ბიომების ეფექტიანი სწავლებისთვის ყურადღება უნდა გამახვილდეს ინტერაქციულ აქტივობებზე, ქეისებზე – რომლებიც უკავშირდება რეალურ ამბებს. ქვემოთ ორი ძირითადი მომენტია წარმოდგენილი:

1. ზოგადი მიმოხილვა – რა არის ბიომი, რამდენი სახის ბიომი არსებობს, რა ახასიათებს თითოეულს (კლიმატი, გავრცელებული ცხოველები და მცენარეები, ნიადაგის აგებულება);
2. პრაქტიკული მოდელები, კვლევითი პროექტები, ექსკურსიები – როგორც ცოდნის გაღრმავების საშუალება.

სამუშაო გეგმის უფრო დეტალური აღწერა ასეთია:

1. კონცეფციის გაცნობა

ა) წინარე ცოდნის გააქტიურება – მასწავლებელი დაადგენს, რა იციან მოსწავლეებმა სხვადასხვა გარემოსა და კლიმატის შესახებ;

ბ) ბიომების განსაზღვრა – მოსწავლეები გაეცნობიან ბიომების განმარტებასა და მახასიათებლებს. ვიზუალური მასალის სახით მნიშვნელოვანია ფოტო- და ვიდეორესურსების გამოყენება.

(პრეზენტაცია მოიცავს შინაარსობრივად მრავალფეროვან მასალას, ჩაშენებულია ცხოველთა ქცევის ამსახველი ვიდეოები, სათბურის ეფექტის მოდელი და საჭირო განმარტებები).

2. მოსწავლეების ჩართულობით მიმდინარე აქტივობების განხორციელება

ა) ინტერაქციული მოდელები – ინტერაქტივის გამოყენებით დაათვალიერეთ სხვადასხვა კონტინენტის ბიომები – იმუშავე ინტერაქტივში – მასწავლებელს შეუძლია გამოიყენოს მხოლოდ როგორც საჩვენებელი მასალა, ან მოსწავლეებმა სამუშაო ფურცლები შეავსონ ინდივიდუალურად ან ჯგუფებში და შემდეგ მოხდეს მათი შეფასება.

ბ) გააფერადეთ გეოგრაფიული რუკა ბიომების მიხედვით (გააფერადე ბიომები – რესურსი შეიცავს ჩრდილოეთ ამერიკისა და მსოფლიო რუკებს. მოსწავლემ უნდა გააფერადოს ბიომები შესაბამისი ფერებით და უპასუხოს ჩამოთვლილ შეკითხვებს).

გ) ვენის დიაგრამის გამოყენებით შეადარეთ სასურველი ორი ბიომი – სამუშაო შეიძლება შესრულდეს ინდივიდუალურად ან წყვილებში;

დ) აღწერეთ ფოტოზე გამოსახული ბიომი.

3. მონაცემების ანალიზზე დაფუძნებული აქტივობები:

ა) გააცანით კლიმატური დიაგრამები და სთხოვეთ მოსწავლეებს მათი ანალიზი ბიომში ნალექებისა და ტემპერატურის გასაგებად;

ბ) განიხილეთ, როგორ ადაპტირდებიან ცხოველები და მცენარეები სხვადასხვა ბიომში გადარჩენისთვის;

გ) როგორ ურთიერთქმედებენ ცოცხალი და არაცოცხალი ფაქტორები ბიომის შიგნით.

4. რა შევაფასოთ –

• საკლასო დისკუსია – დისკუსია ხელს შეუწყობს კრიტიკული აზროვნების უნარის გაუმჯობესებას;
• პრეზენტაციები – მომზადებული მასალა მოსწავლემ უნდა წარადგინოს კლასთან ან კონფერენციაზე. პრეზენტაციაში სასურველია წარმოდგენილი იყოს საკუთარი კვლევები ან შემოქმედებით პროექტები, მაგალითად რომელიმე ბიომის მოდელი;
• კონცეპტუალური რუკა – რუკის შექმნა ხელს შეუწყობს ბიომების შესახებ მიღებული ცოდნის გამთლიანებას.

წყარო: https://www.biologycorner.com/bio2/notes_4-3.html

სპექტაკლი ყველაზე დიდებული რამ არის, რაც შეიძლება მასწავლებელმა მოსწავლეებს, საკუთარ თავს, სკოლას, მშობლებს აჩუქოს. ამაში ჩემი პრაქტიკული საქმიანობის განმავლობაში მრავალჯერ დავრწმუნდი. სპექტაკლი თავს უყრის უნარებს, ემოციებს, ამთლიანებს ცოდნას და ეს ყოველივე შემდეგ ფეიერვერკივით ამოიფრქვევა მაყურებლის წინაშე. ის, რასაც მთელი გულით ცდილობდი, ჩრდილოეთის ციალივით ჩნდება სკოლის კედლებს შორის და ამ ნათების მშვენიერება მაყურებელსაც გადაეცემა. მეხსიერებას ფორმალური საგაკვეთილო პროცესიდან ალაგ-ალაგ თუ შემორჩება მნიშვნელოვანი მოვლენები, აი, სპექტაკლი კი დროს აჩერებს, ქმნის სივრცეს, რომელსაც ნებისმიერ დროს უბრუნდები.

სცენარი

ამ სტატიაში კი უნიკალურ გამოცდილებაზე გიამბობთ, რომლის შესახებ სათაურიც მიგვანიშნებს. რამდენიმე თვის წინ, ჯერ კიდევ დეკრეტულ შვებულებაში ყოფნისას, დილა Mastsavlebeli.ge-ზე გამოქვეყნებული სტატიების კითხვით დაიწყო. ინა იმედაშვილი სტატიაში გვიზიარებდა სცენარს, რომელიც ქართული მითოლოგიის შესახებ დაეწერა. წაკითხვისთანავე გადავწყვიტე, რომ სკოლაში დაბრუნებისას აუცილებლად დავდგამდი ინას სცენარის მიხედვით სპექტაკლს. მანამდე კი რთული გზა მქონდა გასავლელი – ერთმანეთის გარეშე გატარებული სამი სემესტრი გვაშორებდა მე და ჩემს მეექვსეკლასელებს, კლასში 28 მოსწავლე, სკოლის ჩქარი რიტმი, რომელიც არაფორმალური გარემოსთვის საჭირო აქტივობებისთვის დროს თითქმის არ გვიტოვებს და ამ ყოველივესთან ერთად ჩემი რთული ოჯახური პირობები – ერთი წლის ბიჭი, რომელიც ძიძას უნდა შეჰგუებოდა.

მიუხედავად ჩამოთვლილი სირთულეებისა, ზურგს ინას სცენარი მიმაგრებდა. სცენარის დაწერას უზარმაზარი ძალისხმევა სჭირდება, ფაქტობრივად, კვლევაა, რომელიც რამდენიმე გვერდზე დაწურული სახით არის გადმოცემული. ვიცი, რომ ჩემი კოლეგა, ინა იმედაშვილი, ქართულ ხალხურ ზეპირმეტყველებას ძალიან კარგად იცნობს, რაც მის სცენარსაც ეტყობა. ამასთანავე, კლასს, რომელთანაც სპექტაკლის დადგმა გადავწყვიტე, პირველი კლასიდან ვასწავლი და ხშირად ვუკითხავდი ქართულ ხალხურ ზღაპრებსა და ქართულ მითოლოგიას, სწორედ ამიტომ, ზუსტად ვიცოდი, რომ წინარე ცოდნის გააქტიურებას სცენარი ხელს შეუწყობდა და ახალ ცოდნასაც დავაგროვებდით.

როლების განაწილება

ისე დაემთხვა, რომ სკოლაში დაბრუნებისას მეექვსეკლასელებს ქართული ენისა და ლიტერატურის სახელმძღვანელო თითქმის დასრულებული ჰქონდათ. რადგან გაკვეთილების შემდეგ ბავშვებს სკოლაში დარჩენა სხვადასხვა მიზეზით (წრეები, შიმშილი, დაღლილობა) უჭირთ, გადავწყვიტე, სპექტაკლის მომზადებისთვის საგაკვეთილო პროცესი დამეთმო. სამი კვირა დაგვჭირდა სპექტაკლის დასადგმელად.

როლების განაწილება შემთხვევითობის პრინციპით გადავწყვიტე. ფურცელზე ჩამოვწერე ბავშვების სახელები და მითური პერსონაჟები სცენარიდან. ვფიქრობდი, რომ ამგვარად თავიდან ავირიდებდი რომელიმე მოსწავლის გამორჩევას და სამართლიან გარემოს შევქმნიდით, თუმცა, პირველივე როლმა დიდი ვნებათაღელვა გამოიწვია.

სპექტაკლის დადგმისას უზარმაზარი სიფრთხილის გამოჩენაა საჭირო და მასწავლებლისგან მოითხოვს მყისიერ ჩართულობას, სიფხიზლეს, პრობლემების გადაჭრას, ნდობის გამოვლენას. როგორც დაიწყებ, ისე დაასრულებ – ამაში მტკიცედ დავრწმუნდი. ამ გამოცდილებაზე დაყრდნობით, ბავშვებს ვუთხარი, რომ თუკი როლი არ მოეწონებოდათ, შეცვლას, ახალი როლის მოფიქრებას აუცილებლად შევძლებდი. აქვე ისიც უნდა აღვნიშნო, რომ მოსწავლეთა რაოდენობის გამო როლები არ აღმოჩნდა საკმარისი. ინას მივწერე და მანაც გამომიგზავნა რამდენიმე მოსწავლისთვის განკუთვნილი როლი, მეც მომიწია 4 როლის მოფიქრება და შესაბამისი სიტყვის დაწერა.

