როგორ გავზარდოთ კარგი მკითხველი?! – ამ შეკითხვას საკმაოდ ხშირად სვამენ საგანმანათლებლო სივრცეებში და მის გარეთაც. არსებობს ბევრი საინტერესო სასწავლო მეთოდი, რომლებიც ხელს უწყობენ წაკითხულის სიღრმისეულად გააზრებას და კითხვის პროცესსაც სახალისო აქტივობად გარდაქმნიან. ამჯერად მინდა განვიხილო შებრუნებული საკლასო ოთახის პრინციპით აგებული ლიტერატურის გაკვეთილების ერთგვარი მოდელი და გაგიზიაროთ მასთან დაკავშირებული რამდენიმე აქტივობა, რომელთა დახმარებითაც ჩემმა მოსწავლეებმა მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადადგეს მკითხველად ჩამოყალიბების გრძელ და საინტერესო გზაზე.

მოგზაურობა დონალდ ბისეტის სამყაროში

მეორე კლასის მოსწავლეებისთვის პირველი წიგნის შერჩევა საკმაოდ საპასუხისმგებლო საქმეა, რადგან მათ ჯერ მცირე ზომის მარტივი ტექსტების მეტი არაფერი წაუკითხავთ. პირველ წიგნად, როგორც წესი, ვირჩევ მოსწავლეთა ასაკის შესაბამისი სირთულის ზღაპრების ან მოთხრობების კრებულს, რადგან გამოუცდელ მკითხველთა უმეტესობას უჭირს ხანგრძლივი სიუჟეტებითა და მრავალრიცხოვანი პერსონაჟებით დატვირთულ წიგნებთან შეჭიდება. წელს დონალდ ბისეტის ზღაპრები შევარჩიე. კრებულს ჰქვია „ყველაფერი ყირამალა“ და მასში მართლაც თავდაყირა ანუ დაუჯერებლად სახალისო ამბებია მოთხრობილი. ამას გარდა, ზღაპრები წიგნთან/ავტორთან დიალოგის შესაძლებლობას და მრავალფეროვანი აქტივობების დაგეგმვის საშუალებას იძლევა.

რაც შეეხება გაკვეთილის მსვლელობას, მოსწავლეებს მისთვის წინასწარ უწევთ მომზადება. ისინი დამოუკიდებლად კითხულობენ მითითებულ ზღაპარს, კითხვის პროცესში ხაზავენ უცნობ სიტყვებს, ინიშნავენ შეკითხვებს, რომლებიც წაკითხულ ტექსტთან დაკავშირებით გაუჩნდათ და ასრულებენ წაკითხული მასალის სიღრმისეულ გააზრებაზე ორიენტირებულ დავალებებს, რომლებიც, სასწავლო საფეხურით გათვალისწინებული საგნობრივი უნარ-ჩვევების განვითარების გარდა, ახალი ცოდნის საკუთარ გამოცდილებასთან დაკავშირებას, შემოქმედებითი უნარების ეფექტურად გამოყენებასა და მრავალფეროვანი სასწავლო პროექტების განხორციელებას უწყობს ხელს. უშუალოდ საგაკვეთილო პროცესი კი დამუშავებული მასალის მიზნობრივად გამოყენებაზე ორიენტირებულ აქტივობებს ეთმობა.

ლიტერატურული პროექტი „პერსონაჟის დღე“

გარკვეული გამოცდილების მიღებამდე, დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეებს ამბის გამართულად და თანმიმდევრულად თხრობა უჭირთ. ამ სირთულის დასაძლევად არაერთ სასწავლო მეთოდს მივმართავთ. მათ შორისაა ჩემი ფავორიტი მეთოდი „თხრობა სხვადასხვა ინტერპრეტაციით“, რომელიც ბავშვებსაც ძალიან უყვართ. სწორედ აღნიშნული მეთოდის დახმარებით განვახორციელე ზემოაღნიშნული ლიტერატურული პროექტი, რომლის ფარგლებშიც ჩემმა მოსწავლეებმა დონალდ ბისეტის პერსონაჟების როლი მოირგეს და პირველ პირში გადმოსცეს თავიანთი რჩეული გმირების თავგადასავალი. ამ დღეს სკოლის მერხებთან ისხდნენ ზოლებდაკარგული ვეფხვის ბოკვერი ბინკი,  ლამაზა ძროხა, მოგზაური მირანდა, ურჩხული კომოდო, ადმირალი ნელსონი, გოჭი იკაროსი, იადონი რაკრაკა და სხვ. ბავშვებმა ასევე უპასუხეს თანაკლასელების მხრიდან დასმულ თემატურ შეკითხვებს და ბისეტის პერსონაჟები სხვა კლასების მოსწავლეებსაც გააცნეს. შედეგად, დღის ბოლოს დონალდ ბისეტის ზღაპრების შესახებ ყველამ იმაზე ბევრად მეტი იცოდა, ვიდრე – დღის დასაწყისში.

რეფლესია დავალებად

წაკითხულ ტექსტებთან დაკავშირებული დავალებები უმეტესად ტექსტთან მიბრუნებაზე, საკუთარ გამოცდილებასა და წაკითხულ ამბავს შორის კავშირის გაბმაზე და არსებული ცოდნის/უნარების ეფექტურად გამოყენებაზეა ორიენტირებული.  რეფლექსიის საშუალებით მოსწავლეები ემოციურ კავშირს ამყარებენ ტექსტთან და სიღრმისეული გააზრების უნარ-ჩვევების განვითარების საწყის ეტაპსაც წიგნთან ერთგვარი დიალოგის რეჟიმში გადიან. აქვე შეგიძლიათ გაეცნოთ დავალების რამდენიმე ნიმუშს:

ზღაპარი „ბზუ“

დავალება 1 – განცხადება

ყურადღებით წაიკითხეთ ზღაპარი „ბზუ“ და წარმოიდგინეთ, რომ ვეშაპის მეგობარი ბუზი დაიკარგა. შეადგინეთ მწერების პოლიციაში წარსადგენი განცხადების ტექსტი (განცხადების ნიმუშს შეგიძლიათ გაეცნოთ სახელმძღვანელოს (ქართული ენა და ლიტერატურა 2,  ავტორები: თ.კუხიანიძე, მ. ბედოშვილი, ნ.გორდელაძე) 77-ე გვერდზე). სასურველია, განცხადებას თან დაურთოთ ბუზის ე.წ. პორტრეტი ან დეტალური აღწერა, რათა პოლიციას მისი მოძებნა გაუადვილდეს.

დავალება 2 – დისკუსია ზღაპრის გმირთან

გამართეთ დისკუსია ზღაპრის ერთ-ერთ პერსონაჟთან. ვრცლად/წერილობით უპასუხეთ ქვემოთ მოცემულ შეკითხვებს. ნიმუშად გთავაზობთ ინტერვიუს ფუტკარ ზუზუსთან:

1. როგორ მოიქცა ბზუ?

ბზუ ვეშაპთან საცხოვრებლად გადასახლდა, რადგან ბზარების ეშინოდა. მან მე და ჩემს მეგობრებს თაფლი გვთხოვა და ნიკის მიართვა.

2. რაში ეთანხმები მას?

მეგობრისთვის საჩუქრის მირთმევა კარგი საქციელია.

3. რაში არ ეთანხმები მას.

ბზარების გამო ოჯახი და მშობლიური სახლი არ უნდა მიატოვო.

4. შენ როგორ მოიქცეოდი?

მეგობარს ხანდახან ვესტუმრებოდი, მაგრამ ოჯახს საფრთხეში არ დავტოვებდი (თუ ბზარები საშიშია, ისინიც ხომ საფრთხეში არიან?!).

დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეებს ძალიან უყვართ კომიქსები და პირველ წიგნებად უმეტესად მათ ირჩევენ. კომიქსად ქცეული მოთხრობები სახელმძღვანელოებშიც მრავლად გვხვდება და მათ შექმნას მოსწავლეებსაც ხშირად ვთავაზობთ.  მაგალითისთვის წარმოგიდგენთ დონალდ ბისეტის ერთ-ერთ ზღაპართან დაკავშირებული დავალების დეტალურ ინსტრუქციას:

ზღაპარი „დიდი ტალღა და პატარა ტალღა“

შეადგინეთ კომიქსი ზღაპრის სიუჟეტის მიხედვით.

შეგახსენებთ, რომ კომიქსი შედგება თემატური ილუსტრაციებისა და დიალოგებისგან, რომლებშიც თანმიმდევრულად იკითხება სიუჟეტის ძირითადი ხაზი. აქვე შემოგთავაზებთ ზღაპრის დაყოფის ვრცელი ვარიანტის ინსტრუქციას:

I ფანჯარა – აქ ვხატავთ პატარა და დიდ ტალღებს, ე.წ. ღრუბლებში კი  ვწერთ დიალოგს, სადაც ჩანს, რომ ისინი მეგობრობენ, მაგალითად: – „მოდი, ვითამაშოთ!“ – „მოდი!“

II ფანჯარა – ამ ეპიზოდში უნდა გამოჩნდეს, რომ პატარა ტალღა ყველას ემეგობრება, დიდი კი ყველას თავს ესხმის. დიალოგებიც ჩანახატის შესაბამისი უნდა იყოს, ანუ პატარა ტალღას სიხარულით ეგებებიან ზღვის ბინადრები, გემები, ნაპირი, კლდე, ადამიანები. დიდს კი გაურბიან, მათი შეძახილებიც ემოციის შესაბამისია.

III ფანჯარა – დიდი ტალღა ბიჭს ნაყინს გამოსტაცებს და პატარა ტალღისთვის მიაქვს (მგონი პერსონაჟებისთვის შესაბამისი რეპლიკების შერჩევა არ გაგიჭირდებათ).

IV ფანჯარა – დიდი ტალღა კლდეებს ეჯახება და შემთხვევით, მათ უკან, ჩაღრმავებულ ტაფობში ვარდება. დიალოგის შედგენისას გაითვალისწინეთ, რომ დიდი ტალღა ჯერ ტრაბახობს პატარა ტალღასთან, ამ კლდეს მოვერევიო! კლდის მეორე მხარეს გადავარდნილი კი შველას ითხოვს.

V ფანჯარა – ამ ეპიზოდში მთავარი იხვისა და დიდი ტალღის გასაუბრებაა. მასში მოცემულია მზა დიალოგები. შეგიძლიათ აირჩიოთ სასურველი კითხვა-პასუხი იხვისა და ტალღის დიალოგიდან და დაურთოთ თემატურ ილუსტრაციას.

VI ფანჯარა – აქ იხვი პატარა ტალღას ხვდება. მათი საუბრის გადმოსაცემად აქაც შეგიძლიათ ტექსტში მოცემული დიალოგის გამოყენება.

VII ფანჯარა –  ამ ეპიზოდში იხვი მირანდა პატარა ტალღას კლდის მეორე მხარეს მოხვედრაში ეხმარება. დახატეთ ეპიზოდში განვითარებული მოვლენები და მოიფიქრეთ სიტუაციის შესაბამისი დიალოგი.

VIII ფანჯარა – ზღაპრის ბოლო მონაკვეთში პატარა და დიდი ტალღა ერთმანეთს ხვდებიან. ეპიზოდში მოცემული დიალოგიდან შეარჩიეთ სასურველი კითხვა-პასუხი, რომელიც თქვენს ილუსტრაციას ყველაზე მეტად შეესაბამება.

შენიშვნა: შეგიძლიათ ზღაპარი სხვაგვარად დაყოთ (გააერთიანოთ ზემოაღნიშნული ეპიზოდები, უფრო მოკლედ გადმოსცეთ შინაარსი), მაგრამ ნახატებს აუცილებლად უნდა ახლდეს პერსონაჟთა რეპლიკები ანუ დიალოგი, რომელიც სიუჟეტის აღქმაში ეხმარება მკითხველს. ასევე შეგიძლიათ აირჩიოთ ზღაპრის ერთი მონაკვეთი და ეპიზოდის დეტალური კომიქსი შექმნათ.

