“- შეარჩიე წელიწადის ერთ-ერთი   დრო და შექმენი დიორამა. ნამუშევარი დაასათაურე.

დიორამის შესაქმნელად გამოიყენე აპლიკაციისა და ძერწვის ტექნიკა: აპლიკაციისთვის –

ფერადი ქაღალდები, მაკრატელი და წებო, ძერწვისთვის – პლასტილინი და მუყაოს ქაღალდი.

შეფასების კრიტერიუმები სსსმ მოსწავლისათვის

ნამუშევრის წარდგენისას უპასუხე შეკითხვებს:

• წელიწადის რომელი დრო აირჩიე?
• რა არის გამოსახული შენს დიორამაზე?
• რას აკეთებს შენს დიორამაზე გამოსახული პერსონაჟი?
• რა მასალა  გამოიყენე ძერწვისთვის ?
• რა მასალა გამოიყენე აპლიკაციისთვის?
• რა ფერები გამოიყენე?

კომპლექსური დავალების განხორციელების ეტაპები

 ეტა­პი 1. მოს­წავ­ლე­ე­ბის­თ­ვის კომ­პ­ლექ­სუ­რი და­ვა­ლე­ბის პი­რო­ბის გაც­ნო­ბა

 I ეტაპზე ყველა მოსწავლემ უნდა მიიღოს დავალება და შეათანხმოს, რა ფორმით წარმოადგენს დავალებას. შესაძლებელია კომპლექსური დავალების პირობის ადაპტირება მოსწავლის საჭიროებების მიხედვით.

და­ვა­ლე­ბის მოთხოვ­ნე­ბის გაც­ნო­ბი­ე­რე­ბა:

• თქვე­ნი სიტყ­ვე­ბით ახ­სე­ნით, რას მო­ითხოვს თქვენ­გან ეს და­ვა­ლე­ბა?
• რის შეს­წავ­ლა დაგ­ჭირ­დე­ბათ?
• რა ცოდ­ნა-გა­მოც­დი­ლე­ბა გა­მო­გად­გე­ბათ?

ეტა­პი 2. კომ­პ­ლექ­სურ და­ვა­ლე­ბა­ზე მუ­შა­ო­ბა

 ამ ეტაპზე მასწავლებელი და მოსწავლეები მუშაობენ კომპლექსური დავალების შესრულებაზე.

სასწავლო პროცესში:

• ეცნობიან და განიხილავენ დავალებასთან დაკავშირებულ რესურსებს;
• ხორციელდება შესაბამისი საკლასო აქტივობები და საშინაო დავალებები.

მუშაობის პროცესში მოსწავლეები მუდმივად იღებენ განმავითარებელ კომენტარს. სწავლება და შეფასება არ წარმოადგენს ერთმანეთისგან მკვეთრად გამიჯნულ პროცესს

  რესურსი 1.   იაკობ გოგებაშვილი   ,,ოთხი სურვილი“  (გვ.: 58-61)

  რესურსი  2.   საპრეზენტაციო მასალა წელიწადის დროებზე

აქტივობა 1:   „უცნაური ყუთი“ – წინარე ცოდნის გააქტიურება (კითხვა-პასუხი);

აქტივობა 2:    ვარაუდის გამოთქმა ტექსტის შესაძლო შინაარსის შესახებ;

აქტივობა 3.    ლექსიკაზე მუშაობა/სქემის შევსება;

აქტივობა 4.    ტექსტის „ოთხი სურვილი“- წაკითხვა- დამუშავება (კითხვის სტრატეგიები).

               ქვეცნება:    კითხვის სტრატეგიები, ეპიზოდი     

რესურსები/აქტივობები

აქტივობა 1.  სიუჟეტის აღდგენა შეკითხვების დასმით, ტექსტთან მიბრუნება მინიშნებებზე დასაკვირვებლად;

აქტივობა 2.  ეპიზოდების შერჩევა და დასათაურება ;

აქტივობა 3.  მკითხველთა თეატრი;

აქტივობა 4.  თხრობა მთხრობლის შეცვლით;

აქტივობა 5. „ჩემი საყვარელი წელიწადის დრო“.

მომზადება დიორამის შესაქმნელად

ქვეცნება:  ეპიზოდი,   კითხვის სტრატეგიები;

ტექნიკა – აპლიკაცია, ფერწერა, ძერწვა;

ელემენტები  – ხაზი – სწორი, ტალღოვანი, ტეხილი; ფერი – სხვადასხვა ფერი, ფორმა – (მარტივი გეომეტრიული და ბუნებაში არსებული).

რესურსები/აქტივობები

რესურსი:  სხვადასხვა დიორამა

• https://www.youtube.com/watch?v=HXxAKmiSzt0&t=51s -დიორამები სხვადასხვა ტექსტზე
• https://www.google.com/search?q=diorama&tbm=isch&tbs=rimg:CXSIPjPkCDnxYW7u6PZ2P5-T&hl=ka&sa=X&ved=0CBwQuIIBahcKEwjQiJ-Dh9jtAhUAAAAAHQAAAAAQBg&biw=1349&bih=625

აქტივობა 1. საერთო მახასიათებლების პოვნა დიორამებს შორის;

აქტივობა 2.  მომზადება დიორამის  შესაქმნელად.

 მუშაობა დიორამაზე

ნამუშევრების წარდგენა კლასის წინაშე.

 მოსწავლეთა  ნამუშევრები

სსსმ მოსწავლის ნამუშევარი

კომპლექსური დავალება

იაკობ გოგებაშვილის „ოთხი სურვილის“ ერთ-ერთი ეპიზოდის მიხედვით

დიორამის შექმნა

მოსწავლეთა ნამუშევრები (ვიდეო ჩანაწერები)

წარმოდგენილ მოსწავლეთა ნამუშევრებს თან ახლავს შეფასება.