რაც შეეხება პირველ როლს, ეს იყო ღვთისშვილი კოპალა, რომელიც ჩემს მოსწავლეებს ძალიან უყვართ. მითური გმირების შესახებ ქართველ ხალხს ჯადოსნური ზღაპრებიც შეუქმნია. ერთ-ერთი ასეთი ზღაპარია კოპალას შესახებ, რომელიც მესამე კლასში ხმამაღლა წავუკითხე ბავშვებს და მას შემდეგ ძალიან უყვართ. კოპალას როლის მსურველი რამდენიმე ბიჭი აღმოჩნდა, როლი კი მხოლოდ ერთ მათგანს ერგო. ერთ-ერთმა ბიჭმა ძალიან განიცადა, იმ გაკვეთილზევე მასთან მივიდა კლასელი, რომელსაც კოპალას როლი ხვდა წილად და უთხრა, რომ როლს დაუთმობდა. ასე ემოციურად, ცრემლებით, მოულოდნელად და მტკივნეულად დაიწყო სპექტაკლზე მუშაობა. წამოჭრილი პრობლემა თავად ბავშვებმა მოაგვარეს.

ერთი კვირის შემდეგ კითხვა დავსვი, რომელიმე ხომ არ გრძნობდა თავს ცუდად თავის როლში და შეცვლა ხომ არ სურდა. მხოლოდ ერთმა ბავშვმა გამოთქვა როლის შეცვლის სურვილი და იმ დღესვე მოვუძებნე სხვა როლი.

ბოლო კვირას კი ოთხი მოსწავლე გამოგვაკლდა, წინა დღეს – სამი. ესეც თავიდანვე უნდა დავუშვათ და თუკი ამგვარი დილემის წინაშე აღმოვჩნდებით, სათადარიგო გეგმა მზად უნდა გვქონდეს. მოსწავლეები თავიდანვე გავაფრთხილე, რომ რეპეტიციების დროს ერთმანეთისთვის ყურადღებით მოესმინათ, რომ თუკი რომელიმე ვერ შეძლებდა სპექტაკლში მონაწილეობის მიღებას, სცენარის ცოდნა სხვებს დაეხმარებოდათ და სხვის როლსაც ადვილად გაართმევდნენ თავს. თვითონ სცენარიც იძლეოდა როლების დამატების, გადათამაშების, შეცვლის საშუალებას. ამას მარტივად მოვაგვარებთ, თუმცა, ახლაც, ამ სტატიის წერისას, ჩრდილი ადგება ჩემს გულს იმ ბავშვების გამო, რომლებმაც სხვადასხვა მიზეზით ვერ შეძლეს კლასთან ერთად ყოფნა.

რეპეტიციები

როლების განაწილების შემდეგ მოსწავლეებს დავურიგე კუთვნილი სიტყვები და ერთი გაკვეთილი დავუთმე ქართული მითოლოგიის შესახებ არსებული ცოდნის გახსენებასა და ახალი ინფორმაციის მიწოდებას. შემდეგ გაკვეთილებზე კი საკლასო ოთახის უკან გადავინაცვლეთ, სკამები რკალად დავაწყვეთ და დაიწყო რეპეტიციების დაუვიწყარი პროცესი. როგორც ზემოთ ვახსენე, შვიდი მოსწავლე გამოგვაკლდა და ამას ძალიან განვიცდი, თუმცა, გულს იმით ვიმშვიდებ, რომ თითოეულმა მონაწილეობა მიიღო რეპეტიციებში და ვფიქრობ, ყოველი გაკვეთილი თუ რეპეტიციისთვის დათქმული შეხვედრა, არანაკლებ საინტერესო იყო, ვიდრე თავად სპექტაკლის წარმოდგენის დღე.

მასწავლებლის ფსიქო-ემოციური ფონი

სპექტაკლი უზარმაზარი გამოცდაა მასწავლებლის მენტალური მდგომარეობისთვის. ჩემი პრაქტიკული საქმიანობისას დიდ მიღწევად მიმაჩნია ემოციების მართვა, დადებითი განწყობის შენარჩუნება და სკოლაში დაბრუნების ორი თვეც ასევე მშვიდად ჩაივლიდა, რომ არა სპექტაკლი. სამწუხაროდ, კიდევ ერთ ჩრდილი, რომელიც სპექტაკლის გახსენებისას გულში ჩამოწვება ხოლმე, მოსწავლეებთან გამოვლენილი თავშეუკავებლობაა. ხშირად ვსაუბრობ მასწავლებლობის სირთულეებზე. ჩვენ უკან დგას ოჯახი და უამრავი პასუხისმგებლობა. სკოლაში, ერთ სივრცეში, თავმოყრილ ადამიანებს – მოზარდებსა თუ ზრდასრულებს – მუდმივად გვჭირდება იმის შეხსენება, რომ ერთმანეთთან მოსვლამდე ყველას ჩვენი წილი განწყობა, დარდი, სიხარული თუ პრობლემა მოგვაქვს. ასე იყო ერთ დილასაც, როდესაც ჩემი ერთი წლის ბიჭი გამომეტირა და საკლასო ოთახში შესვლისას ჯერ კიდევ მეტყობოდა პერანგზე დაცემული მისი ბუთქუნა ცრემლები. ამას დამატებული სხვა გაკვეთილების ჩატარება, დაღლილობა, ზოგჯერ არასაკმარისი ძილი და მოსწავლეებთან ხმამაღლა ავყვირდი. ვერ ვიტან, საკუთარ თავს რომ ვკარგავ. ხმის აწევის გარეშე კი ქაოსად ქცეული პროცესი კალაპოტს ვერ დავუბრუნე. მოსწავლეებს ბოდიში მოვუხადე და ვესაუბრე, რატომ გამიჭირდა ემოციების მართვა, ბრაზის ვერშეკავება. მთელი სამი კვირის განმავლობაში არასდროს გავღიზიანებულვარ რომელიმე მოსწავლის შეუსაბამო ქცევის გამო და არასდროს მიემართებოდა ერთ მოსწავლეს ჩემი ბრაზი.

სპექტაკლის დადგმიდან მესამე დღეს გაკვეთილზე ბავშვებს გამოხმაურების ბარათები დავაწერინე. ბოლო პუნქტი ამგვარი იყო: რას ეტყოდი ლელა მასწავლებელს?

„იმას, რომ კიდევ დაგვადგმევინოს სპექტაკლი და ყვირილი არაფერია. ყველას აქვს ემოციები და ნებისმიერ დროს შეიძლება, გაბრაზდეს ადამიანი“, – მწერდა 12 წლის ანასტასია და გული გამითბა, ასე რომ მამშვიდებდა.

მუსიკა

სცენარის დაწერისა და როლების განაწილების შემდეგ ერთ-ერთი ყველაზე რთული ეტაპი მუსიკის შერჩევაა. Souncloud-ზე, სადაც სხვადასხვა ჟანრისა და ქვეყნის მუსიკაა თავმოყრილი, ცალკე მაქვს სიმღერათა ნუსხები, რომლებსაც სპექტაკლების სახელები ჰქვიათ. შეიძლება ითქვას, მუსიკის მოსმენისას პარალელურად ჩემი გონება ახარისხებს საჭირო მოტივებს. ყოფილა ისეთი შემთხვევაც, როდესაც მუსიკას მოუტანია სპექტაკლის დადგმის განწყობა. ამჯერად შევარჩიე გოგი ძოძუაშვილის, ჯანსუღ კახიძის, ნიაზ დიასამიძის, ქართული ჯგუფის „Ambavi” მუსიკა და რამდენიმე კლასიკური ნაწარმოებიც.

გოგი ძოძუაშვილის კომპოზიცია სახელად „ქართული“ პირველი ღვთისშვილის, ბერი ბუქნაი ბაადურის, გამოჩენისას გაისმა დარბაზში და ვფიქრობ, წარსულიდან გამოხმობილ ღმერთქალებსა და ღვთისშვილებს ზუსტად მოერგო:

https://www.youtube.com/watch?v=eoR25riPhcM

რეკვიზიტები

სცენარში ასახულია, როგორ მოდიან დროის პორტალიდან ქალღმერთები და ღვთისშვილები თანამედროვე ოჯახში, სადაც კერასთან სხედან პაპა, ბებო და მათი ორი შვილიშვილი – ხვთისო და მზექალა. ბავშვებს წარსულიდან გადმოსული გმირები უტოვებენ ჯადოსნურ თილისმებს, რომელთა გამოყენება ბოროტების დასამარცხებლად შეუძლიათ.