საუკუნეების განმავლობაში ზღაპრები კულტურის განუყოფელი ნაწილი იყო. მსმენელს (და ახლა მკითხველს) ატყვევებდა ჯადოსნური სამყაროს მომხიბლავი ისტორიებით, გმირული თავგადასავლებითა და მარადიული ღირებულებებით. უძველესი ფორმებიდან დღემდე, ზეპირი გადმოცემებიდან წიგნებში, ფილმებსა და პიესებში სახეცვლამდე ზღაპრები ამდიდრებენ ადამიანის წარმოსახვას. იყო არა მხოლოდ გართობის, არამედ ცოდნისა და სიბრძნის გადაცემის საშუალება. შესაბამისად, თანამედროვე საგანმანათლებლო სივრცეში ზღაპრის გამოყენება ხელს უწყობს ერთდროულად სწავლებას, გართობასა და ღირებულებების გადაცემასაც.

ეს სტატია სწორედ ზღაპრების მნიშვნელობაზეა, მათ ისტორიულ მახასიათებლებზე, მათ როლზე განათლებაში, იმაზე, რომ ეს ტექსტები დღესაც, უწინდელივით, სწავლების მძლავრი ინსტრუმენტია როგორც ბავშვებისთვის, ასევე მოზრდილებისთვის. ვიმსჯელებთ იმაზე, როგორ შეიძლება ზღაპრის გამოყენება სასწავლო პროცესში და რა სარგებელი მოაქვს მას მოსწავლეებისთვის.

რატომ ზღაპარი?

ზღაპარი ერთგვარი უნივერსალური ენაა, ყველა ასაკის ადამიანისთვის თანაბრად გასაგები. სწორედ ამიტომ არის განსაკუთრებული მისი გამოყენება სასწავლო რესურსად სხვადასხვა ასპექტში:

1. ემოციური ჩართულობა – ზღაპრები იწვევენ ემოციებს, რაც ზრდის მოსწავლეების ინტერესსა და ყურადღებას.
2. ღირებულებების გადაცემა – ხშირად ზღაპრები ერთგვარ „მორალურ გაკვეთილებს“ შეიცავს, და ეხმარება მოსწავლეებს ეთიკური ღირებულებების გააზრებაში.
3. წარმოსახვის გააქტიურება – ზღაპრის სამყარო ხელს უწყობს კრეატიულ აზროვნებას.
4. კომპლექსური ცნებების გამარტივება – ზღაპრები გვეხმარება რთული იდეების მარტივად წარმოდგენაში.

ზღაპრის გამოყენება შესაძლებელია სხვადასხვა საგანში და სხვადასხვა უნარის განსავითარებლად

ენისა და ლიტერატურის სწავლება

ზღაპრები იდეალური რესურსია ენობრივი უნარების განვითარებისთვის:

• კითხვის უნარების განვითარება – ხელს უწყობს კითხვის მიმართ ინტერესის გაღვივებას და გააზრებული კითხვის უნარის ჩამოყალიბებას.
• ლექსიკის გამდიდრება – ახალი სიტყვები და გამოთქმები ამდიდრებს მოსწავლის ლექსიკურ მარაგს.
• წერის უნარების განვითარება – ზღაპრების საფუძველზე შეიძლება მოსწავლეებმა შექმნან საკუთარი ნაწარმოებები, მოახდინონ ზღაპრების ადაპტირება ან გაგრძელება და სხვა.

მათემატიკა

ზღაპრები შეიძლება მათემატიკური კონცეფციების სწავლებისთვისაც გამოვიყენოთ:

• რიცხვითი თანმიმდევრობები – მაგალითად, „სამი გოჭი“ გამოგვადგება დათვლისა და რაოდენობის კონცეფციების სწავლებისთვის.
• გეომეტრიული ფიგურები – ზოგიერთი ზღაპარი შეიცავს ელემენტებს, რომლებიც გვეხმარება გეომეტრიული ფორმების გაცნობაში.
• პრობლემის გადაჭრა – ზღაპრის გმირები ხშირად გადაჭრიან პრობლემებს, რაც კარგი მაგალითია ლოგიკური აზროვნების განვითარებისთვის (ეს უნარი არცაა მხოლოდ ერთ კონკრეტულ დისციპლინასთან დაკავშირებული).

საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები

ზღაპრები შეიძლება დაგვეხმაროს ბუნების შესახებ ცოდნის გადაცემაშიც:

• ბუნების შემეცნება – ზღაპრები ცხოველების შესახებ გვეხმარება ცხოველთა სამყაროს გაცნობაში.
• ბუნებრივი მოვლენები – ზოგიერთი ზღაპარი ასახავს ბუნებრივ მოვლენებს, რაც შეიძლება მათი ახსნისთვის გამოვიყენოთ.
• ეკოლოგიური ცნობიერება – თანამედროვე ზღაპრები ხშირად ეხება გარემოსდაცვით თემებს.

სოციალური უნარები

ზღაპრები ასევე გვეხმარება სოციალური და ემოციური უნარების განვითარებაში:

• ემპათია – ზღაპრის პერსონაჟების განცდებთან თანაზიარობა ავითარებს ემპათიის უნარს (მაგალითად, თუნდაც, „კონკიას“ ზღაპრის სხვადასხვა ვერსია გამოგვადგება, სადაც ობოლი, თავად გასაჭირში მყოფი გოგონა, სხვებს ეხმარება, როგორც შეუძლია).
• კონფლიქტების მოგვარება – ზღაპრებში არსებული კონფლიქტები და მათი გადაჭრის გზები საინტერესო მაგალითებად გამოგვადგება ჩვენს მოსწავლეებთან („სამი გოჭი“, „ნაცარქექია“, „თერთმეტი გედი“, „თორმეტი ძმა“, „რაპუნცელი“ და სხვ.).
• განსხვავებულობის პატივისცემა – მრავალფეროვანი ზღაპრები გვასწავლის განსხვავებული კულტურებისა და ტრადიციების პატივისცემას („სინდბადი“ ან ნებისმიერი სხვა ტექსტი, რომლებიც გმირის მოგზაურობას, მის თავგადასავალს და თავს გადახდენილ ამბებში მიღებულ გამოცდილებას თავის და სხვათა სასარგებლოდ იყენებს).

პრაქტიკული მეთოდები ზღაპრის სწავლებისას

როლური თამაშები

ზღაპრის სცენების გათამაშება ეხმარება მოსწავლეებს:

• უკეთ გაიაზრონ პერსონაჟების მოტივაცია
• განივითარონ ვერბალური და არავერბალური კომუნიკაციის უნარები
• გამოხატონ ემოციები უსაფრთხო გარემოში.

შემოქმედებითი დავალებები

• ზღაპრის გაგრძელება ან ალტერნატიული დასასრულის შექმნა
• ზღაპრის პერსონაჟების დღიურის წერა
• ზღაპრის ადაპტირება თანამედროვე კონტექსტში

დისკუსია და ანალიზი

• ზღაპრის გმირების ქმედებების განხილვა.
• მორალური დილემების ანალიზი.
• ზღაპრის შედარება რეალურ ცხოვრებისეულ სიტუაციებთან.

მნიშვნელოვანია, ზღაპრები შევარჩიოთ ჩვენი მოსწავლეების საჭიროებიდან და ინტერესებიდან გამომდინარე, ისინი დავუკავშიროთ ჩვენს სასწავლო მიზნებს,  ვეცადოთ, გავამდიდროთ სხვადასხვა ვიზუალური ელემენტით, წავახალისოთ კრიტიკული აზროვნება, და, რაც მთავარია, პატივი ვცეთ კულტურულ მრავალფეროვნებას, შევარჩიოთ სხვადასხვა კულტურის ზღაპრები.

როგორც ზემოთ აღვნიშნე, ზღაპარი მრავალფუნქციური სასწავლო რესურსია, რომლის ეფექტურად გამოყენება შესაძლებელია სხვადასხვა საგნის სწავლებისას და სხვადასხვა ასაკის მოსწავლეებთან. ისინი არა მხოლოდ ხელს უწყობს აკადემიური უნარების განვითარებას, არამედ ეხმარება მოსწავლეებს ზოგადი უნარ-ჩვევებისა და ღირებულებითი სისტემის ჩამოყალიბებაში. ზღაპრის ინტეგრირება სასწავლო პროცესში ხელს უწყობს სწავლის პროცესის გამრავალფეროვნებას და ხდის მას უფრო საინტერესოს და სახალისოს მოსწავლეებისთვის.

პედაგოგების კრეატიულობასა და ინოვაციურ მიდგომებზეა დამოკიდებული, თუ როგორ გამოიყენებს ზღაპრებს სასწავლო პროცესში. ამ უძველესი ლიტერატურული ჟანრის თანამედროვე განათლებაში ინტეგრირებით, ჩვენ ვქმნით კავშირს წარსულსა და აწმყოს შორის, ვამდიდრებთ მოსწავლეთა გამოცდილებას და ვხდით სწავლას უფრო მნიშვნელოვანს, საინტერესოს და დასამახსოვრებელს.

ხელოვნების გაკვეთილებზე სისტემატური სამუშაო მასალები გვაქვს: სახატავი რვეულები, ფანქრები, აკვარელი თუ გუაშის საღებავები, პასტელები, მარკერები, ფერადი ქაღალდები, პლასტილინი და ჰაერზე შრობადი თიხა. მაგრამ შემიმჩნევია, რომ ჩვენს ცნობისმოყვარე მოსწავლეებს რაღაც განსხვავებული ყოველთვის უფრო მეტად ხიბლავთ და ააქტიურებთ.

როცა გაკვეთილს განსხვავებული მასალებით ვგეგმავ, დანამდვილებით ვიცი, რომ ყველაზე მოუსვენარი ბავშვებიც კი დავალებას ყურადღებით შეასრულებენ. აქ მნიშველოვანია რესურსების წინასწარ მომარაგება და პრაქტიკული სამუშაოსთვის განკუთვნილი დროის სწორად განსაზღვრა. თეორიული ნაწილის განხილვის შემდეგ კი მოსწავლეები იწყებენ მუშაობას ფუმფულა თიხით, ფერადი მავთულებით*, მუყაოთი, ერთჯერადი თეფშებითა თუ ჭიქებით, თოკებით და სხვა.

მოდი, დავიწყოთ ფერადი ფუმფულა თიხით („ფუმფულა“ ჩვენ დავარქვით, ისე Foam Air dry clay – „ჰაერზე შრობადი ქაფის თიხა“ ჰქვია). (სურათი 1)

თავიდან ბავშვები ამ მასალას საძერწად ვერ აღიქვამენ, ზოგს ის მხოლოდ ანტისტრესული სათამაშო ჰგონია. სინამდვილეში ეს ფერადი, ჰაერზე შრობადი თიხაა, ადვილად დასამუშავებელი, არც ხელებს სვრის, არც მაგიდას, არც იარაღებს. შეიძლება მისი მოხატვაც, მყარ ზედაპირზე დაკვრა და ეფექტური რელიეფური კომპოზიციების, ქანდაკებების, სათამაშოებისა და დეკორატიული ნივთების დამზადებაც.

ფუმფულა თიხასთან შეხებისას პირველი სასიამოვნო მომენტია მისი ფაქტურა – ქაფისებრი, რბილი და დამყოლი, რომელიც, ფერების დიდ არჩევანსაც გვთავაზობს. მასალის ეს თვისებები უმალ აღვიძებს მოსწავლეების ფანტაზიასა და შემოქმედებითობას. ზოგ აქტივობაში პლასტელინიც კი ჩავანაცვლეთ ამ თიხით, იმდენად მოხერხუბელია მასთან მუშაობა. თან ერთ დღეში შრება და თუ კარგად არის დამუშავებული, ადვილად არ ზიანდება.

მესამეკლასელებმა რელიეფური კომპოზიციები შექმნეს, მაგალითად, „ჩემი ოჯახი“ (სურათი 2) – მუყაოზე ჯერ დახატეს, მერე ფუმფულა ფერადი თიხით დააძერწეს გამოსახულებები.