სსსმ მოსწავლის ნამუშევარი

კითხვები განმავითარებელი შეფასებისთვის:

• რატომ ფიქრობთ, რომ შენ მიერ შექმნილი დიორამა დავალების პირობას აკმაყოფილებს?
• აღწერე, როგორ წარიმართა დავალებაზე მუშაობის პროცესი, რა ნაბიჯები გადადგი, რა თანამიმდევრობით;
• რა დაბრკოლებებს წააწყდი დავალებაზე მუშაობის პროცესში? როგორ გადაჭერი? რატომ ვერ გადაჭერი? როგორ მოიქცევი მომავალში, რომ მსგავსი პრობლემა გადაჭრა?  რა გაგიძნელდა, რა გაგიადვილდა? რატომ?
• შენი თანაკლასელის რომელმა ნაშრომმა მიიპყრო ყველაზე მეტად შენი ყურადღება? რატომ? რით?
• რას გააკეთებდი განსხვავებულად,  ახლა რომ იწყებდე დავალებაზე მუშაობას?

როგორ/რა სტრატეგიების გამოყენებით  გააუმჯობესებდი  მიღწევებს/როგორ მიაღწევ

უკეთეს შედეგს?

 დიორამაზე მუშაობა განსაკუთრებით მოეწონათ ბავშვებს. ხალისით და დიდი მონდომებით მუშაობდნენ ტექსტის გაცოცხლებაზე, რამაც ხელი შეუწყო ტექსტის გაგება-გააზრებას, დეტალების დამახსოვრებას, ვიზუალურად აღიქვეს წაკითხული, შეისწავლეს ახალი სიტყვები. თითოეულმა შეძლო საკუთარი შესაძლებლობების გამოვლენა. 

კომ­პ­ლექ­სუ­რი და­ვა­ლე­ბის შესრულების დროს:

მოსწავლე:

• აქტიურია, ჩართულია ძიებაში, შემოქმედებით პროცესში, წინარე ცოდნაზე დაყრდნობით ახდენს ახალი ცოდნის კონსტრუირებას,
• კომპლექსურ დავალებას ცხოვრებისეულ, ყოფით გამოცდილებას უკავშირებს;
• დიდი ყურადღება ექცევა სწავლის სწავლას;
• აქტიურია ინტერაქცია მოსწავლე-მასწავლებელსა და მშობელს შორის;
• მოსწავლე ამთლიანებს ცოდნას;
• უვითარდება კრიტიკული, შემოქმედებითი აზროვნება, იმატებს მოტივაცია, თვითსწავლისა და ურთიერთსწავლის ხარისხი.
• კომპლექსური დავალების პრეზენტაციით მოსწავლე საკუთარ ცოდნას იმ სამიზნე ცნებებთან მიმართებით ადასტურებს, რომლებსაც საგნობრივი საკითხი უკავშირდება.

კომპლექსური დავალების განხორციელება მასწავლებელს

ეხმარება სწავლა-სწავლების პროცესის მოსწავლისთვის სახალისოდ და საინტერესოდ წარმართვაში; აფიქრებს არა ცალკეული გაკვეთილის გეგმაზე, არამედ გრძელვადიან მიზნებზე:  რა მიზნით ასწავლის საგანს; როგორ გამოიყენებს მოსწავლე ნასწავლს ცხოვრებაში;  როგორ დაუკავშირებს კლასში  შეძენილ ცოდნას მის  ირგვლივ არსებულ რეალობას, როგორ მოახერხებს ცოდნის  ტრანსფერს სხვადასხვა სიტუაციებში.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა 2018-2024

2. ქართული ენა და ლიტერატურა – დაწყებითი საფეხურის (I-IV კლასების) გზამკვლევი მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით – 2022;

3. ინტეგრირებული გაკვეთილები – მასწავლებლის წიგნი, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი – 2021 https://mastsavlebeli.ge/wp-content/uploads/2021/10/Mastsavleblis-Tsigni-2021-2-web.pdf

4. სოლო ტაქსონომია ანუ სად ვარ მე? – მანანა ბოჭორიშვილი

https://mastsavlebeli.ge/?p=32092

„შეინ მაკკონკი ჩემი კერპია. მე ის შემიყვარდა, რადგან ის მსოფლიოში საუკეთესო მოთხილამურეა. მაგრამ ერთ დღეს მივხვდი, რა მომწონდა შეინში. ის იყო ჰაკერი. არა კომპიუტერული ჰაკერი, მაგრამ მან „დაჰაკა სათხილამურო სპორტი“. მისმა შემოქმედებითობამ და გამოგონებებმა თხილამურები ისეთი გახადა, როგორიც მე მიყვარს“.

Logan LaPlante – TED -ზე: „მე მინდა ვიყო ბედნიერი და ჯანმრთელი!“ (GEN.Z)

მაინც რა გამოარჩევს Gen. Z და Alpha თაობას წინა თაობებისგან? დამეთანხმებით, რომ ეს თაობები ყველაზე მეტად არიან „ციფრულები“. ისინი თითქოს სმარტფონებით და შესაბამისი მზა უნარებით დაიბადნენ და ორ განზომილებაში ცხოვრობენ თანაბრად: რეალურსა და ვირტუალურში. ფაქტობრივად, კიბორგები არიან.

პირველი მნიშვნელოვანი თავისებურება, რომელსაც მკვლევრები გამოყოფენ, ეს არის – ციფრულობა და მათი დამოკიდებულება დროის კონცეპტთან და მომავალთან.

ამ თაობისთვის განსხვავებულია დროის აღქმა. გამუდმებული სქროლვის ჩვევა მათში „მოკლე მეხსიერებას“ გამოიმუშავებს. შესაბამისად, ამ თაობებს არ შეუძლიათ / არ სურთ მომავლის ხედვა გრძელვადიან პერსპექტივაში. თუ წინა თაობები 5-10 წლით გეგმავენ მომავალს, ჯენზისთვის ეს წარმოუდგენელია. ისინი არიან მუდმივად ცვალებადი სამყაროს შვილები და უკვე ადაპტირდნენ ამ მოცემულობასთან.

ამ თავისებურებებიდან გამომდინარე:

• ჯენზის არასდროს არ უნდა ჰკითხოთ: როგორ წარმოგიდგენია შენი თავი 10 წლის შემდეგ?
• ისინი ცოდნას არ ინახავენ და არ აგროვებენ;
• მათ არ სჭირდებათ ისწავლონ რაღაც, რომელიც, სავარაუდოდ, მომავალში გამოადგებათ;
• ეს თაობა არის აწმყოს, პროცესის თაობა;
• მათთვის გაუგებარია: „სწავლის ძირი მწარე არის, კენწეროში გატკბილდების“.