ბავშვებმა როლები რომ მოირგეს და კუთვნილი სიტყვა ისწავლეს, მალევე დავიწყეთ რეკვიზიტებისთვის მზადება. დაფაზე ჩამოვწერეთ საჭირო ნუსხა: ნატვრისთვალი, ირმის, მგლისა და ცხენის ფორმა, სარკე, ბროლის ქვა, ვარსკვლავი, ლახტი, დოქი, სანთელი, შემდეგ ჯგუფებად დაყოფილმა კლასმა დაიწყო ხატვა, გამოჭრა. დაგვჭირდა: საღებავები, „პენოპლასტი“, სქელი ფერადი ქაღალდები, ფუნჯები, ნაჭრები.

რაც შეეხება მონაწილეთა ფორმებს, ასეთი რამ მოვიფიქრე: თითოეული პერსონაჟისთვის ვიყიდე ატლასისა და ტიულის სხვადასხვა ფერის ნაჭერი, სქელი თოკი წელზე შემოსარტყმელად და თავსამკაულად. თავის გამოსაყოფი ადგილი იქვე ამოვჭერი, წელზე თოკი შემოვავლე და ბავშვები წარსულიდან გადმოსულ მითურ გმირებს დაემსგავსნენ. მხოლოდ ერთი ჩოხა მოვიძიეთ კოპალასთვის და ოჩოპინტრესთვის. დევებს კი სხვებისგან განსხვავებით, მწერების დამჭერი ბადე შემოვახვიე. მათ ნამდვილი დევებივით უჭირდათ მოძრაობა.

პორტალზე ფიქრმა გადაგვიყოლა. თავიდან მუყაოსგან დამზადებას ვაპირებდით, მაგრამ სცენაზე დამაგრება გაგვიჭირდებოდა. ბოლოს სკოლაში ვიპოვე ფეხბურთის მოძველებული კარი, ამოვიტანე სცენაზე და დაბადების დღის ფერადი „ფარდები“ დავამაგრე. სკოლაში წავიღე ჩემი დიდი ბებიის, კატოს, მოქსოვილი ფარდაგი და სკამებს გადავაფარეთ.

ნაჭრის პოსტერები

ჩვენ სცენას განსაკუთრებული ხიბლი შესძინა მოხატულმა ნაჭრის პოსტერებმა. კლასისთვის შეძენილი ფარდებიდან მორჩენილ ყვითელ ნაჭერზე მინდია დავხატე და გავაფერადე, „ბიაზის” ნაჭერზე მერვეკლასელმა გოგოებმა – მარიმ და ნინიმ – გამომცემლობა „არტანუჯის“ წიგნის, „ქართული მითური გმირების“ ყდა გადახატეს, არშიები კი გააფორმეს თენგიზ მირზაშვილის მინიმალისტური ორნამენტებით, რომლებიც ქართული ხალხური ზღაპრების წიგნიდან გადმოვიტანეთ.

აქვე უნდა აღვნიშნო უფროსკლასელების ჩართულობისა და მხარდაჭერის როლი. რამდენიმე დღე ჩვენთან ერთად იყვნენ მერვეკლასელი მარიამი და ნინი. ჩვენი რეპეტიციების ფონზე სააქტო დარბაზის უკანა ნაწილში ძირს გაშალეს ნაჭერი და უდიდესი გულისხმიერებით დაიწყეს ხატვა. მათ ფუსფუსს მეექვსეკლასელები უყურებდნენ, პირადი მაგალითის ძალის შედეგად, რამდენიმე დღეში უმცროსკლასელებმა გააგრძელეს ნინისა და მარის დაწყებული საქმე და დამოუკიდებლად გააფერადეს.

მუსიკის შერჩევის, გადმოწერის და საჭირო დროს ჩართვა-გამორთვა კი მეათეკლასელმა თეკლამ ითავა, კიდევ ერთმა მეათეკლასელმა ნინიმ კი გვაჩუქა რეპეტიციებისა თუ სპექტაკლის ამსახველი ულამაზესი ფოტო-ვიდეომასალა.

მშობელთა ჩართულობა

სცენის გაფორმებისას აქტიურად ჩაერთო რამდენიმე მშობელი. ლიზის დედამ, თამარმა, თავად შეიძინა განათება სცენისთვის, დაამზადა ძალიან ბევრი ქაღალდის ვარსკვლავი და მზე – ყოველივე ეს მეუღლესთან ერთად სპექტაკლის წინასაღამოს ჭერზე ჩამოკიდა; ანასტასიას დედამ, თეონამ, გოგონებისთვის ყვავილების თაიგულების შეძენის იდეა მოგვაწოდა, გადაიღო სპექტაკლი და სრული ჩანაწერი გვისახსოვრა; საბას დედამ, მარიმ, თავის დეიდასთან ერთად ფარდები ჩამოგვიკიდა; თამარის დედა, შორენა და დათოს დედა, ლამზირა, სპექტაკლის დაწყებამდე მეხმარებოდნენ; კიდევ ერთი საბას დედამ, ნუცამ, კი ხმის გამაძლიერებელი მოგვიტანა; ცოტნეს დედამ ოჩოპინტრეს ფორმით გაალამაზა სასცენო ჩაცმულობა; რეპეტიციების დროს ანის, სალომეს და ნუცას დედები ტკბილეულით გვანებივრებდნენ… ამ ჩამონათვალში აუცილებლად გამომრჩებოდა ვინმე და იქნება ისეთი მშობელიც, რომლის ფუსფუსი, ჩართულობა ვერ შევნიშნე, თუმცა, აუცილებლად უნდა აღვნიშნოთ და დავაფასოთ იმ მშობლების გულისხმიერება, რომლებმაც დრო გამოძებნეს და დაგვეხმარნენ.

მსგავსი ღონისძიებების გამართვისას საკუთარ თავს დავუწესე, რომ გულშიც კი არ გავივლო საყვედური იმ მშობლებისადმი, რომლებმაც დრო ვერ გამოძებნეს ან, შესაძლოა, ვერც გაბედეს აქტიურობა. მრავალი მიზეზი არსებობს. მე კი არასდროს დამავიწყდება მშობლების ცრემლიანი თვალები და გაცისკროვნებული სახეები, სპექტაკლის მიმდინარეობისას ბავშვების ზურგს უკან მდგომი რომ ვხედავდი. არც ტყუპების, დათოსა და თაკოს დედა დამავიწყდება, სპექტაკლის დასრულებისას რომ შემოგვესწრო, რადგან სამსახურის გამო მოსვლა დააგვიანდა. მგონია, რომ შემდეგი სპექტაკლის დადგმისას კიდევ უფრო მეტი მშობელი ჩაერთვება და ბავშვებისთვის დღესასწაულის მოწყობის პროცესში ერთმანეთს შეენაცვლებიან.

ერთი კვირა გავიდა სპექტაკლის დადგმიდან და ახლა ეპიზოდურად მახსენდება, სცენასთან მიდგმული ყვავილებიანი კალათები, მაშხალებიანი ტორტი, სპექტაკლის დაწყებამდე ბავშვების დასაპურებლად მოტანილი ცხელ-ცხელი ლობიანები და ხაჭაპურები, რომელთა შესაძენად მონაწილეობა მიუღიათ იმ ბავშვების მშობლებსაც, რომლებიც სპექტაკლს გამოაკლდნენ. თითოეულ მშობელს, ვისი შრომაც დამეხმარა, ვისი თანადგომაც ვერ შევნიშნე, მაგრამ ჩვენს სპექტაკლზე აისახა და ვისაც სურდა, მაგრამ ჩართულობა ვერ შეძლო, ვუგზავნი უთვალავ მადლობას. სპექტაკლის მზადების პროცესში გამუდმებით მშობლებზე ვფიქრობდი. ეს დღე ბავშვებთან ერთად მათ ეძღვნებოდათ. აუცილებლად უნდა აღვნიშნო მამების ჩართულობა – ლიზის და გაბრიელის მამებმა სააქტო დარბაზი სპექტაკლის წინადღეს ღამის 23:00 საათზე დატოვეს და მეორე დილას დაგვახვედრეს ულამაზესად გაფორმებული სცენა.

როგორ ავიყოლიოთ ბავშვები?

მუსიკა, რეკვიზიტები, ფორმები, მშობლების თანადგომა აზრს დაკარგავდა, ბავშვების აყოლიება რომ ვერ მომეხერხებინა. ეს მათი პირველი სპექტაკლი იყო სააქტო დარბაზში მრავალრიცხოვანი აუდიტორიის წინაშე.

ბავშვები დავარწმუნე, რომ სიამოვნება მიეღოთ პროცესისგან და არ ეფიქრათ მოსალოდნელ შეფასებაზე. თუკი თავად გაიხარებდნენ თამაშისას, ამას სხვაც იგრძნობდა. სამი კვირის განმავლობაში თითოეულს ინდივიდუალურად მივეცი უამრავი რჩევა, შევაქე, წინ გადადგმული პატარა ნაბიჯიც კი არ გამომპარვია, მივეცი თავისუფლება, არ ვთრგუნავდი შენიშვნებით; ვთხოვდი, რომ თუ შეძლებდა უფრო ხმამაღლა ეთქვა თავისი სიტყვა, დაეცვა პაუზები და არ ეჩქარა, ხოლო თუ ვერ შეძლებდა ხმის აწევას, ისე ეთქვა, როგორც თავად ჩათვლიდა საჭიროდ. გამუდმებით ვახსენებდი, რომ თითოეული მათგანი განსაკუთრებულია, მათთან ერთად ვცეკვავდი, ვიცინოდი, გულდასმით ვუსმენდი. ამგვარმა მიდგომამ უზარმაზარი შედეგი გამოიღო – სპექტაკლის დღეს ბრწყინვალედ გაართვეს თავი ყველაფერს.