სადაც შერეული ტექნიკა გვჭირდება, იქაც შეუცვლელია ეს ფერადი თიხა. მეშვიდეკლასელები თრიალეთის ოქროს თასის ინტერპრეტაციებზე ფიქრობდნენ. მყარი მასალის ერთჯერადი ჭიქები დაფარეს ამ ფუმფულა თიხით და შემდეგ მოხატეს – ორიგინალური დიზაინი გამოუვიდათ და პროცესით ძალიან ისიამოვნეს (სურათი 3).

სადაც შერეული ტექნიკა გვჭირდება, იქაც შეუცვლელია ეს ფერადი თიხა. მეშვიდეკლასელები თრიალეთის ოქროს თასის ინტერპრეტაციებზე ფიქრობდნენ. მყარი მასალის ერთჯერადი ჭიქები დაფარეს ამ ფუმფულა თიხით და შემდეგ მოხატეს – ორიგინალური დიზაინი გამოუვიდათ და პროცესით ძალიან ისიამოვნეს (სურათი 3).

როგორც ხედავთ, საახლწლო სათამაშოებისთვისაც გამოგვადგა (სურათი 4).

ხელმარჯვე ოსტატები კარგად იცნობენ ძაფის ბუსუსებით დაფარულ ფერად-ფერად მავთულებს, ე.წ. „მუხლუხოს ღეროებს“ (ინგლისურად „pipe cleaners“ – „მილების საწმენდი“, თავდაპირველი მნიშვნელობა კი ფრანგულია: „chenille stem“ – ღეროები“) (სურათი 5). ეს ფაფუკი და ადვილად დრეკადი მასალა, შეიძლება ითქვას, უნივერსალურია. შეგვიძლია, გამოვიყენოთ ადამიანისა თუ ცხოველის ფიგურის კარკასის ასაწყობად, კიდურების გასაკეთებლად, სამკაულებისთვის, საკიდებისთვის, დეკორისთვის, საინტერესო კოლაჟებისა თუ ასამბლაჟების შესაქმნელად და ა.შ.

გაკვეთილზე ამ მავთულების გამოჩენა დიდ აჟიოტაჟს იწვევს ხოლმე. ბავშვებს ძალიან მოსწონთ ეს სიფერადე, ზოგისთვის ნაცნობია, მაგრამ უმეტესობა მეკითხება: „რა შეიძლება ამისგან გავაკეთო?“ მე ამ მავთულებით ადამიანის ფიგურის აგებას ვასწავლი. თანდათან ხვდებიან, რასთან აქვთ საქმე და იწყებენ ცხოველების, ყვავილების, სხვადასხვა ნივთის კეთებას. ვცდილობ, მასალა ისე გავანაწილოთ, რომ ჯერ მიცემული თემის მიხედვით შეასრულონ დავალება, დარჩენილი დრო კი სურვილისამებრ გამოიყენონ და რაც მოესურვებათ, ის დაამზადონ.

ფერადი მავთულებით კარკასის აგება პროპორციის, სიმეტრია-ასიმეტრიის გასააზრებლადაც ძალიან სასარგებლო აქტივობაა.

მეხუთე კლასის მოსწავლეებმა ასეთი „მხიარული კაცუნები“ შექმნეს (სურათი 6)

თითო მოსწავლეს ორი მავთული დასჭირდება, ერთისგან თავსა და ხელებს გავაკეთებთ, მეორეს მხრებზე გადავაბამთ, ქვევით ჩამოვუშვებთ, წელთან გადავგრეხთ და ტორსი და ფეხები გამოვა. ამას სადემონსტრაციოდ ვაჩვენებ, რომ პროპორცია დაიცვან.

ბავშვებმა ბევრი იცინეს, როცა ორიოდე ფიგურას ზედმეტად გრძელი ხელები აღმოაჩნდა. იმაზეც იხალისეს, რომ ზოგს თავი გამოუვიდა დიდი, ზოგს – ტორსი, ზოგს – კისერი. მერე განვიხილეთ ადამიანის პროპორციები, დააკვირდნენ საკუთარ სხეულს, რომ, აი, ხელები წვივებამდე კი არა, მუხლებამდეც არ უნდა სწვდებოდეთ და მავთულის კაცუნებიც შეასწორეს. დრეკადი კიდურების წყალობით სხვადასხვა პოზაში დასვეს, აამოძრავეს, ააცეკვეს, მერე ამ კარკასს ზოგმა ქაღალდისგან გამოჭრილი სახე და ტანსაცმელი დააწება, ზოგმა პლასტილინით ან ფუმფულა თიხით შემოსა, გარემოც მოუწყო. მუშაობისას ერთმანეთს ეხმარებოდნენ, უზიარებდნენ იდეებს, როგორ შეიძლებოდა ფეხსაცმლის ან ტანსაცმლის დამზადება. ძალიან საყვარელი არსებები შექმნეს, სახელებიც დაარქვეს და ამ პერსონაჟებზე პატარა ისტორიებიც მოიგონეს.

ხელოვნებაში სამუშაო მასალის მრავალფეროვნება და ზოგჯერ მოულოდნელობაც მნიშვნელოვანია აღქმისა და შემოქმედებითი უნარების განვითარებისთვის. ხელოვნების გაკვეთილებზე განსხვავებული მასალების შეთავაზება მოსწავლეებს უფრო მეტად ააქტიურებს, სხვანაირად ანთებს მათ შემოქმედებით ენერგიას. ასეთ დროს აღარ ფიქრობენ იმაზე, „სწორად“ გამოუვათ თუ არა, იმიტომ რომ ამ განსხვავებული მასალებით მუშაობისას „წესები“ არ არსებობს. მასალით განპირობებულ თავისუფლების ამ შეგრძნებას ბავშვები თავიდან სახელს ვერ არქმევენ, მაგრამ შემოქმედების პროცესში მათ აღტაცებულ შეძახილებსა და ანთებულ მზერებში ეს განცდა ნათლად იკითხება. დავალების დასრულების შემდეგ კი ყოველთვის ვუმახვილებ ყურადღებას ამ ფაქტორზე. ვთხოვ, დააკვირდნენ საკუთარ შეგრძნებებს და თანდათან მიხვდებიან, რომ ხელოვნებაში ასეთივე თავისუფლებით უნდა მიუდგნენ ტრადიციული მასალებით მუშაობასაც, მაქსიმალურად გამოიყენონ მისი შესაძლებლობები და ხატვისა თუ ძერწვის პროცესით ისიამოვნონ.

*ამ ფერად მავთულებს და თიხას ძირითადად თბილისში, ვაგზლის მოედანზე არსებულ საკანცელარიო მაღაზიებში შეხვდებით ხელმისაწვდომ ფასად (დააახლოებით 40 ცალი მავთული 2,5 ლარი ღირს, ფუმფულა თიხის 12-ფერიანი მოზრდილი შეკვრა – 8 ლარი. შესაძლებელია უცხოეთიდან გამოწერაც). ასეთ დეტალებს იმიტომ ვწერ, რომ ჯერ ბავშვი არ შემხვედრია, არ ეკითხოს, სად შეიძლება ამ მასალების ყიდვა.

ჩემი არცერთი შვილი ჯერ არ არის 13 წლის, ანუ იმ ასაკის, როცა ლეგალურად შეუძლია სოციალურ ქსელებში ანგარიშის შექმნა – მე ამ წესს მკაცრად ვიცავ და ყოველ ჯერზე, როცა მთხოვენ, რომ სჭირდებათ ექაუნთი კლასელების მესენჯერჯგუფში გაერთიანებისთვის, ან რაიმეს გამოსაწერად, ან სურთ, იუთუბერობა სცადონ, ვეუბნები, რომ ჯერ არა, ჯერ უნდა გაიზარდონ.

მიზეზები, რის გამოც მათ სოციალურ ქსელებში ანგარიშების გაკეთებაზე უარს ვეუბნები, ბევრია და ისინი ჩემს შვილებთან ერთად არაერთხელ განგვიხილავს, მაგრამ რადგან უფრო და უფრო მეტი ბავშვი ჩემ გარშემო თავისუფლად დანავარდობს სოციალურ ქსელებში, საჭიროდ მივიჩნევ ამ საკითხზე ოჯახის მიღმა საუბარსაც. მიზეზებს შორის ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი მათი ფიზიკური უსაფრთხოება და მენტალურ ჯანმრთელობაზე ზრუნვაა, მაგრამ ეს მხოლოდ აისბერგის თავია, როგორც ამბობენ ხოლმე დიდ პრობლემაზე საუბრისას. აი სხვა მნიშვნელოვანი ასპექტები:

• ფსიქოლოგიური ზეგავლენა: ბავშვების ფსიქიკა ჯერ კიდევ ფორმირების პროცესშია, და სოციალური ქსელების გამოყენებამ შეიძლება გაამწვავოს თვითშეფასების პრობლემები და გამოიწვიოს შფოთვა და დეპრესია.
• კიბერბულინგი, შეურაცხყოფა და სექსუალური შევიწროება: სოციალური ქსელები ხშირად ხდება კიბერბულინგის ადგილი, რაც განსაკუთრებით საზიანოა ახალგაზრდა ბავშვებისთვის, რომლებსაც არ აქვთ საკმარისი ემოციური მდგრადობა, რომ ასეთ სტრესს გაუმკლავდნენ. სოციალურ ქსელებში ბავშვები მოწყვლადები არიან როგორც თანატოლების მხრიდან მომდინარე საფრთხეების, ასევე ზრდასრულებისგან ზეწოლის, სექსუალური შევიწროების თუ ძალადობის შემთხვევების მიმართ. საქართველოში არაერთი შემთხვევაა დაფიქსირებული, როცა მოზარდებს ასაკით გაცილებით უფროსები სთხოვენ შიშველი ფოტოების გაგზავნას, აბამენ მათთან ეროტიკული შინაარსის მიმოწერას, აშანტაჟებენ ამ მიმოწერით და მათი ნების საწინააღმდეგო ქმედებების გაკეთებას სთხოვენ.
• პირადი მონაცემების დაცვა: გამოქვეყნებული ფოტოებით მათ შეიძლება ადვილად გასცენ ინფორმაცია იმ სკოლების შესახებ, რომლებშიც სწავლობენ; მარშრუტზე, რომელსაც დღის განმავლობაში გადიან; თავიანთ ინტერესებსა და ემოციებზე რიგი საკითხების მიმართ, რაც მათ მავნე პირებისთვის მოწყვლადს ხდის და მონაცემთა მოპარვის რისკის წინაშე აყენებს. გაითვალისწინეთ, რომ ბავშვების შესახებ ინფორმაციისა და ფოტოების გავრცელებისას უფროსებსაც გვმართებს სიფრთხილე.
• დამოკიდებულების რისკი: სოციალური ქსელების ალგორითმები განკუთვნილია მომხმარებლების ყურადღების ხანგრძლივი დაკავებისთვის, რაც ბავშვებში იწვევს დამოკიდებულებას და ხელს უშლის მათ ნორმალურ განვითარებასა და სწავლის პროცესს.
• აკადემიური შედეგების გაუარესება: სოციალური ქსელების გადაჭარბებულმა გამოყენებამ შეიძლება შეამციროს კონცენტრაცია, რაც უარყოფითად აისახება სასკოლო დავალების შესრულებაზე. სოციალურ მედიაში გატარებული დრო ბავშვების დასვენებისთვის, გართობისა და მეცადინეობისთვის წართმეული დროა – მოზარდებისთვის ფუჭად დროის კარგვა კარგი მოვლენა არ არის. სჯობს მათ ხარისხიან გართობასა და დასვენების უნარების გამომუშავებაში დავეხმაროთ;
• არასათანადო შინაარსთან წვდომა: ბავშვები ადვილად შეიძლება წააწყდნენ ძალადობრივ, სექსუალურ ან სხვა არასასურველ კონტენტს, რაც აზიანებს მათ ფსიქიკურ ჯანმრთელობას.
• კრიტიკული აზროვნების ნაკლებობა: 13 წლამდე ბავშვები ჯერ კიდევ არ ფლობენ კრიტიკული აზროვნების ისეთ უნარს, როგორიც აუცილებელია დეზინფორმაციისა და მანიპულაციური კონტენტის ამოსაცნობად. მაგალითად, 2020 წელს ტიკ-ტოკზე გავრცელებულ „Benadryl Challange”-ს რამდენიმე ბავშვის სიცოცხლეც კი ემსხვერპლა. გამოწვევის ფარგლებში მოზარდები წამალ ბენადრილის გადაჭარბებულ დოზას იღებდნენ, რომელსაც ე.წ. „ჰალუცინაციების“ გამოწვევა შეეძლო. დასვენებისა და ფიზიკური აქტივობის დეფიციტი: სოციალური ქსელების გადაჭარბებული გამოყენება ამცირებს ფიზიკურ აქტივობას, რაც უარყოფითად აისახება ჯანმრთელობასა და ზოგად განვითარებაზე.
• სოციალური უნარების დაქვეითება: ბავშვები, რომლებიც დიდ დროს ატარებენ ონლაინ, ხშირად ნაკლებად ვითარდებიან სოციალურ ურთიერთობებსა და რეალურ კომუნიკაციაში. დროთა განმავლობაში ხდებიან ჩაკეტილი ან ცოცხალ ურთიერთობებს ვირტუალური ნაცნობებით ანაცვლებენ, რაც მათ მოწყვლადს ხდის და გარკვეულწილად პარალელურ რეალობაში აცხოვრებს.
• ნეგატიური როლური მოდელები: სოციალურ ქსელებში ხშირად ხდება არასათანადო ქცევის პროპაგანდა, მაგალითად, აგრესია ან ზედმეტი მატერიალიზმი, რაც გავლენას ახდენს ბავშვების ღირებულებებზე. „ინფლუენსერების” გაზრდილი როლის პირობებში მათი ცდუნება ეფემერული წარმატებებითა და მყიფე პოპულარობით შესაძლოა, უფრო მიმზიდველი იყოს, ვიდრე ღირებულებებზე დაფუძნებული აკადემიური განათლება და ბეჯითი შრომით მიღწეული წარმატება.
• ემოციური რეგულაციის უნარის დაქვეითება: მუდმივი „ლაიქებისა“ და „კომენტარების“ რაოდენობის კონტროლი ბავშვებში იწვევს ემოციურ დამოკიდებულებას გარეგანი აღიარების მიმართ.