ასეთი სიბრძნეების მიმართ მათი დამოკიდებულება არის ირონიული.

შესაბამისად, პროფესიებთან ზუმერების (იგივე თაობა Z) დამოკიდებულება ცვალებადი და სპონტანურია. მათ კარგად იციან, რომ ციფრულ სამყაროში ტრადიციული პროფესიები ქრება და ახალი პროფესიები ჩნდება. ამიტომ ისინი წლებს არ დაკარგავენ იმ პროფესიის შესწავლაში, რომელიც ხვალ აღარ იქნება! ამასთანავე, უპირატესობას ანიჭებენ ციფრულ და უწყვეტ განათლებას.

თაობა Z არ ცნობს იერარქიასა და ავტორიტეტს. ციფრულ სამყაროში ისინი ყველა ადამიანს თანასწორად მიიჩნევენ. მათი აზრით, პატივისცემას იმსახურებს ადამიანის პიროვნული თვისებები და არა მისი ოჯახური მდგომარეობა და სტატუსი.

ზუმერებს განსაკუთრებით არ მოსწონთ დაწესებული გრაფიკით სწავლა ან მუშაობა. ისინი საკუთარ გრაფიკს ადგენენ.

ერთი შეხედვით, ამ თაობას არ უყვარს კომუნიკაცია, რაც ასე სულაც არ არის. უბრალოდ, კომუნიკაცია გადანაცვლებულია ციფრულ სამყაროში, სადაც საკმაოდ აქტიური არიან და სხვა თაობებისგან განსხვავებით, გამოირჩევიან ციფრული კომუნიკაციის განსაკუთრებული უნარებით.

ზუმერების მამოძრავებელი ცხოვრებაში არის ინტერესი. თუ ისინი არ დაინტერესდნენ, არც ისწავლიან და არც იმუშავებენ, რაც არ უნდა დიდი ხელფასი და ჯილდო შესთავაზოთ.

ზუმერებისთვის აუცილებელია, გაიგონ, რას აკეთებენ და რატომ აკეთებენ. მოვალეობის გამო არ ელოდოთ, რომ რამეს გააკეთებენ. ისინი არ ისწავლიან მხოლოდ იმიტომ, რომ ეს მნიშვნელოვანია მისი კარიერისთვის ან მშობლების გასახარებლად. მათ სჭირდებათ ცოდნა ყოველდღიური ამოცანების გადასაჭრელად და არა შესანახად.

ზუმერების კლასიკური ნიმუშია 13 წლის Logan LaPlante-ს 11 წუთიანი გამოსვლა TEDx Talks -ზე: „მე მინდა ვიყო ბედნიერი და ჯანმრთელი!“. ამ გამოსვლას 10 მილიონზე მეტი ნახვა ჰქონდა და რეიტინგების სამეულში იყო. რაც ზემოთ დავწერე და რის დაწერასაც ვაპირებდი, ყველაფერი ამ გამოსვლაშია. თინეიჯერი სფიჩს ასე იწყებს:

„ბავშვებს უსვამენ ერთსა და იმავე მომაბეზრებელ კითხვას: „ვინ გინდა გამოხვიდე, როცა გაიზრდები?“ უფროსები იმედოვნებენ, რომ გაიგონებენ, მაგალითად, რომ მე მინდა, გამოვიდე კოსმონავტი ან ნეიროქირურგი. ოჰ, ეს უფროსები და მათი ოცნებები. ბავშვი დიდი ალბათობით უპასუხებს, რომ სურს, გახდეს პროფესიონალი სკეიტბორდისტი, სერფერი ან Minecraft-ის მოთამაშე. ეს კითხვა ჩემს უმცროს ძმას დავუსვი და მან მიპასუხა: „მეგობარო, 10 წლის ვარ და წარმოდგენა არ მაქვს, ალბათ მოთხილამურე. წავიდეთ, ნაყინი ვჭამოთ!”.

გაიგეთ, რომ ჩვენ, ბავშვები, ვსაუბრობთ იმაზე, რაც გვაინტერესებს, რასაც ვთვლით, რომ მაგარია! ის, რაც ჩვენ გამოვცადეთ, ჩვეულებრივ არ ემთხვევა იმას, რისი მოსმენაც ჩვენგან უფროსებს სურთ. მაგრამ თუ ბავშვს ჰკითხავთ, გაქვთ შანსი, მიიღოთ საუკეთესო პასუხი, ერთი შეხედვით, მარტივი და აშკარა, მაგრამ ძალიან ღრმა – „როცა გავიზრდები, მინდა ვიყო ბედნიერი“.

13 წლის მოზარდი ენთუზიაზმით საუბრობს თანამედროვე მოსაწყენ განათლებაზე და მხოლოდ კი არ საუბრობს, მან თავისთვის გამოსავალიც ნახა.

ლოგანი 9 წლის იყო, როცა მშობლებმა სკოლიდან გამოიყვანეს და მას კარგად ახსოვს დედამისის ცრემლები, როცა ამის გამო ახლობლებმა შეაჩვენეს და უთხრეს, რომ თვითონ გიჟი იყო და ბავშვის სკოლიდან გამოყვანა კი – სულელური აზრი. როგორც ცხოვრებამ აჩვენა, (დღეს ლოგანი 20 წლის წარმატებული და ბედნიერი ახალგაზრდაა) არც დედა შემცდარა და არც შვილი. ასე ხდება, როდესაც ღრმა შინაგან და გაცნობიერებულ გადაწყვეტილებას იღებ.

ამ გამოსვლაში[1] Logan LaPlante ერთ უნიკალურ მეთოდზე გვიყვება, რომელიც, ჩემი აზრით, აღწერს, როგორ უყურებენ ზუმერები განათლებას. ამ მეთოდს იგი „ჰაკერულ აზროვნებას“ უწოდებს. ჰაკერი აქ მეტაფორაა, როგორც თქვენც მიხვდებოდით, მეტაფორა, რომელიც უზუსტესად გვაჩვენებს თაობის სულისკვეთებას, რომ ყველაფერი გააკეთონ სწრაფად და მაღალი შედეგებით. ამისთვის კი საუკეთესო გზაა, იფიქრო, როგორც ჰაკერმა. არსებობს მოსაზრება, რომ ჰაკერი „ყველაფრის მცოდნეს“ ნიშნავს. იმისათვის, რომ ადამიანმა სწრაფად მიაღწიოს საუკეთესო შედეგს, საჭიროა, „დაჰაკოს“ ის სისტემა, რომელიც ასე საინტერესოა მისთვის.

