ზოგადი განათლების რეფორმის ფარგლებში, მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმა კეთებით და გამოცდილებით სწავლების პრინციპს ემყარება.  მოსწავლეზე ორიენტირებული მიდგომით მოსწავლეები  პრაქტიკულად ასრულებენ მათთვის უკვე ძალიან საინტერესო და მრავალფეროვან კომპლექსურ დავალებებს, რომლის დროსაც მოსწავლეები თვითონ გეგმავენ სასწავლო საქმიანობას და ორგანიზებას უწევენ, ერთ მთლიანობაში აქცევენ სხვადასხვა სფეროში მიღებულ ცოდნას და მიზანმიმართულად იყენებენ მას. არ კმაყოფილდებიან  მიღწეულით და აქვთ საკუთარი შესაძლებლობებისა და ინტერესების უწყვეტი განვითარების უნარი, რაც განაპირობებს მათ  პიროვნულ და პროფესიულ ზრდას და უზრუნველყოფს ახალი ცოდნის დამოუკიდებლად შეძენას.

გთავაზობთ მე-8 კლასში, გეოგრაფიაში ჩატარებულ კომპლექსურ დავალებას

თემა:  ჩრდილოეთ ამერიკა

საკითხი: ჩრდილოეთ ამერიკის პრერიები

სამიზნე  ცნება – მოსახლეობა და მეურნეობა;   მდგრადი განვითარება

ქვეცნებები: ბუნებრივი ზონა(სტეპი-პრერია),ფრონტირი-ველური დასავლეთი),აქტი ჰოუმსტედის შეახებ,რეზერვაცია,სტიქიური მოვლენები(გვალვა,ხანძარი,ტორნადო)

საკვანძო შეკითხვა – რა განაპირობებს პრერიების   ინტენსიურ გამოყენებას სასოფლო-სამეურნეო თვალსაზრისით,რა  შედეგი შეიძლება მოჰყვეს მის გამოყენებას მომავალში და როგორ უმკლავდებიან სტიქიურ პროცესებს ჩრდილოეთ ამერიკის პრერიებში.

კომპლექსური დავალების პირობა:

ჩრდილოეთ ამერიკის პრერიები მეტად ხელსაყრელია სოფლის მეურნეობის განვითარებისათვის.წარმოიდგინეთ, რომ ახალგაზრდა ფერმერთა ასოციაციის წევრი ხართ და დაგევალათ შეისწავლოთ  ჩრდილოეთ ამერიკის  პრერიები. მოამზადეთ ელექტრონული  ბუკლეტი,  რომლის საშუალებითაც თანატოლებს პრერიებს, მის სამეურნეო ათვისებას და მომავალში მისი შენარჩუნების საჭიროებას გააცნობთ.

თქვენ მიერ შექმნილ ელექტრონულ  ბუკლეტში ხაზგასმით წარმოაჩინეთ:

• ცვლილებები, რომლებიც აისახა პრერიების ათვისების შედეგად ადგილობრივი მოსახლეობის ყოფა-ცხოვრებაზე, სამეურნეო საქმიანობასა და ქვეყნების ეკონომიკურ მდგომარეობაზე.
• საფრთხეები, რომლებიც შეიძლება დაემუქროს პრერიებს სტიქიური პროცესების შედეგად და დაცული ტერიტორიების შექმნა პრერიების ველური ბუნების შესანარჩუნებლად.

პრაქტიკული რჩევები კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობისთვის: 

• გაეცანით ინფორმაციას ველური დასავლეთის უკანასკნელი დღეები.2-უკანასკნელი ფრონტირი

(რესურსი-1)

• ჩამოაყალიბე აზრი ველური დასავლეთის ათვისებაზე , ბიზონების   დახოცვასა და ინდიელების განდევნაზე; იმსჯელე პრერიების მიწების სამეურნეო ათვისებაზე , მოსახლეობის მიგრაციასა და მათი დასაქმების ტიპზე.
• წაიკითხეთ მასალა(რესურსი-2)

 ამონარიდი სახელმძღვანელოდან  მაქსაკოვსკი მსოფლიო გეოგრაფიული სურათი- „აშშ-ს ,კანადის მექსიკის აგროსამრეწველო კომპლექსები“, დაადგინეთ კავშირი სასოფლო-სამეურნეო კულტურების განაწილებასა და მოხმარებას შორის.  სოფლის  მეურნეობის ინტენსიური განვითარების  შედეგად თუ როგორ მოხდა პროდუქციის ზრდა და როგორია  მისი ხვედრითი წილი ექსპორტის მოცულობაში.

• გაეცანი ინფორმაციას(რესურსი-3) – რომელი სტიქიური პროცესები აყენებს ზიანს პრერიებს და რა სახის პრევენციები უნდა ჩატარდეს ზარალის ასაცილებლად.
• უყურე ვიდეოს, გამოიტანე დასკვნა, თუ რატომ  არის აუცილებელი  დაცული ტერიტორიების შექმნა და ველური სახეობების შენარჩუნება.
• წაიკითხე მასალა(რესურსი-4) (მე-9 კლასის სახელმძღვანელო- მ.ბლიაძე, გ.ჭანტურია, დ.კერესელიძე, ზ.სეფერთელაძე). შეადარე ერთმანეთს ამერიკის პრერიები და სტეპები საქართველოში და  დაადგინე მათ შორის  მსგავსება -განსხვავებანი.
• ელექტრონული ბუკლეტი ინფორმაციული, შემეცნებითი და საინტერესო და მიმზიდველი რომ იყოს, გაითვალისწინეთ რჩევა – „როგორ შევქმნათ ელექტრონული ბუკლეტი“(ელექტრონული ბუკლეტის მომზადება შეგიძლიათ Word-ში. გახსენით Word-ის ფურცელი. შემდეგ შედით file- მენიუში და ჩამონათვალში აირჩიეთ New. იქვე გამოსულ საძიებო სტრიქონში ჩაწერეთ სიტყვა Flyer და ჩამოშლილი ვერსიებიდან თქვენთვის სასურველი ვარიანტი შეარჩიეთ; ბუკლეტში გვერდების ერთმანეთისგან გამოყოფის მისანიშნებლად შეგიძლიათ, წყვეტილი ხაზები გაავლოთ).

კომპლექსური დავალების ეტაპები

ეტაპი 1-კომპლექსური დავალების პირობის გაცნობა:

აქტივობა 1-როგორ შევქმნათ ელექტრონული  ბუკლეტი;

აქტივობა 2-წინარე  ცოდნის გააქტიურება:

1-რა არის ბუნებრივი ზონა?

2-რომელი ბუნებრივი ზონებია გავრცელებული ჩრდილოეთ ამერიკაში?

ეტაპი 2- კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობა

აქტივობა -1 მოსწავლეების მიერ ველური დასავლეთის  ადგილმდებარეობისა და მკვიდრი მოსახლეობის-ინდიელების ყოფა ცხოვრების გაანალიზება.

ველური დასავლეთის  უკანასკნელი  დღეები https://www.gfsis.org/files/my-world/26/3.pdf?fbclid=IwAR2V4y4Yjakw9BazP96QqN0nggz1JxTqiGQ2zOJNssGDgidsQzvAbiZYQkA

უკანასკნელი ფრონტირი https://www.kvirispalitra.ge/istoriani/36633-ukanaskneli-frontiri.html

(რესურსი-1)

• როგორი იყო პრერიების ველური ბუნება, რა მიზნით ხდებოდა პრერიების მიტაცება და როგორ ხდებოდა მკვიდრი მოსახლეობის განდევნა?
• როგორ განახორციელეს ტერიტორიების ათვისების მიზნით რკინიგზის გაყვანა,მოსახლეობის დაინტერესება და სასოფლო სამეურნეო სავარგულების ათვისება?
• რას ნიშნავს ველური დასავლეთი, ჰოუმსტედის კანონი, ფრონტირის ხაზი და სად გადიოდა ეს ხაზი?
• რა სახის წინააღმდეგობას წააწყდნენ თეთრკანიანები ინდიელთა მხრიდან ბიზონების დახოცვასა და ტერიტორიების მითვისების შედეგად?
• რამ შეუწყო ხელი მოსახლეობის თავმოყრას მოცემულ ტერიტორიაზე?

აქტივობა-2  მოსწავლეების მიერ პრერიების სამეურნეო ათვისების შედეგად რძის, ხორბლის, სიმინდის სარტყლების  გავრცელების  არეალების დადგენა და დატანა  კონტურულ რუკაზე .

ამონარიდი სახელმღვანელოდან  მაქსაკოვსკი მსოფლიო„გეოგრაფიული სურათი- „აშშ-ს ,კანადის მექსიკის აგროსამრეწველო კომპლექსები“      (რესურსი-2)

• სად მდებარეობს, რომელ შტატებს მოიცავს აშშ-ში რძის, ხორბლის, სიმინდის სარტყელი და რომელ ტერიტორიებს მოიცავს კანადასა და მექსიკაში?
• რაში მდგომარეობს ინტენსიური სოფლის მეურნეობის არსი და მისი როლი სასოფლო პროდუქციის წარმოების ზრდაში?
• პრერიების ათვისების შედეგად როგორია სასოფლო სამეურნეო პროდუქციის წილი ქვეყნების საექსპორტო მაჩვენებელში?

აქტივობა-3 –მოსწავლის მიერ ვიდეოს ანალიზი და დამატებითი ინფორმაციის  მოძიება დაცულ ტერიტორიებზე, სტიქიურ პროცესებზე და საქართველოს სტეპებზე.

https://www.youtube.com/watch?v=Ww3cMgFr2xQ&feature=emb_rel_end&fbclid=IwAR1lwJt91hkxDk9YULUbIFk2-eSENEUJ3l-kehfPFqy6ZHJ4fRYEAyKoLIM       (რესურსი-3)

• რომელი დაცული ტერიტორიები შეიქმნა პრერიების ველური ბუნების დაცვის მიზნით?
• რომელმა სტიქიურმა პროცესებმა შეიძლება ზიანი მიაყენოს პრერიებს და როგორ შეიძლება მათი თავიდან აცილება?

აქტივობა-4 წაკითხულის ანალიზი

წაიკითხე მასალა – საქართველოს სტეპებთან დაკავშირებით  და შეადარეთ ერთმანეთს ამერიკის პრერიები და  სტეპები საქართველოში და  დაადგინე მათ შორის  მსგავსება-განსხვავებანი (9 კლასის სახელმძღვანელო- საქართველოს გეოგრაფია მ.ბლიაძე,გ.ჭანტურია,დ.კერესელიძე,ზ.სეფერთელაძე ).  (რესურსი-4)

რესურსი-1  ამონარიდი  სტატიიდან „ველური დასავლეთი“

XIX საუკუნის მეორე ნახევარში ფრონტირის ხაზმა, რომელიც აშშ-ში ერთმანეთისგან გამოყოფდა თეთრკანიანი ახალმოსახლეებისა და ინდიელთა ტერიტორიებს, სულ უფრო სწრაფად გადაინაცვლა დასავლეთისკენ.

1850-1865 წლებში ამერიკელმა ახალმოსახლეებმა მისისიპის დასავლეთით დაიწყეს გადასვლა – შევიდნენ დიდი ვაკეებისა და პრერიების ტერიტორიაზე. 15 წელიწადში ახალმოსახლეებმა დაიკავეს კანზასისა და ნებრასკის ნაყოფიერი მიწები და მდინარე მისურის მიადგნენ. ამდენად, 1865 წლის ანუ უკანასკნელი ფრონტირის დაწყებისთვის ხაზი არ გასცდენია მდინარე მისურის, იგი მიუყვებოდა მისისიპის მომიჯნავე შტატების დასავლეთ საზღვრებს, ასევე შეჭრილი იყო კანზასისა და ნებრასკის შტატების სიღრმეში. ამ  საზღვრის იქით ინდიელთა ტერიტორიები – ”ველური დასავლეთი” იწყებოდა.”ველური დასავლეთის” ეს ტერიტორიები თავის სიდიდესთან ერთად გეოგრაფიული და ბუნებრივი საბადოების თვალსაზრისითაც ძალზე მრავალფეროვანი იყო. აქ მრავალი ტომი სახლობდა: ბლექფუტები, კროუ, სიუ, შაიენები, არაპაჰო, პაუნი, შოშონები, მოდოკი პაიუტები, აპაჩები, კომანჩები.

1-კომანჩები;    2-აპაჩები;    3-შოშონი ინდიელი.

“ველური დასავლეთის” სწრაფი გარდაქმნის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფაქტორი იყო ამერიკელთა მიერ ბიზონთა ჯოგების თითქმის მთლიანად განადგურება. ეს იყო უდიდესი დარტყმა ინდიელთათვის. განსაკუთრებით ვაკე-პრერიის ზონაში მცხოვრები მრავალრიცხოვანი ტომებისათვის, რომლებიც მთლიანად დამოკიდებულნი იყვნენ ბიზონებზე. XIX საუკუნის ბოლომდე 50 მლნ სულზე მეტი ბიზონი განადგურდა.