არასდროს დამავიწყდება, რეპეტიციების დროს სიტყვის წარმოთქმისას გაფაციცებული მზერით რომ ეძებდნენ ჩემს სახეზე კმაყოფილებას. ამან მასწავლებლის სახის გამომეტყველების, როგორც განმავითარებელი შეფასების, როლზე დამაფიქრა.

მნიშვნელოვანია კლასის საერთო განწყობაზე მიზანმიმართული მუშაობა, სწორი ღირებულებების ჩამოყალიბება: რომ ერთმანეთს უგულშემატკივრონ, თანაუგრძნონ, მოუსმინონ, დაეხმარონ; რომ განასხვაონ დაცინვა და სიცილი ერთმანეთისგან და სიფრთხილით გამოხატონ ემოციები; რომ თითოეული ჩვენგანის შესაძლებლობები გამორჩეულია და სპექტაკლი არ არის უპირატესობის მტკიცების საშუალება; რომ ერთმანეთს არ ვეჯიბრებით და ძალისხმევას უფრო უკეთესი მიზნებისკენ მივმართავთ.

ყველა ბავშვის აყოლიება შევძელი. მხოლოდ ერთმა მოსწავლემ თქვა უარი მონაწილეობაზე წინა დღეს, პირადმა საუბარმაც არ გაჭრა, დროც აღარ იყო მეტი ქმედებისთვის. ამ ბავშვზე ფიქრი კიდევ ერთი ჩრდილია, რომელიც ჩემს გულს მიადგა და ყველაზე ბევრს სწორედ მასზე ვდარდობ.

სპექტაკლის დღე

როგორც იქნა გათენდა 11 ივნისი, ჩვენი სპექტაკლის დღე. იმდენად ვნერვიულობდი, სკოლამდე გზა ძლივს გავიარე. სააქტო დარბაზში ბავშვების დანახვამ დაღლილობა და ნერვიულობა დამავიწყა. დავიწყეთ რეპეტიცია და შეიძლება ითქვას, ბევრი დეტალი იქვე დავაზუსტეთ. დარწმუნებული ვიყავი, რომ ბავშვები თავს შესანიშნავად გაართმევდნენ. მართალია, მეც მათთან ერთად ვიდგებოდი სცენის უკან, მაგრამ ვთხოვე, რომ ტექსტის დავიწყებისას მე არ დამყრდნობოდნენ, უმჯობესი იქნებოდა, თავად შეეცვალათ წინადადება, გამოეტოვებინათ ან ერთმანეთისთვის შეეხსენებინათ. მართლაც ასე მოხდა.

სპექტაკლის დაწყებამდე შევიკრიბეთ გამოსაცვლელ ოთახში, ხელები ერთმანეთს დავადეთ და ხმამაღალი შეძახილით განწყობა შევიქმენით. ხმის გამაძლიერებლის გამო დათქმულ დროს გადავაცილეთ, დარბაზში ცხელოდა, ვიფიქრე, ეზოში ჩავიყვან ბავშვებს, სუფთა ჰაერზე გამოცოცხლდებიან-მეთქი. დავიძარი ღვთისშვილებისა და ქალღმერთების ფორმებში გამოწყობილ ბავშვებთან ერთად გასასვლელისკენ, დარბაზი თითქმის შევსებული იყო და ვიღაცამ გვკითხა, სად მიდიხართო.

მიუხედავად იმისა, რომ რეპეტიციებისთვის რამდენიმე საათი გვჭირდებოდა, ზუსტად ვიცოდი, სპექტაკლი აუდიტორიის წინაშე მალე ჩაივლიდა. ყველა მომენტი მიყვარს. ბავშვები კულისებში ღელავდნენ. ერთმანეთს ამხნევებდნენ. ჩვენთან ერთად იყვნენ მერვეკლასელი მარი და ნინი და ბავშვებს ეხმარებოდნენ ფორმების მორგებასა და გამოცვლაში. სცენის უკან დაკიდებული ფარდის მიღმა დარბოდნენ აღელვებული ბავშვები, ზუსტად იცოდნენ, ვინ როდის გამოდიოდა და ისმოდა, როგორ უხმობდნენ ერთმანეთს: „ანგელოზების დროა! აბა, ქაჯები მოემზადეთ! დევებო, მზად ხართ?“. თითოეული მონაწილე ჩვენი უცნაური პორტალიდან გადიოდა სცენაზე. ვამშვიდებდი, ფორმას ვუსწორებდი და ისე ვუშვებდი, ზოგჯერ დარბაზს მოვავლებდი თვალს და მშობლების განათებული სახეების დანახვისას ვხარობდი.

სპექტაკლი სულ 37 წუთს გაგრძელდა, ბოლოს ვდარდობდი, რომ მალე დამთავრებოდა. დევის როლში ჩემი შვილი იყო. ვიფიქრე, მეც ჩავალ დარბაზში და სხვა მშობლების მსგავსად რამდენიმე წუთი ვუყურებ-მეთქი. ჩამოვედი და დავჯექი. გამოვიდა ერთი დევი, შემდეგ – მეორე და მესამემ ფეხბურთის კარს, ე.წ. პორტალს, გამოკრა ფეხი. ხმაურით წამოვიდა იატაკისკენ ფეხბურთის კარი. კიდევ კარგი, ბავშვს ასცდა. ისევ ავბრუნდი სცენაზე და ჩემს თავს შევახსენე, რომ მასწავლებელს მშობლის როლის შინ დატოვება გვიწევს. ისე მოხდა, რომ სცენარის მიხედვით პირველი დევი ამბობდა, ადამიანებო, ხომ არ შეგაშინეთო. პორტალის „გადმონგრევაც“ თითქოს სცენარის მიხედვით იყო გათვალისწინებული.

სტუმრები

მშობლების, კოლეგების, ოჯახის წევრების გარდა, სპექტაკლზე დასასწრებად საგანგებოდ გვესტუმრნენ ჩემი რაჭველი მოსწავლეები – თამუნა და მარი, რომელთა შესახებ ჩემს მოსწავლეებს ხშირად ვესაუბრები. ეზოში ჩასვლისას გოგოებიც თან გამოგვყვნენ და ჩემი თხოვნით, ბავშვები გაამხნევეს: პროცესით მიიღეთ სიამოვნება და იცოდეთ, რომ ეს დღე არასდროს დაგავიწყდებათო, თქვეს მარიმ და თამუნამ.

დატვირთული რეჟიმის მიუხედავად, კავკასიის უნივერსიტეტის განათლების სკოლის დეკანი, ბატონი ალუდა გოგლიჩიძე, გვესტუმრა, რამაც ძალიან გამახარა. ბატონი ალუდა ჩემი ხელმძღვანელია კავკასიის უნივერსიტეტში და მისი ზრუნვა სტუდენტებისთვის, რომლებიც მომავალი მასწავლებლები არიან, მის ირგვლივ მყოფთათვისაც გადამდებია.

სკოლიდან, რომელიც მე დავამთავრე, გვესტუმრნენ რუსუდან ტატიშვილი და შორენა მელაძე – დაწყებითი საფეხურის მასწავლებლები. მათი საქმიანობა, პროფესიისადმი დამოკიდებულება და თანადგომა ჩემთვის დიდი სტიმულია.

გიორგი კივილაძე „მთიელი წიგნების“ გუნდის წევრია. რამდენიმე წელია, სოფელ-სოფელ მეგობრებთან ერთად დადის და ამასობაში თითქმის მთელი საქართველო მოიარა, ოცი ათასი წიგნი დაარიგა ჩვენი ქვეყნის სოფლებში მცხოვრებ ბავშვებთან. ბავშვებისა და წიგნების გულშემატკივარი გიორგის სტუმრობა ბავშვებს ძალიან გაუხარდათ. ბოლოს დარბაზი ყველამ რომ დატოვა, ჩვენ რეკვიზიტებს ვაგროვებდით, გიორგიმ დაიარა და სათითაოდ გაასწორა დარბაზში ყველა სკამი.

დარბაზში იყვნენ ჩემი მოსწავლეები, მათი მშობლები და იქ იყო საბინა, 9 წლის აზერბაიჯანელი გოგო, ჩემი პატარა მეგობარი, რომელიც საგანგებოდ მოვიწვიე და ისიც სიხარულით მოქროლდა.

კიდევ ერთ განსაკუთრებულ სიხარულად მექცა ჩემი ბავშვობის მეგობრის, მაიკოსა და ჩემი ნათლულის, მართას, სტუმრობა.

ზუსტად ვიცი, თითოეული სტუმარი ბავშვების ცხოვრებაში მნიშვნელოვან კვალს დატოვებს. ძალიან დასაფასებელია, როდესაც დროს გითმობენ და შენს სიხარულს იზიარებენ.