სოციალური ქსელების შეზღუდვის ალტერნატივად მოზარდებს შეგვიძლია შევთავაზოთ ინტერნეტისა და ეკრანების გამოყენება ისეთი საქმეებისთვის, რაც მათ გაართობს, დააინტერესებს და დანაკლისის განცდას არ გაუჩენს. შემოქმედებითი უნარების განსავითარებლად, სხეულზე ზრუნვის პრაქტიკის გამოსამუშავებლად და თვითგანათლების პროცესის დასაორგანიზებლად განკუთვნილი ონლაინკურსების, აპლიკაციებისა და გზამკვლევების გამოყენება მათ უნარებს გაცილებით სანდო კალაპოტში ჩასვამს და ტექნოლოგიების სამყაროში ნავიგაციასაც უფრო უსაფრთხო გზებით ასწავლის.

ყველაფერი ახალი რომ კარგად დავიწყებული ძველია, ამაზე დიდი ხანია შევთანხმდით. თითქოს იცვლება სამყარო, კონსტანტინე გამსახურდიას თქმისა არ იყოს, იცვლება ქვეყანა, მაგრამ ბევრი რამ უცვლელი რჩება, თითქოს წრეზე ტრიალებს ყველაფერი. უცვლელია გრძნობები, უცვლელია ემოციები, უცვლელია „მრავალსაუკუნოვანი სისულელის სურათები“, უცვლელია დამოკიდებულებები და უცვლელია ჩვენი შიშიც შეუცნობლის, უცნობისა და შესაცნობის მიმართ. ყველას გვახსოვს ილია ჭავჭავაძის მგზავრის სიტყვები:

„თერგდალეულები ჩვენს ქართველ კაცს როგორღაც არ ეჭაშნიკება და არ მოსწონს. ამაზედ ფრიად საფუძვლიანი საბუთი აქვთ: პირველი, იმიტომ არ მოსწონთ, რომ თერგდალეულები მართლა-და თერგდალეულები არიან, მეორე იმიტომ… იმიტომ, რომ მეორედაც თერგდალეულები არიან, მესამე იმიტომ… იმიტომ… იმიტომ, რომ მესამედაც თერგდალეულები არიან. მოდი და ამისთანა ჭკვიანური საბუთი სხვა საბუთით დაურღვიე ჩვენს დარღვეულს ქართველობას“ (ილია ჭავჭავაძე, „მგზავრის წერილები“).

ეს შიში ჩვენი ცხოვრების ყოველ მომენტში იჩენს თავს. სამყაროს დასაბამიდანვე ადამიანებს გვეშინია უცნობი ნივთების, რისკის, უცნობი ცხოველების, უცნობი დაავადებების, ბუნების მოვლენების… ინსტინქტურად უკუვაგდებთ ყოველგვარ ახალს, და ეს ინსტინქტი კაცობრიობისთვის თვითგადარჩენის ერთგვარ გასაღებად იქცევა. ეს ინსტინქტი დღეს ცვლილებების, ნორმიდან გადახრის შიშია. ჩვენ გვეშინია ახალი ტექნოლოგიების, ტექნოლოგიური პროგრესის, ახალი სოციალური გამოცდილების, კომფორტის ზონიდან გამოსვლის… რატომ? ამაზე პასუხი, თერგდალეულების შიშისა არ იყოს, არ გვაქვს, მაგრამ გვეშინია. გვეშინია და, შესაბამისად, არც გვინდა. შესაძლოა, წინასწარ გვეშინია მარცხის, წარუმატებლობის, შეცდომის, ან ადრე განცდილი მარცხის გამო – იმედგაცრუების…

ცვლილების შიში უფლებას არ გვაძლევს, სიახლის მიღებით გამოწვეული სიამოვნება განვიცადოთ, შესაბამისად, ჩვენს პიროვნულ განვითარებასაც უშლის ხელს.

სამყაროში, რომელიც განუწყვეტლივ ვითარდება, ინოვაცია ხშირად განიხილება როგორც პროგრესის გასაღები. ახალი ტექნოლოგიები, იდეები და წინსვლა აყალიბებს ინდუსტრიებს, საზოგადოებებს და ჩვენს ცხოვრებასაც კი. სიახლეების მიმართ შიში (ნეოფობია) ფესვგადგმულია ადამიანის ცნობიერებაში.

ეს ფესვგადგმული სიფრთხილე უცნობის მიმართ თანამედროვე სამყაროშიც გავრცელდა მიუხედავად იმისა, რომ საფრთხეები დღეს სრულიად განსხვავებულია, – ძირითადად არამატერიალური, მაგალითად, სამუშაო ბაზრის მოშლა ან სოციალური სტრუქტურების დაკარგვა, – ფსიქოლოგიური რეაქცია მსგავსია. როგორც წესი, უხერხულობას ვგრძნობთ, როდესაც ვაწყდებით ახალ იდეებს, ტექნოლოგიებს ან ცხოვრების წესს, რომლებიც ბოლომდე არ გვესმის ან ვერ ვაკონტროლებთ.

ადამიანები გაურბიან სიახლეებს, რადგან ბუნებრივად ერიდებიან გაურკვევლობას. სიახლესთან შეჯახებისას ადამიანმა შეიძლება ინსტინქტურად იგრძნოს, რომ რისკი აჭარბებს სარგებელს, მაშინაც კი, თუ ეს ობიექტურად სიმართლეს არ შეესაბამება. დანაკარგის შიში ამძაფრებს ამ ეფექტს. უფრო მეტიც, ინდივიდები კომფორტს პოულობენ ნაცნობ რუტინაში, რწმენასა და ტექნოლოგიებში.

სიახლეების შიშს ხშირად კვებავს სოციალური და კულტურული ფაქტორები – ნორმები, ღირებულებები და ტრადიციები.

როდესაც ინოვაციები მოდის გარე წყაროებიდან – უცხო ქვეყნებიდან, უცნობი ინდუსტრიებისგან ან ტექნოლოგიური გიგანტებისგან, შეიძლება გაჩნდეს ბუნებრივი ეჭვი ან შიში „უცხოობისა“. ამან შესაძლოა შექმნას დაუცველობის განცდა.

სიახლეებთან დაკავშირებული ერთ-ერთი ყველაზე საგრძნობი შიშია სამუშაო ადგილებისა და ეკონომიკური სტაბილურობის დაკარგვის შიში. ბევრს ეშინია, რომ ინოვაციები მათ უნარებს გამოუსადეგრად აქცევს, ეს კი საბედისწერო გავლენას ახდენს განვითარებაზე. დღესაც ბევრი ეჭვობს, რომ ხელოვნური ინტელექტი ჩაანაცვლებს და ფუნქციას დაუკარგავს ბუნებრივი გონს, თუმცა ამაზე საუბარი სხვა დროს განვაგრძოთ.

ვთანხმდებით, რომ ლიტერატურა ერთგვარი სარკეა, ასახვაა ჩვენი ცხოვრებისა თუ ქვეცნობიერისა. ჰოდა, ლიტერატურაში უამრავი მაგალითია იმისა, რა დამოკიდებულება აქვთ სიახლეების მიმართ საზოგადოებაში. ასეა ქართულ ლიტერატურაშიც და ასეა ყველგან. სულ რამდენიმე მაგალითი გავიხსენოთ: რეი ბრედბერის წიგნში „451ფარენჰეიტით“ სწორედ იმისთვის წვავენ წიგნებს, რომ ადამიანებს ფიქრის, განვითარების შესაძლებლობა არ მისცენ, გააქრონ ინდივიდუალური აზროვნება და პიროვნება ბრბოს ნაწილად აქციონ. ახალი იდეები, მათი აზრით, დამღუპველია კაცობრიობისთვის. ოლდოს ჰაქსლის ტექსტშიც „მშვენიერი ახალი სამყარო“ საზოგადოებას სწორედ ქაოსისა და დისკომფორტის მოლოდინის გამო ეშინია სიახლეების.

თემაზე საუბარს ორუელის უკვდავი „1984-ის“ გარეშე ვერ განვაგრძობთ: პარტია ხელს უწყობს სიახლეების, ცვლილებების შიშის დანერგვას, რათა ძალაუფლება შეინარჩუნოს. ეს რომანი თვალნათლივ გვიჩვენებს, როგორ შეიძლება გამოყენებულ იქნეს საზოგადოებაში არსებული შიში სიახლეების მიმართ.

მსგავს თემებს ეხება კაფკას არაერთი ტექსტი („პროცესი“, „მეტამორფოზა“) და სხვა მწერალთა უკვდავი ნაწარმოებები.

დროის ცვლილება და განათლების მიმართ ახლებური დამოკიდებულება აწუხებს „კაცია-ადამიანის“ ლუარსაბს. რატომ? იმიტომ, რომ კომფორტის ზონაში მის დარჩენას ეწინააღმდეგება.  „რაც ეს რაღაც ეშმაკური სკოლები შემოიღეს, ბატონო, ქართველ კაცის ხეირი მაშინ წავიდა… რა კაცები არიან?! წიგნი იციან? მე თუ წიგნი არ ვიცი, კაცი აღარ ვარ, ქუდი არა მხურავს, განა! ხორცი მე არ მაკლია და ფერი. წიგნი რა ვაჟკაცის ხელობაა, – ეგ ხომ ქალის საქმეა. ვენაცვალე უწინდელ დროს! ყველაფერი მაშინ თავის დონეზედ იყო მოყვანილი“.