(ბიზონებზე ნადირობა)

1862-1869 წლებში აშშ-ის დასავლეთში გაიყვანეს მსოფლიოში პირველი ტრანსკონტინენტური რკინიგზა, რომელმაც გადაკვეთა მთელი “ველური დასავლეთი” და დააკავშირა ქვეყნის წყნარი ოკეანისა და ატლანტის ოკეანის სანაპიროები. რკინიგზამ გააადვილა, დააჩქარა და უსაფრთხო გახადა დასავლეთში გადაადგილება და თან უამრავი ახალმოსახლეც წამოიყოლა. ახალი რკინიგზა ”ორეგონის ბილიკის” საუკეთესო ალტერნატივა გახდა. ამდენად, ტრანსკონტინენტურმა რკინიგზამ კიდევ უფრო დააჩქარა ფრონტირის მოძრაობა და ინდიელთა ტერიტორიების შემცირება. იმავდროულად ხელისუფლებამ აამოქმედა აქტი ჰომსტედების შესახებ (1862 წ.), რომლის ძალითაც ახალმოსახლეებს უფასოდ გადაეცემოდა მიწები დასავლეთში.

ამასთან რკინიგზის ხაზების მიმდებარე მიწები სარკინიგზო ფირმების მაგნატებს გადასცეს. მათ კი, თავის მხრივ, დაიწყეს ამ ტერიტორიების გაყიდვა ემიგრანტებსა და ახალმოსახლეებზე. “ველურ დასავლეთში” ახალმოსახლეთა რიცხვი ძალიან სწრაფად მატულობდა.

XIX საუკუნის მეორე ნახევარში მთელი “ველური დასავლეთი” “ინდიელთა ომების” ალში გაეხვია. განსაკუთრებით ბევრი ბრძოლა მოხდა მონტანაში, ჩრდილო და სამხრეთ დაკოტაში, კოლორადოში, არიზონასა და ტეხასში. საერთოდაც, ყველაზე სერიოზული წინააღმდეგობა ფრონტირის წინსვლას გაუწიეს ვაკე-პრერიის ზონის ინდიელებმა.

1865 წელს დაწყებული უკანასკნელი ფრონტირი დაახლოებით 25 წელიწადს გაგრძელდა. “ინდიელთა დასავლეთი” შტატებად დაიყო; როკის მთიანეთში მაღაროელები მუშაობდნენ და ახალ-ახალ საბადოებს ეძებდნენ, იქვე იქმნებოდა მათი დასახლებები; რკინიგზის ხაზების, ხიდების, გვირაბების მშენებლობამ შორეული დასავლეთის ყველაზე მიუვალ ადგილებამდეც კი მიაღწია; დაიწყო ახალი ხალხმრავალი ქალაქების მშენებლობა, თვალუწვდენელი პრერიები და ვაკეები ამერიკელ ფერმერთა სახნავ-სათესებად იქცა.

რესურსი-2

კანადის ეკონომიკაში წამყვანი როლი ცენტრალურ რაიონს (კვებეკს და ონტარიოს პროვინციები)ეკუთვნის. წყნაროკეანური, ჩრდილოეთი და სტეპური რაიონები კანადის მთელი ისტორიის მანძილზე „მეტროპოლიასთან“-ცენტრალურ რაიონთან მიმართებაში ასრულებდა შიდა კოლონიების აგრარულ-სანედლეულო დანამატის ფუნქციას. 70-იანი წლებიდან სხვაობა „ცენტრსა“ და „პერიფერიას“ შორის თანდათან იშლება, რაც კარგად ჩანს სტეპური  რაიონის მაგალითზე. სტეპურ რაიონში შედის მანიტობას, სასკაჩევანის და ალბერტას პროვინციები. მათი ფართობი 2 მლნ კმ კვ-ია და ქვეყნის ტერიტორიის 1/5 უკავია. აქ ცხოვრობს კანადის მოსახლეობის 1/6. სტეპურ რაიონში სწრაფად ვითარდება სამთო-მოპოვებითი მრეწველობა, რაც მოსახლეობის მატებას განაპირობებს. სტეპის პროვინციებში იზრდება, აგრეთვე, გადამამუშავებელი მრეწველობა. აქ იწარმოება კანადის სამრეწველო პროდუქციის 1/5. თუ მხედველობაში მივიღებთ იმასაც, რომ აქ საკმაოდ სწრაფად ვითარდება მატერიალური და არამატერიალური  წარმოების სხვა დარგებიც, შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ კანადის სტეპური რაიონი ქვეყნის  მეორე ეკონომიკურ ბირთვად გადაიქცა, მაგრამ მაინც სტეპური რაიონის  „სახეს“ სოფლის მეურნეობა განსაზღვრავს, რომელიც კანადის სოფლის მეურნეობის 2/3 იძლევა. ამ რაიონში ძალიან კარგად არის განვითარებული მეცხოველეობა. სწორედ აქ იწყება „უზარმაზარი ძროხების“ ქვეყნის ტერიტორია, რომელიც სამხრეთისაკენ ვრცელდება აშშ-ს გავლით ტეხასამდე და მაინც, სტეპური რაიონის სოფლის მეურნეობაში სპეციალიზაციას განსაზღვრავდა და დღესაც განსაზღვრავს მარცვლეულის წარმოება. სტეპური რაიონის, ისევე როგორც მთელი კანადის კოლონიზაციის ადრეულ პერიოდში ახალი ტერიტორიის ათვისების მამოძრავებელი ძალა იყო ე.წ.“ბეწვეულის ციებ-ცხელება“.1670 წელს ინგლისში შექმნილი ჰუძონის ყურის კომპანია დიდი ხნის განმავლობაში მონოპოლიურად  ფლობდა კანადის ბეწვეულ სიმდიდრეებს. მე-18 საუკუნეში სწორედ ძვირფასი ბეწვით ვაჭრობამ განსაზღვრა კანადის როლი მსოფლიო ბაზარზე. რაც შეეხება რაიონის სასოფლო-სამეურნეო ათვისებას, იგი შენელდა კიდეც, რადგან აქ მცხოვრები ინდიელთა მრავალრიცხოვანი ტომები იძულებული გახდნენ ბეწვეული დაემზადებინათ. სტეპურ რაიონში გადმოსახლებული შოტლანდიელების პირველი სასოფლო-სამეურნეო კოლონია მე-19 საუკუნის დასაწყისში წარმოიქმნა, მაგრამ რაიონის ფართო სასოფლო-სამეურნეო კოლონიზაცია დაიწყო მხოლოდ რკინიგზების ინტენსიური მშენებლობის პერიოდში(მე-19 საუკუნის მეორე ნახევარში). განსაკუთრებით 1885 წლიდან, როდესაც გაყვანილ იქნა პირველი ტრანსკანადური  მაგისტრალი. ამ გზის საშუალებით სტეპურ რაიონში შემოვიდა ევროპიდან გადმოსახლებულთა ნაკადი, რომელმაც სწრაფად მიაღწია კლდოვან მთებამდე. რაიონის სწრაფმა ათვისებამ განაპირობა ფედერაციის შემადგენლობაში ჯერ მანიტობას(1870),შემდეგ სასკაჩევანის  და ალბერტას(1905)პროვინციების შესვლა. იმავდროულად, განსაზღვრა კოლონიზებული  სტეპური რაიონის  მთავარი სამეურნეო პროფილიც, რომელსაც ყველაზე უკეთ შეესაბამება გამოთქმა“ხორბლის ეკონომიკა“. სტეპურ რაიონში ეკონომიკის ამ დარგის განვითარებას ხელი შეუწყო ბუნებრივმა და ეკონომიკურმა ფაქტორებმა.და მართლაც,სტეპური რაიონის სამხრეთს გააჩნია განსაკუთრებული ბუნებრივი პირობები მარცვლეული მეურნეობის განვითარებისათვის.აქ ფართო ზოლადაა წარმოგდენილი კანადის სტეპური(პრერიები),რომელიც ვრცელდება სამხრეთით,აშშ-ის  ცენტრალურ და დიდ  ვაკეებზე.თბილი,თუმცა ცოტათი მშრალი ჰავა,ნაყოფიერი ნიადაგები და ვაკე ტერიტორია ხელს უწყობს რაიონის სწრაფ ათვისებას.ევროპიდან გადმოსახლებულებმა,განსაკუთრებით კი უკრაინელებმა აქ აღმოაჩინეს ნამდვილად „მშობლიური ლანდაფტი“.

„ხორბლის ეკონომიკის“ფორმირების ხელშემწყობი ეკონომიკური ფაქტორებია აღსანიშნავია:ძირითადად მომხმარებელთან-კანადის ცენტრალურ რაიონთან და აშშ-ის მიმდებარე რაიონებთან სიახლოვე;მსოფლიო ბაზრზე გასვლის შესაძლებლობა-წყნაროკეანურ ნავსადგურ ვანკუვერის და დიდი ტბების სისტემის საშუალებით.მე-19  საუკუნის 90-იან წლებსი ევროპაში კანადურ ხორბალზე მოთხოვნის გაზრდა.ხორბლის სარტყელი შედგება ჩრდილოეთ და სამხრეთ ნაწილებისაგან,რომლებიც განსხვავებულია როგორც აგროკლიმატური ისე კულტურულ-ეთნიკური პირობებით.ჩრდილოეთ ნაწილში(ჩრდ. და სამ.დაკოტა)ყინვიანი და ქარიანი ზამთრის გამო,მოდის მხოლოდ საგაზაფხულო ხორბალი.მოსახლეობა ამ რაიონში მცირეა-ძირითადად ფერმერები,დიდ ქალაქებში პრაქტიკულად არ არის და ხორბალი ითვლება ამ სარტყლის მონოკულტურად.სამხრეთ ნაწილში (ნებრასკა და კანზასი) ზაფხული უფრო ცხელი და მშრალია,მოჰყავთ საშემოდგომო ხორბალი,რომელიც მწიფდება ზაფხულის გვალვების დადგომამდე.ეს საშემოდგომა ხორბლის სარტყელია.კანადაში პრერიების ათვისების შედეგად სტეპური პროვინციები მოკლე დროში გადაიქცა ქვეყნის სოფლის მეურნეობის ძირითად რაიონად .ამჟამად კანადის სტეპის რაიონის მეშვეობით მარცვლეულის წარმოებით 60 მლნ.ტონა წელიწადში ერთ-ერთი პირველი ადგილი უკავია მსოფლიოში,ხოლო ერთ სულ მოსახლეზე გაანგარიშებით (2 ტონაზე )მყარი პირველი ადგილი.მარცვლეულის ექსპორტით კანადა მხოლოდ აშშ-ს ჩამორჩება.მსოფლიო ბაზარზე ხორბლის ხარისხის ეტალონად ითვლება(მანიტობა 1). ამ კულტურის 4/5 მოდის სტეპურ რაიონზე. მანიტობას პროვინციაში ცხოვრობენ ინგლისიდან, გერმანიიდან, უკრაინიდან  გადმოსახლებულები. სასკაჩევანის პრერიებზე იწარმოება სოფლის მეურნეობის პროდუქციის 1/5 და ამიტომ უწოდებენ მას კანადის პურის კალათას.ალბერტას პრერიებში მოჰყავთ მარცვლეული და ტექნიკური კულტურები(შაქრის ჭარხალი) და იგი იძლევა კანადური  ხორბლის 1/5-ს. სტეპური პროვინციების იერსახე ძალიან წააგავს ერთმანეთს.სოფლები აქ არ არის უზარმაზარ მოხნულ პრერიებზე გაფანტულია ცალკეული ფერმები. აქა იქ შეგხვდებათ პატარა ელევატორები,სადაც ფერმერებს მიაქვთ თავიანთი პროდუქცია გასაყიდად. სტეპურ რაიონს აღმოსავლეთ და დასავლეთ პროვინციებთან აკავშირებს 8000 კილომეტრის სიგრძის ტრანსკანადური მაგისტრალი. ამერიკული აგრობიზნესის სფეროში 3,4 მილიონი კაცია ჩაბმული, რაც ქვეყნის  ეკონომიკაში 2,6%. აშშ სასოფლო სამეურნეო პროდუქციით უმსხვილესი ექსპორტიორია მსოფლიოში(15%). სოფლის მეურნეობას პროდუქციის წარმოების დიდი მასშტაბები და მრავალსახეობა ახასიათებს. დარგი შრომის მაღალი ნაყოფიერებით, მატერიალურ ტექნიკური აღჭურვილობით და კონცენტრაციის მაღალი დონით გამოირჩევა. წამყვანია ფერმერული მეურნეობები და მათზე სოფლის მეურნეობის შემოსავლების 80% პროცენტი მოდის. ფერმების საშუალო სიდიდეა 180  ჰა. სახნავი წილი განსაკუთრებით მაღალია პრერიების ოლქში (აიოვას შტატი), სადაც იგი ზოგჯერ 90 % აღწევს.

კვების მრეწველობა,რომელსაც ნედლეულს აწვდის სოფლის მეურნეობა მაღალ განვითარებული აგროსამრეწველო კომპლექსის შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენს. კვების მრეწველობის ბევრი საწარმოს ადგილმდებარეობა ძირითადად სოფლის მეურნეობის სპეციალიზაციაზეა დამოკიდებული.

აშშ-ს  პრერიებში რძის სარტყელი ჩამოყალიბდა ტბების პირას, სადაც ვეგეტაციის პერიოდი მოკლეა, სადაც ძირითად ნაწილს საძოვრები და სათიბები ქმნიან, ხოლო მინდვრის კულტურები მწვანე საკვების დასამზადებლად გამოიყენება.რძისა და ყველ-კარაქის წარმოებით პირველ ადგილზეა ვისკონსინის შტატი. ტიპური სარძევე მეცხოველეობა დამახასიათებელია მინესოტას, ვისკონსინის და ილინოისის შტატის ჩრდილო ნაწილისთვის.