სპექტაკლზე მუშაობის პროცესში ჩამოვწერე სპექტაკლის დადებითი მახასიათებლები:

• თანამშრომლობითი უნარების განვითარება – კლასის გუნდად ყალიბდება;
• შემოქმედებითობა – იდეები შენ თვალწინ იბადება, თითქოს ხელს ჰკიდებ და ამიწებ, თვალსაჩინოს ხდი და ამას ეჩვევიან ბავშვებიც, რომლებიც მარტივად ისრუტავენ ყველაფერს;
• პრობლემების გადაჭრის გზების მყისიერი პოვნა და ერთმანეთის დაყენება ამ გზებზე;
• ცოდნის შეძენა – სცენარი სიახლეებს სთავაზობს გუნდის თითოეულ წევრს, რომლებიც შემდეგ აუდიტორიას გადასცემს ცოდნას;
• ეფექტური მოსმენა – უსმენ სხვებს, ამის გარეშე შენ როლს ვერ მოირგებ, ვერ ითამაშებ;
• კინესთეტური შესაძლებლობების გამოვლენა – მოძრაობა და ქორეოგრაფიული სცენები სხეულს აფხიზლებს, ენდორფინები ჭარბად გამოიყოფა;
• იმპროვიზაცია – ცვლილებებისთვის მუდმივად მზადყოფნა და ხშირად გუნდის თითოეული წევრი თავად მთავაზობდა უკეთეს იდეას;
• საკუთარი თავის რწმენა გიღვივდება;
• სხვის ნდობას სწავლობ;
• ლიტერატურა, მუსიკა, ცეკვა, ხატვა გემოვნებას ხვეწს და ბავშვებს კულტურას აზიარებს;
• ფანტაზია ვითარდება;
• ფორმების შექმნა სივრცულ აზროვნებას აფართოებს, კეთების, შექმნის პროცესი დადებითი ენერგეტიკით მუხტავს გარემოს;
• მეტყველება უმჯობესდება – ხვდებიან ინტონაციის, პაუზის როლს;
• სასკოლო საზოგადოების ცხოვრებაში სიხარული შეგაქვს;
• დაფარული შესაძლებლობების გამოვლენის უნიკალური შესაძლებლობა ეძლევათ – ამას თავად ბავშვებიც ხვდებიან და აღნიშნავენ;
• ერთმანეთის აღიარებას ეჩვევიან;
• თითოეული მოსწავლის როლის გააქტიურება – სასკოლო საზოგადოებას ბავშვებს აჩვენებ სხვა პერსპექტივით;
• მშობლებისთვის სკოლის როლისა და სასკოლო ღონისძიების მნიშვნელოვნების წარმოჩენა;
• მყისიერი გადაწყვეტილებების ქარბორბალაში ტრიალი – ეს კი სწორედ ის არის, რაზეც ხშირად ვსაუბრობთ, ვგულისხმობ, სწავლის უმთავრეს მიზანს – ბავშვის ცხოვრებისთვის მომზადებას;
• სიხარულის ჩუქება ერთმანეთისთვის;
• ღირებულებითი სწავლება – ჩვენი სპექტაკლის სცენარის მთავარი გზავნილი წარსულის ცოდნასთან ერთად ის იყო, რომ სიკეთე მუდამ იმარჯვებს ბოროტებაზე და ამის ჩვენს წინაპრებს სწამდათ.

სპექტაკლის ბოლოს ქაჯები თავს დაესხმიან ღვთისშვილებს. პაპა და ბებო ბავშვებს სთხოვენ იდეის მოფიქრებას. ხვთისო და მზექალა ამბობენ, ქალღმერთებისა და ღვთისშვილების მიერ ნაჩუქარი ჯადოსნური ნივთები გამოვიყენოთო. ბოლოს ბერი ბუქნაი ბაადურის მიერ ნაჩუქარ ნატვრისთვალს ჰაერში აისვრიან და იტყვიან – ნატვრისთვალო, ნატვრით გინატრებ და ნატვრა შეგვისრულე, ადამიანების გულები სიკეთით აავსეო. ჩვენს ქვეყანას და შემდეგ მთელ დედამიწას, როგორც ეს ნიაზ დიასამიძის სიმღერაშია, ვუსურვებ სიკეთით ავსებას.

გამოხმაურების ბარათები

ამ ვრცელი სტატიის ბოლოს კი გთავაზობთ ამონარიდებს გამოხმაურების ბარათებიდან, რომლებიც სპექტაკლიდან მესამე დღეს შეავსეს.

• მომიყევი ისეთი რამ, რაც მე ვერ ევნიშნე და გსურს, რომ ვიცოდე:

„მე ჩემი სიტყვის დროს უნდა მეთქვა: „თუ მონადირეები პატივს მცემენ, ფრთებიც მაქვს“ და ფრთების მაგივრად რქები ვთქვი“. – ანასტასია

„მე და დაჩი როდესაც „ვჩხუბობდით“, ხელებს რომ ვიქნევდით ცეკვის დროს, ხელების ქნევა ერთად დავიწყეთ და ორივემ ხელი სახეში გავირტყით“. – თედო

„დევის როლიდან პაპაზე რომ გადავდიოდი, წინდები არასწორად ჩავიცვი და ფეხსაცმელებიც“. – გაბრიელი

„ქაჯები რომ ვითომ მოვკვდით და რომ დავწექით, ნუცა დარჩა და ვეძახოდით ყველა, მოკვდითო“. – სალომე

„როდესაც ჩემი გამოსვლა იყო, ლამის მთლიანი სცენარი ვთქვი და არა – შემოკლებული“. საბა

„ანდრიამ ჩუმად რომ ხმალი აიღო წრეზე ტრიალის დროს“. – ცოტნე

„საბამ ჩემი ხმალი ჩუმად კულისებში შემომაწოდა“. – დაჩი

„სცენაზე რომ ვიყავი, შემთხვევით ცეკვის დროს ჩუსტი გამძვრა, მაგრამ არავის შეუმჩნევია“. – თამარი

„ტექსტში, რომელიც უნდა მესწავლა, მანდ ჯადოსნურის ნაცვლად ჯადონური ეწერა“. – ლუკა

„სანამ დაიწყებოდა სპექტაკლი, ბავშვები ფარდებიდან იხედებოდნენ, მე კი ხელით ვეუბნებოდი, რომ უკან შეეყოთ თავი“. – ლიზი

„ის, რომ ქაჯების დროს მე არ დავწექი და ამ დროს სალომე მეჩურჩულებოდა, მოკვდი, ქალო, მოკვდიო“. – ნუცა

მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმა განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებს ტრანსფერულ სწავლებას, რაც ხელს უწყობს მოსწავლეთა შემეცნებითი და შემოქმედებითი უნარების ერთდროულ განვითარებას.

ისტორიისა და ხელოვნების გაერთიანება ერთ-ერთი ყველაზე მოხერხებული საშუალებაა ინტეგრირებული სწავლებისთვის. როგორია ამ გაერთიანების კონკრეტული საფუძველი?

1. სახვითი და გამოყენებითი ხელოვნების სტანდარტი საშუალო საფეხურზე გულისხმობს პროექტულ სწავლებას. პროექტების ტიპებს შორის არის საქართველოს კუთხეების კულტურული მემკვიდრეობის კვლევა და პოპულარიზაციაც, რომელიც:

• შინაარსისა და ფორმის მიხედვით მოიაზრებს ხელოვნების ნიმუშების დღევანდელი მდგომარეობის შესწავლასაც (არის თუ არა შენარჩუნებული);
• დავალება ფორმის მიხედვით შეიძლება წარმოდგენილი იყოს კვლევის შედეგების პრეზენტაციის ან მოხსენების ფორმით; ბუკლეტის, ვებგვერდის, ფლაერების სახით, ან შესაძლებელია გამოფენის მოწყობაც;
• ინტეგრაციის კუთხით მოსახერხებელია საზოგადოებრივ მეცნიერებებთან (ისტორია) ინტეგრირება, რაშიც იგულისხმება:
• ხელოვნების ნიმუშების დაკავშირება ისტორიულ ფაქტებთან და მოვლენებთან, მათი ანალიზი და ინტერპრეტაცია;
• საზოგადოებისა და ქვეყნისთვის აქტუალურ სოციალურ-პოლიტიკურ პრობლემებსა და მოვლენებზე საკუთარი აქტიური სამოქალაქო პოზიციის გამოხატვა ხელოვნების საშუალებით.

2. საგნობრივი სტანდარტით, თემატურ ბლოკში, სახვითი და გამოყენებითი ხელოვნების სწავლების ერთ-ერთი მიმართულებაა „საზოგადოება და ხელოვნება“, რომელიც მოიაზრებს მოსწავლეების მიერ კულტურული მემკვიდრეობის შესწავლას, რომელიც ისტორიისა და ხელოვნების ინტეგრირებული გაკვეთილისთვის საუკეთესო მოცემულობას წარმოადგენს.

ისტორიისა და ხელოვნების ინტეგრირება ერთიანი სასწავლო აქტივობით აერთიანებს როგორც ისტორიული ცოდნის გაღრმავებას, ისე მის ვიზუალურ გააზრებას. ეს კი მოსწავლეებში ემოციური კავშირის ფორმირებასაც უწყობს ხელს და პროექტში მოსწავლეთა აქტიურ ჩართულობასაც უზრუნველყოფს.

