საქართველოში სასკოლო ექსკურსიები, რომელიმე ისტორიული თუ ბუნების ძეგლის მონახულებასა და შემდეგ ბუნებაში სუფრის გაშლასთანაა დაკავშირებული. ასეთი გასვლები უმეტესწილად გაზაფხულის მიწურულსა და ზაფხულის დასაწყისშია ხოლმე აქტუალური. სამწუხაროდ, ფეხი ჯერ ვერ მოიკიდა ექსკურსიების ისეთმა ტიპმა, რომლებიც ქალაქის აღმოჩენას, მოსახლეობის ეთნიკური და კულტურული მრავალფეროვნების გაცნობას, კონკრეტული დასახლების ეკოლოგიური თუ სხვა სახის პრობლემების გააზრებას დაეთმობა.

უკვე ათი წელია, რაც ყოველდღიურად მიწევს მარნეულში ჩასვლა. ქალაქში იშვიათად მხვდებიან უცხოელი ტურისტები. საქართველოს სხვადასხვა რეგიონიდან ბოლნისი-დმანისისკენ მიმავალი საექსკურსიო ჯგუფები, მარნეულში მაღაზიაში შესასვლელად თუ გაჩერდებიან ხოლმე…

მარნეულის მუნიციპალიტეტი მულტიკულტურული გარემოს თვალსაჩინო მაგალითია. კოლეგა-მასწავლებლებს მუდმივად ვთავაზობ, რომ ექსკურსიაზე მოსწავლეები მარნეულში ჩამოიყვანონ. რატომ? რადგან აქ შეიძლება ნახონ და აღმოაჩინონ ის, რასაც სკოლაში თეორიულად სწავლობენ. კერძოდ:

• ეთნიკური და რელიგიური მრავალფეროვნება;
• ადამიანების ტოლერანტულ გარემოში თანაცხოვრების საუკეთესო მაგალითები;
• კულტურული მრავალფეროვნება და განსხვავებული ტრადიციების სიმრავლე;
• ენობრივ-ლინგვისტური მრავალფეროვნება და მდიდარი ფოლკლორი;
• მდიდარი სამზარეულო, ერთ სივრცეში რამდენიმე კულტურისთვის დამახასიათებელი კერძების დაგემოვნების საშუალება.

სკოლაში სხვადასხვა პროექტის ფარგლებში რამდენჯერმე ვუმასპინძლეთ თბილისელ და რუსთაველ მოსწავლეებს. აქტივობების დასრულების შემდეგ, ქალაქის დათვალიერებას დაუთმეს დრო. მახსოვს მათი გაოცება, როდესაც პრაქტიკაში გამოცადეს ენობრივი ბარიერი და მასთან დაკავშირებული სირთულეები. მით უმეტეს რუსთავიცა და თბილისიც მარნეულიდან ერთი საათის სავალშია. წარმოიდგინეთ, როგორი საინტერესო შეიძლება აღმოჩნდეს ხაშურელი, ზესტაფონელი თუ ფოთელი მოსწავლეებისთვის ექსკურსია მარნეულში?!

ახლა დეტალურად განვიხილოთ, რა შეიძლება ვნახოთ მარნეულში.

ფეხტური დავიწყოთ ქალაქის შესასვლელიდან, სადაც მთავარი მოედანია. ამ მოედანზე მარცხნივ პატარა სკვერია, სადაც შოთა რუსთაველისა და ნიზამი განჯელის ცნობილი ძეგლებია. ნიზამი თანამედროვე აზერბაიჯანის ქალაქ განჯაში დაიბადა და გაიზარდა. სწორედ აქედან მოდის მისი ფსევდონიმი. შოთა და ნიზამი ერთი ეპოქის გენიოსები იყვნენ. ექსკურსიამდე მოსწავლეებს შეგიძლიათ, მოასმენინოთ ლიტერატურული წახნაგების გადაცემა რუსთაველი და ნიზამი განჯელი.

ცნობილი მარნეულის ჩაის სახლიც იქვეა, რომელიც გასტრონომიულ და საგანმანათლებლო ნაწილად იყოფა. ჩაის სახლის საგანმანათლებლო განყოფილებაში გაეცნობით ხალიჩებსა და ქსოვის თავისებურებებს, მუსიკალურ ინსტრუმენტებს და სხვა. მეორე მხარეს რესტორანი და საჩაიეა. აქ შესაძლებელია ტრადიციული სამოვარ ჩაისა და მისაყოლებელი ნუგბარის დაგემოვნება (აუცილებლად ესტუმრეთ ურბანულ ჩაიხანებს).

მოედანზე მეორე მხარეს დგას დავით აღმაშენებლის სახელობის ტაძარი. აქ შეჩერების შემდეგ, შეგიძლიათ გზა განაგრძოთ წმინდა გიორგის ტაძრისკენ, რომელიც შემაღლებულ ადგილას დგას და მარნეულის პანორამული ხედის დანახვაა შესაძლებელი. მოსწავლეებს შეგიძლიათ, სთხოვოთ ამ წერტილიდან დააკვირდნენ ქალაქის ურბანიზაციის პროცესს, დაათვლევინოთ ახლად აშენებული თუ მშენებარე კორპუსების რაოდენობა და დასვათ კითხვები:

• რა იწვევს ქალაქის ზრდას?
• რის ხარჯზე იზრდება ქალაქი?

შემდეგი გაჩერება უკვე მარნეულის ბაზარია, რომელიც ადგილობრივების ყოფა-ცხოვრებაზე დაკვირვების კარგ საშუალებას იძლევა. გზად, ასევე, ნახავთ მაღალაშვილის ხიდსა და მარნეულის რკინიგზის სადგურს. აქვეა აგრარული და ხილ-ბოსტნის განყოფილება, ტანსაცმლის ფერადი სექციები, ტექნიკის მაღაზიები, ადგილი, სადაც მოისმენთ უამრავ ისტორიას ქართულ, აზერბაიჯანულ და სომხურ ენებზე. ამავე ბაზარშია ცნობილი საქაბაბეები და ჩაიხანები. აქ შესვენება და ადგილობრივებზე დაკვირვება საუკეთესო გადაწყვეტილება იქნება.