ხორბლის სატყელი წელიწადში აშშ-ში იძლევა 20-25 ტონა ხორბალს. ჩრდ. და სამ. დაკოტაში მოჰყავთ საგაზაფხულო ხორბალი. სიმინდის სარტყელი, რომელიც მდებარეობს მდინარე ოჰაიოსა და მდინარე მისურის ქვედა ნაწილს შორის. სიმინდის სარტყლიდან დასავლეთით, ხორბლის სარტყელი გადაჭიმულია აშშ-ს კანზასის შტატში, ალბერტას, სასკასჩევანისა და მანიტობის კანადური პრერიის პროვინციების გავლით. დიდი ველის ეს ვრცელი ფართობი საშუალებას იძლევა ხორბალი გაშენდეს როგორც ზამთარში, ასევე გაზაფხულზე.სიმინდის სარტყლი მოიცავს: აიოვას, ილინოისის, ინდიანას, სამხრეთ მიჩიგანის, დასავლეთ ოჰაიოს, აღმოსავლეთ ნებრასკას, აღმოსავლეთ კანზასის, სამხრეთ მინესოტას და მისურის ნაწილებს. სიმინდის მწარმოებელია ოთხი საუკეთესო შტატი -აიოვა, ილინოისი, ნებრასკა და მინესოტა.მექსიკა სიმინდის წარმოშობისა და მრავალფეროვნების ცენტრია, რაც იმას ნიშნავს, რომ აქედან დანარჩენ მსოფლიოში გავრცელდა. ბიომრავალფეროვნების ეროვნული კომისიის (Conabio) თანახმად, ქვეყანას ამ მარცვლეულის 50-ზე მეტი ჯიში აქვს.სიმინდი განვითარდა მექსიკური სამზარეულოსთან ერთად, რომელშიც დღეს 600-ზე მეტი კერძებია დამზადებული, რომლებიც სიმინდით მზადდება.თავისუფალი ვაჭრობისთვის გახსნამ გასული საუკუნის 80-იანი წლების ბოლოდან ხელი შეუწყო სიმინდის იმპორტს.აშშ – ს სოფლის მეურნეობის დეპარტამენტის პროგნოზების თანახმად, 28 წლის განმავლობაში.

რესურსი-3

პრერიისთვის  ყველაზე სერიოზული  უარყოფითი შედეგი ჰქონდა  ქარის ეროზიას (დეფლაცია).

1926–1935 წლების ხანგრძლივმა გვალვებმა, მიწის  ხვნამ და პირუტყვისთვის საძოვრების ინტენსიურმა გამოყენებამ გამოიწვია კანზასის, კოლორადოს, ოკლაჰომასა და ტეხასის შტატებში დიდი ტერიტორიების დეგრადაცია.

პრერიებს  ზიანს აყენებდა და მოსავლის დანაკარგი დიდი იყო სტიქიური პროცესების(გვალვა, ხანძარი, ქარები და სხვა) შედეგად. გვალვა შეიძლება გაგრძელდეს 4-5 კვირიდან რამდენიმე თვემდე. გვალვის შედეგები შეიძლება კატასტროფული  იყოს.ხშირია შემთხვევები,როდესაც ტორნადოსა და ძლიერი ქარების შედეგად  ნადგურდება მოსავალი, ტორნადო ანგრევს შენობებს და ელექტროგადამცემ ხაზებს. მას ხშირად ახლავს ძლიერი სეტყვა, ჭექა ქუხილი და  წყალდიდობა.      2019 წელს აშშ-ს ეროვნული მეტეოროლოგიური სამსახურის მონაცემებით, ქარის სიჩქარემ 264 კმ / სთ მიაღწია.

ტორნადოებისგან უდიდესი ზიანი დაფიქსირდა ინდიანას, კოლორადოს, ოჰაიოს, აიოვას, ნებრასკასა და ილინოისის შტატებში, სადაც ელექტროენერგიის გარეშე დარჩა დაახლოებით 68 ათასი სახლი.

ხანძრები ანადგურებენ პრერიებში როგორც მცენარეულ, ასევე ცხოველურ საფარს. ხანძარი ხშირად იწვევს ეკოსისტემების დეგრადაციას. ხშირად მაღალი ტემპერატურის და დაუდევრობის  შედეგად შეიძლება გაჩნდეს ხანძრები. ბალახის წვის შედეგად ნიადაგის ნაყოფიერება ეცემა. პრერიებში ხშირად ფრინველებს ბუდეები აქვთ მიწაზე და ხანძრის სწრაფი გავრცელების შედეგად ნადგურდებიან.

ზოგიერთი ცხოველის სახეობა განაპირობებს პრერიის ეკოსისტემის სამეურნეო ღირებულებას. ბიზონი, მსხვილფეხა რქოსანი პირუტყვი ჩრდილოეთ ამერიკის პრერიის მკვიდრია. ბიზონები ჩრდილოეთ ამერიკის ყველაზე მსხვილი ძუძუმწოვრებია. ვუდ ბუფალოს ეროვნული პარკი მდებარეობს ალბერტასა და ჩრდილო – დასავლეთის ტერიტორიებს შორის საზღვრის ორივე მხარეს, დაარსდა 1922 წელს ბიზონების გადასარჩენად. მიზანი მიღწეულ იქნა და ახლა თქვენ შეგიძლიათ, აღფრთოვანდეთ ამ ულამაზესი ცხოველებით, სპეციალური “კამეჩის ბილიკის” გავლით. ვუდ ბუფალო ყველაზე დიდი პარკია მთელ  კონტინენტზე და ერთ-ერთი უდიდესია მსოფლიოში. ფართობი 44 807 კმ 2, მოიცავს ტყეებს, მდელოებს.

ნაკრძალის ტერიტორიაზე ცხოვრობს ტყის ბიზონი. მათ შესანარჩუნებლად გაიხსნა პარკი 1922 წელს.

პრერიების ველური ლანდშაფტის დაცვას ემსახურება ბედლენდის ეროვნული პარკი, რომელიც მდებარეობს კლდოვანი მთების აღმოსავლეთით სამხრეთ დაკოტას შტატში. პრერიების  ყველაზე დიდი   დაცული ტერიტორიაა აშშ-ში . პარკში ცხოვრობს სხვადასხვა, გადაშენების პირას მყოფი ცხოველი – ბიზონი, ირემი, სწრაფი მელა, დიდ რქიანი ცხვარი და სხვა. მრავალი ორგანიზაცია მუშაობს პრერიული ეკოსისტემების შესანარჩუნებლად. პარტნიორები  ეხმარებიან ბადლენდსის ეროვნულ პარკს მისი სათიბ-საძოვრების მოვლასა და მართვაში. Great Great Plains ინვენტარისა და მონიტორინგის ჯგუფმა  1998 წლიდან გამოიკვლია ბადლენდის  საბადოები. ბედლენდის ეროვნულ პარკში სტუმრებს შეუძლიათ დატკბნენ   ამერიკული პრერიის მომხიბვლელი სურათებით.დაცული ტერიტორიების არსებობა და პრერიების დაცვა მდგრადი განვითარების პრინციპებს ემსახურება .

რესურსი-4

სტეპის მცენარეული საფარი აღმოსავლეთ  და სამხრეთ საქართველოშია გავრცელებული. მთისწინეთისა და დაბალი მთის სტეპები(ივრის ზეგანი, შიდა და ქვემო ქართლი, ახალციხის ქვაბული,500-დან 700-1000 მ სიმაღლის ფარგლებში) ძირითადად წარმოდგენილია უროთი და ვაციწვერათი. საქართველოს უროიან  სტეპებში აგვისტოშიც კი აქტიური ვეგეტაცია მიმდინარეობს. ვაციწვერიანი სტეპები გარეგნულად, ფლორისტული შემადგენლობით და რიტმიკით უფრო ახლოსაა ზომიერი სარტყლის სტეპურ  მცენარეულ საფართან. ეს სტეპი გავრცელებულია შედარებით უფრო მაღალ ადგილებში, ვიდრე უროიანები, კერძოდ, იქ სადაც შედარებით ცივი და კონტინენტური ჰავაა. მთის მდელო სტეპი და სტეპი ფართოდაა გავრცელებული სამხრეთ საქართველოში, ზ.დ.1400-2300 მ სიმაღლეზე და წარმოადგენს მარცვლოვანი და პარკოსანი მცენარეების  ხშირ დაჯგუფებებს. საქართველოს სტეპებში  ძირითადად, შავმიწანიადაგია და  მაღალი ნაყოფიერებით გამოირჩევა. საქართველოს სტეპი თითქმის მთლიანად ათვისებულია და განვითარებულია მეცხოველეობა, მემარცვლეობა, მდინარეთა ხეობებში მევენახეობა.  მთის სტეპებში მოჰყავს კარტოფილი და მარცვლეული, პრიორიტეტულია მეცხოველეობა.

მოსწავლეებმა შექმნეს ელექტრონული ბუკლეტი   უკვე წინასწარ გაწერილი ინსტრუქციის გათვალისწინებით. კომპლექსური დავალების პრეზენტაციის წარმოდგენისას გამოკვეთეს თავიანთი  მოსაზრება ჩრდილოეთ ამერიკის პრერიებზე, ახსნეს მისი სამეურნეო ათვისების წინაპირობები და მოიყვანეს შესაბამისი არგუმენტები.

ბევრი მასწავლებლისთვის კლასის მართვა პრობლემური სეგმენტია. მრავალი მათგანი ემოციურად რეაგირებს მოსწავლეთა არასასურველ ქცევაზე.თუმცა არსებობენ ისეთი მასწავლებლებიც, რომელთათვისაც კლასის მართვასთან დაკავშირებული პრობლემები თითქმის არ არსებობს.

სფეროს მკვლევრების მიერ  შემუშავდა კლასის მართვის არაერთი ეფექტური და ძალიან საინტერესო მოდელი. ერთ-ერთი მათგანია – კლასის მართვის ხუთი ოქროს წესი.

1. წესები: დაადგინეთ კლასში ქცევის წესები და შეასწავლეთ მოსწავლეს, ასევე გააცანით, რა მოლოდინები გაქვთ ქცევასთან დაკავშირებით.
2. რუტინა: ჩამოაყალიბეთ სტრუქტურა და დაადგინეთ რუტინა, რომელიც დაეხმარება მოსწავლეს იმოქმედოს სხვადასხვა სიტუაციებში.
3. შექება: განამტკიცეთ პოზიტიური საქციელი შექებით.
4. ცუდი საქციელი: აუცილებლად უნდა განხორციელდეს რეაგირება მოსწავლის ცუდ საქციელზე.
5. ჩართულობა: წაახალისეთ და მხარი დაუჭირეთ მოსწავლის მიერ გამოჩენილ ინტერესს და აქტიურ ჩართულობას საგაკვეთილო პროცესში

წესები

• მასწავლებელმა (ან მასწავლებელმა და მოსწავლეებმა ერთობლივად) უნდა შეადგინოს წესების გარკვეული რაოდენობა, რომლის დანიშნულებაც იქნება განსაზღვროს, რას ნიშნავს დადებითი ქცევა კლასში და დადებითი მოლოდინები.
•  მას არ უნდა ჰქონდეს ფორმალური ხასიათი, ისინი აუცილებლად უნდა იყოს გააზრებული, ნასწავლი და  პრაქტიკაში განმტკიცებული.
•  წესები აუცილებლად უნდა ითვალისწინებდეს, რა ასაკის მოსწავლეებთან ვურთიერთობთ.
• წესები აუცილებლად უნდა იყოს თვალსაჩინო ადგილას გამოკრული და ხდებოდეს მათი შეხსენება გაკვეთილის  დასაწყისში.
• მასწავლებლის, როგორც მენეჯერის, მოვალეობაში შედის წესების  ამუშავება ყოველდღიურ ცხოვრებაში.

რუტინა

მასწავლებელმა მოსწავლეებს უნდა ასწავლოს და მიაჩვიოს ყოველდღიურ პროცედურებსა და რუტინას, რაც გულისხმობს – როგორ მოექცეს სასწავლო ნივთებს, როგორ მოიქცეს კლასში სასწავლო პროცესის დროს  (რაც წესების ნაწილია), კლასის გარეთ და სხვადასხვა სასწავლო სიტუაციაში. მაგალითად: ჯგუფური მუშაობის დროს, ინდივიდუალური მუშაობის დროს. აღნიშნული წესები  შედგენილი უნდა იყოს და მოსწავლემ ისწავლოს სასწავლო წლის დასაწყისში, თუმცა მასწავლებელს წლის განმავლობაში წესებში შეუძლია ცვლილებების შეტანა

შექება

• მასწავლებელმა კარგი ჩვევა  აუცილებლად უნდა განამტკიცოს შექებით.
• გარკვეული შედეგისათვის წახალისების მიზნით შესაძლებელია  დადგინდეს ჯილდო ან პრიზი.
• ყველაზე მოწესრიგებული მოსწავლე ან ჯგუფისთვის,  ასევე ყველაზე მოწესრიგებული კლასისათვის რაიმე წამახალისებელი აქტივობის გაკეთებაც სასურველია.
• აუცილებლად გასათვალისწინებელია, რომ შექება და წახალისება უნდა იყოს დამსახურებული..

ცუდი ქცევა

• მასწავლებელმა კარგი ჩვევა  აუცილებლად უნდა განამტკიცოს შექებით.
• გარკვეული შედეგისათვის წახალისების მიზნით შესაძლებელია  დადგინდეს ჯილდო ან პრიზი.
• ყველაზე მოწესრიგებული მოსწავლე ან ჯგუფისთვის,  ასევე ყველაზე მოწესრიგებული კლასისათვის რაიმე წამახალისებელი აქტივობის გაკეთებაც სასურველია.
• აუცილებლად გასათვალისწინებელია, რომ შექება და წახალისება უნდა იყოს დამსახურებული..