მაგალითი:

ინტეგრირებული პროექტი-გაკვეთილი ისტორიასა და ხელოვნებაში: „შუა საუკუნეების საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა“

საფეხური – საშუალო

კლასი – X

ინტეგრირებული პროექტი-გაკვეთილის მიზანია: მოსწავლეებმა განივითარონ კულტურული მემკვიდრეობის მიმართ ინტერესისა და პასუხისმგებლობის გრძნობა, შეისწავლონ ტაო-კლარჯეთის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ძეგლი – პარხლის ტაძარი და ხელოვნების საშუალებით გააცოცხლონ ისტორიული წარსული

საგნობრივი შედეგები: ხელოვნება: ს.გ.საშ.1.; ისტორია: ისტ.საშ.5.6.

პროექტი-გაკვეთილის ეტაპები:

1. ისტორიის მასწავლებლის მინი-ლექცია/ინფორმაციული ბლოკი: პარხლის ტაძრის ისტორიული მნიშვნელობის გაცნობა: ისტორია, ვინ ააშენა, რომელ ეპოქას მიეკუთვნება, რას მიგვანიშნებს არქიტექტურული სტილი, როგორია ძეგლის თავგადასავალი. ამ ეტაპზე აქტიურად გამოიყენება ნარატიული და ვიზუალური მასალები, მათ შორის ვიდეომასალები ტაო-კლარჯეთზე;
2. ხელოვნების მასწავლებლის პრეზენტაცია/ვიზუალური ანალიზი: ტაძრის ფოტოების, ესკიზებისა და გეგმარების განხილვა, არქიტექტურული დეტალების იდენტიფიცირება. პრეზენტაციაში ჩაშენებულია არქიტექტურული რუკები, ფართო ვიდეო-მასალები;
3. მოსწავლეთა საქმიანობა გაკვეთილზე/შემოქმედებითი პრაქტიკა: მოსწავლეები მუშაობენ ჯგუფებში და ქმნიან პარხლის ტაძრის მაკეტს ხელმისაწვდომი მასალებით (ქაღალდი, მუყაო, თიხა და სხვ.) და აკეთებენ გამოფენას/ მათ შორის ფოტოგამოფენას;
4. რეფლექსია და პრეზენტაცია: თითოეული ჯგუფი წარმოადგენს თავის მაკეტს, შემოქმედებით პროდუქტს და აღწერს კიდეც შესრულებულ სამუშაოს.

აღნიშნული ტიპის პროექტი-გაკვეთილი წარმოადგენს ინტეგრირებულ სწავლებას, რომელიც შეიცავს დიფერენცირებული ინსტრუქციებს და ამ კუთხითაც ერთობ პროდუქტიულია შედეგის თვალსაზრისით.

 მიღებული შედეგი: მოსწავლეთა პრაქტიკული შემოქმედებითი სამუშაოს შედეგად:

• შეიქმნა პარხლის ტაძრის მაკეტი

https://drive.google.com/file/d/18uJASvVi-nlE7ZHsNeuCQjbqGSZupVPL/view?usp=sharing;

• მოეწყო მოსწავლეთა ნამუშევრების გამოფენა, მათ შორის ფოტოგამფენაც;
• მოსწავლეებმა წარადგინეს საკუთარი ნამუშევრები და გააკეთეს თვითშეფასებაც და ურთიერთშეფასებაც.

ზოგადი შედეგების მიხედვით, აღნიშნულმა პროექტ-გაკვეთილმა აჩვენა, რომ ისტორიისა და ხელოვნების ინტეგრაცია ზრდის მოსწავლეთა მოტივაციას, ამყარებს კულტურულ ღირებულებებზე დაფუძნებულ იდენტობას და ავითარებს როგორც შემეცნებით, ისე პრაქტიკულ უნარებს. ტაძრის მაკეტის შექმნის პროცესში გაძლიერდა ჯგუფური მუშაობის, სივრცობრივი აზროვნებისა და პასუხისმგებლობის უნარი.

პარხლის ტაძრის მაკეტის შექმნა გახდა არა მხოლოდ ვიზუალური პროდუქტი, არამედ ღირებული საკლასო გამოცდილება, რომელმაც გააერთიანა ცოდნა, ემოციები და შემოქმედებითი შესაძლებლობები.

შეიძლება თამამად ითქვას, რომ ინტეგრირებული სწავლების სტრატეგიებმა, გააერთიანა რა ისტორიული მასალა და ხელოვნება, ხელი შეუწყო კომპლექსური და ღირებულებაზე ორიენტირებული ცოდნის ფორმირებას, მოსწავლეთა მოტივაციას და აკადემიური შედეგების გაზრდას.

წარმოიდგინე სიტუაცია: ერთ მშვიდ ღამეს, ჰავაის ერთ-ერთ კუნძულზე კალიების ჭრიჭინი შეწყდა. ეს უცნაური ამბავი სინამდვილეში ევოლუციის მოქმედების შედეგია.

ეს რეალური ისტორია ევოლუციის, ბუნებრივი გადარჩევისა და ცხოველების ქცევის შესწავლის საუკეთესო საშუალებაა. ეს ამბავია მამრი კალიებისა, რომლებსაც მუტაციით გამოწვეული „დამუნჯება“ გადარჩენასა და გამრავლებაში დაეხმარა.

კაუაის კუნძულზე ველის მამრი კალიები ხმამაღალი სიმღერით იზიდავდნენ მდედრებს. ამ ხმაურზე მიდიოდა პარაზიტი და კლავდა კალიას. ამიტომ გადარჩენის საუკეთესო საშუალება გაჩუმება აღმოჩნდა. ზოგიერთ კალიას მუტაციის გამო სიმღერის საშუალება არ ჰქონდა, ეს ნაკლოვანება მისი გადარჩენის შანსი აღმოჩნდა და გამრავლდა კიდეც.

მოსწავლეები გამოიკვლევენ:

• როგორ მისცა ბუნებრივმა გადარჩევამ ჩუმ მამრ კალიებს გადარჩენის უპირატესობა?
• რა არის სქესობრივი გადარჩევა და როგორ ახერხებდნენ ბრტყელფრთიანი მამრი კალიები გამრავლებას?
• რატომ გავრცელდნენ ბრტყელფრთიანი კალიები ასე სწრაფად?

ამბავი რეალურ ისტორიას ეფუძნება. კვლევის შედეგებით, მეცნიერებმა კიდევ ერთხელ დაადასტურეს, რომ ევოლუცია ჩვენ თვალწინ მიმდინარეობს.

შესავალი

ჰავაის ერთ-ერთ კუნძულზე ღამის სიჩუმეს მამრი კალიების ხმა არღვევდა. ეს მხოლოდ ფონური ხმაური არ იყო, ისინი საქორწინო სიმღერებს ასრულებდნენ. მამრი კალია ამ დროს ფრთებს ერთმანეთს ურტყამს. ამ მოვლენას სტრიდულაცია ეწოდება. ყველა სახეობის კალიას საკუთარი სიმღერა აქვს, რაც მდედრის მისაზიდად სჭირდება.

როგორ ხდება კალიების შეხვედრა:

1. მამრი მღერის მდედრის მისაზიდად. სიმღერა სიგნალია, რაც იმაზე მიანიშნებს, რომ მამრი ჯანმრთელია და მზადაა მდედრთან შესახვედრად.

მდედრი ისმენს საუკეთესო სიმღერას. მათ შეუძლიათ, გაარჩიონ ბგერის ტონი, რიტმი, ხმის სიმაღლე და საბოლოოდ იმ კალიისკენ მიემართებიან, რომელსაც ძლიერი ხმა აქვს. ქცევის ამ სახეს ფონოტაქსისი ეწოდება.

1. 1. ბოლოს მდედრი მიაღწევს მომღერალ მამრთან. მამრი დამატებით მოძრაობებს აგრძელებს. მდედრს ეხება ანტენებით;
   2. თუ მდედრი თანხმდება შეწყვილებაზე მამრი გადაიტანს სპერმატოფორს, ანუ სპერმის პაკეტს მდედრისკენ.სიმღერის გარეშე მდედრი მამრს ვერ შეამჩნევდა და შეწყვილებაც არ მოხდებოდა.რომანტიკულმა რიტუალმა კალიები საფრთხის წინაშეც დააყენა, როცა პარაზიტი ბუზი Ormia ochracea გამოჩნდა. ბუზები სიმღერას მამრის მოსაძებნად იყენებდნენ, შემდეგ კი ლარვებს მომღერალ კალიებზე ათავსებდნენ. ლარვები იჭრებოდნენ კალიის სხეულში და ფაქტობრივად ცოცხლად ჭამდნენ მამრებს.

      ეს ქმნის ძლიერ ევოლუციურ ზეწოლას. მამრს გამრავლების რიტუალი ლარვების სასიკვდილო ობიექტად აქცევდა. სწორედ მაშინ გამოვლინდა მუტაცია, რომლის დროსაც კალიებს ბრტყელი ფრთები უვითარდებოდათ. ასეთი მუტაციის მწერებს ფრთები არ ჰქონდათ ბოლომდე ჩამოყალიბებული, შესაბამისად, ვერ ურტყამდნენ ერთმანეთს და ვერ ,,მღეროდნენ“. მიუხედავად იმისა, რომ ეს მუტაცია გამრავლებას ხელს უშლიდა, პარაზიტებისგან მათი გადარჩენის ერთადერთი გზა აღმოჩნდა.