ეს ვრცელი ამონარიდიც თქვენთვის ვთარგმნე ქართულად ამ გამოსვლიდან: „ბევრი ფიქრობს, რომ ჰაკერები კომპიუტერით შეპყრობილები არიან, რომლებიც მშობლებთან ერთად ცხოვრობენ და კომპიუტერულ ვირუსებს უშვებენ, მაგრამ მე ასე არ ვფიქრობ. ჰაკერები ინოვატორები არიან. ჰაკერები არიან ადამიანები, რომლებიც ცვლიან სისტემას, რათა მან იმუშაოს სხვაგვარად, უკეთესად. ისინი აზროვნებენ, მათ აქვთ ტვინის საწყობი.

მე ვიზრდები სამყაროში, რომელსაც სჭირდება მეტი ჰაკერულად მოაზროვნე ადამიანი და არა მხოლოდ ტექნოლოგიაში. ყველაფერს ჰაკი სჭირდება, თხილამურებით სრიალსაც კი, განათლებაც კი.

აიღეთ სტივ ჯობსი, მარკ ცუკერბერგი ან შეინ მაკკონკი – ჰაკერულ აზროვნებას შეუძლია შეცვალოს სამყარო. ჯანმრთელობა, ბედნიერება, შემოქმედებითობა და ჰაკერული აზროვნება – ეს არის ჩემი განათლების დიდი ნაწილი. მე ამას ვეძახი „ჰაკერულ სწავლებას“. მე არ მაქვს რაიმე კონკრეტული პროგრამა და არ მივყვები ვინმეს კონკრეტულ მიდგომას. ვჰაკავ ჩემს განათლებას. ვიყენებ იმ შესაძლებლობებს, რომლებსაც ჩემი საზოგადოება, მეგობრები და ოჯახი მაძლევს. ვიყენებ შესაძლებლობას, განვიცადო ის, რასაც ვსწავლობ. მე არ მეშინია, ვეძებო მოკლე გზები და ჰაკები იმისათვის, რომ სწრაფად მივიღო საუკეთესო და სასურველი შედეგი. ეს ჰგავს ცოდნის რემიქსს ან კოლაჟს. ეს არის მოქნილი, დაგეგმვის გარეშე მიდგომა, რომლის თვალთახედვის არეში ყოველთვის არის: ბედნიერება, ჯანმრთელობა და შემოქმედებითობა. მაგრამ ყველაზე მაგარი თავად აზროვნების ფორმატია და არა განათლების სისტემა. ყველას შეუძლია გამოიყენოს „ჰაკერული განათლება“, თუნდაც ჩვეულებრივ სკოლებში“.

ამ გამოსვლაში ყველაფერი თქვა ლოგანმა, რაც მე მიფიქრია, მიკვლევია და დამიწერია განათლებაზე.

ჰოდა, ძვირფასო მასწავლებლებო, ჩვენ ამ თაობას ვასწავლით…

[1] https://www.youtube.com/watch?v=h11u3vtcpaY&t=489s

ძველად ლაოსში, ბირმასა და ტაილანდში თეთრი სპილო სამეფო ფუფუნებისა და ძალაუფლების სიმბოლო იყო. ასეთ სპილოს მხოლოდ ფუფუნებაში უნდა ეცხოვრა, მისი სამუშაოდ გაყვანა და დაღლა არ შეიძლებოდა. ამიტომ, როცა ვინმე დიდგვაროვანი მეფის რისხვას დაიმსახურებდა, მეფე მას თეთრ სპილოს სჩუქნიდა. საჩუქრის ადრესატი სპილოს ვერც გაყიდიდა, ვერც საქმეში გამოიყენებდა. სამაგიეროდ, მეფურად უნდა შეენახა და ასეთი ხარჯით ზოგიერთი ბოლოს კოტრდებოდა კიდეც. სწორედ აქედან მოდის გამოთქმა „თეთრი სპილო“, რაც ძალიან ძვირად ღირებულ და აბსოლუტურად უსარგებლო ნივთს ნიშნავს.

მე-18 საუკუნეში ცნობილ პარიზელ იუველირებს ბომერსა და ბასანჟს სწორედ „თეთრი სპილო“ შერჩათ ხელში. ეს „სპილო“ ბრილიანტის მასიური კოლიე გახლდათ, რომელიც საფრანგეთის მეფის დაკვეთით შექმნეს.

საქმე ასე იყო: 1772 წელს 62 წლის ლუდოვიკო მეთხუთმეტემ ორ იუველირს თავისი საოცნებო ქალისთვის, მადამ დიუბარისთვის, კოლიე შეუკვეთა. მარტო ბრილიანტების მოგროვებას რამდენიმე წელი დასჭირდა. მსხვილი ბრილიანტი 647 იყო, საშუალო და პატარა – გაცილებით მეტი. კოლიე 2 მილიონ ლივრად შეაფასეს, რაც თანამედროვე ფულზე დაახლოებით 14 მილიონი დოლარი გამოდის.

როდესაც კოლიე, ბოლოს და ბოლოს, დასრულდა, ლუდოვიკო მეთხუთმეტე უკვე აღარ იყო ცოცხალი, მადამ დიუბარი სადღაც გააქრეს, ახალ მეფეს ლუდოვიკო მეთექვსმეტეს კი ამ ზღაპრულად ძვირი კოლიეს გაგონებაც არ უნდოდა. არადა, საიუველირო ფირმამ მასში მთელი ქონება ჩადო. ვალები რომ გადაეხადათ, იუველირებმა მარია-ანტუანეტას შესთავაზეს კოლიეს ყიდვა, მაგრამ დედოფალმა იუარა, ჯობს, ქვეყანამ ეს ფული გემების შეძენაში დახარჯოსო. არა, მარია ანტუანეტა სამკაულების მოძულე არ ყოფილა. უბრალოდ, როგორც ისტორიკოსები ვარაუდობენ, ისე სძულდა მადამ დიუბარი, რომ მისთვის დამზადებული კოლიეს ტარებაც კი არ სურდა.