ჩართულობა

ის  მჭიდროდ არის დაკავშირებული სწავლების ხარისხთან. მასწავლებლები მუდმივად უნდა ცდილობდნენ, რომ მოსწავლე ჩართული და დაინტერესებული იყოს გაკვეთილით და საგაკვეთილო პროცესით. გაკვეთილით დაინტერესებულ და ჩართულ მოსწავლეს  ნაკლები დრო აქვს, დაკავდეს რაიმე „სხვა“  არასასურველი ქცევით.

PIP პირამიდა

სფეროს მკვლევრები ასევე რეკომენდაციას უწევენ   PIP პირამიდას ან უფრო სწორად,   “PIP”– პირამიდის გამოყენებით გაკვეთილის  ჩატარებას, რაც   ნიშნავს პრობლემების პრევენციას, საჭირო ჩარევას (ინტერვენციას)  და საბოლოოდ  მოსწავლეთა პიროვნულ ზრდას. ხშირად  მასწავლებელი ამ სამი ფაქტორიდან მხოლოდ ერთზე ან ორზე ახდენს კონცენტრაციას, ზოგჯერ კი არც ერთ მათგანს არ აქცევს ყურადღებას.

ჩემი პედაგოგიური პრაქტიკიდან გთავაზობთ კლასის მართვის რამდენიმე სახალისო აქტივობას, რომელიც წესების დაცვაზეა დაფუძნებული და კლასის მართვის საუკეთესო ინსტრუმენტებს წარმოადგენს სწავლების პირველ საფეხურზე.

1. კითხვა-პასუხის ბარათები

თუკი მასწავლებელს ჰყავს კლასები, რომლებშიც მონაწილეების მცირე ნაწილი განუწყვეტლივ საუბრობს, მცირე ნაწილი კი სიმორცხვის გამო საერთოდ არ ერევა საუბარში, სიტუაციის დაბალანსებაში კითხვა-პასუხის ბარათები დაეხმარება.

მიმდინარეობა

თითოეულ მოსწავლეს ეძლევა  მრავალჯერადი გამოყენების წითელი ბარათბი რომელიც – კითხვაზე საპასუხო ბარათია.

ერთი მოსწავლე მეთვალყურეობს ამ პროცესს და სთხოვს მონაწილეებს ჩააბარონ პასუხის ბარათი როდესაც ერთ შეკითხვას უპასუხებენ.

როდესაც მოსწავლე უკვე უპასუხებს და ბარათი ჩამოერთმევა, მას ხმის ამოღების უფლება აღარ აქვს. ეს, გამოიწვევს იმას, რომ პასუხებში  ჩაერთვებიან ბარათების მფლობელი მორცხვი  მონაწილეები

ფერადი კენჭები

უსაფრთხო და პოზიტიური გარემოს უზრუნველსაყოფად მთელი გაკვეთილის განმავლობაში  ქცევის წესების შესახსენებლად აქტიურად ვიყენებ აქტივობას –
,, ფერადი კენჭები“, მოსწავლეები თავად აკონტროლებენ  საკუთარ ქცევას, ,,ჯილდოს ქილაში“ კენჭების ჩაყრით. ვიღებთ 2 იდენტურ ქილას (არა საფრთხის შემცველს) და შემაქვს საკლასო ოთახში სასწავლო წლის დასაწყისში/სემესტრის დასაწყისში. ერთი ჯილდოს ქილა ცარიელია, ხოლო მეორე ქილა შესაბამისად სავსეა ფერადი  კენჭებით (კენჭები მოცულობით ზომიერი სიდიდისაა, შეიძლება ფრჩხილების ლაქით ფერადად მოვხატოთ, დავასვათ ფერადი კოპლები და ა.შ.).

გაკვეთილის დასაწყისშივე მერხზე თითოეულ მოსწავლეს ვუდებთ 3-3 კენჭს, რომელსაც ვიღებთ სავსე ქილიდან. გაკვეთილის განმავლობაში ქცევის დარღვევის შემთხვევაში მასწავლებელი აცლის 1 კენჭს და აგდებს უკან სავსე ქილაში. გაკვეთილის დასრულებისას დარჩენილ კენჭებს მოსწავლეები ყრიან ჯილდოების ქილაში. სათანადო ჯილდოს ნიშნულთან მისვლისას მასწავლებელი ატარებს შესაბამის აქტივობას. ეს შეიძლება იყოს: თავისუფალი 10 წთ, შოკოლადის ფართი, ნაყინის ფართი, გასვლითი ღონისძიება. მასწავლებელი აქტივობების არჩევანში თავისუფალია.

კლასის მართვის საბოლოო, გრძელვადიანი მიზანი მოსწავლეებში თვითდისციპლინის უნარის აღზრდაა, ხოლო მოკლევადიანი – კლასში ჯანსაღი ატმოსფეროს და პოზიტიური სასწავლო გარემოს შექმნაა. კლასის მართვის სტრატეგიები კი ამ მიზნების მიღწევაში გვეხმარება.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. რ.მარზანო – კლასის მართვა https://old.tpdc.ge/images/stories/pdf/klasismartva.pdf
2. კლასის მართვა (სსუ სატრენინგო მოდულის  მასალა)

3. https://www.jes.org.ge/number/10/article/56/

სასწავლო პროცესის წარმართვა –  კომპლექსური დავალებიდან – კომპლექსურ დავალებამდე –  ეს ის მთავარი პრინციპია, რომელიც მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის გასაღებია.

მოსწავლეებს მოსწონთ პროექტული სწავლება, თუ ჩვენ  კომპლექსურ დავალებას, რომელიც გრძელვადიან მიზნებზეა ორიენტირებული, შინაარსობრივად  მოვარგებთ სკოლაში მიმდინარე  პროექტს, ასევე,  საერთაშორისო თუ ეროვნულ საკონკურსო თემატიკას, ამით ავამაღლებთ მოსწავლეთა ინტერესს კომპლექსური დავალებების მიმართ.

წარმოგიდგენთ, ეკოსკოლის მსოფლიო პროგრამის ფარგლებში, გარემოსდაცვითი ორგანიზაციის  ,, დავიცვათ საქართველოს სისუფთავე“-ის მიერ დაგეგმილ გარემოსდაცვითი კონკურსის _ ,,შექმენი ეკოგმირი“ ფარგლებში დაგეგმილი და განხორციელებული კომპლექსური დავალების შინაარსსა და მიმდინარეობის ეტაპებს, რასაც შედეგად მოყვა გარემოსდაცვითი ორგანიზაციის წარმომადგენლების მიერ მონაწილე მოსწავლეების სერტიფიკატებით და სამახსოვრო პრიზებით დაჯილდოება. ერთმა მოსწავლემ საპრიზო ადგილი მოიპოვა.

კომპლექსური დავალების განხორციელებას წინ უძღოდა კვლევა :

„ რას უშვრებით ნარჩენებს?“

კვლევის ჩატარების შემდეგ მოსწავლეები აანალიზებენ შეგროვებულ ინფორმაციას, პასუხობენ კითხვებს, ითვლიან პასუხებს და გამოაქვთ დასკვნა. თითოეული ჯგუფი ამზადებს და წარმოადგენს პრეზენტაციას ჩატარებული კვლევის შესახებ.

კითხვები მონაცემთა ანალიზისთვის:

1. გამოკითხულთაგან რამდენი ადამიანი აგროვებს მაკულატურას?
2. რამდენი ადამიანი იყენებს ფურცლის ორივე მხარეს?
3. რამდენი ადამიანი იყენებს შესაფუთ მასალას რაიმე სხვა ნივთის დასამზადებლად?
4. რამდენი ადამიანი ურიგებს დაპატარავებულ ტანსაცმელსა და ფეხსაცმელს სხვებს?
5. რა დასკვნის გამოტანა შეიძლება გამოკითხვის მასალებზე დაყრდნობით?

მონაცემთა დამუშავების შემდეგ გაირკვა, რომ კლასში საკმაოდ დაბალია ცნობიერება ნარჩენების ეფექტურად მართვის შესახებ.

დაიგეგმა კომპლექსური დავალების განხორციელება, რომელიც თავისი არსით უკავშირდება მდგრადი განვითარების მე-12 მიზანს –  გონივრული წარმოება და მოხმარება.

საგანი – ბუნებისმეტყველება

კლასი –VI

სამიზნე ცნება: ჯანმრთელობა და დაავადება, მდგრადი განვითარება

ქვეცნებები: ჰიგიენა, პრევენცია, ჯანსაღი გარემო

სამიზნე ცნების მკვიდრი წარმოდგენები:

1. ჯანმრთელობის შენარჩუნებისათვის მნიშვნელოვანია ჰიგიენის წესების დაცვა.
2. გარემოს დაბინძურება გავლენას ახდენს ადამიანის ჯანმრთელობაზე.
3. გარემოს დაცვა აუცილებელია მომავალი თაობების კეთილდღეობისთვის;

საკითხი: ჯანმრთელობა/ჯანმრთელობა და გარემო

საკვანძო შეკითხვა:

როგორ წარმოვადგინო ,,ეკორობოტის“  საშუალებით, თუ რა მნიშვნელობა აქვს ეკოლოგიურად სუფთა გარემოს შენარჩუნებას ადამიანის ჯანმრთელობისათვის?

კომპლექსური დავალების პირობა:

თქვენი კლასი მონაწილეობს ეკოსკოლის მსოფლიო პროგრამის ფარგლებში, გარემოსდაცვითი ორგანიზაციის  ,, დავიცვათ საქართველოს სისუფთავე“-ის მიერ დაგეგმილ გარემოსდაცვით კონკურსში _ ,,შექმენი ეკოგმირი რობოტი“, რომლის მიზანია მეტი ყურადღება მივაქციოთ გარემოსდაცვით საკითხებს და სასკოლო აქტივობებში მეტი დრო დავუთმოთ ამ პრობლემაზე მუშაობას. გაეცანი ინფორმაციას ნარჩენების ეფექტურად მართვის შესახებ, ნარჩენებისგან დაამზადე ,,ეკორობოტი“ და წარადგინე კლასის წინაშე.

ნაშრომში ხაზგასმით წარმოაჩინე: (შეფასების კრიტერიუმები)

• რა მნიშვნელობა აქვს ჯანმრთელობის შენარჩუნებისთვის ჰიგიენის წესების დაცვას(ჯანმრთელობა და დაავადება მკ.წ 1).
• რა გავლენას ახდენს დაბინძურებული გარემო ადამიანის ჯანმრთელობაზე(ჯანმრთელობა და დაავადება მკ.წ3)?
• რა მნიშვნელობა აქვს გარემოს დაცვას მომავალი თაობებისთვის (მდგრადი განვითარება მკ.წ 1).

კომპლექსური დავალების დამუშავების ეტაპები და  მუშაობისას განხორციელებული აქტივობები:

I ეტაპი: კომპლექსური დავალების ფორმა

 ნაბიჯი 1. როგორ უნდა წარმოვაჩინო საკუთარი ცოდნა შესასწავლ საკითხთან დაკავშირებით?

რესურსი:  ეკოგმირი – რობოტი  ( შექმნილი  მათი თანატოლების მიერ), მასწავლებლის მიერ დამზადებული ეკორობოტი.

მოსწავლეები ეცნობიან კონკურსის პირობებს, მის შინაარსს, რაც მათში აღძრავს ინტერესს და ფიქრობენ,  როგორ უნდა წარმოაჩინონ საკუთარი ცოდნა შესწავლილ საკითხთან დაკავშირებით.

აქტივობა 1. · კომპლექსური დავალების პირობის გაცნობა, წინარე ცოდნის დადგენა შესაქმნელი პროდუქტისა და შესასწავლი საკითხის ირგვლივ.

აქტივობა 2.   მასწავლებელი მოსწავლეებს  გაკვეთილზე აცნობს ნარჩენებისგან დამზადებულ ეკოგმირს, რომელიც შინ თავად მოამზადა.

აქტივობა 3. დავალების მოთხოვნების გაცნობიერება და სამიზნე ცოდნის (დეკლარაციული, პროცედურული, პირობისეული) კონსტრუირებაზე ორიენტირებული შეკითხვებით წინარე ცოდნის გააქტიურება.

• რას გულისხმობს შესასწავლი საკითხი?
• რა შემოქმედებითი პროდუქტის საშუალებით უნდა დაადასტურო, რა ისწავლე მოცემულ საკითხთან დაკავშირებით?
• რა არის ეკორობოტი და როგორ შექმნი მას?

II ეტაპი: კომპლექსური დავალების შინაარსი

ნაბიჯი 1.

• რა მნიშვნელობა აქვს ჯანმრთელობის შენარჩუნებისთვის ჰიგიენის წესების დაცვას (ჯანმრთელობა და დაავადება მკ.წ 1).
• რა გავლენას ახდენს დაბინძურებული გარემო ადამიანის ჯანმრთელობაზე (ჯანმრთელობა და დაავადება მკ.წ3)?

რესურსი: ვიდეორგოლი. ,,ჩვენი წვლილი პლანეტის გადარჩენაში“.

აქტივობა 1: ვიდეორგოლის გაცნობის შემდეგ გაიმართა  დისკუსია ,,მრგავალი მაგიდის“ მეთოდის გამოყენებით. მოსწავლეებმა უპასუხეს შეკითხვებს:

1.ეთანხმებით თუ არა მოსაზრებას, რომ ნარჩენების გადამუშავების პრობლემა დღეს საკმაოდ მწვავედ დგას?

2. რაში ხედავთ მის გამოვლინებას?

3.რაში ხედავთ გამოსავალს?