მარნეულის ბაზრის შემდეგ გზას ვაგრძელებთ ცენტრალურ რუსთაველის გამზირზე, სადაც საკონდიტრო ნაწარმის მოყვარულთათვის ნამდვილი სამოთხეა. ხელმისაწვდომ ფასად შეგიძლიათ, დააგემოვნოთ ფახლავა, შაქარბურა და სხვა ტკბილეული. მომდევნო გაჩერებაც რუსთაველის გამზირზეა, სადაც მდებარეობს მარნეულის საჯარო ბიბლიოთეკა, მუნიციპალიტეტის მერია და კულტურის ცენტრი. ამ სამეულის მონახულების შემდეგ გზას ვაგრძელებთ იმამ ჰუსეინის ლურჯი მეჩეთისკენ, რომელიც მარნეულის ფეხტურის ბოლო გაჩერება იქნება.

ინტერაქტიური რუკის სანახავად დააჭირეთ აქ.

ცალკე აღსანიშნავია მარნეულის ცხოველების ბაზარი, რომელიც თეთრიწყაროს გზაზე მდებარეობს. ბაზრობა იმართება კვირაში ორჯერ, სადაც თავს იყრიან მსხვილფეხა და წვრილფეხა ცხოველებით მოვაჭრეები მთელი საქართველოდან.

მარნეულის მუნიციპალიტეტი მდიდარია კულტურული ძეგლებით. ქალაქიდან 20 წუთის სავალზეა იმირის გადაჭრილი გორა, სადაც არქეოლოგიური გათხრებისას აღმოაჩინეს საქართველოში მევენახეობის 8000-წლიანი ისტორიის დამადასტურებელი არტეფაქტები. მუნიციპალიტეტში არსებული სხვა ღირსშესანიშნაობების გასაცნობად ეწვიეთ ვებგვერდს: https://marneuli.gov.ge/marneulis-shesaxeb/kultura

ციფრული ეპოქის ერთი მნიშვნელოვანი მახასიათებელი გახლავთ საზღვრების მოშლა, საზღვრების დარღვევა, დაკარგვა. ეს თვისება ზოგადად ეპოქის მახასიათებელიცაა. ციფრულ საზოგადოებაში წაშლილია გეოგრაფიული საზღვრები, საზღვრები იშლება ვირტუალურსა და რეალურს შორისაც, მეცნიერებასა და ხელოვნებას შორის, ლიტერატურის შიგნით ლიტერატურულ ჟანრებს შორის და ასე შემდეგ.

სამყაროს სურათი ხდება რიზომატული, ქსელური. მოშლილია ვერტიკალური პარადიგმა ან პირამიდული დაქვემდებარება. ყველაფერი გაშლილი და განტოტვილია და ყველაფერი ყველაფერთან კავშირშია, ამავე დროს.

ციფრულ ეპოქაში ლიტერატურაც ახალი გამოწვევების წინაშე დადგა. ტექსტებმა გადაინაცვლა ციფრულ პლატფორმებზე და ელექტრონულ მოწყობილობებში. დამკვიდრდა ახალი ტერმინი: ციფრული ლიტერატურა.

ტრადიციული ბეჭდური ლიტერატურისგან განსხვავებით, ციფრული ლიტერატურა იყენებს კომპიუტერების, სმარტფონების, პლანშეტებისა და ინტერნეტის ინტერაქციულ და მულტიმედიურ შესაძლებლობებს. ის მოიცავს შემოქმედებითი ფორმების, სტილებისა და ჟანრების ფართო სპექტრს, რაც ხშირად სცილდება ლიტერატურის საზღვრებს. ციფრული ლიტერატურა გადმოიცემა სხვადასხვა ჯანრითა და ფორმით. აი, ზოგიერთი მათგანი:

მულტიმედია ნარატივი

ციფრული ლიტერატურა ხშირად აერთიანებს მულტიმედიურ ელემენტებს, კომუნიკაციის განსხვავებულ რეჟიმებს, როგორებიცაა: ტექსტი, სურათები, აუდიო, ვიდეო და ინტერაქციული ფუნქციები. ამგვარი თხრობა შეიძლება, შეიცავდეს ჰიპერტექსტს, ანიმაციებს, აუდიო-ვიზუალურ პოეზიას და სხვა. ასეთი ელემენტებით შექმნილი ამბავი აძლიერებს კითხვის სურვილს, რადგან გადმოიცემა კრეატიულად.

მულტიმედია ნარატივის საუკეთესო ნიმუშია “Inanimate Alice” by Kate Pullinger and Chris Joseph[1]: „უსიცოცხლო ალისა“ არის ინტერაქციული ციფრული რომანი, რომელიც მიჰყვება ალისას ცხოვრებას. გოგონა მიისწრაფვის, იყოს თამაშის დეველოპერი. სიუჟეტი ვითარდება ეპიზოდების სერიებში, რომლებიც აერთიანებს ტექსტს, სურათებს, ანიმაციებსა და ხმას, რათა მკითხველი შევიდეს ალისას სამყაროში.

ამ ჟანრის საინტერესო ტექსტია “The Silent History” – by Eli Horowitz, Matthew Derby, and Russell Quinn[2]: „მდუმარე ისტორია“ არის ერთობლივი მულტიმედიური რომანი, რომელიც მოგვითხრობს იმ ბავშვების შესახებ, რომლებიც მეტყველების უნარის გარეშე იბადებიან. ეს ამბავი აწუხებთ: მშობლებს, ექიმებს, ექთნებს, მასწავლებლებს… ყველას, გარდა ამ ბავშვებისა. რომანი აერთიანებს ტექსტს, აუდიოჩანაწერებს და მდებარეობაზე დაფუძნებულ თხრობას, რაც მკითხველს საშუალებას აძლევს, ჩაერთოს თხრობაში მობილური აპლიკაციის საშუალებით.

კიდევ ერთი ამ ჟანრის ტექსტია „The Carp and the Seagull“ – Evan Boehm[3]: „კობრი და თოლია“ არის ინტერნეტზე დაფუძნებული ინტერაქციული თხრობა, რომელიც აერთიანებს 3D ანიმაციას, ხმას და ინტერაქციულ თხრობას. ის მოგვითხრობს იაპონელი მეთევზის შეხვედრაზე ზებუნებრივ მოვლენასთან და მეთევზის არჩევანის შედეგებზე.

ჰიპერტექსტური მხატვრული ლიტერატურა

ჰიპერტექსტური მხატვრული ლიტერატურა არის ციფრული ლიტერატურის ჟანრი, რომელიც ეფუძნება არაწრფივ ნარატივებს. მკითხველებს შეუძლიათ, აირჩიონ საკუთარი გზები სიუჟეტის მეშვეობით ჰიპერბმულებზე დაწკაპუნებით. არჩევანის გაკეთებით იცვლება შედეგები. ეს გახლავთ ინტერაქციული თხრობის ფორმა.