საბრალო იუველირებმა მთელი ევროპა მოიარეს და ყველა მდიდარს შესთავაზეს სამკაული, ფასიც გვარიანად დააკლეს. კინაღამ თურქეთის სულთანს შეაჩეჩეს, მაგრამ გარიგება ჩაიშალა.

1784 წელს პარიზში ახალი ვარსკვლავი, კარდინალ რაგანის ახლობელი, გრაფინია დელამოტ-ვალუა გამოჩნდა. ქალმა ყველა დაარწმუნა, რომ დედოფლის უახლოესი მეგობარი იყო,  თუმცა მოგვიანებით გაირკვა. რომ ცრუობდა. იუველირებმა მისი თაღლითობის შესახებ არაფერი იცოდნენ და მსუყე საკომისიოს სანაცვლოდ სთხოვეს, სამკაული როგორმე დედოფალს შეაჩეჩეო. გრაფინია დათანხმდა და საქმე ისე დახლართა, კოლიე კარდინალ რაგანს ორწლიანი განვადებით შეაძენინა. ყელსაბამი მაშინვე ინგლისში გააქანეს, დაშალეს და ქვები შავი ბაზრის გზას გაუყენეს.

ამის შემდეგ სად გაქრა ბრილიანტები, არავინ იცის. ოფიციალურად არსად გამოჩენილა. ფიქრობენ, რომ ხელახლა დააწახნაგეს და ასე სახეცვლილი გაყიდეს.

მთელი ეს დავიდარაბა კი მხოლოდ და მხოლოდ კრისტალური ნახშირბადის გამო ატყდა. სწორედ იმ ნახშირბადისა, რომელიც მურს, ჭვარტლს და ნახშირს წარმოქმნის.

ალმასებს, რომლებსაც დამუშავებით და დაწახნაგებით ბრილიანტად გარდაქმნიან, სხვადასხვა შეფერილობა აქვს: ნარინჯისფერი, ცისფერი, ვარდისფერი, ყვითელი, ყავისფერი, რძისფერი, ლურჯი, მწვანე, რუხი და შავიც კი. ფერთა სიმრავლე, ერთი მხრივ, მათ კრისტალურ სტრუქტურაში არსებული დეფექტებით, მეორე მხრივ კი ბორის, აზოტისა და ალუმინის ატომებით ნახშირბადის ატომების ჩანაცვლებით აიხსნება. რუხ და შავ ფერს გრაფიტის ჩანართები განაპირობებს.

დაწახნაგებული ალმასი ბრილიანტია, რომელსაც იუველირი სიმეტრიულ ფორმას აძლევს. ბრილიანტს ორი შეთავსებული პირამიდის ფორმა აქვს. ერთი მათგანი წაკვეთილია. გვირგვინისა და პავილიონის წახნაგები რამდენიმე რიგად არის განლაგებული. გავრცელებულია წახნაგთა სამრიგოვანი განლაგება. კლასიკური დაწახნაგების დროს ბრილიანტს 56 გვერდითი წახნაგი აქვს. წახნაგები იმგვარად არის განლაგებული, რომ პარალელურ სხივთა კონა, რომელიც მის ზედაპირს ეცემა, სრულ შინაგან არეკვლას განიცდის და მაღალი დისპერსიის გამო სპექტრის ფერად სხივებად იშლება, ამიტომ არეკლილ სინათლეში ბრილიანტი ნაირფერად ელვარებს. ბრილიანტის მასას კარატებით ზომავენ (1 კარატი – 0,2გ).

ნახშირბადი ბუნებაში გავრცელებულია როგორც მარტივი ნივთიერებების (ალმასი, გრაფიტი), ისე ნაერთების (ნავთობი, ბუნებრივი აირი, ქვანახშირი და სხვა) სახით. დედამიწის ქერქში არსებული ელემენტების საერთო რაოდენობიდან ნახშირბადის წილად მოდის მხოლოდ 0,14%. მიუხედავად ამისა, იგი ცხოველთა და მცენარეთა სამყაროს უმთავრესი შემადგენელი ნაწილია.

ცნობილია ნახშირბადის ხუთი ალოტროპიული მოდიფიკაცია: ალმასი, გრაფიტი, კარბინი, გრაფინი, ფულერენი. ალმასისა და გრაფიტის კრისტალური სტრუქტურა ატომურია, მაგრამ ისინი მესერში ატომების განლაგებით განსხვავდებიან ერთმანეთისგან. ალმასის კრისტალურ მესერში ნახშირბადის თითოეული ატომი სხვა ატომებთან ახორციელებს ოთხ კოვალენტურ ბმას ტეტრაედრის წვეროების მიმართულებით. ამით აიხსნება ალმასის დიდი სიმაგრე.

გრაფიტში ნახშირბადის ატომები განლაგებულია წესიერი ექვსკუთხედების წვეროებში, რომლებიც შრეებს ქმნიან. მეზობელ პარალელურ შრეებს შორის მანძილი გაცილებით დიდია, ვიდრე ერთსა და იმავე შრეში მეზობელ ატომებს შორის. ეს იწვევს შრეებს შორის კავშირის შესუსტებას, რის გამოც უბრალო მექანიკური ზემოქმედებითაც კი გრაფიტი ადვილად იშლება ფენებად, რომლებიც თავისთავად ძალიან მტკიცეა.

ალმასის სიმკვრივეა 3510კგ/მ³, გრაფიტის სიმკვრივე – 2250კგ/მ³.

ალმასი ელექტრულ დენს და სითბოს არ ატარებს. გრაფიტს ახასიათებს ლითონური ბზინვარება, ელექტრული დენისა და სითბოს კარგი გამტარია. ალმასი ყველა ბუნებრივ ნივთიერებაზე მაგარია, გრაფიტი კი ქაღალდზე სუსტი ხახუნითაც კი იშლება და ტოვებს კვალს. ალმასი და გრაფიტი მაღალ ტემპერატურაზე ურთიერთგარდაიქმნება. გრაფიტი ალმასად გარდაიქმნება 2000 გრადუზე, 100 000 ატმოსფერული წნევის პირობებში, ხოლო ალმასი გრაფიტის სახეს იღებს უჰაეროდ გახურების დროს 1500 გრადუსზე.