რესურსი: სახელმძღვანელოში არსებული მასალა, მასწავლებლის მიერ მომზადებული პრეზენტაცია, სამაგიდო თამაში მეეზოვე. (აღნიშნული რესურსის საშუალებით მოსწავლეები სწავლობენ ნარჩენების დახარისხებას.)

აქტივობა2.

მოსწავლეები ნაწილდებიან ჯგუფებში და რომელი გუნდიც უფრო სწრაფად დაახარისხებს სხვადასხვა ტიპის ნარჩენის ბარათს შესაბამისი ფერის ურნაში(ჭიქა), ის გუნდი იმარჯვებს.

სამიზნე ცოდნის (დეკლარაციული, პროცედურული, პირობისეული) კონსტრუირებაზე ორიენტირებული შეკითხვები:

• რა სახის ნარჩენები არსებობს?
• სად მიდის ეს ნარჩენები?
• გსმენიათ თუ არა ნარჩენების დახარისხების შესახებ?
• ახარისხებთ თუ არა ნარჩენებს ოჯახში და თავად თუ მონაწილეობთ ამ პროცესში?
• ხომ არ გსმენიათ რამე ნარჩენების მეორეული გამოყენების შესახებ?
• ხომ არ გამოგიყენებიათ რაიმე სახის ნარჩენი მეორეული დანიშნულებით და დაგიმზადებიათ რაიმე მისგან?

ნაბიჯი2

რა მნიშვნელობა აქვს გარემოს დაცვას მომავალი თაობისთვის (მდგრადი განვითარება მკ.წ 1)?

აქტივობა.1

,,შეამოწმე შენი ეკოლოგიური ნაკვალევი” საინტერესო და სახალისოა, ის ეკოცნობიერების ამაღლების მიზანს ისახავს. თურმე  პლანეტა დედამიწის რესურსს დაუდევრად ვიყენებთ და როგორ შეგვიძლია ეს შევცვალოთ ჩვენი მცირე წვლილით, მოსწავლეებმა დამოკიდებულება საინფორმაციო პოსტერებში გადმოცეს.

აქტივობა2.

რეაქციის ბარათების საშუალებით მოსწავლეები ერთი გაკვეთილის ფარგლებში აკეთებენ ჩანაწერებს თემაზე: როგორ ავამაღლოთ საზოგადოების ცნობადობა ,,ეკოგმირის“  საშუალებით, თუ რა მნიშვნელობა აქვს ეკოლოგიურად სუფთა გარემოს შენარჩუნებას ადამიანის ჯანმრთელობისათვის. მასწავლებელი აგროვებს გაკვეთილის ბოლოს ბარათებს და მომდევნო გაკვეთილზე უბრუნებს მათ შესაბამისი უკუკავშირით.

აქტივობა 3:

მოსწავლეები სხვადასხვა საყოფაცხოვრებო ნარჩენისგან გაკვეთილზე ქმნიან ეკოგმირს (პირბადეების სარეცხი მანქანა, ატრაქციონი ,,ტობი“, რობოტი ,,რობო“, სამაგიდო ტენისი,ლეპტოპის გამაგრილებელი, თვითმფრინავი და სხვა).

მოგეხსენებათ კომპლექსური დავალების ბოლო ეტაპი – გასიტყვება დროის რესურსის თვალსაზრისით საკმაოდ დიდ გამოწვევად მიიჩნევა, მოსწავლეებისთვის ეს პროცესი მამოტივირებელი რომ  გამხდარიყო და ამავდროულად, დამეზოგა დროის რესურსი, შევთავაზე  აქტივობა ,,ცოდნის აუქციონი“. აღნიშნული აქტივობის ფარგლებში მოსწავლეს შეუძლია:

თავისუფლად და შეუზღუდავად გადმოსცეს თავისი ცოდნა, რადგან არ ეშინია ცოდნის შეფასების  –  დაბალი ქულის (ასეთი უბრალოდ არ იწერება).

დაიმსახუროს უმაღლესი შეფასება აქტიურობის ან მოცემული თემის ირგვლივ მოპოვებული საინტერესო ფაქტების საფასურად.

მოკლედ და დამაჯერებლად გამოხატოს საკუთარი აზრი, რადგან ერთი ფაქტის წარსადგენად მას ეძლევა არა უმეტეს ერთი წუთისა.

ჟიურის წევრი მოსწავლეები აუქციონში მონაწილე მოსწავლეებს კომპლექსური დავალების პრეზენტაციის პროცესში უსვამენ შეკითხვებს, მათ აქვთ სამუშაო ცხრილი, შეფასების ფორმა, სადაც პარალელურად აკეთებენ ჩანაწერებს.(დანართი1,2,3)

• ახსენით თქვენი სიტყვებით, რას მოითხოვდა დავალება?
• რა ცოდნა-გამოცდილება გამოგადგათ დავალების შესრულებაში ?
• რის შესწავლა დაგჭირდათ?
• თქვენი აზრით, რა გაგიადვილდათ, რა გაგიძნელდებათ?
• რაში დაგჭირდათ დახმარება?
• შენი აზრით, ვინ უნდა დაინტერესდეს შენ მიერ შექმნილი კომპლექსური დავალებით და რატომ?
• რა დაბრკოლებებს გადააწყდი დავალებაზე მუშაობის პროცესში?
• რას გააკეთებდი სხვაგვარად, ახლა რომ იწყებდე დავალებაზე მუშაობას?
• მსგავსი ფორმის, ან შინაარსის დავალება სხვა დროს თუ შეგისრულებია?
• რით ჰგავს და რით განსხვავდება შენი დავალება შენი თანაკლასელების ნაშრომებისგან?

დანართი1

დანართი2

დანართი 3 ჟიურის სამუშაო ცხრილი

კომპლექსური დავალების განხორციელების პროცესში მოსწავლეებმა შეძლეს გლობალურ ეკოლოგიურ პრობლემებზე, მიზეზებზე და შედეგებზე მსჯელობა, ჩამოაყალიბეს და დასახეს გლობალური ეკოლოგიური პრობლემების გადაჭრის გზები, მოიფიქრეს გარემოსდაცვითი სლოგანი და იმსჯელეს ოცდამეერთე საუკუნის მოქალაქის განსაკუთრებულ პასუხისმგებლობაზე ამ საკითხებთან მიმართებაში. მოიყვანეს ანთროპოგენური ზემოქმედების შედეგად გარემოს (ლოკალური და გლობალური) ისეთი ცვლილებების მაგალითები, რომლებიც  მოქმედებენ ადამიანის ჯანმრთელობაზე. გამოთქვეს მოსაზრება ამ პრობლემის თავიდან აცილების გზების შესახებ; იმსჯელეს ადამიანის ჯანმრთელობისათვის ეკოლოგიურად სუფთა გარემოს შენარჩუნების მნიშვნელობაზე.

გამოყენებული ლიტერატურა:

გარემოსდაცვითი და აგრარული განათლება სკოლაში

ნარჩენების მართვა

ავტორი: მაია ბლიაძე, თეონა შუბლაძე, ნათია სარალიძე, მარიამ არჩუაძე საქართველო , 2020

                                    
  როდესაც მასწავლებლობა ჩემს პროფესიად ავირჩიე, მივხვდი, მსოფლიოს თუ ვერ შევცვლიდი, ღირსეულ მომავალ თაობებს აღვზრდიდი, რომლებიც შეცვლიდნენ  მსოფლიოს.

„მასწავლებელო, მე შენ მიყვარხარ, ეს ისეთი გაკვეთილია, რომელზეც სულ ვოცნებობდი“! ეს ის სიტყვებია, რომელიც ახალბედა მასწავლებელს გაკვეთილზე პირველკლასელმა კოსტამ მითხრა და  მიბიძგა, რომ  ნაფიქრი ფურცლებზე გადამეტანა.  სწორედ მაშინ  მივხვდი, რომ იქ ვარ, სადაც უნდა ვიყო და იმ საქმეს ვაკეთებ, რომელსაც უნდა ვაკეთებდე!

ხშირად დამისვამს საკუთარი თავისთვის  კითხვა: რატომ ავირჩიე მასწავლებლობა?

ალბათ, იმიტომ, რომ ეს ჩემი სულისა და გულის ნაწილია.

ალბათ, იმიტომ, რომ ჩემთვის მასწავლებლობა მხოლოდ და მხოლოდ პროფესია არაა, არამედ შინაგანი მდგომარეობაა.

ალბათ, იმიტომ, რომ უზომოდ ვარ შეყვარებული ბავშვებზე და ზოგადად ადამიანები მიყვარს.

ალბათ, იმიტომ, რომ მინდოდა თავადაც განვითარება და საკუთარი თავის აღმოჩენა.

ბევრი „ალბათ იმიტომ“ შეიძლება ჩამოვთვალო, რადგან ბოლომდე შეუძლებელია აღვწერო გრძნობა, რომელიც არ მაძლევს უფლებას მიღწეულით დავკმაყოფილდე. ყველამ, ვინც ოდესმე ახალბედა მასწავლებლის ტყავში ყოფილა, იცის, რომ „ბრძოლის“ დასაწყისი არც ისე ადვილია. ბევრი გამოწვევაა, თუმცა სასიამოვნო გამოწვევა, რომელიც პროფესიულ განვითარებას უზრუნველყოფს.  ვიხსენებ ჩემს  პირველ დღეს სკოლაში, როდესაც გაოცებული თვალებით მიყურებდნენ ბავშვები და სიახლეებს ელოდნენ ჩემგან. თომას ნიუკირკი თავის  წიგნში „Embarrassment: And the Emotional Underlife of Learning“ („დაბნეულობა და სწავლის ემოციური იატაკქვეშეთი“) განიხილავს, როგორ შეიძლება თუნდაც ერთმა გაცნობიერებულმა ძლიერმა მხარემ თავდაჯერება მიანიჭოს ადამიანს და ცხოვრების მკაცრი გამოცდები ჩააბარებინოს. სწორედ ახალბედა მასწავლებლების ძლიერ მხარეებსა და უპირატესობებს აღწერს თომას ნიუკირკი და საუბრობს უფრო ასაკოვანი, ვეტერანი მასწავლებლების დახმარების აუცილებლობის შესახებ.როგორ შეიძლება გავლენა იქონიოს  შიშმა იმაზე, თუ როგორ ვსწავლობთ, როგორ ვასწავლით და როგორ ვცხოვრობთ? ამ კითხვებზე პასუხებს ყოველი გაკვეთილის შემდეგ ვცემ ჩემს თავს, ჩემი ძლიერი მხარეები ნამდვილად მმატებს თავდაჯერებულობას  და პასუხისმგებლობით, სიყვარულითა და ენთუზიაზმით ვემსახურები ჩემს პროფესიას. ბევრს ვსწავლობ ჩემი კოლეგებისგან, რომლებიც  მიზიარებენ თავიანთ გამოცდილებას.  ჩვენს პროფესიაში მნიშვნელოვანია ერთმანეთისთვის გამოცდილების გაზიარება, ახალბედა მასწავლებლისთვის კი ეს ორმაგად მნიშვნელოვანი და აუცილებელია.

ვცდილობ, განსხვავებული და მიზანზე ორიენტირებული გაკვეთილები შევთავაზო მოსწავლეებს, იცოდნენ, რატომ სწავლობენ და როგორ გამოიყენონ ცოდნა. ბედნიერი ვარ, რომ სკოლაში შესვლისთანავე მესმის სიტყვები „ქართულის მასწავლებელი მოდის“, „მე, დღეს ავტობუსში ქართულის მასწავლებელი ვნახე“, „ქართულხატვა გვექნება მასწავლებელო? ალბათ, გადაინტერესებთ რა არის „ქართულხატვა“?!  მოსწავლეებთან ხშირად ვიყენებ ინტეგრირებას, რადგან „ცვლილება, რომელიც ჩვენს განათლებაში შემოდის, სიმძიმის ცენტრის გადაადგილებას ნიშნავს. ეს ცვლილება, რევოლუცია, კოპერნიკისას ჰგავს, როდესაც ასტრონომიულმა ცენტრმა დედამიწიდან მზეზე გადაინაცვლა. ამ შემთხვევაში, ბავშვი ხდება მზე, რომლის გარშემოც განათლების მექანიზმები ბრუნავს.”  (ჯონ დიუი) მე და ჩემი მოსწავლეებიც ვიზიარებთ დიუის ამ აქსიომატურ სიტყვებს და თითოეული  ჩვენი გაკვეთილები მრავალფეროვანი სამყაროს აღმოჩენის შესაძლებლობაა. სწორედ, ასეთი გაკვეთილების შედეგია ამ სიტყვის დაბადება. ძალიან მომწონს, მასზე უფრო ვრცლად შემდეგში მოგახსენებთ.