ამ ჟანრის ერთ-ერთი პოპულარული ნარატივია Michael Joyce – „Afternoon, a Story“: „შუადღე, ისტორია“ – ჰიპერტექსტური მხატვრული ლიტერატურის ერთ-ერთი პოპულარული ნამუშევარია. იგი მოგვითხრობს მამაკაცზე, რომელსაც ჰქვია პიტერი, მის ცხოვრებაზე, მოგონებებზე, ურთიერთობებზე. სიუჟეტი არაწრფივია, რაც მკითხველს საშუალებას აძლევს, შეისწავლოს პიტერის გამოცდილება სხვადასხვა ურთიერთდაკავშირებული ფრაგმენტის მეშვეობით. ნაწარმოების მთავარი თემებია: მეხსიერება, იდენტობა და დრო.

კიდევ ერთი საინტერესო ნაწარმოებია Stuart Moulthrop, “Victory Garden”: „გამარჯვების ბაღი“ არის ჰიპერტექსტური ნარატივი, რომელიც ვითარდება დისტოპიურ მომავალში, სადაც ეკოლოგიურმა კატასტროფამ ახალი მსოფლიო წესრიგი მოიტანა. სიუჟეტი მიჰყვება მრავალი პერსონაჟის გამოცდილებას, რომლებიც მოძრაობენ ამ სამყაროში და აწყდებიან სხვადასხვა გამოწვევას. მკითხველს შეუძლია, აირჩიოს პერსონაჟის რომელიმე პერსპექტივა, მიჰყვეს და გამოიკვლიოს თხრობის სხვადასხვა ასპექტი.

ციფრული ლიტერატურის სხვა ჟანრებია:

ინტერაქციული მხატვრული ლიტერატურა: ინტერაქციული მხატვრული ლიტერატურა (IF) მოიცავს ტექსტზე დაფუძნებულ ვიდეოთამაშებსა და ინტერაქციულ ნარატივებს. მკითხველები ხდებიან მოთხრობის აქტიური მონაწილეები, იღებენ არჩევანს, რომელიც განსაზღვრავს სიუჟეტსა და პერსონაჟების ბედს. IF მოიცავს პოპულარულ პლატფორმებს Twine-ს და Inform-ს.

Net Art და E-Lit: Net art არის ციფრული ხელოვნების ფორმა, რომელიც ხშირად აერთიანებს ტექსტსა და ინტერაქციულობას. ელექტრონული ლიტერატურა (e-lit) აერთიანებს ლიტერატურასა და ციფრულ ხელოვნებას, რათა შეიქმნას ინოვაციური და კრეატიული ნამუშევრები.

გენერაციული ლიტერატურა: გენერაციული ლიტერატურა იქმნება ალგორითმებით ან კომპიუტერული პროგრამებით. ის შეიძლება მოიცავდეს ტექსტს, რომელიც წარმოიქმნება პროცედურულად, ხშირად არაპროგნოზირებადი შედეგებით.

ზოგიერთი დაგენერირებული ტექსტი დროთა განმავლობაში ვითარდება, გენერაციული პროცესი მუდმივად განმეორებადი და განახლებადია. ამან შეიძლება შექმნას დინამიკური და მუდმივად ცვალებადი ლიტერატურული გამოცდილება.

გენერაციული ლიტერატურის მაგალითები:

“Taroko Gorge” by Nick Montfort: „ტაროკოს ხეობა“ გენერაციული პოეზიის ცნობილი ნიმუშია. ლექსი გენერირებულია მარტივი პროგრამით, რომელიც აერთიანებს ტექსტის სტრიქონებს იუ ჯიანის ლექსიდან „ტაროკოს ხეობა“. პროგრამა ყოველი შესრულებით ქმნის ლექსის მუდმივად განვითარებად ვარიაციებს.

ციფრული ლიტერატურა არის დინამიკური და განვითარებადი სფერო, რომელიც აგრძელებს ექსპერიმენტებს ახალი ფორმებით, ტექნოლოგიებითა და იდეებით და რომლის მთავარი იდეა ინტერაქციულობა და ქსელურობაა. ასეთი მოცემულობა კი სრულიად ახლებურად განსაზღვრავს ავტორისა და მკითხველის სტატუსს, რომელზეც შემდეგ წერილში გესაუბრებით.

[1] იხ. ნიმუში აქ: https://elo.conifer.rhizome.org/_embed_noborder/elo/inanimate-alice-episode-1/20190717174432$br:chrome:76/https://www.inanimatealice.com/episode1/

[2] https://www.thesilenthistory.com/

[3] https://thecarpandtheseagull.co.uk/#

მსოფლიო განათლების ერთ-ერთი მთავარი ტენდენცია არის STEAM ტექნოლოგიის განვითარება, რომელიც აღვივებს მოსწავლეებში მეცნიერებისადმი ინტერესს; ტექნოლოგიების, განათლების, არასტანდარტული გადაწყვეტილებების მიღების უნარს; ამაღლებს კულტურასა და ხელს უწყობს შემოქმედებითი აზროვნების ჩამოყალიბებას.

მოსწავლეების უნივერსალური უნარების ჩამოყალიბება ქვეყნის განათლების სისტემის პრიორიტეტული ამოცანაა. STEAM განათლების, როგორც მეცნიერებისა და ტექნოლოგიების დანერგვა, მათემატიკური ელემენტების საფუძველზე ინჟინერიისა და ხელოვნების ინტერპრეტაციით, საგანმანათლებლო პროცესის საფუძველს წარმოადგენს.

STEAM განათლების მიზანია – მოსწავლეებმა შეიმეცნონ მათ გარშემო არსებული სამყარო, გამოავლინონ საკუთარი ნიჭი, რათა გახდნენ თვითრეალიზებული პიროვნებები; მზად იყვნენ, გადალახონ თანამედროვე გამოწვევები და გახდნენ განსხვავებულად მოაზროვნე საზოგადოების ლიდერები.

სამეცნიერო და ტექნიკური ცოდნის გამოყენება რეალურ ცხოვრებაში, „განსხვავებული აზროვნების“ განვითარება, აქტიური კომუნიკაცია და გუნდური მუშაობა ხელს უწყობს მოსწავლის ინოვაციური აზროვნების ჩამოყალიბებას, 21-ე საუკუნის უნარების განვითარებას.

STEAM განათლების უპირატესობები:

– ინტეგრირებული სწავლება თემის მიხედვით და არა საგნის მიხედვით.