ალმასი როგორც განსაკუთრებით მაგარი ნივთიერება გამოიყენება სპეციალური საჭრისებისა და ბურღებისთვის, საავტომობილო და საავიაციო ძრავების დეტალების, ფერადი ლითონებისა და ზემაგარი შენადნობების დასამუშავებლად.

გრაფიტი დიდი რაოდენობით გამოიყენება ელექტროდების, ტიგელების, საპოხი მასალების, საღებავების, ფანქრების დასამზადებლად. მას იყენებენ ბირთვულ რეაქტორებში ნეიტრონების მოძრაობის შესანელებლად.

კოქსი გამოიყენება როგორც აღმდგენი და სათბობი სპეციალური ფოლადების მეტალურგიაში. ხის ნახშირს ფართოდ იყენებენ როგორც საუკეთესო ადსორბენტს, მურს კი – რეზინის მრეწველობაში საბურავებისა და სხვა საგნების დასამზადებლად.

სკანდალი კი კოლიეს გაყიდვიდან ექვსი თვის შემდეგ ატყდა: როდესაც საფასურის მორიგი ნაწილის გადახდის დრო მოვიდა, სასოწარკვეთილი იუველირები თავად დედოფალს ეახლნენ საქმის გასარკვევად. მარია ანტუანეტამ ქოში უკუღმა ყარა, მე არავითარი კოლიე არ მიყიდიაო. დაიჭირეს ყველა, ვინც კი ამ აფიორაში იყო გარეული. გაიმართა დიდი და ხმაურიანი სასამართლო პროცესიც. ხმაურმა დედოფლის რეპუტაცია ძალიან დააზიანა, რადგან ბრბომ მისი მონაწილეობაც დაიჯერა და ქვეყნის ფულის ფლანგვაც. ამ პროცესმა ერთგვარი კატალიზატორის როლი შეასრულა, რომ ამბიდან ორი წლის შემდეგ დედოფალი ეშაფოტზე აეყვანათ. მისი ბოლო სიტყვები იყო:

– მაპატიეთ, უნებურად მომივიდა…

ეს რეპლიკა ჯალათს ეკუთვნოდა, რადგან დედოფალმა შემთხვევით მას ხელზე ფეხი დაადგა.

მუსიკა – ჰარმონიული კავშირია გონებასა და გრძნობებს შორის. ის ადამიანის სულის სიღრმეში იჭრება და თავისი ხმოვანებით, ბგერებითა და რიტმით პიროვნებას სიმშვიდესა და თავისუფლებას აგრძნობინებს. ის მეორეხარისხოვან საგნად აღიქმება, არადა მუსიკის როლი მოსწავლის განვითარებაში, მის პირად და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, საკუთარი ესთეტიკური შეხედულებების ფორმირებაში მნიშვნელოვანია.

ამ ეგრეთწოდებულ  ,,მეორეხარისხოვან საგანს‘’, ძალიან დიდი წვლილი შეაქვს ბავშვის თანდაყოლილი ნიჭისა და უნარების გამოვლენისა და გახსნის საკითხში. თუ ჩვენ ბავშვებს თავიდანვე შევასწავლით მათი უნარებისა და შესაძლებლობების სწორად მართვას, მომავალში მივიღებთ მაქსიმალურ შედეგს, რადგან მუსიკა ავითარებს შემოქმედებით და აღქმით უნარს. დაწყებით კლასებში არ არის აუცილებელი რთული სიტყვებითა და სიმბოლოებით სხვადასხვა  თემის მიწოდება. ბავშვს უჭირს მუსიკის აბსტრაქტული სახეების აღქმა, მას სჭირდება მისთვის ახლობელ, ადვილად გასაგებ ენაზე,  საინტერესო ხილული ანალოგების დახმარებით სწავლა-სწავლების პროცესი. ამის განხორციელება კი, რა თქმა უნდა, შესაძლებელია ისეთი აქტივობებით, როგორიცაა: სიმღერა, ცეკვა, იმპროვიზაცია, თამაში, ხატვა და ა.შ. ამით მათში მუსიკისადმი ინტერესსა და სიყვარულს გავაღვივებთ და ჩვენი მიზანი, გავაუმჯობესოთ სწავლა-სწავლების ხარისხი, ხელი შევუწყოთ მომავალი ტოლერანტული და ჯანსაღი თაობის ჩამოყალიბებას, მიღწეული იქნება.

თემა, რომლის შესახებაც მინდა ვისაუბრო, ერთი შეხედვით რთულია. მოგეხსენებათ, რომ მესამე კლასელისთვის რთულია სანოტო დამწერლობის შესწავლა, მთელი თავისი კომპლექსური სიმბოლოებითა და დამწერლობით. აქ მასწავლებლის მიზანია, მათ შეასწავლოს ნოტების გარჩევა, ნაწარმოების შექმნა, წაკითხვა. ამიტომ, თავიდანვე მათში უნდა ჩავნერგოთ სწორი აღქმის უნარი. როდესაც მოსწავლეს არ აქვს წილადები ნასწავლი, მისთვის რთულია მთელი, ნახევარი, მეოთხედი, მერვედი, მეთექვსმეტედი ნოტების გრძლიობების აღქმა. მას შემდეგ, რაც მე მოსწავლეებს ვესაუბრე გვიდო არეცოელზე, სანოტო დამწერლობის შექმნასა და მის თავდაპირველ სახეზე, მე მათ წარვუდგინე წინასწარ გამზადებულ ფურცლებზე დახატული ნოტები, რომელიც, მუსიკის ფონზე, ფერადი ფანქრებით გააფერადეს. ამ აქტივობის მიზანი ახალი მასალის უკეთ გააზრება და მოსწავლეში ინტერესისა და ცნობისმოყვარეობის გაღვივება იყო. მთელი კლასი აქტიურად ჩაერთო ამ დავალებაში, მათ თავად შექმნეს (გააფერადეს) და გამოჭრეს ის ნოტები, რომლის დახმარებითაც შემდეგ „შექმნეს“ მუსიკა.