დღეს მე ახალბედა მასწავლებელი ვარ, მას შემდეგ რაც სკოლაში შევდგი ფეხი, ჩემი მოსწავლეები მე მზრდიან და მე – მათ. ჩემს მოსწავლეებთან ერთად   ვზრუნავ პროგრესულ განათლებაზე, ვგრძნობ და განვიცდი ჩემს ყოველ წარმატებას და მარცხს. ყოველთვის მაქვს სურვილი გავაკეთო რაიმე მნიშნელოვანი , აღმოვაჩინო ჩემს მოსწავლეებთან ერთად და ჩემი მასწავლებლობაც უფრო ნაყოფიერი , საინტერესო და მრავალფეროვანი გახდეს.   ბედნიერი ვარ,  რომ ვზრდი პროგრესულად მოაზროვნე თაობას,  ვემსახურები ჩემს საქმეს და   ქვეყანას.  იყო მასწავლებელი ნიშნავს, გქონდეს ძალიან დიდი პასუხისმგებლობის გრძნობა, პირველ რიგში საკუთარ თავთან. თუ ეს არ გაქვს, კარგი მასწავლებელი ვერასდროს იქნები. უნდა ვითარდებოდე. თუ ერთ დონეზე გაჩერდები, თუ შეწყვეტ შენს განვითარებას და იტყვი, რომ მე ყველაფერი ვისწავლე და დამთავრდა ჩემთვის და მივაღწიე მასწავლებლობას, მაშინ ნამდვილად არ ხარ კარგი მასწავლებელი.  რაც უფრო  მეტად  ვითარდები, მეტად  საინტერესო  ხარ მოსწავლეებისთვის. როცა ბავშვისთვის საინტერესო ხარ, თავისთავად საინტერესოა შენი საგანიც.  მასწავლებლობა ჩემთვის არის პასუხისმებლობა, სიყვარული,  მეგობრობა და ურთიერთგაგება. სრულიად ვეთანხმები სიტყვებს,  „მე ვარ მასწავლებელი, მაშასადამე მე ვარ გარდამტეხი სხივი სწავლა-სწავლების, თვითგანვითარებისა და სხვათა განვითარების გზაზე.” (ხათუნა რაზმაძე)

ყველა ახალბედა მასწავლებელს მინდა შევახსენო მალალა იუსაფრაიზის სიტყვები, რომელსაც გონებაში ხშირად ვიმეორებ: „ ერთ ბავშვს, ერთ მასწავლებელს, ერთ წიგნს და ერთ კალამს შეუძლია შეცვალოს მსოფლიო!“

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. https://edu.aris.ge/news/ras-nishnavs-iyo-axalbeda-maswavlebeli-upiratesobebi-da-gamowvevebi.html – რას ნიშნავს იყო ახალბედა მასწავლებელი – უპირატესობები და გამოწვევები
2. https://www-heinemann com.translate.goog/products/e08877.aspx?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=ka&_x_tr_hl=ka&_x_tr_pto=sc უხერხულობა და სწავლის ემოციური სიცოცხლე

მასწავლებლის პროფესია მაძიებლობას გულისხმობს. ნამდვილი პედაგოგი გამუდმებით ცდილობს,  სამყაროს „მოპაროს“ ყველაფერი, რამაც შეიძლება მოსწავლეებისთვის მოსაწყენი შემეცნებითი პროცესები საინტერესო თავგადასავლად აქციოს. მით უმეტეს, დღეს, როცა წიგნს უამრავი კონკურენტი ჰყავს და  ბრჭყვიალა ინტერნეტსივრცეში ჩაკარგული მოსწავლის გულს რუტინული სასწავლო პროცესი ვეღარ იპყრობს.

ამ სტატიაში იმ ლიტერატურული პროექტის თქვენთვის  გაზიარება მსურს, რომელიც ჩემი მოსწავლეების თვალებშიც მუდამ  შემეცნების სიხარულს აციმციმებს და  ყოველ ჯერზე თავიდან გვაყვარებს ერთმანეთს;   მას  „წაიკითხე ჩემი წიგნიც“ ჰქვია და მისი კონცეფციის ავტორი უსაყვარლესი მასწავლებელი ლელა კოტორაშვილია (https://mastsavlebeli.ge/?p=17326). რადგან ლელას ეს კეთილი ჯადოქრობა კითხვის წახალისების პროცესში არაერთხელ დამეხმარა, ვფიქრობ, ინტერპრეტირებული ვარიანტის თქვენთვის შემოთავაზება სასარგებლო და საჭირო საქმეა.

დავიწყოთ მთავარი შეკითხვით.

რა ახარებთ მოსწავლეებს ყველაზე მეტად?

პასუხი მარტივი და უტყუარია – ზარი. საოცარი სურათია, როგორ წამოშრიალდებიან და გაეფინებიან ხოლმე სკოლის დერეფნებში და როგორ შეუპოვრად, დაუღალავად ცდილობენ 5 წუთის განმავლობაში საკუთარი თავის საერთო სასკოლო სოციუმში დამკვიდრებას. ეს განსაკუთრებით  საბაზო საფეხურის მოსწავლეებთან ჩანს, რადგან ასაკობრივი განვითარების თავისებურებებიდან გამომდინარე მათ ყველაზე მეტად  თვითგამოხატვა, ახალი მეგობრების შეძენა და ახალ ურთიერთობებში ჩართვა სურთ.

გარდა ამისა, ალბათ, ყველა მასწავლებელს გახსენდებათ ბავშვებისა და მოზარდების მუდმივი ინტერესი სხვა კლასის მოსწავლეების მიმართ, მუდმივი კითხვები – „მას, თქვენ ელენეს ასწავლით?“, „მას, ლუკა როგორი ბიჭია?“, „მას..,მას…“.

როგორ შეიძლება გამოიყენოს ეს ასაკობრივი მაჩვენებელი მასწავლებელმა კითხვის პროცესისადმი მოსწავლეთა მოტივაციის გასაზრდელად?

მარტივად!!!

წარმოიდგინეთ, რას იგრძნობენ თქვენი მოსწავლეები, როცა ერთ დღესაც თქვენ განუცხადებთ, რომ მათ  – ელენესთვის/ლუკასთვის უნდა წაიკითხონ წიგნი. იქვე დაამატებთ, რომ გზადაგაზა კომენტარები უნდა დაურთონ, წერილები დაწერონ და ასე გააცნონ მეწყვილეს ახალ ტექსტებთან ერთად საკუთარი თავი, ბოლოს კი წაკითხული წიგნი  მას გადასცენ.

დიახ, ისინი აღმოაჩენენ, რომ ჯერ კიდევ უცნობი მეწყვილეები ერთმანეთს მხატვრული ლიტერატურის საშუალებით დაუკავშირდებიან და ამ ჯადოქრობაში, კითხვის უნარების განვითარებასთან  ერთად,  საკუთარი თავის გამოხატვის ორიგინალური ფორმების მოძიებისა და ახალი მეგობრების შეძენის საშუალებაც მიეცემათ.

მეტი სიცხადისთვის გაგიზიარებთ ჩემს პრაქტიკას.

ამჟამად ორ მეშვიდე კლასს ვასწავლი. ორივე კლასში 29 მოსწავლეა. მოსწავლეთა მოსალოდნელი იმედგაცრუებების  თავიდან ასარიდებლად თავად დავაწყვილე ისინი მათი ფსიქოტიპების გათვალისწინებით  (თუმცა, ვფიქრობ, შემთხვევითობის პრინციპით  შექმნილი წყვილებიც საინტერესო ლიტერატურულ თავგადასავალში გადაეშვებოდნენ).

ერთმანეთისთვის წასაკითხი წიგნის შერჩევისას საინტერესო ტენდენციები გამოიკვეთა. აღმოჩნდა, რომ ჩემი მოსწავლეები, ცოტა არ იყოს, დათრგუნა სერია „აირჩიე სიკეთის“ იმ ტექსტებმა, რომელთა მთავარი გმირები განსხვავებული საჭიროებების მოზარდები/ბავშვები არიან. ალბათ, სწორედ ამიტომ შეარჩიეს მათ ფანტასტიკური და  იუმორისტული ტექსტები – ნილს სიმეონის (გიორგი მასხარაშვილის) „14 კრისტალის თეორია“ და  დევიდ უილიამსის „ბანდიტი ბებია“ შეარჩიეს.

ახლა უშუალოდ კითხვის პროცესიც აღვწეროთ.

გასათვალისწინებელია, რომ წიგნების მეწყვილისთვის წაკითხვისთვის არ დამიწესებია არანაირი ჩარჩო. მოსწავლეებმა თავად შეარჩევს კითხვის სტრატეგიები (სიტყვიერი კომენტარი, შეკითხვის დასმა,  ვარაუდის გამოთქმა, წაკითხულის ვიზუალიზაცია, სიტყვის მნიშვნელობის დაზუსტება, ასოციაციების, პირობით ნიშანთა სისტემის, გრაფიკული ორგანიზატორების  შექმნა და სხვა), რომელთა გამოყენებაც მათ თვითგამოხატვაში დაეხმარა.

გთავაზობთ რამდენიმე ნიმუშს.

მოსწავლის შინაგანი ძალების გააქტიურება ყველაზე მეტად  კითხვის პროცესში დაუფლებული ემოციების, დაკვირვებების, მოსაზრებების მეწყვილისთვის ინდივიდუალურად შემუშავებული კითხვის სტრატეგიების საშუალებით გაზიარებამ გამოიწვია. ჩემი დაკვირვებით, სწორედ თავისუფალი არჩევანით მიიღწევა მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმით განსაზღვრული გრძელვადიანი მიზნები:

ა) ინტერპრეტაცია, საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვა (5.ტექსტის ინტერპრეტაცია პირად ან ლიტერატურულ გამოცდილებაზე დაყრდნობით; 7. ტექსტის შეფასება, პირადი დამოკიდებულების გამოხატვა-დასაბუთება).

ბ) სტრატეგიები (11. წერისა და კითხვის სტრატეგიების მიზნის შესაბამისად შერჩევა და ადეკვატური გამოყენება).

საინტერესოა ისიც, რომ მოსწავლეთათვის ერთმანეთის წიგნებზე, პოზიტიურ მაგალითებზე დაკვირვება მოტივაციის გაზრდის და  წიგნის მეტად ორიგინალურად დამუშავების გზად იქცა. სწორედ ამიტომ. გზადაგზა  ჯგუფური მუშაობასაც მივმართავდი,  რომლის მიზანიც კითხვის განსხვავებული სტრატეგიების, აღმოჩენების, გამოცდილების ერთმანეთისთვის გაზიარება იყო.

ემოციური და დაუვიწყარი აღმოჩნდა მეწყვილეებთან შეხვედრისა და წიგნის გაცვლის დღე. სწორედ ამ დღის მოლოდინით  საზრდოობდნენ მოსწავლეები კითხვის მთელი პროცესის განმავლობაში. ნებისმიერი სიტყვის, ფრაზის, გვერდისა თუ ილუსტრაციის უკან სწორედ ამ დღის სიხარული იმალებოდა.

რადგან მოსწავლეებს მობეზრებული აქვთ ფორმალური სასწავლო გარემო, შემაჯამებელი აქტივობა მოსწავლეებთან ერთად  არაფორმალურ გარემოში დავგეგმე, რათა მეწყვილეებს ერთმანეთთან არა გაუცხოება, არამედ მთლიანობა ეგრძნოთ. ასეთი შეიძლება ყოფილიყო სკოლის ბიბლიოთეკა ან კლუბური მუშაობის ოთახი, თუმცა საკმარისი სივრცის არარსებობის გამო საბოლოოდ სააქტო დარბაზში გადავინაცვლეთ.

შემაჯამებელ შეხვედრაზე მოსწავლეთა დაძაბულობის შესამცირებლად,  უშუალო და კეთილგანწყობილი გარემოს შესაქმნელად გამოვიყენე კითხვების ყუთი, რომელშიც მოვათავსე კითხვები.

გთავაზობთ რამდენიმე მათგანს:

1. რა შეცვალა ამ პროექტმა თქვენს ცხოვრებაში?
2. როგორ გგონიათ, განსაკუთრებით რა უნარები განგივითარათ ამ პროექტმა?
3. თავიდან რომ იწყებდე, რას შეცვლიდი ამ პროექტში?
4. დაასახელე სამი სიტყვა, რომლითაც აღწერ იმ ემოციებს, რომლებიც ამ პროექტს უკავშირდება.
5. დაასახელე მთავარი მიზეზი, რის გამოც არ ან ვერ თქვი უარი ამ პროექტში მონაწილეობაზე.
6. მოიფიქრე წინადადება, რომელიც იმ გარემოს აღწერს, რომელსაც ახლა შენი თვალები ხედავს.
7. მოიფიქრე სიტყვა, რომელიც ახლა ყველაზე მეტად შეეფერება ნინა მასწავლებელს.
8. კითხვის/წერის პროცესში რა იგრძენი ახალი. აღწერე ემოციები.
9. გაახმოვანე ის ერთი წინადადება, რომლითაც წამოიწყებ საუბარს მეწყვილესთან (  ამ კითხვა-პასუხის შემდეგ)
10. როცა წიგნს მეწყვილისთვის ვკითხულობდი…. (დაასრულე წინადადება)
11. როცა წიგნზე კომენტარებს ვტოვებდი …. (დაასრულე წინადადება)
12. ეს პროექტი შემაყვარებს…. (დაასახელე სამი რამ)
13. რომ შემეძლოს…. ( დაასრულე წინადადება)
14. უბრალოდ ხმამაღლა წაიკითხე :

მიხარია, რომ ეს დღე შედგა!

მიხარია, რომ ერთმანეთს შევხვდით!

მიხარია, რომ გხედავთ!

ჩვენი მეგობრობა გაგრძელდება!

15. კითხვების ყუთიდან შეკითხვა იმ ბავშვს ამოაღებინე, ვისთვისაც, შენი აზრით, ღირდა ეს პროექტი (ვინც ყველაზე დიდი ემოციითა და ინტერესით მოეკიდა ამ პროექტს).
16. უბრალოდ ხმამაღლა წაიკითხე:

დღეს 23 აპრილია!

წიგნის საერთაშორისო დღე!

ჩვენ წიგნებმა  შეგვახვედრეს ერთმანეთს!

კითხვა აბედნიერებს!