– სამეცნიერო და ტექნიკური ცოდნის გამოყენება რეალურ ცხოვრებაში.

– კრიტიკული აზროვნების და პრობლემის გადაჭრის უნარების განვითარება.

– თავდაჯერებულობის ჩამოყალიბება.

– აქტიური კომუნიკაცია და გუნდური მუშაობა.

– ტექნიკური დისციპლინების მიმართ ინტერესის განვითარება.

– შემოქმედებითი და ინოვაციური მიდგომები პროექტებისადმი.

– მოსწავლეების მომზადება ცხოვრების ტექნოლოგიური სიახლეებისთვის.

STEAM მიდგომის მთავარი იდეა:            

 პრაქტიკა ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც თეორიული ცოდნა.

STEAM მიდგომა მნიშვნელოვნად განსხვავდება ტრადიციულისგან:

• მოსწავლეები უფრო მეტ დროს უთმობენ თვითმომზადებას, სწავლობენ პრობლემების პოვნასა და დამოუკიდებლად გადაჭრას.
• ბავშვები ერთმანეთს უზიარებენ თავიანთ წარმატებულ და წარუმატებელ სწავლის გამოცდილებას, ერთად მუშაობენ პროექტებზე.
• კლასელები ეხმარებიან და მხარს უჭერენ ერთმანეთს სასწავლო პრობლემების გადაჭრით ახალი უნარებისა და ცოდნის დახმარებით.

STEAM განათლება მოიცავს შერეულ გარემოს, რომელშიც მოსწავლეები იწყებენ იმის გაგებას, თუ როგორ შეიძლება გამოიყენონ სამეცნიერო მეთოდები პრაქტიკაში. ამ პროგრამის ფარგლებში მოსწავლეები, გარდა მათემატიკისა და ფიზიკისა, სწავლობენ რობოტიკას, რომელზედაც ისინი აპროგრამებენ და ქმნიან საკუთარ რობოტებს. მუსიკის მასწავლებლებს შეუძლიათ, განსაზღვრონ მუსიკა, შექმნან საკუთარი თამაში საყვარელი ნაწარმოებების მოსმენის დროს.

შემოქმედების განვითარებისკენ მიმავალი უნარები ვერ ჩამოყალიბდება მუსიკალური განათლების მყარი საფუძვლის გარეშე. მუსიკალური განათლების საფუძველი მოიცავს მუსიკალური გამოხატვის საშუალებებს.

1. ინტონაცია გადმოსცემს მუსიკალურ მდგომარეობას, მუსიკალური ნაწარმოების განწყობას.
2. ტემბრი – ხმის შეფერილობას.
3. კილო – ბგერების მოწესრიგებული თანაფარდობა სიმაღლეში (მაჟორი და მინორი).
4. ტემპი – მუსიკის შესრულების სიჩქარე.
5. რიტმი – ერთნაირი და განსხვავებული ხანგრძლივობის ბგერათა თანმიმდევრობა.

STEAM არის ინოვაციური მიდგომა, რომელიც აერთიანებს პროფესიული უნარების განვითარებას მეცნიერებისა და ხელოვნების სინთეზის გზით:

ადამიანის ხმა ჩვენი პიროვნების განუყოფელი ნაწილია. მას აქვს უზარმაზარი გავლენა ჩვენს თვითშეფასებაზე, ადამიანებთან ურთიერთობაზე და მთლიანად სამყაროსთან ურთიერთობაზე. ადამიანის ხმა განსაკუთრებულ როლს ასრულებს.

მიზანი: გარკვევა, შესაძლებელია თუ არა საკუთარი ხმის დანახვა და რა საოცარი თვისებები აქვს ადამიანის ხმას.

დავალება:

• შეაგროვონ რაც შეიძლება მეტი ინფორმაცია თემაზე;
• ჩაატარონ გამოკითხვა სკოლის მოსწავლეებს შორის და გაარკვიონ, რა გავლენას ახდენს ხმა ადამიანზე.

ჰიპოთეზა: სპეციალური აღჭურვილობის დახმარებით შეძლებენ საკუთარი ხმის დანახვას.

იმისათვის, რომ გაიგონ მოსწავლეებმა ხმის უნიკალურობა, შესაძლებელია მოწყობილობის შექმნა, რომლითაც შეძლებენ საკუთარი ხმის დანახვას. ეს მოწყობილობა არის ხმის ჩამწერი.

მოწყობილობის შესაქმნელად საჭირო მასალები: სანთელი, მინა, ასანთი, თუნუქის ქილა, ქაღალდი, ჭიქა, წებო, მაკრატელი, მავთული.

ეტაპი 1

ავიღოთ ჭიქა და სანთელი. ავანთოთ სანთელი და ცეცხლზე მინა მოვატაროთ, დროთა განმავლობაში მინა ჭვარტლით გაშავდება.

ეტაპი 2

ქილიდან გამოვჭრათ ვიწრო ზოლი ნემსის სახით ბასრი ბოლოთი.

ეტაპი 3

ჭიქის ძირის შუა ნაწილზე წავუსვათ წებო და დავამაგროთ თუნუქის ზოლები.

ეტაპი 4

შემდეგ ჭიქის კედლებზე გავაკეთოთ ორი ნახვრეტი და ჩავსვეს მავთული „П “ ფორმით.

ეტაპი 5

დავდოთ მინა მაგიდაზე ისე, რომ შებოლილი მხარე იყოს ზევით. დავაყენეთ მოწყობილობა ისე, რომ ნემსი შუშის წვერს შეეხოს.

ეტაპი 6            

მოსწავლე N1

მოსწავლე N2

შედეგი:

მოსწავლეებმა შუშის ზოლი შუქისკენ შეატრიალეს და დაინახეს მახვილი თუნუქის ნაწილის მიერ შებოლილ მინაზე გამჭვირვალე ხაზი ნაკაწრი.

დასკვნა:

ადამიანის ხმა შედგება ტალღებისგან. ხმის ვიბრაცია ხელს უწყობს რხევას. მიღებული ნახატების მიხედვით, ნათლად ვხედავთ, რომ თითოეულ ადამიანს აქვს საკუთარი უნიკალური ხმის ნიმუში.

განხორციელებული პროექტის შედეგად დადგინდა, რომ ხმა გავლენის უნიკალური ინსტრუმენტია.

STEAM ტექნოლოგიებში მუსიკა გამოიყენება, როგორც პროექტის აქტივობის ელემენტი.