თუმცა ცვლილების, სიახლისკენ ლტოლვის გარეშე განვითარება სად გაგონილა?!

ისევ ილიას დავესესხოთ: „ნუ დააგდებ ძველსა გზასაო“ – ეს ჩინეთიდამ შემოგვეპარა“… არც ყოფილა ქართული და ტრადიციული.

გიორგი ლეონიძის ციციკორე გავიხსენოთ, როგორ ებრძვის რკინიგზის შემოყვანას: „-აგიჟინიათ, მატარებელი, მატარებელიო! აქებთ რკინიგზას და იმას კი არა ფიქრობთ, რა უნდა ჰქნას ხარ-კამეჩმა, ცხენმა? მაშ, ურმები უნდა გადავყაროთ? მერედა უურმოთ ქართველი კაცი გაგონილა? ან ღვინის ქირაზე რით წავიდეთ, ან ცხენს რა ვუყოთ? ამას რატომ არ უფიქრდებით?.. ჰაერი გაფუჭდება, პური და მტევანი მოიწამლება, ხალხი იავადმყოფებს, უნამუსობა ჩამოვარდება! განა გოგოები ეგრე თავისუფლადღა გაივლიან?.. ხალხო, ფრთხილად, ეშმაკს არ წამოვავლოთ ხელი!“

ჰო, სიახლეს და განსხვავებულობას საზოგადოება ხშირად (თუ ყოველთვის არა) ხვდება სკეპტიკურად, მაგრამ მერე აღმოჩნდება, რომ ეს სიახლე აუცილებელია განვითარებისთვის. თავის დროზე „ვეფხისტყაოსნის“ მთელი ტირაჟი გაანადგურეს როგორც ბილწების მასწავლებელი წიგნი, ჯორდანო ბრუნო კოცონზე დაწვეს…

საზოგადოებას არ უყვარს სიახლე, არ უყვარს კომფორტის ზონიდან გამოსვლა, მაგრამ ამის გარეშე პროგრესი წარმოუდგენელია. მასწავლებლებიც სწორედ ამას ვასწავლით ჩვენს მოსწავლეებს.

ჯადოსნური თილისმები წარსულიდან – ქართული მითოლოგიის სამყაროში

დამეთანხმებით, რომ ბავშვები გიჟდებიან მითოლოგიაზე, განსაკუთრებით კარგად კი ბერძნული მითოლოგია იციან და მოსწონთ. ქართულ მითოლოგიაზე მწირი ინფორმაცია აქვთ, ამირანით და დალით შემოიფარგლებიან. არადა მითები, ისევე როგორც ხალხური ზღაპრები, ჩვენი იდენტობის მთავარი წყაროა, ჩვენი არსებობის, ყოფნისა და ეროვნულობის განმაპირობებელი. სწორედ ამიტომ გადავწყვიტე, ჩემს მეოთხე კლასთან პატარა სპექტაკლი დამედგა და პერსონაჟებად ქართული მითოლოგიის გმირები გამომეყვანა. ვფიქრობ, ბავშვებს მოეწონებათ, იხალისებენ კიდეც და ბევრსაც გაიგებენ ჩვენს ძალიან, ძალიან შორეულ წარსულზე.

სცენა მოწყობილია როგორც ძველი დარბაზული სახლი. სასურველია, ბორჯღალებითა და მზის სიმბოლოებით იყოს გაფორმებული. კერასთან სხედან პაპა და ბებია. იქვე თამაშობს მათი ორი შვილიშვილი: მზექალა და ხვთისო.

ოჯახს გარშემო უვლის თეთრებში ჩაცმული სამი გოგონა (კერის ანგელოზები) და უმღერის: „მზე შინა და მზე გარეთა, მზევ, შინ შემოდიო“. გულზე დიდი მზეები ჰკიდიათ. (https://youtu.be/YnD6JewYjSc)

ხვთისო: რა ბნელი ღამეა, მთვარეც არ ჩანს, გარეთ გასვლა ახლა საშიშია…

მზექალა: ამბობენ, ამ დროს ჭინკები და დევები გამოდიან სანადიროდო.

ხვთისო: რას ამბობ, მზექალავ, ეგენი აღარ არსებობენ და საერთოდაც, მოგონილი მგონია.

მზექალა: ხვთისო! შენ გინდა თქვა, რომ პაპა გვატყუებდა?! ბებოს მოყოლილი ამბები მხოლოდ ზღაპრები იყო?!

ხვთისო: არ ვიცი, მგონი, მეშინია, რომ ნამდვილი არ აღმოჩნდეს…

პაპა (ჩაიცინებს): ბავშვებო, ბავშვებო, თქვენ ჯერ კიდევ არ იცით, უხსოვარ დროს რა ამბები ტრიალებდა ჩვენთან.

ბებო: უნდა მოვუყვეთ, კაცო, ხომ უნდა გაიგონ უკვე, დიდები არიან, მგონი, უკვე დროა.

პაპა: ჰო, მეც ასე მგონია, დრო მოვიდა, ყველა საიდუმლოს ფარდა აეხადოს.

ბავშვები (ერთხმად): რას ამბობთ! გვითხარით დროზე! რას გვიმალავთ!

პაპა: ახლა, სწორედ ახლა, იღება დროის კარიბჭე!

ბავშვები (გაოცებით): რაააააა?..

ბებო: როგორც უხსოვარი დროიდან შემორჩენილი ლეგენდა გვეუბნება, ყველაზე, ყველაზე ბნელ, უმთვარო ღამეს, როცა ძალიან ცივა და მკაცრი ქარი ქრის, ათასწლეულების შემდეგ, ბოროტებას ისევ მოუნდება დედამიწაზე დაბრუნება.

პაპა: ისევ შეებრძოლება სიკეთეს. სწორედ ამ დროს მთვარე გაწითლდება, თითქოს გველეშაპმა გადაყლაპაო, ჰოდა წარსულის გმირები, ღმერთები და ქალღმერთები ჩვენს დასახმარებლად გადმოლახავენ უამრავ წელსა და საუკუნეს…

ბებო: ამ დროს გაიღება წარსულის კარიბჭე, ოღონდ მზე-ლილეს უნდა შევთხოვოთ, დაგვეხმაროს და დაგვიცვას! თქვენ უნდა დაიწყოთ ახალი ისტორია, ახალი ერა! თქვენ ხართ გმირების შთამომავლები, მათი საქმეების გამგრძელებლები! უნდა დაამარცხოთ სიბნელე და სინათლე მოჰფინოთ ქვეყნიერებას!

პაპა: მზად ხართ წარსულიდან საჩუქრების მისაღებად? მზად ხართ შორეული წარსულის გასაცნობად?

ბავშვები (ერთხმად): მზად ვართ!

მზექალა:

ლილევოდა, დიდება შენდა,

დიდება შენდა, ზეციერო!

ოქროსი გიდგას სრა-სასახლე,

გარს აკრავს ოქროს გალავანი,

გალავნის ძირას ირმებია,

ქიმ-ქონგურებზე – შევარდნები.

ხვთისო:

შენს საღმრთო ხარებს, მეუფეო,

რქები ადგათ – რქები ოქროსი,

იალაღებზე ბუღრაობენ,

ირყევიან დიდი ქედები.

ბებო:

ნებიერი შენი ვერძები

რქებით ერთმანეთს აწყდებიან,

მთათა იმსხვრევა ხერხემალი,

ქანაობენ მძიმე ბურჯები.

პაპა:

ლილევოდა, დიდება შენდა,

ბნელი ახლოს ვერ გეკარება,

ზღვასა და ხმელზე დაგიყრია

მოელვარე სამკაულები.

ლილევოდა, დიდება შენდა,

დიდება შენდა, ზეციერო!

სამი ანგელოზი ტრიალებს მათ გარშემო და ჩურჩულებს:  – მოდიან, მოდიან, იწყება, იწყება!

უცებ გრუხუნია, შეიძლება, ბოლიც ავარდეს, იღება პორტალი და იქიდან კოპალა გადმოხტება.

კოპალა: აქეთ დევებს ხომ არ ჩამოუვლიათ? რაღაც ხმა მომესმა! რაღაც ძალამ გადმომისროლა!

პაპა: ეს ხომ კოპალაა!

კოპალა: დიახ, კოპალა ვარ! პატარა ბიჭი ვიყავი, არაგვის ხეობაში ვცხოვრობდი. დევებმა მომიტაცეს და თავად გამზარდეს. უამრავი დამცირება და სისასტიკე ავიტანე მათგან! ხან წყალს მაზიდვინებდნენ, ხან შეშას, თავშიც მიბარტყუნებდნენ, მაგრამ ვითმენდი და ვიზრდებოდი. ერთხელაც გავიპარე. გადავიარე მთები, ტყეები და თიანეთში, იხინჭის ეკლესიაში მივედი ბერებთან. დილიდან საღამომდე ღმერთს ვევედრებოდი, იმდენი ძალა მოეცა ჩემთვის, რომ დევებისთვის ხალხის ხოცვა-ჟლეტა არ შემერჩინა. ღმერთმა იცოდა, ფშავ-ხევსურებს როგორ აწიოკებდნენ დევები, ჰოდა, ისმინა ჩემი ვედრება და დიდი ძალ-ღონე მომცა. ვიგრძენი ძალა, იფნის ხე ამოვგლიჯე ცალი ხელით. მაშინვე წავედი დევებთან საბრძოლველად. უამრავი ამაბავი გადამხდა თავს, ჩემი თილისმა ჩემი ლახტი იყო – რომელიც მეხივით ქუხდა და ცეცხლს აჩენდა.

სამი ანგელოზი გარს უვლის კოპალას.

პირველი ანგელოზი: კოპალას ნასროლი ქვა დევების ნასროლ ლოდებზე უფრო სწრაფად გაფრენილაო!

მეორე ანგელოზი: კოპალას ლახტით დევები სულ გაუწყვეტიაო!

მესამე ანგელოზი: კოპალას დევებისთვის ციხეგორა წაურთმევიაო!

კოპალა: საოცარი ღამეა! ჩემს ლახტს ახლა თქვენ დაგიტოვებთ, ვიცი, ჩვენი გვარისა ხართ, ახლა ჯერი თქვენზეა, ბოროტება უნდა დაამარცხოთ!

კოპალა ლახტს აძლევს ოჯახს. ოჯახი მადლობას ეუბნება და ცეცხლთან ეპატიჟება.

ამასობაში ისევ საშინელი გრუხუნია, ისევ იღება პორტალი და  გადმოდის ქალღმერთი დალი.

ცეცხლის გარშემო ჩურჩულია: ეს ხომ დალია! დალია, დალი!

ანგელოზები ერთად შეჯგუფდებიან და გაკვირვებულები იყურებიან: დალი, დალი!

ქალღმერთი დალი: ოჰ, ჩემო საყვარელო ცხოველებო! ჩემო ოქროსრქიანო ირმებო! სად დამეკარგეთ, სად ხართ?!

ანგელოზები (ერთხმად): „დალაი თქვით, დალაი, მხედრებო, დალაი, დალაი,

ძნელი არს დალაობაი, დალაი, დალაი!“

პაპა, ბებია, შვილიშვილები, კოპალა (ერთხმად): „დალაი თქვით, დალაი, მხედრებო, დალაი, დალაი,

ძნელი არს დალაობაი, დალაი, დალაი!“

დალი: როდესაც დიდი გასაჭირი დაგადგეს,

მაშინ ჩემი სახელი ახსენე,

მხარში ამოგიდგები,

ჯიხვსა და არჩვს არ დაგიძვირებ!

უძველესი ქალღმერთი ვარ, სალ კლდეებში ვცხოვრობ, როცა მომინდება, ირმად ვიქცევი, როცა მომინდება – ჯიხვად. ერთი კლიდან მეორეზე გადავფრინდები და მონადირეებს ხელს მოვუმართავ, თუ მონადირეები პატივს მცემენ. ფრთებიც მაქვს! ყოველ ნაბიჯზე სახლის სიმაღლე ნახტომის გაკეთება შემიძლია! ჩემი ფრთის შეხება ჭრილობას ამრთელებს! თუ ვინმეს დავასაჩუქრებ, მისი ოჯახი კარგ ბედსა და იღბალს ეწევა, ოღონდ თუ გამაბრაზეს… ო, მოდი, ამაზე დღეს არაფერს ვიტყვი.