საბოლოოდ, მოსწავლეებმა გაცვალეს წიგნები და  ახალ ლიტერატურულ თავგადასავალში გადაეშვნენ. ახალი წიგნის კითხვის პროცესში მათ გვერდით შეძენილი მეგობრის ემოციების ამსახველი წარწერები, კომენტარები, შეკითხვები, ნახატები, პირობითი ნიშნები, წერილები და, თქვენ წარმოიდგინეთ, ნივთებიც და ფოტოებიც იქნებიან.

სტატიის დასასრულს გთავაზობთ პროექტის რეფლექსიისთვის შექმნილ გასასვლელი ბარათის შაბლონს.  კითხვებზე პასუხებმა  კიდევ ერთხელ დამარწმუნა, რომ ჩვენს მოსწავლეებს არაფორმალური და შემოქმედებითი აქტივობები სწყურიათ.

ინტეგრირებული გაკვეთილი უკვე აღარ წარმოადგენს სიახლეს. ინტეგრაცია სხვადასხვა საგანში შესასწავლი თემების ერთმანეთთან დაკავშირებას გულისხმოს. საგანთა ინტეგრაცია ხელს უწყობს ნასწავლის გამთლიანებას და შეძენილი ცოდნის ერთი სფეროდან მეორეში გადატანას-ტრანსფერს. იმისთვის , რომ ტრანსფერი წარმატებით განხორციელდეს, მიღებული ცოდნა მიზეზშედეგობრივი მიმართების შემცველი უნდა იყოს. მნიშვნელოვანია მოსწავლემ შეძლოს სწავლის დროს შეძენილი გამოცდილების სხვადასხვა სიტუაციაში გამოყენება, პრობლემის დაძლვის ძირითადი პრინციპების აღმოჩენა.

ვფიქრობ, ჩემი გამოცდილების გაზიარება საინტერესო იქნება დაწყებითი საფეხურის მასწავლებლებისთვის. ინტეგრირებული გაკვეთილი დავგეგმე და ჩავატარე მე-4 კლასში.

საგნები: ბუნებისმეტყველება-ქართული ენა

თემა: „ ცეცხლი-მტერი, თუ მეგობარი? “

მიზანი:მოსწავლეებმა შეძლონ ცეცხლის მნიშვნელობის გააზრება;

ხანძრის გამომწვევი ძირითადი მიზეზების დასახელება და მათი თავიდან აცილების ღონისძიებების განსაზღვრა;

ლეგენდის „როგორ მოიპოვა ადამიანმა ცეცხლი“კითხვა და დამუშავება;

სხვადასხვა წყაროდან მიღებული ინფორმაციის ერთმანეთთან დაკავშირება და დასკვნის გაკეთება.

გაკვეთილი დავიწყე თემის და მიზნის გაცნობით. მოსწავლეთა გააქტიურების და შესასწავლი თემისადმი ინტერესის გამძაფრების მიზნით, დავსვი მაპროვოცირებელი შეკითხვები:

1)როგორ ფიქრობთ, რაში სჭირდება ადამიანს ცეცხლი?

2)როგორი იქნებოდა ცხოვრება ცეცხლის გარეშე უძველეს დროს?

მოსწავლეებმა იმუშავეს წყვილებში, შეავსეს Tდიაგრამა,ჩამოწერეს ცეცხლის სასარგებლო და საზიანო თვისებები, გაუზიარეს ერთმანეთს.

ვთხოვე, გამოეთქვათ ვარაუდები-როგორ შეძლო ადამიანმა ცეცხლის მოპოვება და გამოყენება. მათი მოსაზრებები  ჩამოვწერე ფლიფჩარტზე. ამ აქტივობით ბავშვებს გავუაქტიურე წარმოსახვის, ფანტაზიის, აზრის გამოხატვის უნარები.

შემდეგ ეტაპზე დავიწყეთ ტექსტის-  „როგორ მოიპოვა ადამიანმა ცეცხლი?“ ბუშმენური ლეგენდა ( საბავშვო გაზეთი „კითხვის დრო“ USAID G-PRIED )კითხვა და დამუშავება.

ტექსტს კითხულობდა კითხვაში გაწაფული მოსწავლე, ეტაპობრივად განვმარტავდით უცხო ლექსიკურ ერთეულებს:

ბუშმენები სამხრეთ აფრიკაში მცხოვრები ხალხთა ჯგუფი.

კალაჰარი – უდაბნო აფრიკის სამხრეთ ნაწილში.

ბარხანები -უდაბნოს რელიეფი, ქარით მოტანილი და მცენარეებით გაუმაგრებელი ფხვიერი ქვიშის ბორცვი.

ტექსტის წაკითხვის შემდეგ დავსვი შეკითხვები, ეს დამეხმარა გამეგო, რამდენად კარგად შეძლეს მოსწავლეებმა წაკითხულის გაგება-გააზრება. მათ  დაასკვნეს, რომ ცეცხლს, სიკეთესთან ერთად, ზიანის მოტანაც შეუძლია. უპასუხეს შეკითხვას- რა შედეგი შეიძლება მოჰყვეს ცეცხლთან გაუფრთხილებელ მოპყრობას?

განვმარტეთ, რა არის ხანძარი-გაუკონტროლებელი ცეცხლი,რომელიც სწრაფად ვრცელდება. ვუამბე, რომ კაცობრიობის ისტორიაში არსებობს ფაქტები ხანძრების შესახებ, როდესაც მთლიანად განადგურდა ქალაქები. მაგალითად, რომაული ქალაქი პომპეი ვულკანის ცეცხლსა და ფერფლში დაიწვა.

ტექსტის დამუშავების შემდეგ , ბავშვებმა იმუშავეს ჯგუფებში. დავალებები ისე იყო შეჩეული და განაწილებული, რომ ყველას ჰქონდა საშუალება საკუთარი ცოდნის და გამოცდილების გათვალისწინებით ემუშავა. პირველი ჯგუფის წევრებს ვთხოვე დაეწერათ სამი ფაქტორი, რაც შეიძლება ხანძრის გაჩენის მიზეზი გახდეს; მეორეს-სამი წესი, რომელიც დაგვეხმარება თავიდან ავიცილოთ ხნძარი; მესამე ჯგუფს კი-სამი რამ, რასაც გააკეთებ, თუ ცეცხლმოდებულ შენობაში აღმოჩნდებით.

გაკვეთილის მომდევნო ეტაპზე ვუჩვენე სასწავლო ანიმაციური ფილმი „ხანძარი“

ფილმი ვუჩვენე პაუზებით, რადგან ყველა ეპიზოდის აღქმა, გააზრება და დამახსოვრება არ გაჭირვებოდათ .  ეტაპობრივად დამაზუსტებელი შეკითხვებით ვარკვევდი რამდენად კარგად იგებდნენ ნანახს.  ბოლოს დავსვი კითხვები:  დაემთხვა თუ არა მათი მოსაზრებები ანიმაციურ ფილმში ნანახს?    შევძელით მთავარ კითხვაზე „ცეცხლი- მტერი, თუ მეგობარი?“

შეჯამების ეტაპზე მოსწავლეებმა უპასუხეს მთავარ კითხვას, გააკეთეს დასკვნა,მოიყვანეს არგუმენტები. სახლში დაამზადეს საინფორმაციო ფლაერები „როგორ დავიცვათ სახანძრო უსაფრთხოების წესები“.

დაგეგმილი და განხორციელებული აქტივობები ეფექტური იყო და დამეხმარა საგაკვეთილო მიზნის მიღწევაში. მოსწავლეებმა შეძლეს უკვე არსებული ცოდნის და სხვადასხვა წყაროდან მიწოდებული ინფორმაციის გამთლიანება, გამოცდილების სხვა სიტუაციაში გამოყენება.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა
2. მასწავლებელთის საქმიანობის დაწყების, პროფესიული განვითარებისა და კარიერული წინსვლის სქემის გზამკვლევი ნაწილი II

მას შემდეგ, რაც მასწავლებელი გავხდი, წიგნებს ადრინდელივით ვეღარ ვკითხულობ, უფრო სწორად, თუ ადრე მხოლოდ სიამოვნებისთვის ვკითხულობდი, ახლა თვალმა თვალი გამოიბა და ახლებურად გადაიშალა ყველა ნაწარმოები, განსაკუთრებით კი საბავშვო ლიტერატურა. ამას ალბათ, მასწავლებლური წერა-კითხვა ჰქვია, თან რომ კითხულობ და თან ფიქრი იქით გაგირბის, ამა თუ იმ წიგნიდან რა ამბები გამოდგება შენი მოსწავლეებისთვის საანკესოდ, ახალ თავგადასავალში თავით რომ გადაეშვან.

გაჯეტების თაობას უთხრა – ადექი, გადადე ეგ პლანშეტი და „ჩემი აფრიკელი ბებია“ წაიკითხეო, გამოუსწორებელი ოპტიმისტი უნდა იყო. მაგრამ, ერთხელაც, გაკვეთილზე შემოსული მოსწავლეები „ატატოს შტაბში“ თუ აღმოგაჩენენ, დამერწმუნეთ, ის დღე უჩვეულო ამბის დასაწყისი აღმოჩნდება.

ამ წერილში რამდენიმე აქტივობას შემოგთავაზებთ, რომელიც თანამედროვე ავტორის – მარიამ წიკლაურის პირველ საბავშვო რომანს უკავშირდება.

წიგნს „ჩემი აფრიკელი ბებია“ ჰქვია და ერთ საინტერესო, თავგადასავლების მოყვარულ, მხიარულ და ენაწყლიან ატატო ბებიაზე გვიამბობს.

როგორ შეიძლება წარვუდგინოთ ეს ნაწარმოები მოსწავლეებს ისე, რომ კითხვა მოვანდომოთ და ჩვენც ამ თავგადასავლის მონაწილეებად ვიქცეთ?

კონკრეტულად ამ წიგნს მორგებული აქტივობები წინასწარ დავამზადე ბარათებად, რათა კითხვის პროცესი სასწავლო მიზნებს პასუხობდეს და ამასთანავე სახალისო იყოს.

1. 1. ბარათი „ატატოს შტაბი“

წიგნის შერჩევისას მნიშვნელოვანია, თუ როგორ წარვადგენთ მას ახალგაზრდა მკითხველის წინაშე. ამ დროს ჩვენს გულწრფელ სიტყვას, მიმიკას და განწყობას გადამწყვეტი როლი ენიჭება.

„ჩემი აფრიკელი ბებია“ რომ წავიკითხე, ვიფიქრე, სახალისო იქნებოდა საკლასო ოთახში მოგვეწყო „ატატოს შტაბი“. ბავშვობაში ვის არ გვქონია ხეზე,  პლედგადაფარებული სკამების თუ მაგიდის ქვეშ საიდუმლო „თავშესაფარი“, ან ჩვენს შვილებს უთამაშიათ იმავე რეკვიზიტებით. მოსწავლეებთან ერთად კი შეგვიძლია ეს თამაში ჩვენი მიზნის შესავლად ვაქციოთ.

შტაბის გაკეთება შვილებთან ერთადაც სახალისო და საინტერესოა. ბავშვებს უყვართ ჩვეულ გარემოში ცვლილებების შეტანა, ახალი წამოწყებები, ეს მათ მოტივაციაზე დადებითად ისახება.

2. ბარათი – „ატატო ბებოს მენიუ“

მომდევნო აქტივობის შესრულებისას მოსწავლეებს დასჭირდებათ ბუნების, ხელოვნებისა და მათემატიკის გაკვეთილებზე მიღებული ცოდნა. საგნების ინტეგრირება ბავშვებს განსაკუთრებით მოსწონთ, რადგან შესაძლებლობა ეძლევათ, გამოავლინონ სხვადასხვა უნარები. ამ გზით ისინი უკეთ იაზრებენ, რომ გაკვეთილებს მხოლოდ სკოლისთვის არ სწავლობენ, აქ დაგროვილი გამოცდილება ყოველდღიურ ცხოვრებაში გამოადგებათ.

ატატო ბებო, ისევე როგორც ყველა ბებია მსოფლიოში, უგემრიელეს კერძებს ამზადებს, თუმცა იმ განსხვავებით, რომ ამ კერძებს სახელებსაც თავად უგონებს. მაგ: პიცა „ბედნიერი ბავშვობა“, სენდვიჩი „გიჟობანა“, ხაჭაპური „გადარეულთა ოცნება“, ნიგვზიანი ქადა „ჭიჭიტა“, აი, სუპს კი „ბავშვების ღნავილი“ ჰქვია.

წინასწარ გამზადებულ ცხრილს ბუნებაზე შესწავლილი ხილითა და ბოსტნეულით შეავსებენ. გრამობისა და ლიტრობის განსაზღვრისას მათემატიკის ცოდნა დაეხმარებათ, ხელოვნების გაკვეთილზე კი შესაძლებლობა ეძლევათ დახატონ, გამოჭრან ან გამოძერწონ მენიუდან არჩეული კერძები თუ პროდუქტები.

ასე გახსნეს ჩემმა შვილებმა კაფე „სანსალინო“ და სტუმრებს გემრიელი და უჩვეულო კერძებით გაუმასპინძლდნენ.

3. ბარათი – „დაკარგული სიტყვების ფესტივალი“

მოსწავლეების ლექსიკა, განსაკუთრებით დაწყებით საფეხურზე, ხშირად სიმწირით ხასიათდება. ამის გამოსწორებას მასწავლებლები არაერთი აქტივობით ვცდილობთ. წიგნში „ჩემი აფრიკელი ბებია“ ავტორი ერთ გამოსავალს გვთავაზობს და ვფიქრობ, მისი განხორციელება კლასშიც შესაძლებელია.