STEAM-ის გამოყენება – ტექნოლოგია ხელს უწყობს ბავშვის-მოსწავლის მუსიკალური და შემოქმედებითი შესაძლებლობების გამოვლენასა და განვითარებას. მუსიკალური განათლება შერწყმულია ახალ შესაძლებლობებთან. შემოქმედებითი სამუშაოს შესრულება ზრდის ბავშვების სწავლის მოტივაციას, ასტიმულირებს ინტერესს. ადამიანს აქვს საკუთარი უნიკალური ხმის ნიმუში. ადამიანის ხმა არ არის მხოლოდ ინფორმაციის გადაცემის საშუალება.

STEAM ტექნოლოგია, რომელიც დაფუძნებულია თამაშის სხვადასხვა ტექნიკის გამოყენებაზე, გავლენას ახდენს ლოგიკური და შემოქმედებითი აზროვნების განვითარებაზე.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0
2. https://mastsavlebeli.ge/?p=35598
3. https://school-science.ru/6/1/36576
4. Andreotti, E., and Frans, R. (2019)., “The connection between physics, engineering and music asan example of STEAM education” in Physics Education, 54 (4), 6.
5. Gregorio, J., Rosen, D., Batula, A. (2015). “Introduction to STEAM through music technology
   (Evaluation),” in 122nd ASEE Annual Conference and Convention, paper ID# 13537E, 2.
6. Guyotte, K. W., Sochacka, N. W., Costantino, T. E., Walther, J., & Kellam, N. (2014). “STEAMas social practice: Cultivating creativity in transdisciplinary spaces” in Art Education, 67 (6), 12–19.
7. Johnson, C., Hawley, S. (2017). “Online music learning: informal, formal, and STEAM contexts”in International Journal on Innovations in Online Education, 1(2)

ყოველდღიურობა და ტექნიკური პროგრესი მასწავლებლებს ახალი გამოწვევების წინაშე გვაყენებს. დღესდღეობით ტექნოლოგია ჩვენი ცხოვრების ცენტრი და განუყოფელი ნაწილია, რამდენადაც განსაზღვრავს და აყალიბებს პიროვნული თუ ორგანიზაციული განვითარების სხვადასხვა ასპექტებს. ამიტომაა, რომ სასწავლო წლის უკეთესი დასაწყისისთვის უცხოელი კოლეგები უფრო მაღალი ტექნოლოგიური მოლოდინებით განგვაწყობენ.

რთული სამყაროს უკეთესი მომავლის შექმნის მიზნით, ბუნებრივი ენების დამუშავების კომპლექსური მანქანური მოდელების (როგორიცაა ChatGPT) და ხელოვნური ინტელექტის  სხვა წარმომშობი სისტემების შესახებ წამყვანი ტექნოლოგიების პროფესორი, ენდრიუ მეინარდი გვთავაზობს თხუთმეტ შეკითხვას, რომლებიც, მისი აზრით,  ყველა პედაგოგს უნდა დაესვას.

ავტორის თქმით, ახალი სასწავლო წლის დაწყებისთანავე კლასში გენერაციული ხელოვნური ინტელექტი — AI, იქნება თამაშის შემცვლელი იმის მიუხედავად,  მოგვწონს თუ არა ეს ჩვენ. და სწავლების სამზადისის პროცესში მასწავლებლები ტექნოლოგიური ინფორმირებულობით მზად უნდა იყვნენ.

ბევრმა მასწავლებელმა არ იცის, რა არის გენერაციული ხელოვნური ინტელექტი, როგორ იყენებენ მას მოსწავლეები და, შესაბამისად,  როგორ უნდა გადახედონ და გადააკეთონ სასწავლო გეგმები ამის საპასუხოდ, როგორია მათი ინსტიტუციური პოლიტიკა, როგორი უნდა იყოს მათი კლასის პოლიტიკა და რა უნდა გააკეთონ, როდესაც ბევრი მოსწავლე იწყებს მის გამოყენებას „კრეატიული“ გზებით.

გასაკვირი არ არის, რომ ბევრი სკოლა მუშაობდა რესურსების შემუშავებაზე  გენერაციული AI-ის გარშემო და საკლასო ოთახებში უამრავი ინფორმაციაც გაჩნდა ისეთი შესაძლებლობების შესახებ, როგორიცაა ChatGPT.

ავტორი მიიჩნევს, რომ მასწავლებლებსა თუ პროფესორებს მომავალი სემესტრის დაგეგმვის გზაზე გენერაციული AI-ს შესახებ მოთელვისთვის რამდენიმე კოლეგის დახმარებით შედგენილი თხუთმეტი საწყისი კითხვა უნდა დაესვას. ეს კითხვებია:

1. სად შემიძლია ვიპოვო ძირითადი ინფორმაცია იმის შესახებ, თუ რა არის ChatGPT და გენერაციული ხელოვნური ინტელექტი (AI) და როგორ იმოქმედებს ისინი ჩემს სწავლებაზე?
2. როგორ შემიძლია გავარკვიო და მივიღო ინფორმაცია იმის შესახებ, თუ რას აკეთებს ჩემი სკოლა/კათედრა/კოლეჯი/უნივერსიტეტი/დაწესებულება განათლებაში გენერაციული ხელოვნური ინტელექტის გავლენისა და შესაძლებლობების საპასუხოდ?
3. რა უნდა შევიტანო ჩემს სილაბუსში და რა ცოდნა უნდა მივაწოდო ჩემს სტუდენტებს ჩემს კლასში გენერაციული AI-ს გამოყენების შესახებ?