      მეცნიერები გაოცებული იყვნენ მუტაციის ასე სწრაფი გავრცელებით. შეკითხვად რჩებოდა ის, თუ როგორ ახერხებდნენ ,,ჩუმი“ მამრები პარტნიორის მოძებნას.

      ექსპერიმენტი

      იმის გასარკვევად, თუ როგორ ახერხებდნენ „მდუმარე“ მამრები პარტნიორის მოძებნას, მეცნიერებმა ექსპერიმენტი ჩაატარეს. ლაბორატორიულ პირობებში გაზარდეს ნორმალურფრთიანი და ბრტყელფრთიანი მამრები. სივრცეში შეიყვანეს მდედრები. გამრავლების შემდეგ დაითვალეს რამდენი შთამომავალი ჰყავდა თითოეულ მამრს. მკვლევრების აზრით, უპირატესობა მომღერალ მამრებს ჰქონდათ, მაგრამ შედეგი გასაკვირი აღმოჩნდა, უფრო მეტი შთამომავალი ბრტყელფრთიანმა კალიებმა დატოვა.

      გაჩნდა ახალი კითხვა: თუ მდედრი უპირატესობას სიმღერას ანიჭებს, მაშინ როგორ დატოვა მეტი შთამომავალი მდუმარე მამრმა? მეცნიერების აზრით, „უხმო“ მამრები მომღერლებთან სიახლოვეში მოძრაობდნენ, როცა მდედრი მიდიოდა მომღერალი მამრისკენ გზაზე დახვდებოდნენ და ანტენებით კონტაქტს იყენებდნენ. ასეთ ქცევას სატელიტური ქცევა ეწოდება.

      საბოლოოდ ექსპერიმენტმა აჩვენა, რომ:

      • მხოლოდ ,,მდუმარე“ მამრები არ ეგუებოდნენ გარემოს (პარაზიტების თავიდან აცილება);
      • ისინი პოულობდნენ პარტნიორის მოძებნის ალტერნატიულ გზებს;
      • ყოველთვის არ ყოფილან მომღერალ კალიებზე უფრო პროდუქტიული.

      ევოლუცია მოქმედებაში

      ექსპერიმენტი დაეხმარა, აეხსნათ, რატომ გავრცელდა მუტაციის მქონე კალიები ასე სწრაფად. ამ პროცესში მოქმედებდა როგორც ბუნებრივი, ასევე სქესობრივი გადარჩევა.

      ბუნებრივი გადარჩევის თვალსაზრისით განუვითარებელ ფრთებიან მამრებს გადარჩენის უფრო მეტი შანსი ჰქონდათ და უფრო დიდხანს ცოცხლობდნენ. მომღერალი მამრები კი გამრავლებამდე იღუპებოდნენ. თუმცა გავრცელებისთვის მხოლოდ დიდხანს სიცოცხლე არ კმარა, ინდივიდისთვის მნიშვნელოვანია შთამომავლობის დატოვება. აქ უკვე სქესობრივი გადარჩევა მონაწილეობს. მდედრები უპირატესობას იმ მამრებს ანიჭებენ, რომლებიც უკეთესად მღერიან.

      განუვითარებელფრთებიან კალიებს მაინც აქვთ უპირატესობა, რადგან შეძლეს გამრავლების ალტერნატიული გზის პოვნა სატელიტური ქცევის გამოყენებით.

      განუვითარებელფრთებიანი კალიები არა მხოლოდ დიდხანს ცოცხლობდნენ, არამედ უფრო მეტ შთამომავალსაც ტოვებდნენ, სწრაფად გავრცელდნენ. ეს მხოლოდ ერთი მაგალითია იმისა, როგორ შეუძლია გადარჩევის ძლიერ ზეწოლას, დააჩქაროს ევოლუციის პროცესი.

       გამოიყენე ცოდნა ევოლუციის, ბუნებრივი და სქესობრივი გადარჩევის შესახებ და :

      

      • აღწერე ბუნებრივი გადარჩევის როლი ბრტყელფრთიანი კალიების გავრცელებაში.
      • აღწერე სქესობრივი გადარჩევის მუშაობის პრინციპი.
      • ევოლუციის კონტექსტში განიხილე, რა მნიშვნელობა აქვს მუტაციის ჩამოყალიბებას და რატომ ითვლება ის ევოლუციის უმნიშვნელოვანეს ფაქტორად?

      უპასუხე კითხვებს:

      1. რა გზით გამოსცემს ხმას მამრი კალია?
      2. რა არის ფონოტაქსისი?
      3. რა არის სპერმატოფორი?
      4. როგორ აღწევს პარაზიტი ბუზი კალიამდე?
      5. რატომ არ შეუძლია ბრტყელფრთიან კალიას „სიმღერა“?
      6. რა უპირატესობა აქვთ მუტაციის მქონე კალიებს?
      7. რატომ არის ზოგჯერ ეს მუტაცია მათთვის სახიფათო?
      8. რა განსხვავებაა ლაბორატორიულ და რეალურ შედეგებს შორის?
      9. როგორ ქცევას ეწოდება სატელიტური?
      10. კომიქსის სათაური ზუსტად შეესაბამება ჰავაის კუნძულებზე განვითარებულ მოვლენებს. რატომ?
      11. რა არის ბუნებრივი გადარჩევა? მისი რომელი ფორმა მოქმედებს ჰავაის კუნძულზე?
      12. რა არის სექსუალური გადარჩევა? რა განასხვავებს მას ბუნებრივი გადარჩევისგან?
      13. რა გავლენას ახდენს ევოლუციური ზეწოლა კალიებზე?

       

      წყარო: https://www.biologycorner.com/2025/06/18/case-study-the-cricket-that-stopped-singing/

თანამედროვე საქართველოს პოლიტიკურ თუ სამხედრო ფიგურებს, სოციალურად აქტიურ პირებს წერა არ უყვართ. ჩვენი საუკუნის მემუარული ლიტერატურა მაინცდამაინც მდიდარი არ არის. ბევრი სიზარმაცის გამო არ აქვეყნებს თავის მოგონებებს, ბევრი უბრალოდ გულწრფელი არ არის, არაერთ ამბავს საგულდაგულოდ მალავს და შედეგიც არასახარბიელო გამოდის. ზოგიერთს კი ჰგონია, რომ ჩართულ კამერასთან მრავალსაათიან საუბარს შეუძლია კარგად ჩამოყალიბებული ტექსტის ჩანაცვლება.

თუმცა, მთლად უიმედოდაც არ არის საქმე. ხანდახან გამოჩნდებიან ადამიანები, რომლებიც ტიტანურ შრომას გასწევენ ხოლმე და საზოგადოებას გამონაკლისის სახით შესთავაზებენ თავიანთ ნაშრომს.

რამდენიმე კვირის წინ მაღაზიის დახლზე აღმოვაჩინე საქართველოს თავდაცვის ყოფილი მინისტრის, გენერალ გია ყარყარაშვილის ავტობიოგრაფიული თხზულება „სამშობლოს ამარა“, რომელიც 1989-1992 წლებში განვითარებულ მოვლენებს აღწერს. ცხადია, გულგრილად ვერ ჩავუარე ახალ გამოცემას და რამდენიმე სასიამოვნო საღამოსთვის მოვემზადე. რა სტილშიც არ უნდა ყოფილიყო დაწერილი წიგნი, მრავალი საინტერესო ამბის აღმოჩენის იმედს მაინც არ ვკარგავდი.

წიგნის წაკითხვის შემდეგ სასიამოვნოდ გაკვირვებული დავრჩი. ჩემი ამგვარი დამოკიდებულება სამმა ფაქტორმა განაპირობა:

გია ყარყარაშვილი დეტალურად აღწერს საქართველოს სახელმწიფოს დაფუძნებასთან დაკავშირებულ არაერთ უმნიშვნელოვანეს მოვლენას, რომლის მნიშვნელობა და შინაარსი ჩემს თაობას გააზრებული და გათვითცნობიერებული არ აქვს. მაგალითად, გენერალი უშუალო მონაწილის პერსპექტივიდან გვაცნობს საქართველოს სამხედრო-შეიარაღებული ძალების შექმნის ურთულეს, სევდიანი ღიმილის მომგვრელი ამბებით დახუნძლულ პროცესს.

როგორი იყო ქართული არმიის პირველი ნაბიჯები?