მზექალა: რა ლამაზი ხართ! რა ძლიერი!

დალი: მე შენ თილისმას გაჩუქებ. აი, გამომართვი. ეს ჯადოსნური ირემია, სულს შეუბერავ და მაშინვე შენთან გაჩნდება ჩემი ძალა, ბოროტებას ერთად დავამარცხებთ!

ხვთისო: დალ, ჩემო ქალღმერთო!

ბებო: გმადლობთ, ქალღმერთო!

ანგელოზები (გარს უვლიან და თმას ვარცხნიან, თან ღიღინებენ): ძნელი არს დალაობაი, დალაი, დალაი!

დალს ცეცხლთან ეპატიჟებიან, ისიც ჩამოჯდება.

ამასობაში ისევ გრუხუნია, პორტალიდან იახსარი გადმოხტება.

ბებო: ეს ხომ იახსარია, იხსარ ღვთისშვილი!

იახსარი: იახსარი ვარ! ფშავის საყმოს, ქისტაურთა მფარველი ღვთისშვილი!

კოპალა (დაინახავს იახსარს, იცნობს და წამოხტება): იახსარ, ძმაო!

იახსარი: ძმაო კოპალა!

გადაეხვევიან ერთმანეთს, მოიკითხავენ. კოპალა უბრუნდება ადგილს.

იახსარი (აგრძელებს): დევებს, ქაჯებს, ეშმაკებსა და მაცილებს ვებრძოდი! ვიცავ ყველას, ვისაც შველა სჭირდება! ზეციური მოქალაქეც ვარ! დედამიწაზე სვეტის ან ჯვრის სახით ჩამოვდივარ! მორიგე ღმერთთან ადამიანების სათხოვარი მიმაქვს! მორიგე ღმერთმა მშვილდ-ისარი მიბოძა და დამლოცა. დევებს სადაც შევხვდები, მუსრს ვავლებ, ავიკეცავ ჩოხის კალთებს, დავტაცებ ხელს ქვას და ვესვრი! დევებს ეშინიათ, გამირბიან. სოფელ როშკას ზემოთ, აბუდელაურის ტბაში შეაფარა თავი ჩემგან გაქცეულმა უკანასკნელმა დევმა. მეც ჩავყევი, მაგრამ დევის სისხლმა ტბა შეკრა, მე ტბაში ჩავრჩი. ტბის პირი მხოლოდ მაშინ გაიხსნა, როცა მის ნაპირზე ოთხყურა და ოთხრქა ცხვარი მოიყვანეს. როგორც იქნა, ხმელეთზე ამოვედი, მტრედად ამოვფრინდი. მას შემდეგ ლიქოკის თავს, კარატის წვერზე ვსახლობ და ვიცავ ხალხსა.

ბებო, პაპა, შვილიშვილები, კოპალა, დალი (ერთხმად): დიდება იახსრის დროშას, ზარსა და საზარეს გაუმარჯოს. გაუმარჯოს ლაღ იახსარს, დევკერპთ ამომწყვეტს და გადამსხვავებელს. გაუმარჯოს ავის გორს უფალმა ღმერთმა!

იახსარი: ბოროტებასთან ბრძოლაში ჩემი ქვა გამოგადგებათ!

ოჯახს ქვას სჩუქნის და თავად ცეცხლთან ჯდება.

გრუხუნია, პორტალიდან გადმოვა ბარბალე.

დალი: ბარბალე, მზის ქალღმერთო და გველეშაპის დამამარცხებელო! კეთილი იყოს შენი მობრძანება ახალ ეპოქაში!

ბარბალე: დალ! კოპალა! იახსარ! თქვენც აქ ყოფილხართ! პირდაპირ მზის სასახლედან მოვედი.

ანგელოზები გარს ევლებიან ბარბალეს.

პირველი ანგელოზი: მზის ოქროს სხივით მოსილი,

ცაში აგიზგიზდი, ბარბალე,

შენი ნათელი მოსავალი

მიწას აკურთხებს მარადვე.

მეორე ანგელოზი:

შენი ღიმილი – დღევანდელია,

შენი მზე – მარად ანათებს,

ხორბლის თავთავში ლოცვას ვხედავ,

ღვინოში – შენს ნაკვალევს.

მესამე ანგელოზი:

გზას დაგილოცავს მთვარე ღამით,

მზე დაგიკრავს ოქროს ზარს,

ღმერთთა შორის კვლავ გაბრწყინდი –

სიცოცხლე მოჰფინე მიწას დღესაც!

ბარბალე: ვმფარველობ: დედებს, ქალებს, საქონელს, მოსავალს… ვდგავარ მზისა და სინათლის მხარეს, ვებრძვი სიბნელეს, ბოროტებას. ვამარცხებ გველეშაპს, რომელსაც მზისა და მთვარის ჩაყლაპვა და დედამიწის ბნელში მოქცევა სურს! როდესაც გველეშაპი მთვარეს ყლაპავს, მთვარე სისხლისფერი ხდება, მაგრამ ამ დროს მე გველეშაპს ვანადგურებ და მთვარე გვიბრუნდება! ვანადგურებ მზის სსხივებით, მზის სხივები ხომ სიბნელეს ფანტავს. განსაკუთრებით სვანებს ვუყვარვარ, ასე მიმღერიან: „მზე შემოაქვთ რქებით ხარებს! მზე შენია, ბარბარ დოლაშ!“ ხაჭაპურებს და ლობიანებს მიცხობენ დღესაც… მე მზე მოგიტანეთ, როდესაც დაგჭირდებათ, თქვით ჩემი სახელი, მზე აკაშკაშდება და სიბნელეს დაამარცხებს!

ბარბალე მზეს აძლევს ოჯახს და თავად კოცონთან ჯდება.

ისევ გრუხუნია. პორტალი იღება და გადმოდის მინდია – ხოგაის-მინდი.

ყველა (ერთხმად): მინდია, ხევსური მინდია, ბუნების მცველი!

მინდია: ყველა აქ შეკრებილხართ! შორიდან, ათასწლეულების მიღმიდან მოვდივარ. მესმის, რაზე ჩურჩულებს ბალახი და რაზე ტირიან ხეები… ქაჯეთის ტყვე ვიყავი, შემზარავი და საშინელი ქაჯების. მათთან ყოფნას სიკვდილი მერჩივნა, ამიტომ შევჭამე ქაჯების საკვები – გველის ხორცი.  სიკვდილის ნაცვლად კი უზარმაზარი ძალა მივიღე! ბუნების საიდუმლოება მესმის, მესმის მცენარეების, ფრინველების, ცხოველების ენა. ვიცი, რომელი მცენარე რას კურნავს და რა დაავადებას არჩენს.

„უნდა იცოდეთ, ჰხედავდეთ

თავთვების ყელის წევასა,

ათი-ათასი ყოველ მხრივ

რომ დაიქუხებს ერთადა, –

ხელ-ნამგლიანი როცა ვარ,

მნახავენ თავის ღმერთადა: –

„არა, მე მომჭერ, მინდიავ,

ნუ მტოვებ, შენი კვნესა-მე!“

ყვავილი მოგიტანეთ, როგორც კი სიახლოვეს ბოროტებას იგრძნობს, მაშინვე შავდება, დააკვირდით, ის მნიშვნელოვანი მაცნეა!

მინდია სხვებთან ერთად ჯდება.

გრუხუნი. პორტალიდან გამოდის აშექალი.

ყველა ჩურჩულებს: – აშექალი მოვიდა, აშექალი!

აშექალი: რამ შეგაშინათ?! სამტროდ არ მოვუსლვარ, სამოყვროდ მოვედი. ქაჯავეთიდან მოვდივარ. ყველაფერი წინასწარ ვიცი, ყველას ბედს ვიგებ! სამ წელიწადს ხახმატის ჯვრის მეჯინიბე ვიყავი, ხახმატის გიორგის წითელი ცხენი ჰყავდა და შუბლზე თეთრი ნიშანი ჰქონდა, ყველგან თან დაჰყვებოდა გიორგის. იმ ცხენს მე ვუვლიდი, სხვა ვერავინ ეკარებოდა და ვერც ვერავინ ხედავდა, მხოლოდ მე. როგორც კი წმინდა გიორგის ვინმე შველას სთხოვდა, მაშინვე ვაღებდი საჯინიბოს კარს, ცხენი ელვასავით გამოვარდებოდა და გიორგიც ისე სწრაფად მოევლებოდა ზურგზე, თვალს ვერ შეასწრებდი. ადამიანებს წინასწარ ვატყობინებ, რა ელით, საფრთხეს თავი რომ აარიდონ. აი, ამ სარკეს გიტოვებთ, თქვით: „სარკევ, სარკევ, აშექალის ხათრით, გვითხარ, რა გველის?“ სარკეშიც მაშინვე გამოჩნდება მომავალი! ოღონდ ტყუილად არ მოაცდინოთ, მხოლოდ მაშინ, როცა ბოროტება გააქტიურდება!

აშექალი სარკეს სჩუქნის ოჯახს და იქვე ჯდება. ანგელოზები გარშემო უვლიან.

ისევ გრუხუნია, ამჯერად პირქუში გამოჩნდება.

ყველა: პირქუშია, ნამდვილად პირქუში!

პირქუში: პირქუში ვარ! ხევსური მჭედალი! ადამიანობაში დავითი მერქვა, ნაწილიანიც ვიყავი. როცა მეძინა, ბეჭებს შუა შუქი ამომდიოდა და ირგვლივ ღვთაებრივ ნათელს აფრქვევდა. ერთ დღეს ჩემს გრდემლზე წარწერა გაჩნდა და ჩემი ბედი ამოვიკითხე. ვერაფრით ვერ ამოვშალე ეს ავის მომასწავებელი წარწერა, რომ წინასწარმეტყველება გამეუქმებინა. მაგრამ რადგან პატიოსანი და ღირსეული ცხოვრებით ვცხოვრობდი, მორიგე ღმერთმა ხვთისშვილობა მიბოძა. ადამიანების მცველად ვიქეცი. დევები სოფლებს აწიოკებდნენ, ხალხს ხოცავდნენ. მათ წინააღმდეგ მეც ვიბრძოდი, ტყვედაც კი ჩავვარდი, მაგრამ კოპალამ მიხსნა (კოპალასთან მიდის და გადაეხვევა).

თქვენ კი ჩემ მიერ გამოჭედილ პატარა ჩაქუჩს გიტოვებთ, როცა დრო მოვა, ჩაიფიქრებთ და ჩაქუჩი უზარმაზარ იარაღად გადაიქცევა ბოროტების დასამარცხებლად.

პირქუში ჯდება. გრუხუნი. პორტალიდან ადგილის დედა გადმოდის.

ყველა გაინაბება. ანგელოზები ადგილის დედას გარს შემოერტყმებიან და ფერხულს უვლიან.

ადგილის დედა: ჩემო შვილებო! როგორ მიხარია თქვენი ერთად დანახვა! როგორც ჩანს, მოსულა ის დრო, რომელსაც ამდენი ხანია ველოდებოდით. ადგილის დედაც შემოგიერთდით! მე ყველა ქართველის მშვიდობიან ცხოვრებაზე ვზრუნავ. კალთის ქვეშ ვიფარებ ქალებს, ბავშვებს, ცხოველებს! ზოგჯერ ყვავილების მფარველსაც მეძახიან. ჩემს დღესასწაულზე სანთლებს ანთებენ, კვერებს აცხობენ, ცეკვავენ და მღერიან. ვპატრონობ ჩვენს მიწას. ჩემი ხალხი გულიან ქადებსაც მიცხობს. არ შეგეშინდეთ, მაგრამ ხანდახან გველად ქცევაც კი შემიძლია! სახლის საძირკველში ვიდებ ბინას და სახლის პატრონები ყოველ დილით რძეს მასმევენ! იციან, რომ არაფერს დავუშავებ, ამიტომ არ მერჩიან, პირიქით – ოჯახებისთვის ბედნიერება მომაქვს.