4. რამდენად კარგი იქნება, თუ არ გამოვიყენებ გენერაციულ AI-ს ჩემს კლასში და არ მივცემ უფლებას ჩემს სტუდენტებს გამოიყენონ იგი?
5. მაქვს თუ არა ინტელექტუალური და აკადემიური თავისუფლება, ავსახო გენერაციული AI-ის გამოყენების მისაღები დონე ჩემს კურსში?
6. როგორ უნდა მოვემზადო სწავლებისთვის ისეთ გარემოში, სადაც ჩემი სტუდენტების უმეტესობა იყენებს გენერაციულ AI-ს?
7. რა უნდა გავაკეთო, თუ ვფიქრობ, რომ სტუდენტები გამოიყენებენ გენერაციულ AI-ს დავალებების შესასრულებლად, რაც, მიმაჩნია, რომ პლაგიატორობაა?
8. უნდა გამოვიყენო თუ არა ხელოვნური ინტელექტის დეტექტორები ჩემი მოსწავლის დავალებებზე? ამგვარ შემთხვევებში რა უნდა გავაკეთო, თუ დადებითი შედეგი მივიღე?
9. მისაღებია თუ არა სტუდენტებისთვის გენერაციული ხელოვნური ინტელექტის გამოყენება კლასში? თუ ასეა, რას უნდა მოველოდე ან რა უნდა შევზღუდო?
10. რამდენად კარგია ChatGPT-ის გამოყენება მოსწავლეებისთვის უკუკავშირის ან თუნდაც შეფასების კრიტერიუმების მიწოდების მიზნით?
11. წერის ოსტატობის დემონსტრირებაზე ორიენტირებულ კლასებში რა ძალისხმევას უნდა მივმართო?
12. როგორ შემიძლია მოვარგო და შევცვალო ჩემი დავალებები მოსწავლეთა საჭიროებისამებრ, ისე, რომ მათ მიაღწიონ სასურველ შედეგებს?
13. როგორ შემიძლია ჩემს კლასში გენერაციული ხელოვნური ინტელექტის ეფექტური გამოყენება?
14. როგორ შემიძლია სწავლების გადააზრება მზარდი მოთხოვნის გათვალისწინებით, უფრო მძლავრ წარმომშობ ხელოვნური ინტელექტზე?
15. როგორ დავეხმარო ჩემს მოსწავლეებს ხელოვნური ინტელექტის წიგნიერების დონეების განვითარებისთვის მეტი წარმატების მისაღწევად?

სტატიის ავტორის აზრით, პასუხები ყველა ამ შეკითხვაზე ნამდვილად უნდა იყოს ინსტრუქტორების, მათი სკოლებისა თუ კოლეჯების პასუხისმგებლობა კვლევის, განხილვისა და შეთანხმების შესახებ.

მნიშვნელოვანია, რომ ეს და სხვა შეკითხვები დაისვას და მათზე მკაფიო და კონკრეტული პასუხები გაიცეს შესაბამისი ორგანიზაციების მიერ. ამის გარეშე სასწავლო პროცესი ბუნდოვნად წარიმართება. კლასში გენერაციული ხელოვნური ინტელექტის გამოყენების შესახებ სიცხადის გარეშე, მოსწავლეებს გაუჭირდებათ, რადგან ისინი ცდილობენ იმის გარკვევას, თუ, რისი გაკეთებაც შეუძლიათ  ან რა არ შეუძლიათ.

კარგი ამბავი ის არის, რომ ახლა კითხვების დასმით ჯერ კიდევ არის შესაძლებლობა, მოვემზადოთ მომავალი გენერაციული AI ტალღისთვის.

ჩარლზ დიკენსის „ინგლისის საყმაწვილო ისტორიის“ კითხვა დავიწყე თუ არა, ცამეტი წლის იმ გოგოდ ვიქეცი, რომლის ყველაზე საყვარელი სასკოლო საგანიც ისტორია იყო. გაკვეთილამდე დარჩენილ დღეებსა და საათებს ვითვლიდი ხოლმე, და სულაც არ ვიქნებოდი წინააღმდეგი, რომ სხვა საგნები გაეუქმებინათ და ორშაბათიდან შაბათამდე მხოლოდ ისტორია მესწავლა. რა თქმა უნდა, მთავარი მიზეზი ის იყო, რომ კარგზე კარგი მასწავლებელი მყავდა, რომელსაც კითხვა ძალიან უყვარდა, დიდი მწერლების წიგნები ჰქონდა წაკითხული და ახერეხებდა, რომ მათი გმირები თვალნათლივ დაგვენახა. ამბები ერთმანეთში ირეოდა, ისტორიკოსების მონათხრობს ავტორების გამონაგონი ავსებდა, დაუვიწყარს ხდიდა.

წიგნი, რომელიც სამუშაო მაგიდაზე მიდევს, ჩემი მასწავლებლისთვის ნამდვილი განძი იქნებოდა. ვკითხულობ და გული მწყდება, რომ ვერ წაიკითხავს, ვერ მონუსხავს მოსწავლეებს საყვარელი მწერლის ფრაზებით, წარსულის თავზარდამცემი სახე-ხატებით, სიძველეების სილამაზით.

რა თქმა უნდა, ინგლისის ეს თავგადასავალი ყველასთვისაა და არა მხოლოდ ყმაწვილებისთვის. დროდადრო ისეთ დამზაფვრელ სიტყვებს ვაწყდები, ყოყმანსაც კი ვიწყებ – გაუძლებს კი ოცდამეერთე საუკუნის მოზარდის თვალი ამდენ სისასტიკეს, საუკუნეების სიბნელეში გაფურჩქნილ ამდენ ბოროტ ყვავილს? არადა, ასეთი იყო დასაწყისი, ასე იქმნებოდა და შენდებოდა, იცვლებოდა, იზრდებოდა და ლამაზდებოდა სამყაროს ის ნაწილი, რომელიც შევიყვარეთ.

მეფე ჰარდიკანიუტი ბრძანებს, ჰაროლდ კურდღლისფეხა საფლავიდან ამოთხარონ, თავი მოკვეთონ და მდინარეში გადააგდონ. სხვა ისტორიაში ლოცვანს წმინდანების ძვლებით სავსე კასრზე დადებენ და მეფეს ასე დააფიცებენ. ტომას ა. ბეკეტი „ჯვალოს ჭუჭყიან და მკბენარებიან სამოსს“ ჩაიცვამს, რადგან ეს დიდ სათნოებად მოეჩვენება. ჯონ უმიწაწყლოზე კი ვკითხულობთ: საკუთარი ხელით მხეცურად წვავდა იმავე სახლს, სადაც ღამე გაეთიაო. ერთ დღეს კი – დამსახურებისამებრ – მას ბერები მსხალს, ატამს, ახალ სიდრსა და საწამლავს მიართმევენ.

დიდი ბრძოლებია, უმოწყალო სისხლისღვრა. ყველაფერს ელოდები, რადგან უკვე შეგიქმნია წარმოდგენა ეპოქაზე, მაგრამ მაინც შეიძლება გადააწყდე რაღაც ისეთს, რაც საკვირველიცაა და ძნელად სარწმუნოც. გადმოცემებს ხომ უცნაურიც აღარ ეთქმის: „მოხუცმა მეფემ, როგორც ამბობენ, დააფიცა თავისი უმაქნისი შვილი, რომ არ დამარხავდა მის ძვლებს, არამედ გაწმენდდა და გაასუფთავებდა, ჭურჭელში მოათავსებდა და ინგლისის არმიას გაუძღვებოდა წინ, ვიდრე სკოტლენდი საბოლოოდ დამორჩილდებოდა“.