ნოტების ამოჭრისას მოსწავლე უკვირდება მათ მოხაზულობას, განსხვავებულობას. დიდი დატვირთვა აქვს გაჟღერებული მუსიკის ფონსაც, რადგან ამით ჩვენ ვასწავლით მუსიკის ენის ჟღერადობასა და დამწერლობას. ორივეს ერთად გააზრება ეხმარება მოსწავლეს,  გაეცნოს უნივერსალურ ენას, რომელიც სამყაროს შექმნისთანავე არსებობდა. აქტივობა შედეგიანია, როდესაც მოსწავლეს არა დაზეპირებული, არამედ გათვითცნობიერებული აქვს სანოტო დამწერლობა და ყოველივე ეს მას ბედნიერებას ანიჭებს, რაც მასწავლებლის საბოლოო მიზანია.

იმისთვის, რომ გაკვეთილი მეტად დასამახსოვრებელი და სახალისო ყოფილიყო, შემოვიტანე დამატებითი აქტივობა. წებოვანი ლენტებით იატაკზე სანოტო სისტემა შევქმენი. დავალება მასზე ნოტების კუთვნილი ადგილის მინიჭება იყო. ბავშვებმა უკვე იციან ნოტების აგებულება, მნიშვნელობა და მდებარეობა სანოტო სისტემაზე, ამიტომ ისინი თავდაჯერებულად შეუდგნენ თავიანთი დავალების შესრულებას. აქტივობაში ჩართული იყო მთელი კლასი, რაც კიდევ უფრო შედეგიანს ხდიდა ამ აქტივობას. ნოტების განლაგება მხიარული ეტაპი აღმოჩნდა მოსწავლეებისთვის. ისინი ეძებდნენ და ალაგებდნენ მათ მიერ ამოჭრილ ნოტებს. იყო შეცდომები, თუმცა შევძელით და ყოველივე გავაანალიზეთ და გავასწორეთ.

პრობლემის სწორად აღქმა და გამკლავება მოსწავლისთვის უმნიშვნელოვანესია. მათ უნდა იცოდნენ, რომ შეცდომის დაშვება მისაღებია. ამით ჩვენ მათ თვითშეფასებას ავამაღლებთ და შეცდომების გამოსწორებას შევასწავლით. აქტივობის ბოლოს კი მივაღწიეთ მიზანს. მოსწავლეებმა თამაშ-თამაშით, რუტინისა და ზედმეტი ძალისხმევის გარეშე სიღრმისეულად შეისწავლეს სანოტო დამწერლობა და სისტემა, ამის შემდეგ  გადავედი დავალების ბოლო ეტაპზე. ჩვენ მიერ შექმნილი მარტივი მუსიკალური ნაწარმოები შევასრულეთ ტაშით, რომელიც აგებული იყო მხიარული ნოტების აღმავალი და დაღმავალი მოძრაობებით, გაორმაგებული, ხან კი გამოტოვებული საფეხურების გამოყენებით.  ამით მოსწავლეს არამარტო მოსმენა, არამედ ბგერის შეგრძნება და მასთან თამაში შეუძლია. მუსიკა არ არის ცეკვის გარეშე, ამიტომ მთელი კლასი უკვე დასწავლილი, მარტივი ქორეოგრაფიული ილეთებისა და ტაშით აჰყვა მათ მიერ შექმნილ მელოდიას.

თამამად შემიძლია ვთქვა, რომ მუსიკის როლი უმნიშვნელოვანესია მოსწავლის განვითარებასა და წინსვლაში. ამ აქტივობით მივაღწიე  თავდაპირველ მიზანს, რომელიც  მოსწავლის შემოქმედებითი და აღქმითი უნარის გაუმჯობესებას გულისხმობდა. ამ აქტივობების წყალობით მთელი კლასი გაერთიანდა და რაც მთავარია, თავი ბედნიერად, წარმატებულად იგრძნო.

საქართველოში მიაჩნიათ, რომ ბევრი სამინისტრო არ გვჭირდება. რიგი მოქალაქეები ფიქრობენ, რომ რამდენიმე უმსხვილესი სამთავრობო უწყებითაც ადვილად გავალთ ფონს. სამინისტროთა რაოდენობის ზრდა მათთვის არაეფექტიანი ბიუროკრატიისა და კორუფციის გაძლიერებასთან ასოცირდება. „მცირე მთავრობის“ მომხრეები ამტკიცებენ, რომ ახალი სამინისტროს შექმნა ასობით ახალ უფუნქციო თანამშრომელსა და დამატებითი ხარჯების წყალში გადაყრას ნიშნავს.

საქართველოს შემთხვევაში შეიძლება ისინი მართლებიც იყვნენ, მაგრამ დემოკრატიულ სახელმწიფოებში არ ანაღვლებთ, ათი მინისტრი ეყოლებათ კაბინეტში თუ ოცი. დასავლეთ ევროპულ საზოგადოებაში სამინისტროთა მუშაობის ხარისხი და მუშაობის შედეგები უფრო მნიშვნელოვანია. თუ უწყება ადეკვატური დაფინანსებით კონკრეტულ დარგში ქვეყნისთვის საჭირო საქმეს გააკეთებს, რატომ არ უნდა ჰქონდეს მის ხელმძღვანელს მინისტრის სტატუსი და შესაბამისი პოლიტიკური წონა?! მსგავსი მიდგომა დასავლეთ ევროპის მთავრობებში არაერთი საინტერესო და გასაოცარი სტრუქტურის წარმოშობას განაპირობებს.

1999 წელს დიდ ბრიტანეთში „დევოლუციის“ პროცესი დაიწყო, რაც შოტლანდიაში, უელსსა და ჩრდილოეთ ირლანდიაში ადგილობრივი პარლამენტების, წარმომადგენლობითი ორგანოების დაფუძნების წინაპირობა გახდა. დიდი ბრიტანეთის მხარეების მიერ ადგილობრივი კრებების არჩევას რეგიონული მთავრობების ჩამოყალიბებაც მოჰყვა. შედეგად, შოტლანდიელებს, ირლანდიელებსა და უელსელებს მათთვის მნიშვნელოვანი საკითხების შესახებ სპეციალიზებული სახელმწიფო დაწესებულებების, სამინისტროების შექმნის პრივილეგიაც მიენიჭათ.