სანთელი მოგიტანეთ, უბრალო არ გეგონოთ, როგორც კი დაანთებთ, მაშინვე ისე აგიზგიზდება, ყველანაირ წყვდიადს გაფანტავს და ბოლოს მოუღებს!

ყველა მადლობას უხდის. ადგილის დედა კოცონთან ჯდება.

გრუხუნი.

„ნეტავ ახლა ვინ არის? ნეტავ ვინ? ნეტავ ვინ?“ – ისმის ჩურჩული.

პორტალიდან გამოდის ოჩოპინტრე. ისმის შეძახილი: „ნადირთ პატრონი!“

ოჩოპინტრე: ოჩოპინტრე ვარ, ნადირთ მწყემსი და ნადირთ მფარველი! როდესაც მონადირე ჩემს ტყეებში გამოჩნდება, მაშინვე შევძახებ: „აბა, გაიქეცით, მონადირე გეპარებათ!“ ქალღმერთ დალის ვეხმარები გარეული ცხოველებისა და ფრინველების მწყემსვაში, უხილავი ვარ, სანამ ასე მსურს, როდესაც მოვინდომებ, ხილული ვხდები. როდესაც უხილავი ვარ, პატარა ნაფეხურებს ვტოვებ. ხალხი პაწაწინა პერანგებს მჩუქნის და ხის კენწეროებზე კიდებს. ძალიან მიყვარს ცხოველები, თუ სადმე პაწაწინა ბელი ან მგლის ლეკვი ვიპოვე, რომელსაც მონადირემ დედა მოუკლა, ვზრდი და მერე ისევ ტყეს ვუბრუნებ. ფრინველებსაც მე ვეხმარები ბუდის აშენებაში. მონადირეები ხშირად მთხოვენ დახმარებას, თუმცა მათი დახმარება არ მიყვარს. ძველად, როდესაც ადამიანებს სხვა საჭმელი არ ჰქონდათ, ხელს ვუმართავდი, მაგრამ ახლა დრო შეიცვალა, სულაც არ არის აუცილებელი ცხოველების სიკვდილი, რომ ადამიანებმა არ იშიმშილონ.

მე გიტოვებთ ამ მგლის ფიგურას. როცა დაგჭირდებით, ჩასჩურჩულეთ: „ოჩოპინტრე, გვჭირდები!“  – და ჩემი ერთგული თეთრი მგლები თქვენთან გაჩნდებიან!

ოჩოპინტრე ჯდება სხვებთან ერთად.

გრუხუნი. პორტალიდან გადმოდის კვირია.

ყველა: ხვთისშვილების წინამძღოლი მოვიდა, კვირია მოვიდა!

კვირია: დიახ, კვირია ვარ! უამრავი სახელი მაქვს: კვირიაე, კვირაე, კვირეე… მე ვარ ღმერთი, სამართალი მაბარია და სამართლიანობას ვამყარებ. მე შემთხოვენ ბედსა და იღბალს. მორიგე ღმერთთან ერთად ამინდსაც განვაგებ, ტაროსს. ასე მეხვეწებიან: „მორიგეს ღმერთსა და დიდ კვირაეს გახვეწებთ, თქვენ უშველეთ თქვენს მეხვეწერთ. ეს ზაფხული მშვიდობით დამდგარ, მშვიდობით გადააყენეთ“. მეც, როცა საჭიროა, წვიმა მომყავს, როცა საჭიროა – მზეს ვუხმობ. ხალხი ღვთის კარზე მოარულ ღვთაებასაც მიწოდებს, რადგან დამბადებლის ხშირი სტუმარი ვარ.

„პირველად ღმერთი ვახსენოთ, ის უფრო დიდებულია,

მემრე ვადიდოთ კვირაე, კვირაე კარაღვთისია,

მემრე ვადიდოთ ფიწალე, ლაშქრისა წინამძღვარია,

მემრე ვადიდოთ კოპალე, კოპალე კარატისია“.

მე ცისკრის ვარსკვლავსაც მეძახიან, ამიტომ ვარსკვლავი მოგიტანეთ. როგორც კი სიბნელე დაისადგურებს, ვარსკვლავს სული შეუბერეთ – მაშინვე მილიონ ვარსკვლავად იქცევა და აკიაფდება, სიბნელეს სინათლე დაამარცხებს!

კვირია ჯდება სხვებთან ერთად.

ისევ გრუხუნია. გადმოდის თორღვა.

ყველა: მამაცი თორღვა, ვაჟკაცი თორღვა!

თორღვა: სულ ვიბრძვი და ვებრძვი ბოროტებას! თორღვას მეძახიან, ხანდახან თორღვა ძაგანსაც. როგორც კი დავბადებულვარ, იქიდანვე მქონია ბეჭებზე გამოსახული მზე და მთვარე, ასევე ჯვარიც. მარჯვენა ხელი დაბადებიდანვე სისხლისფერი მქონია. ვებრძოდი ყველა მოძალადეს და ავსულს. ქვესკნელშიც კი ვიყავი, თეთრ ყორანს გამოვეკიდე, რომ ნატვრისთვალი წამერთმია. მყინვარის ნაპრალში ჩავვარდი. იქ ვეშაპმა ჯადოსნური ჯაჭვი მაჩუქა. ამ ჯაჭვის მფლობელს, ვერანაირი მახვილი ვეღარ მეკარებოდა! ჩემზე დაწერეს:

„ჯაჭვის პერანგი მის ტანზე გველის ქერეჭივით ჭვივოდა

და იცავდა მას ავი თვალისაგან,

მახვილისაგან,

და ხორციელი შიშისაგან…

პერანგი თორღვა ძაგანს ბეჭზე გამოსახულ თილისმებს უმალავდა:

მზე და მთვარე იყო თორღვას საიდუმლო ნიშნები

და ჯვარი, რომელიც ხერხემალზე ეხატა“.

ნატვრისთვალი მოგიტანეთ, გველს რომ წავართვი. ინატრებთ და ბოროტება ნისლივით გაიფანტება, ამოვა მზე და თავის სხივებში გაგვხვევს.

მუსიკა ირთვება, ყველა ნელ-ნელა დგება და ხელიხელჩაკიდებული, ერთად დგება. წინ მზექალა და ხვთისო გამოდიან:

მზექალა: მაშ, გადავრჩებით!

ხვთისო: ბოროტებას დავამარცხებთ. ჩვენი გმირები, ჩვენი წინაპრები ზურგს გაგვიმაგრებენ!

ბებია: წინასწარმეტყველება აცხადდება!

პაპა: კარიბჭე ღიაა, ყველა აქაა! სიკეთე იზეიმებს!

ბოლოს ყველა მღერის:

https://www.youtube.com/watch?v=EXb45BggC_I

https://youtu.be/4izt5l5bqqA

„განათლება არ ახდენს ცვლილებას სამყაროში. განათლება ცვლის ადამიანს. ადამიანი კი ცვლის სამყაროს”.

პაულუ ფრეირი (XX საუკუნის ბრაზილიელი მოაზროვნე, განმანათლებელი)

„განათლება არ გახლავთ ფაქტების შესწავლა, ის გონების სავარჯიშოა, რომელიც გვასწავლის ფიქრს“.

ალბერტ აინშტაინი (XX საუკუნის ერთ-ერთი უდიდესი მოაზროვნე,

ფიზიკოსი, ფარდობითობის თეორიის ავტორი)

ფსიქოლოგიის პროფესორები, პიტერ გრეი და კირსტენ ოლსენი, სასკოლო გამოცდილებასა და მოგონებებზე

ქვემოთ გთავაზობთ ამონარიდებს ტექსტიდან, რომლებიც სკოლასა და სასკოლო მოგონებებს შეეხება. ეს მოთხრობა, ბოსტონის კოლეჯის პროფესორმა (მასაჩუსეტსის შტატი, აშშ), ფსიქოლოგიის დოქტორმა, პიტერ გრეიმ შემოგვთავაზა თავის ბლოგში – Psychology Today (https://www.psychologytoday.com/). დოქტორი გრეი გვიზიარებს თავის შთაბეჭდილებებს, თავის კოლეგასთან, დოქტორ კირსტენ ოლსონთან (ჯორჯთაუნის უნივერსიტეტი, მიწვეული ლექტორი) შეხვედრის შესახებ.

 საკითხი, რომელსაც დოქტორი გრეი ეხება, საჭირბოროტო და ყურადსაღებია:

• რა კვალს ტოვებს სკოლა და სასკოლო წლები ადამიანზე?
• რამდენად კარგია სასკოლო გამოცდილება ახალგაზრდა ადამიანისთვის, რომელიც სკოლას ამთავრებს და „ზრდასრულ“ ცხოვრებაში მიდის?
• რამდენად საჭიროა „სასკოლო გამოცდილება“ მომავალი ცხოვრებისთვის?

ეს იმ საკითხთა მოკლე ჩამონათვალია, რომლებსაც ეხებიან ავტორი და მისი რესპონდენტი, დოქტორი ოლსონი.

პიტერ გრეი: გაიცანით დოქტორი კირსტენ ოლსონი. ის არის განათლების მკვლევარი, აქტივისტი, კონსულტანტი და მწერალი, რომელსაც გულით აწუხებს ბავშვების, სწავლებისა და ჩვენი სკოლების მდგომარეობა. ის, სხვათა შორის, გახლავთ IDEA-ს (ამერიკის ინსტიტუტი დემოკრატიული განათლებისთვის) დირექტორთა საბჭოს პრეზიდენტი.

მე მას პირველად ორი კვირის წინ შევხვდი ლანჩზე, შემდეგ კი დიდი ინტერესით წავიკითხე მისი ბოლო წიგნი „სკოლით დაჭრილნი: როგორ დავიბრუნოთ სწავლების სიხარული და დავუპირისპირდეთ ძველი სკოლის კულტურას” [1]. თუ ოდესმე სკოლაში გივლიათ, გყავთ სკოლის მოსწავლე ბავშვი ან უბრალოდ ზრუნავთ სკოლაში მყოფ ბავშვებზე, ამ წიგნის წაკითხვას გირჩევთ.

წიგნი „სკოლით დაჭრილნი“ არის კვლევის შედეგი, რომლის წერაც ოლსონმა ჰარვარდის უნივერსიტეტში, განათლების კურსის დოქტორანტურაში სწავლისას დაიწყო. როგორც ადამიანს, რომელიც დიდად აფასებდა სწავლასა და განათლებას, ოლსონს სურდა, გამოეკვლია სასწავლო პროცესში მიღებული სიხარული და შთამაგონებელი გამოცდილებები, დაკავშირებული სწავლისა და სწავლების პროცესებთან. მაგრამ როდესაც მან დაიწყო ადამიანების გამოკითხვა მათი დადებითი სასკოლო გამოცდილების შესახებ, აღმოაჩინა, რომ ისინი უფრო მეტად სკოლით მიყენებულ ტკივილზე საუბრობდნენ…

აი, როგორ აღწერს ამას კირსტენ ოლსონის დისერტაციის ხელმძღვანელი, სარა ლოურენს-ლაიტფუტი, წიგნის წინასიტყვაობაში: „პირველად ამ თემაში ღრმად ჩასახედად ავტორმა სიღრმისეული ინტერვიუები ჩაატარა გამოჩენილ არქიტექტორთან (რომელიც საერთაშორისო არქიტექტურული პრემიის ლაურეატია), ღვაწლმოსილ პროფესორთან, გამოჩენილ მწერალთან და დიდი კორპორაციის მარკეტინგის დირექტორთან. ოლსონი, უდავოდ, ელოდა რომ მათგან მოისმენდა საინტერესო და ხალისიან ისტორიებს ნაყოფიერ სწავლებაზე, რომლის დროსაც ერთმანეთთან არის გადაჯაჭვული სერიოზულობა და თავგადასავალი, სიამოვნება და შრომა, სურვილი და საქმისადმი ერთგულება… ამ ყველაფრის ნაცვლად, დოქტორი ოლსონი, მისთვის მოულოდნელად, რესპონდენტთა მიერ გადმოცემულ მკვეთრ და ხატოვან სასკოლო მოგონებებში, დაეჯახა ტკივილით, იმედგაცრუებითა და ზოგჯერ, ცინიზმით გაჯერებულ აჩრდილებს. იგი ელოდა ნათელს და შეეჯახა ბნელს. თან, ეს მონათხრობი არ გახლდათ ძველი, დიდი ხნის დავიწყებული და უკვე შეხორცებული ჭრილობების გახსენება! ძველი, სასკოლო ისტორიები რესპონდენტს ახსენებდნენ იმ ღრმა იარებს, რომლებიც ჯერ კიდევ იწვევდნენ ტკივილს.