საუკუნიდან საუკუნეში მოგზაურობ, მწერლის ნაჩვენებ გეზს მიჰყვები და გიხარია, რომ ადამიანმა ყველა ამ განსაცდელს გაუძლო, თავს დატეხილი ეპიდემიების, ომების, წარმოუდგენელი საშინელებების მიუხედავად, სიცოცხლის სურვილი შეინარჩუნა. გიხარია, რომ რვა წლის გოგონას ხუთი წლის ბიჭუნაზე აღარ აქორწინებენ, რომ შავ ჭირს ნახევარი ქვეყნის გაწყვეტა აღარ შეუძლია, რომ წინადადება – „გზად ყველა პატარა ქალაქი გადაწვა, ჩვეულებისამებრ, ვიდრე პარიზამდე მივიდოდა“ – წარსულის საკუთრებაა და ვეღარასდროს შეიძენს ახალ შინაარსს.

მაგრამ ადამიანის სიბრიყვე, სიხარბე, სისასტიკე დღესაც რომ პოულობს ნოყიერ ნიადაგს და ომებში ისევ კვდებიან, ისევ სახიჩრდებიან?

ამ წიგნის ავტორს ნამდვილად ვერ დავწამებთ პესიმიზმის ზღვაში მკითხველის ჩახრჩობის მცდელობას. პირიქით, ხშირად გვახალისებს, სიცილის გუნებაზე გვაყენებს.

ჰენრი მეშვიდის ამბავი: „დედოფალი გარდაიცვალა. მეფემ იდარდა და როცა გამოერკვა, მისმა გონებამ ფულის ძიება დაიწყო სანუგეშოდ, და ფიქრობდა, შეერთო ნეაპოლის ქვრივი დედოფალი, ვინც ძალზე მდიდარი გახლდათ, მაგრამ როცა გაირკვა, რომ მის ფულს ვერ დაეუფლებოდა, ხელი აიღო განზრახვაზე. დიდად კი არ სურდა, მაგრამ მალე ხელი სთხოვა სავოის ქვრივ ჰერცოგონიას, ცოტა ხნის მერე – უკვე კასტილიის მეფის ქვრივს, რომელიც შეშლილი გახლდათ. მაგრამ ფულზე ვერ მორიგდნენ და ეს მცდელობაც ჩაიშალა“.

ჰენრი მერვე კი ერთ-ერთ ქორწინებას იმით აღნიშნავს, რომ რამდენიმე პროტესტანტ პატიმარს წვავს „პაპის დოქტრინების უარყოფისთვის“ და რამდენიმე კათოლიკე პატიმარსაც – „მისი უზენაესობის უღიარებლობისთვის“.

ასეთი ამბები მოდის ინგლისიდან, საუკუნეთა საშიში და მიმზიდველი სიღრმიდან.

 „ხან იფიქრებდა, უდედოდ

გაზრდა ვინა თქვა შვილისა…“

                                                                                                                             ხალხური

 არც თინათინს, არც ავთანდილს, არც ტარიელს…  როსანსა და როდიასაც კი დედები არა ჰყავთ.

სად არიან დედები?

ერთადერთს, ნესტან-დარეჯანს ჰყავს დედა, რომლის ყოფნაც ლამის არყოფნაზე უარესია – თავის ქალიშვილს არც ზრდის, არც თანაუგრძნობს, არც იმის ღირსად მიიჩნევს, რომ ხვარაზმშას ძეზე გათხოვების გადაწყვეტილება არა თუ შეუთანხმოს, წინასწარ მაინც შეატყობინოს.

საინტერესოა, დასწყდებოდა თუ არა გული ინდოეთის დედოფალს, თავისი ქალიშვილის მიერ ვიღაც უცხო ქალისათვის მიწერილი წერილი რომ ენახა, რომელიც ასე იწყებოდა: „აჰა, ხათუნო, დედისა მჯობო დედაო!“

ფატმან-ხათუნმა კი მართლაც შეძლო ნესტან-დარეჯანის დედობა: გადარჩენაც, პატრონობაც, თანაგრძნობაც, გაფრთხილებაც, მისი სურვილების პატივისცემაც, განძის უშურველად მიცემაც, მისთვის თავგანწირვაც და ბევრი, ბევრი ისეთი რამ, რაც დედისა და გამზრდელი მამიდისაგან აკლდა, რაც უსიყვარულო ინდოეთში მთელი ცხოვრება ენატრებოდა. უცხო ქვეყანაში პირველივე შემხვედრი უცხო ქალისაგან ისეთი  დედობრივი სითბო და მზრუნველობა იგრძნო ნესტანმა, რომ მთელი გულწრფელობით უთხრა: „შენ ჩემთვის, დედაო, ხარ უმჯობესი დედისა…“

საინტერესოა, რატომ გადაწყვიტა რუსთაველმა, რომ  ფატმანი ყოფილიყო იდეალური დედისა და დედობილის სახე. ის ხომ არც იდეალური ქალია, არც იდეალური ცოლი, არც იდეალური საყვარელი…

როგორც ჩანს, შვილები ფატმან-ხათუნის სუსტი წერტილია.  როცა უარყოფილი საყვარელი დაემუქრა: „ვარ შენთა შვილთა შენითა კბილითა დამაჭმეველად…“, მისი სიტყვები ზუსტად მიზანს მოხვდა. თავზარდაცემული ფატმანი პანიკაში ჩავარდა და მოთქმა დაიწყო: „მოვკალ, ჰაი, ქმარი, ამოვწყვიდენ წვრილნი შვილნი…“; შეცბუნებულ ავთანდილსაც ასე შესტირა: „დავხოცენ შვილნი ხელითა, მით ვარ აღარას ლხენითა…“.

არსად ჩანს, რომ ფატმანი თავის რეპუტაციაზე, სახელის გატეხაზე, ქმრის ღალატის გამჟღავნებაზე დარდობს. რას იტყვის ხალხი, როგორც ჩანს, დიდად არ აწუხებს. ყველაზე მეტად რაც აშინებს, ის საფრთხეა, რომელიც შესაძლოა მის შვილებს დაემუქროს. ამიტომ კიდევ ერთხელ უმეორებს ავთანდილს: „თუ დარბაზს მივა იგი ყმა, შვილთა დამაჭმევს პირითა“.