ნაწარმოებში უამრავ სახალისო სიტყვას ამოიკითხავთ, ზოგს ატატო ბებო იგონებს და მათ „მიკრეჭილ-მოკრეჭილ“ სიტყვებს ეძახის, ზოგი ლექსიკონის ფურცლებიდან გადმოაქვს და ყოველდღიურ საუბარში იყენებს, მისი აზრით, ასე მივიწყებული სიტყვები ცოცხლდებიან და აგრძელებენ არსებობას.

ბარათზე წარმოდგენილი აქტივობის გარდა, შეგვიძლია, მოსწავლეებს დავავალოთ, შეადგინონ  საოჯახო ლექსიკონები. დამერწმუნეთ, ბევრ უჩვეულო და ახალ სიტყვას აღმოაჩენთ, ისე როგორც მე აღმოვაჩინე ჩემი შვილების ლექსიკონში მაგ: „კუსკუსუნა“, რაც საყვარელს და პატარას აღნიშნავს, „ბაჩბაჩუნა“ – ოჯახის ახალი წევრის შემომატებისას გაჩენილი სიტყვა ყოფილა. „ქიცქიცა“ კი იმერელი ბებიისგან „წამოიღეს“, როგორც მოუსვენარი, ცელქი ბავშვის სინონიმი.

წლის ბოლოს კი, შეგვიძლია მოვაწყოთ ფესტივალი, კლასი ახალი სიტყვებით მოვრთოთ, დავაჯგუფოთ 2,3,4 და მეტმარცვლიანი სიტყვები, შევადგინოთ წინადადებები, მოვაწყოთ ჯგუფური მარათონი – ვინ უფრო მეტ სიტყვას განმარტავს და დავამზადოთ ლოგოები საყვარელი ფრაზებისგან.

4. „თხაკას დღე“

მოზარდებს ხშირად უჭირთ საუბარი საკუთარ ემოციებზე, ამბის ლოგიკურად და თანმიმდევრულად გადმოცემა, ამ უნარის განვითარება პრიორიტეტულია დაწყებით საფეხურზე. ვფიქრობ, მოსწავლეებს თხრობა უფრო გაუმარტივდებათ, თუ მათთვის საინტერესო და საყვარელ თემას ან საგანს შევარჩევთ და სასწავლო მიზნებს მოვარგებთ.

ბავშვობიდან ყველას გვახსოვს ჩვენი საყვარელი სათამაშო – ზოგი მთელი და ზოგიც დაზიანებული სახით შემოგვრჩა. ვიღაცისთვის უსახური ნივთი, ჩვენთვის სწორედ მასთან დაკავშირებული მოგონებების გამო ხდება შეუცვლელი და ძვირფასი. სახალისო და საინტერესო იქნება, თუ შინ ჩვენი მშობლების და ბებია-ბაბუების სათამაშოებს აღმოვაჩენთ და გავიგებთ, როგორ ერთობოდნენ ისინი „ბაოდ“ ყოფნის ჯადოსნურ დროს.

წიგნში ატატო ბებიას ბავშვობის საყვარელ სათამაშოს თხაკა ჰქვია. ხელნაკეთი თოჯინა მის აფრიკულ თავგადასავალს უკავშირდება და ძალიან ძვირფასია. მოულოდნელმა „სიხარულებისყლაპია“ ომმა ბებია ატატო და თხაკა დიდი ხნით დააშორა ერთმანეთს, თუმცა შემორჩენილ მოგონებებს – „ბაოდ ყოფნის ჯადოსნურ უნარს“- ახლა თავის შვილიშვილებს გადასცემდა და ვინ იცის, იქნებ წიგნის დასასრულს კიდევ ერთხელ შეხვედროდა საყვარელ თოჯინას.

ეს აქტივობა განსაკუთრებით სენსიტიური აღმოჩნდა – ბავშვობის სათამაშოებიდან მუსიკალური თაგუნა ავირჩიე და შვილებს ვუამბე, თუ როგორ აღმოჩნდა ეს ნივთი ჩვენს ოჯახში, როგორ იქცა ტკბილი ძილის მეზღაპრედ, როგორ შეიცვალა წლების განმავლობაში, დაეკარგა სიხასხასე, მაგრამ ისევ ისეთი ძვირფასი იყო ჩემთვის, ახლა კი ჩემი შვილების სასთუმალთან აჟღერებდა იმავე მელოდიას. შემდეგ მათი ჯერი დადგა და ახლა ისინი მაცნობდნენ საყვარელ „მეგობრებს“. საუბრობდნენ, იხსენებდნენ და ყვებოდნენ სათამაშოების ისტორიებს.

5. ბარათი – „აღმოაჩინე“

არსებობენ წიგნები, რომლებშიც პატარა მკითხველი ახალ მუსიკას, ქვეყანას თუ ლიტერატურას აღმოაჩენს და მისი თვალსაწიერი კიდევ უფრო ფართოვდება. „ჩვენი აფრიკელი ბებიაც“ სწორედ ასეთი ნაწარმოებია. მწერალი განსაკუთრებულ აქცენტს აკეთებს აფრიკულ ზღაპრებსა და ნორვეგიელ ავტორებზე. ასახელებს ორ გამორჩეულ კომპოზიტორს – სენ-სანსს  და ედვარდ გრიგს,  ჩამოთვლის საყვარელ საბავშვო წიგნებს – „პინოქიო“, „ჰაიდი“, „უღუ და თეთ“, „მიო, ჩემო მიო“ და ა. შ. ეს „ მინიშნებები“ მოზარდს ინტერესს უღვივებს –  თავადაც გაეცნოს და აღმოაჩინოს ახალი სამყარო.

ასე მოვისმინეთ მე და ჩემმა შვილებმა სენ-სანსისა და გრიგის კომპოზიციები. ნორვეგიელი ავტორებიდან გავიხსენეთ ანე-კატერინე ვესტლის წიგნი „დედა, მამა, რვა ბავშვი და საბარგო მანქანა“. საზაფხულო საკითხავად კი იოანა შპირის „ჰაიდი“ შევარჩიეთ.

https://www.youtube.com/watch?v=x463zoWpiVI

https://www.youtube.com/watch?v=AnSiYCpzap4

გამოცდილებამ აჩვენა, რომ თამაშით სწავლება ბევრად ნაყოფიერია, რადგან მოსწავლეები ადვილად და ხალისით ასრულებენ მითითებებს. მხატვრულ ლიტერატურაზე მორგებული აქტივობებით კი შესაძლებელია ბავშვებმა არაერთი საჭირო უნარი განივითარონ, უკეთ გაიცნონ ოჯახის წევრები, შეისწავლონ უცხო სიტყვები და აღმოაჩინონ ახალი ავტორები. მარიამ წიკლაურის „ჩემი აფრიკელი ბებია“ სწორედ ასეთი წიგნია.

მეოთხე წელია, რაც  მასწავლებელი ვარ, ვასწავლი საგან  ’’მოქალაქეობას’’. მიწევს საბაზო და საშუალო საფეხურის მოსწავლეებთან ყოველდღიური ურთიერთობა. სწავლების პროცესი ერთნაირად არის დინამიკურიც, რთულიც, სახალისოც და საინტერესოც. რა თქმა უნდა, ხშირად ვფიქრობ:

• როგორ ვასწავლი?
• რას ვასწავლი?
• დღეს კარგი დღე იყო?
• რატომ იყო დღევანდელი გაკვეთილი ასეთი უშედეგო?
• რატომ გამოვიდა ეს გაკვეთილი ასეთი კარგი?

ნოემბერში ბათუმში გაიმართა პირველი „ედკემპ საქართველო“ . ეს არის ამერიკული ინიციატივა, რომელიც მიზნად ისახავს მასწავლებელთა შეხვედრასა და წარმატებული პრაქტიკის გაზიარებას. აღნიშნულ ფორუმზე ერთ-ერთი მომხსენებელი იყო გერმანელი პედაგოგი – დიტერ შვარცი. დიტერს 30-წლიანი პედაგოგიური სტაჟი აქვს და მან ისაუბრა მასწავლებლის შინაგანი რწმენის აუცილებლობის შესახებ. მისი მთავარი რჩევა იყო: „ყოველთვის იყავით საკუთარ თავში დარწმუნებულები, რომ ყველაფერი გამოგივათ და ყველაზე რთულ კლასშიც კი შეძლებთ ბალანსის მიღწევას. საკლასო ოთახის კარს მიღმა დატოვეთ ყველა ეჭვი ან უნდობლობა, რომელიც შეიძლება მოდიოდეს როგორც თქვენი სუბიექტური განწყობიდან, ისე მშობლებისგან ან სკოლის პერსონალისგან. ბავშვი უშეცდომოდ იმეორებს მასწავლებლის ქცევას, ის უბრალოდ გრძნობს თქვენს ხასიათს და ამის მიხედვით მოქმედებს.  იყავით ძლიერი, პრინციპული და სამართლიანი.

ერთი კვირის წინ, საკმაოდ რთულად სამართავ მეშვიდე კლასში, ავხსენი „ადრეული ქორწინება“. რა თქმა უნდა, ვისაუბრე  ადრეული ქორწინების მანკიერ პრაქტიკაზე საქართველოში და სტერეოტიპებზე, რომელიც არსებობს ქალის როლის შესახებ ჩვენს ქვეყანაში. მეგონა, რომ ბავშვებმა ყველაფერი კარგად გაიგეს და ესმით, როგორც ზოგადად, სტერეოტიპის, ისე  ქალთა მიმართ არსებული სტერეოტიპების მნიშვნელობა. თუმცა, ასე არ აღმოჩნდა. შემაჯამებელი ტესტური დავალების გასწორებისას მივხვდი, რომ კლასის 80%-ს არ აქვს ჯეროვნად გააზრებული, თუ რა არის ზოგადად სტერეოტიპი  და არც ქალის მიმართ არსებული სტერეოტიპები ესმით ზუსტად. ბუნებრივია, მომდევნო გაკვეთილი სრულად დავუთმე ამ თემის განხილვას. ვისაუბრე ქალთა უფლებების განვითარების ისტორიაზე, ჩვენს საზოგადოებაში  ქალის მიმართ არსებული მცდარი შეხედულებების მიზეზებზე და შედეგებზე. რა თქმა უნდა, თემამ ყველა დააინტერესა, აღმოჩნდა, რომ  ბებიების ან მშობლების თაობა ძირითადად ოჯახს 18 წლამდე ქმნიდა და ამას ადრე პრობლემად არავინ აღიქვამდა.

– მას, თქვენც სტერეოტიპულად აზროვნებთ – უცებ მომახალა მე-7 კლასელმა ელენემ.

– უი, მართლა, რატომ ფიქრობ ასე?  დავინტერესდი და ცოტა დავიბენი ..

– აი, რამდენჯერმე თქვით ტუჩის „ბალმზე“ საუბრისას ეს პროდუქცია კარგია – გოგოებო თქვენ გეცოდინებათო, ან მანქანის მოდელი რომ ახსენეთ, ეს ბიჭებს გეცოდინებათ-ო. არადა, ბიჭებიც ხომ იკეთებენ მაკიაჟს, უვლიან თავს და ჩვენც ხომ ვერკვევით მანქანებში.

დავფიქრდი და გამახსენდა, რომ ერთ-ერთ გაკვეთილზე, როცა ერთმანეთის ტუჩსაცხით ერთობოდნენ(მგონი, დროებით  ჩამოვართვი კიდეც) ვკითხე კიდეც მსგავსი რამ, მანქანის შემთხვევა  ვერ გავიხსენე, თუმცა დარწმუნებული ვარ, ელენემ სიმართლე მითხრა.

ამის შემდეგ ელენეს და კლასის გასაგონადაც ვთქვი, რომ არ არის გასაკვირი, თუ ეს ვთქვი, ვინაიდან  მეც ამ სტერეოტიპულად მოაზროვნე საზოგადოების ერთი რიგითი  წევრი ვარ,  ჩემი აზროვნება და მეტყველება დეტერმინირებულია გარკვეული სოციალური ნორმებით და შეხედულებებით. შეიძლება ასე ვთქვი, თუმცა, რეალურად მეც მშვენივრად ვერკვევი მანქანის მოდელებში და ისიც ნორმალურია, თუ ბიჭები თავს უვლიან – თქო.

ამ გაკვეთილის შემდეგ, კიდევ ერთხელ დავფიქრდი და გონებაში ამომიტივტივდა პედაგოგიურ მეცნიერებაში პოპულარული მსჯელობა,  მასწავლებლის, როგორც როლური მოდელის შესახებ, გამახსენდა დიტერის სიტყვებიც: თქვენ შეიძლება ათასი გაკვეთილით ვერ ასწავლოთ ის, რასაც ერთი მარტივი ქცევით დაინახავენ მოსწავლეები. ბავშვი ახდენს უფროსების საქციელის იდეალურ კოპირებას და ეს უფროსი ხანდახან შეიძლება მასწავლებელი აღმოჩნდეს.

მასწავლებლებმა ხშირად უნდა ვიფიქროთ ამაზე, ბევრ სხვა მოთხოვნასთან ერთად, ალბათ უნდა ვიცოდეთ, რომ მოსწავლეს ნამდვილად ვერ მოვატყუებთ. გულწრფელობა არის საუკეთესო გასაღები მოსწავლის გულამდე. და კიდევ, არ არის სირცხვილი თუ ვეტყვით, მართალია, არასწორად მოვიქეცი, ან, უი, მართლა, როგორი შეუსაბამო ფრაზა გითხარი, ან, ეს არ ვიცი, მოვძებნი და ხვალ გეტყვი.

შეცდომებს ყველა ვუშვებთ და ეს ნორმალურია.