2015 წელს უელსის პარლამენტმა დაამტკიცა „მომავალ თაობათა კეთილდღეობის აქტი“, რომლის მიზანიც გახლდათ მომავალი თაობების სოციალური, კულტურული, გარემოსდაცვითი და ეკონომიკური კეთილდღეობისთვის აუცილებელი სამართლებრივი რეგულაციებისა და პოლიტიკური ვალდებულებების სისტემის შექმნა. აქტი უელსის სახელმწიფო უწყებებს აიძულებს, რომ ნებისმიერი გადაწყვეტილების მიღების დროს იფიქრონ იმაზე, თუ რა შედეგები ექნება გადადგმულ ნაბიჯს მომავალი თაობებისთვის. აქტის აღსრულებაზე ზედამხედველობის მიზნით უელსის მთავრობამ მომავალი თაობების კომისარიც კი დანიშნა.

მაშასადამე, უელსის მთავრობის შემადგენლობაში შეიძლება გადააწყდეთ თანამდებობის პირს, რომლის პირდაპირი მოვალეობაა დაიცვას და წარმოადგინოს ჯერ არდაბადებული ადამიანების ინტერესები. წარმოიდგინეთ, რა ძნელია იყო იმ ადამიანთა კომისარი, რომლებიც არ ლაპარაკობენ, არ გამოხატავენ თავიანთ დამოკიდებულებებს და საჭიროების შემთხვევაში არ შეუძლიათ შენი ზურგის გამაგრება. მიუხედავად ამისა, უელსის კაბინეტმა მაინც მიიღო არაორდინარული გადაწყვეტილება.

ალბათ, ბევრს დაგაინტერესებთ, თუ რას საქმიანობს მომავალი თაობების კომისარი დიდი ბრიტანეთის ყველაზე პატარა მხარის მინისტრთა საბჭოში?

მისი პირველი და მთავარი მოვალეობაა მთავრობის წევრებთან, საზოგადოებასთან და აკადემიურ წრეებთან კონსულტაციების საფუძველზე გამოკვეთოს საკითხები და გამოწვევები, რომლებიც ყველაზე მეტ საფრთხეს შეიძლება უქმნიდნენ მომავალი თაობების კეთილდღეობას. მაგალითად, უელსში იციან, რომ ორი-სამი ათწლეულის შემდეგ თანამედროვე ტექნოლოგიების განვითარების შედეგად შეიძლება სამუშაო ადგილების 35-40% გაქრეს. დასაბუთებული პროგნოზის არსებობის მიუხედავად, არავინ ფიქრობს როგორ შეიძლება შეივსოს სამუშაო ადგილების დეფიციტი. ეს საკითხი საზოგადოების ფიქრის საგანი არ არის, კომისრის მიზანი კი გახლავთ სამუშაო ადგილების შესაძლო გაქრობის შესახებ დისკუსიები მრავალი წლით ადრე დაიწყოს და საზოგადოება მომავლის გამოწვევებზე დააფიქროს.

კომისრის კიდევ ერთი მოვალეობაა გამოკვეთილი პრობლემების მოგვარების მიზნით მხარი დაუჭიროს შესაბამისი ინსტიტუტების საქმიანობას, იშრომოს მათთან ერთად. მაგალითად, კვლევები ცხადყოფენ, რომ მომავალში ადამიანთა სიცოცხლის ხანგრძლივობის მაჩვენებელი კიდევ უფრო მეტად გაიზრდება. თუმცა, სიცოცხლის ხანგრძლივობის მატება არ გულისხმობს სიცოცხლის ხარისხის გაუმჯობესებასაც. მეცნიერებს წინასწარ შეუძლიათ თქვან, თუ რომელი დაავადებების აფეთქებაა მოსალოდნელი დროთა განმავლობაში. მომავალი თაობების კომისარი ცდილობს ხელი შეუწყოს აღნიშნული დაავადებების კვლევას, დაგეგმოს პრევენციული ღონისძიებები, იზრუნოს მოსალოდნელი საფრთხის შესახებ მოსახლეობის ინფორმირებაზე და ა.შ.

უელსში განსაკუთრებით აფასებენ მომავალ თაობათა კომისრის რჩევებსა და რეკომენდაციებს. ქვეყანაში ვერც ერთი დიდი საინვესტიციო პროექტი და გიგანტური მშენებლობა ვერ განხორციელდება მომავლის კომისართან კონსულტაციების გარეშე. მაგალითად, რამდენიმე წლის წინ დიდი ბრიტანეთის დასავლეთ პროვინციაში დაგეგმილი გახლდათ მრავალკილომეტრიანი ბეტონის გზის მშენებლობა. ეკონომისტებს უმძიმესი არგუმენტებით ამტკიცებდნენ, რომ მშენებლობა უპირობოდ წაახალისებდა ეკონომიკურ აქტივობას, უზრუნველყოფდა რეგიონში ეკონომიკის ზრდას. პარალელურად, გარემოსდამცველები და კლიმატის აქტივისტები მიანიშნებდნენ, რომ გზის მშენებლობა გაანადგურებდა უელსის ერთ-ერთ უძველეს არხთა სისტემასა და მასთან დაკავშირებულ ბიომრავალფეროვნებას, რაც მომავალში კლიმატის ცვლილების შედეგების წინააღმდეგ ბრძოლაში პრობლემა შეიძლება გამხდარიყო. კომისარმა დიდ ხანს იბრძოლა ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნებისათვის. ის ეკონომიკური ბლოკის მინისტრებსა და ინვესტორებს მომავალი თაობებზე ბიომრავალფეროვნების შემცირების ნეგატიურ შედეგებზე ეკამათებოდა. საბოლოოდ, მთავრობა იძულებული გახდა კომისრის რეკომენდაცია გაეთვალისწინებინა.

დღეს, ჩვენ ხელთ არსებული რესურსები მხოლოდ ჩვენ არ გვეკუთვნის. რესურსები სამართლიანად მხოლოდ დღეს მცხოვრებ ადამიანებს შორის არ უნდა გავანაწილოთ. ჩვენი სიმდიდრე მომავალი თაობების საკუთრებაცაა და ისინიც იმსახურებენ წილს საერთო კეთილდღეობაში. შეიძლება საქართველოში ცალკე სამინისტროს შექმნის იდეა სამართლიანად ჩაგვითვალონ სიგიჟედ, მაგრამ უელსური მიდგომის, პრინციპის გაზიარება აუცილებელია.