ავთანდილისთვის კაცი, რომელიც ქალს დასმენითა და შვილებით აშანტაჟებს, უკვე სრულიად უღირსი და ამაზრზენია. რა შეიძლება იყოს მუქარის მიზეზი, ამას დიდი მნიშვნელობა აღარც აქვს. ამიტომაცაა, იოლად რომ იღებს უცნობის მოკვლის გადაწყვეტილებას: „იმა კაცსა ვერა ვხედავ მეომრად და ჩემად დარად…“.

ჭაშნაგირის მოსაკლავად მისულ ავთანდილს არც ხელი უკანკალებს, არც სინდისის ქენჯნას განიცდის. და რადგან ჯერაც ტარიელის მონათხრობის გავლენის ქვეშაა, უსისხლოდ ხოცავს  ჭაშნაგირის მცველებს: „თავი თავსა შეუტაკა“ (აკი ასე უთხრა ტარიელმა   ხვარაზმშას ძეზე: „თავი სვეტსა შევუტაკე“, ანუ უსისხლოდ მოვკალიო), ხოლო თავად ენატანიობის მოყვარულ ჭაშნაგირს ხვარაზმშას ვაჟივით  საწოლში  უღებს ბოლოს.

ჭაშნაგირის სიკვდილი ხსნაა ფატმანისთვის, რადგან ეს მისი შვილების გადარჩენას ნიშნავს.  ამიტომაცაა ბედნიერი ამ ამბის გაგებით: „მე და უსენი შვილითურთ აწ ახლად დავიბადენით“.

და ბოლოს, როცა უცნობი ქალის საოცარ თავგადასავალს ფატმანი ბოლომდე უამბობს  ავთანდილს, დასძენს, რომ საყვარელი სწორედ ამ ქალის  ამბის გამჟღავნებით ემუქრებოდა. ამიტომაც არაფერს ნანობს და კიდევ ერთხელ დაბეჯითებით  იმეორებს, რომ ჭაშნაგირის სიკვდილი აუცილებელი იყო მისი შვილების გადასარჩენად. თუ მეფე  შეიტყობდა,  რომ   მისი ვაჭართა უხუცესის ცოლი  ნესტანს გაპარვაში დაეხმარა, როგორც ფატმანი ამბობს: „შვილთა, ღმერთო, დამაჭმევდა, დამქოლვიდა მერმე ქვითა!“

როცა ატირებული ამ ამბავს ჰყვება და ავთანდილიც მასთან ერთად ცრემლებს ღვრის, ფატმანმა ჯერ არც კი იცის, რომ მისი მხსნელი შესაძლოა მასზე დიდი გულშემატკივარია ნესტან-დარეჯანისა. უკვირს და ახარებს  კი საყვარლის ამგვარი თანაგრძნობა.

ასეთი თავგანწირული დედაა ფატმან-ხათუნი და ამიტომაც ჭრის მკითხველს ყურს მისი ნათქვამი: „სახლი და შვილნი მომძულდეს, ვჯდი უგულოთა გულითა“. თუ გავიხსენებთ, რომ ფატმანი ასეთ მდგომარეობაში მაშინ აღმოჩნდა, როცა მისი ენაგრძელი ქმრის გამო ნესტანი გულანშაროდან გადაიხვეწა, ხოლო ფატმანმა ჯერაც არაფერი იცოდა მის შესახებ, მივხვდებით, რომ შვილებზე არანაკლებ დარდობდა ის თავისი შვილობილის გამო.

ერთ მშვენიერ დღეს, როცა ავთანდილი  გადაწყვეტს, ფატმანს თავისი დიდი საიდუმლო გაუმხილოს და ნესტანის პოვნა-გამოხსნაში დახმარება სთხოვოს, უკვე დარწმუნებულია, რომ უფრო ერთგულ მოკავშირეს ვერ იპოვის: „მოდი და, ფატმან, მეწიე, ვეცადნეთ მათსა რგებასა…“. არც შემცდარა. ფატმან-ხათუნმა მაშინვე მოთოკა თავისი ქალური ვნებები და კიდევ ერთხელ გაიბრწყინა მისმა დედურმა ბუნებამ: „ფატმან თქვა: „ღმერთსა დიდება, საქმენი მომხვდეს, მო-, რანი, დღეს რომე მესმნეს ამბავნი, უკვდავებისა სწორანი!“

და ნამდვილი დედისაგან განსხვავებით, ყველაფერი გააკეთა, რომ მისი შვილობილი  მართლაც ბედნიერი ყოფილიყო. ამიტომაცაა, რომ, როცა „მათ სამთა გმირთა მნათობთა“ ქაჯეთი აიღეს, ვინც პირველი გაიხსენეს, ფატმანი იყო და „თქვეს: „ფატმან ვნახოთ, მუქაფა გვაც მისი გარდუხდელია“.

ფატმანს უკვე ჩუმად არავინ გადაუხდის ვალს. ზღვათა სამეფოს მეფემაც უნდა იცოდეს, რომ ინდოეთის მეფის ასულის გადარჩენა  მისი ქვეშევრდომის დამსახურებაა. ამიტომაც უთვლის ტარიელი მადლობას სწორედ ზღვათა სამეფოს მეფეს და ატყობინებს: „ფატმანს უხსნია ჩემი მზე, სდედებია და სდებია…“, ამიტომაც უძღვნის ქაჯეთის სამეფოს ზღვათა სამეფოს მეფეს, ხოლო ქაჯთა საჭურჭლეს  – ფატმან-ხათუნს, რომელსაც, მეფის ურჩობის მიუხედავად, თითსაც ვეღარავინ დააკარებს გულანშაროში.

კიდევ ერთი ქალია „ვეფხისტყაოსანში“, რომელიც დედაზე არანაკლები დედაა თავისი  ძმისწულებისათვის და ეს ქალი ქაჯეთში ცხოვრობს. როცა ქაჯთა მეფე გარდაიცვალა: „შემწე ქვრივისა, შემწყნარებელი ობლისა“, მისმა დამ  მეფის ობოლი შვილების მზრუნველობა ითავა: „აწ შვილთა მისთა და მისი ზრდის, უკეთესი მშობლისა“.

ესეც  ქაჯეთი…  მეფეც გულმოწყალე ჰყოლიათ და მამიდაც – მზრუნველი  ობლებისა. როცა დულარდუხტსა და  დავარს ადარებ,  ხვდები, ქაჯეთიც კი თურმე ერთი თავით უსწრებს ინდოეთს…

რატომ ისურვა რუსთაველმა, რომ მისი პერსონაჟები უდედონი ყოფილიყვნენ?  არის კი  პასუხი ამ კითხვაზე?