თავისი პროექტის გაფართოებისას, ოლსონმა დაიწყო ინტერვიუების ჩატარება ყველა ასაკის ადამიანთან – დაწყებული სკოლის მოსწავლეებიდან დამთავრებული ბებია-ბაბუებით – რომლებიც სხვადასხვა სოციალურ ჯგუფისა და განსხვავებული პროფესიული გამოცდილების ადამიანები იყვნენ.

დოქტორი ოლსონი გაოცებული იმ გულწრფელობითა და ემოციურობით, რომლითაც ადამიანები სკოლის წლების შემდეგ დარჩენილ ჭრილობებზე საუბრობდნენ. ის, ფაქტობრივად შეუდგა ახალ, უცნობ გზას, რომელიც საშუალებას იძლეოდა გაგვეცნობიერებინა, როგორ მოქმედებს სკოლა ადამიანის ფსიქოლოგიურ განვითარებაზე. მსგავსი გამოცდილების რესპონდენტებს პირდაპირ უსვამდა კითხვას: როგორ იმოქმედა სკოლამ მათზე?

„საშუალო ბავშვი, რომელიც სკოლაში არ იღებს სპეციალურ ინსტრუქციას, ან სათანადო ყურადღებას, ალბათ, ჩვენი სკოლის სისტემაში ყველაზე ნაკლებად იდენტიფიცირებული, [სისტემის გულგრილობით] „დაჭრილი“ ბავშვია. ბევრი მოსწავლე, სკოლას იმ შეგრძნებით ტოვებს, რომ ის არ არის ჭკვიანი და მისი შესაძლებლობები შეზღუდულია. ბევრი განიცდის სირცხვილის გრძნობას, რაც ტკივილად და მწველ მოგონებებად რჩება მის გონებაში. ბევრს ეუფლება ბრაზი და რისხვა, მასწავლებლებისა და ხელისუფლების მიმართ. „სწორად“ მოქცევა და რისკის თავიდან აცილების გრძნობა, ბავშვს მარტივი დავალების შესრულებისკენ უბიძგებს, რაც დაბალი მოთხოვნებით დაკმაყოფილებას იწვევს…  განათლებისა და სწავლის ირგვლივ დაუმუშავებელი, ძლიერი გრძნობები მოსწავლეებში რჩება და ისინი ამ შეგრძნებებით შედიან ზრდასრულ სამყაროში. ეს ჭრილობები, ძირითადად არსად არ განიხილება და ყურადღების მიღმა რჩება სკოლის განვითარებისა და განათლების რეფორმის დისკურსში. მოსწავლეები კარგავენ ხალისს სწავლის მიმართ და ამ საკითხებთან შეხებისას თავს უხერხულად გრძნობენ. ისინი ადვილად კარგავენ მოტივაციას და მოკლებულნი არიან სწავლისგან მიღებულ სიამოვნებას“, – წერს წერს თავის მიმოხილვაში, ბლოგერი და მწერალი, დაგ უილიამ გრინი, კირსტენ ოლსონის წიგნის ერთ-ერთ მიმოხილვაში.

„თავის ახალ და პროვოკაციულ წიგნში, განათლების სფეროს მკვლევარი და კრიტიკოსი, კირსტენ ოლსონი ააშკარავებს იმ დამანგრეველ შედეგებს, რომლებიც თან ახლავს განათლების სფეროში გაბატონებულ ისეთ მიდგომებს, რომლებიც უპირატესობას ანიჭებენ კონფორმიზმს; თრგუნავს სტუდენტთა ინტერესებს და აქრობს განსხვავებებს მოსწავლეებს შორის. ის ასევე გვიზიარებს იმ მოსწავლეთა გამოცდილებებს, რომლებმაც შეძლეს ამ მტკივნეული განცდების დაძლევა. ოლსონი გვიჩვენებს, თუ რის გაკეთება შეუძლიათ მასწავლებლებს, მშობლებსა და სტუდენტებს იმისთვის, რომ შეინარჩუნონ წონასწორობა და დარჩნენ საღი, – წერს თავის მიმოხილვაში დოქტორი ოლსონი წიგნის გამომცემელი, Teachers College Press (ნიუ იორკი, ნიუ იორკი, აშშ).

(პირველი ნაწილის დასასრული)

[1] Wounded by School: Recapturing the Joy in Learning and Standing Up to Old School Culture. იხ. ბმული: https://www.amazon.com/Wounded-School-Recapturing-Learning-Standing/dp/0807749559

მოზარდობა – მტკივნეული, რთული და გამოწვევებით სავსე ეტაპია თავად მოზარდისთვის, ოჯახისთვის, სკოლისა და იმ სოციალური გარემოსთვის, რომელშიც მოზარდს უწევს ყოფნა. მოზარდის წინაშე ამ პერიოდში რთული გამოწვევები იჩენს თავს – მან უნდა გაიცნოს საკუთარი თავი, უნდა გაიცნოს სხვები და სხვებსაც უნდა გააცნოს სხვა „მე“, სხვა პიროვნება, ვიდრე აქამდე იყო და ვინც უნდა, რომ იყოს მომავალში – ახალი სურვილებით, ინტერესებითა და გატაცებებით სავსე ადამიანი.

ეს არის საკმაოდ ხანგრძლივი მოსამზადებელი გზა ზრდასრულობის პასუხისმგებლობიან პერიოდამდე, რომელიც შეიძლება იყოს მსუბუქიც და შეიძლება იყოს მოულოდნელობებით, სირთულეებით სავსე.

მოზარდი ამ პერიოდში იწყებს საკუთარი ადგილის ძებნას და ცდილობს, გააცნობიეროს თავისი როლი ოჯახში, სკოლასა და საზოგადოებაში. ამ დროს მისი მთავარი ინტერესია, იმ გარემოში, რომელიც მისთვის მნიშვნელოვანია – იპოვოს „მთავარი პერსონაჟის“ ადგილი, რომელსაც აღიარებენ, მოუსმენენ და მის სიტყვას ანგარიშს გაუწევენ.

ერთ საღამოს, როდესაც სამუშაო შეხვედრიდან სახლში დავბრუნდი, ჩემმა 12 წლის შვილმა ასეთი კითხვა დამისვა – „ვინ იყო შეხვედრის მთავარი პერსონაჟი?“ – ამ კითხვას ახლდა მოზარდული ირონიაც და გულწრფელი ინტერესიც ადამიანური ურთიერთობების შესახებ. ამ კითხვამ დამაფიქრა, რამდენად მნიშვნელოვანია მათთვის, იყვნენ აღიარებული, იყვნენ დაფასებული, პატივს სცემდნენ მათ შეხედულებებს და ინტერესით უსმენდნენ მათ აზრებს.

მოზარდობის პერიოდში, როდესაც ბავშვი პატარა აღარაა, ის აქტიურად ეძებს უნიკალურ ნიშას, მისთვის შესაფერის ადგილს, ერთგვარ პლატფორმას, სადაც საკუთარი უნარების, ცოდნის, გამოცდილებებისა და მისწრაფებების აქტუალიზებას შეძლებს. მას ახლა მნიშვნელოვანი გზები აქვს გასასვლელი – საცალფეხო გზები, ე.წ. ბეწვის ხიდები – ზრდასრულობამდე. მოზარდობის გზა ცოტათი ჰგავს იმ ბეწვის ხიდებს, რომლებზე სიარულისას საჭიროა წონასწორობის შენარჩუნება, შიშების გადალახვა, თავის გამხნევება, ყურადღების კონცენტრაცია, თავდაჯერების მოპოვება და მოქნილობა.

ბეწვის ხიდზე სიარულისას მოზარდს სჭირდება „დამჭერი“, ერთგვარი ყავარჯენი ისეთი ადამიანის სახით, რომელიც მას უპირობო სიყვარულს, მიმღებლობასა და სითბოს აჩვენებს; რომელშიც ბოლომდე იქნება დარწმუნებული, რომ შეცდომების მიუხედავად, არასდროს მიატოვებს, მასთან ერთად ეცდება პრობლემების გადალახვას და არ დადგამს „დრამას“. როგორც ვხვდები მოზარდები ყველაზე ცუდ გამოცდილებას, ყველაზე ცუდ გაკვეთილს, სწორედ მშობლების მიერ „დრამის დადგმის“ დროს იღებენ და გულგრილად ისხლეტენ მათ გადაჭარბებულ ემოციურ რეაქციებს.

მოზარდს გვერდით სჭირდება ყურადღებიანი, ჩართული, მოსიყვარულე, სანდო ზრდასრული, რომელიც ამ ბეწვის ხიდზე უშიშრად გაჰყვება, იქნება მისი შემწე, უშიშრად გაატარებს განსაცდელებს, გადაიყვანს სამშვიდობოს და ყველა მის უნარს, ნიჭსა და გამოცდილებას წარმართავს სწორი მიმართულებით. მოზარდობის ბეწვის ხიდზე სიარული მნიშვნელოვანი ცხოვრებისეული გამოცდაა მშობლისთვისაც და მოზარდისთვისაც და ორივე მათგანისთვის თანაბრად საპასუხისმგებლო ცხოვრებისეული მარშრუტია.

ეს პერიოდი განსაკუთრებით უნდა გვაფიქრებდეს არა მარტო მშობლებს, ასევე დამაფიქრებელი უნდა იყოს პედაგოგებისთვის, დამაფიქრებელი და გასათვალისწინებელი. საკლასო გარემოში, ისევე როგორც ოჯახში, ხშირია შეცდომები, ზოგჯერ ეს შეცდომები შეიძლება საბედისწერო აღმოჩნდეს, ძალიან დიდი ბზარი გააჩინოს ურთიერთობებში, პიროვნებაში და მოზარდის მომავალიც კი განსაზღვროს.

მოზარდები განსაკუთრებით მწვავედ და კრიტიკულად აღიქვამენ ამ დროს თითოეულ უხეშ სიტყვას, თითოეულ „გადაკრულ“ ფრაზას, უადგილო ირონიას, რომელიც საშინლად შეურაცხმყოფელია მათთვის და ანგრევს მათ თვითშეფასებას.

მშობლებსაც და მასწავლებლებსაც, გვჭირდება განსაკუთრებული საკომუნიკაციო ენის შესწავლა, რომელსაც გულწრფელი სიყვარულის ენა ჰქვია, რომელიც გულისხმობს ლმობიერებასაც, რაციონალურ კრიტიკასაც, საყვედურსაც, თანამგრძნობ დამოკიდებულებსაც, მაგრამ არა შეურაცხყოფას, დამცირებასა და თანატოლთა წინაშე შერცხვენას.

რა თქმა უნდა, მოზარდსაც აქვს პასუხისმგებლობები, მასაც ევალება, იყოს თანამგრძნობი, იყოს რაციონალური, იყოს მომთმენი, იყოს ლმობიერი და გამოირჩეოდეს მისაღები ქცევით, თუმცა ამის მაგალითი ჯერ ზრდასრულებმა უნდა მივცეთ მას.