საბჭოთა არმიაში ქართველი ჯარისკაცები იშვიათად მსახურობდნენ ელიტურ ქვედანაყოფებში. ჩვენი თანამემამულეები ცდილობდნენ, თავი აერიდებინათ სერიოზული სამხედრო სტრუქტურებისთვის, ნაკლებად ზრუნავდნენ მწყობრი და ხანგრძლივი სამხედრო კარიერისთვის. ბევრი ახალგაზრდა მაღალი რანგის ბატალიონებში სამსახურის ნაცვლად სამშენებლო რაზმებში აღმოჩენას ესწრაფოდა. აღსანიშნავია ისიც, რომ გამორჩეულ ბატალიონში ჩარიცხვის შემთხვევაშიც კი „ქართველს საბრძოლო ნაწილში მსახურება დიდად არასდროს ეპიტნავებოდა. იმ დროს, როდესაც სსრკ-ის სხვადასხვა კუთხიდან გაწვეული ჯარისკაცები სამხედრო ცოდნასა და უნარ-ჩვევებს იმტკიცებდნენ, „ხლებარეზკასა“ და „კაპტიორკაში“ (პურის საჭრელი და საწყობი სათავსოები) მოკალათებულ ქართველებს იოლი შრომით გაჰყავდათ „მისჯილი“ მოსაწყენი ორი წელი“. მაშასადამე, დაბადების მომენტში ქართული არმია გვერდს ვერ აუვლიდა პროფესიონალური კადრების დეფიციტს.

მომავალი ქართული არმიის პირველი სამხედრო მოსამსახურეები ძალიან გაბედული და თავგანწირული ადამიანები იყვნენ. გენერალი ყარყარაშვილი დაწვრილებით აღწერს ეროვნული მოძრაობის ზეობის ხანაში წარმოქმნილ კონფლიქტებს ქართველ ჯარისკაცთა და მათ მეთაურთა შორის. მეთაურებთან კონფლიქტის გამო ისინი საბჭოთა კანონების დარღვევით ტოვებდნენ გარნიზონებს, ცდილობდნენ ერთმანეთის მოძებნას და საქართველოს მხედრობის პირველი უჯრედების ჩამოყალიბებას. მათ თავზე მუდმივად ეკიდა დამოკლეს მახვილი, საბჭოთა მთავრობა შენაერთებიდან წამოსულ ჯარისკაცებს დეზერტირობაში სდებდა ბრალს და ნებისმიერ დროს შეეძლო მათი დაკავება.

გაფიცული ჯარისკაცების დაბინავებას, მათთვის ახალი სივრცის შექმნას ეროვნული მოძრაობის წარმომადგენლები ცდილობდნენ. მაგალითად, გია ყარყარაშვილი, რომელიც ახალციხეში ჯარისკაცთა გაფიცვის ერთ-ერთი ლიდერი იყო და სამხედრო ბანაკში რუსი მაღალჩინოსნის მიერ ქართველი მოსამსახურის სასტიკად ცემას აპროტესტებდა, საჩხერის რაიონის სოფელ კვერეთში მიიწვია თემურ ქორიძემ, „მრგვალი მაგიდის“ მთავარმა მესიტყვემ. კვერეთში ჩასული ჯარისკაცები პიონერთა ბანაკში დაბინავდნენ და იქ დაიწყეს ქართული ჯარის ჩანასახის განვითარება. ერთი სიტყვით, პიონერთა ბანაკები და საფეხბურთო ბაზები მთავარ ასპარეზს წარმოადგენდნენ საქართველოს მომავალი სამხედრო-შეიარაღებული ძალებისთვის.

ქართული ჯარის საფუძველს სხვადასხვა საზოგადოებრივ-პოლიტიკური ორგანიზაციების მიერ შეკოწიწებული დაჯგუფებები ქმნიდნენ. ჩემმა სტუდენტებმა არაფერი იციან იმის შესახებ, რომ ეროვნული მოძრაობის თითქმის ყველა პარტიას თავისი პარამილიტარისტული ჯგუფი ჰყავდა („მრგვალ მაგიდას“ ექვემდებარებოდა „თეთრი გიორგი“, „ფარი“, „ავღანელთა კავშირი“, „შევარდენი“, „კოსტავას საზოგადოების რაზმი“; „სახალხო ფრონტს“ სამხედრო ფორმირება „იმედი“, ეროვნული დამოუკიდებლობის პარტიის შეიარაღებული მომხრეებისგან შეიქმნა „შავი ავაზა“ და ა.შ.).

ზოგიერთ რაზმს კომიკური ისტორიაც კი ჰქონდა. მაგალითად, გენერალი ყარყარაშვილი მოგვითხრობს 1980-იანი წლების მიწურულს საქართველოს სავაჭრო პალატის მიერ ჩამოყალიბებულ „ფლორისა და ფაუნის დაცვის საზოგადოებაზე“, რომლის წევრებიც დასაკეცკონდახიანი კალაშნიკოვებით იყვნენ შეიარაღებულნი და „ქართული ჯარის“ სტრუქტურაში თავიანთი ადგილის მოპოვებას ცდილობდნენ. თურმე აღნიშნულ რაზმს ხუმრობით „ჩიტი-გვრიტოსაც“ კი უწოდებდნენ. ბუნებრივია, ამ არაჩვეულებრივ პალიტრაში თავიანთი მკვეთრი ტონალობა შეჰქონდათ „მხედრიონელებს“.

რით იყვნენ შეიარაღებულნი მაშინდელი ქართველი ჯარისკაცები? ცხადია, თბილისში განლაგებული ამიერკავკასიის საბჭოთა ბატალიონები, მათი გაერთიანებული შტაბი წარმატებით ვაჭრობდა ათასი რჯულის ფორმირებასთან და სხვადასხვა ტიპის მოგების სანაცვლოდ ადვილად ყიდდა არცთუ ისე ახალ ტექნიკას, მაგრამ საბჭოთა ჯარების შტაბ-ბინის „წყალობა“ საკმარისი მაინც არ იყო. მომავალი გენერლები თბილისის სკოლებში დადიოდნენ, სამხედრო კაბინეტებიდან სათითაოდ კრეფდნენ ლულაგახვრეტილ, სასწავლო ავტომატებს, შემდეგ კი არემონტებდნენ მათ და ასე ამარაგებდნენ თანამებრძოლებს.

ჩემს თანატოლებს შორის არავინ იცის, რას ნიშნავს „დოსააფი“? შემოკლება ამგვარად განიმარტება: Добровольное обшество содействия армии, авиации и флоту – არმიის, ავიაციისა და ფლოტის ხელშემწყობი მოხალისეობრივი საზოგადოება. „დოსააფი“ საბჭოთა კავშირში სამოქალაქო თავდაცვის მთავარი სტრუქტურა გახლდათ, რომელიც ერთგვარი რეზერვის ფუნქციასაც ითავსებდა. საზოგადოება აორგანიზებდა ლაშქრობებს, სპორტულ შეჯიბრებებს, „სანახაობებს სამხედრო-გამოყენებით სახეობებში“. მათ კარგი შენობები და მატერიალურ-ტექნიკური ბაზები ჰქონდათ, განვითარების მორიგ ეტაპზე პირველი ქართული რაზმები პიონერთა ბანაკებიდან „დოსააფის“ სივრცეებში ინაცვლებდნენ.

გია ყარყარაშვილის ცოცხალი თხრობის გარეშე ჩემთვის ძნელი წარმოსადგენი იქნებოდა აბსურდთან დაპირისპირებული იდეალიზმი, რომელმაც ქართული ჯარის კონტურების გამოკვეთაში გადამწყვეტი როლი შეასრულა.

გენერლის წიგნში საქართველოს უახლესი ისტორიის ყველა მთავარ ქარტეხილს გადააწყდებით. ავტორი პირუთვნელად განიხილავს აფხაზეთსა და ცხინვალში განვითარებულ ამბებს, სამოქალაქო ომის სხვადასხვა ეტაპს, გვაცნობს ყველა მნიშვნელოვან ფიგურას – გამსახურდიას, შევარდნაძეს, იოსელიანს, კიტოვანს…

მსჯელობის დროს ყარყარაშვილი ერთ უიშვიათეს თვისებას ავლენს, თვისებას, რომლის აღმოჩენა თანამედროვე ავტორებს შორის ძალიან ძნელია. გენერალი უკიდურესად თვითკრიტიკულია და გულწრფელად, პირდაპირ გვიყვება საკუთარი სისუსტეებისა თუ ნაკლოვანებების შესახებ.

მაგალითად, საქართველოს ყოფილი თავდაცვის მინისტრი ხშირად მიგვანიშნებს, რომ სამხედრო მეთაურობის პერიოდში ძალიან ახალგაზრდა, სულ რაღაც 25 წლის იყო; არ ჰქონდა კარგი პოლიტიკური განათლება, ძნელად უსხლტებოდა პოლიტიკოსთა მიერ დაგებულ მახეებსა და მათ მიერ ორგანიზებულ ინტრიგებს. ყარყარაშვილი შეულამაზებლად გვიზიარებს ცნობებს გადამწყვეტ მომენტებში თავისი ფსიქოლოგიური მდგომარეობის შესახებ. მე იშვიათად მინახავს ქართველი ავტორი, რომელიც აღიარებს, რომ მერყეობდა, შეეშალა, ვერ გათვალა. მაგალითად, გია ყარყარაშვილი პირდაპირ აცხადებს, რომ არ იცოდა სამოქალაქო ომის დაწყებამდე რომელ მხარეს დამდგარიყო. შეეძლო თბილისის ზღვაზეც გახიზნულიყო, შემდეგ კი ცხინვალში სამთავრობო ძალებთან ერთად ებრძოლა. მას გადაწყვეტილების მიღება თბილისის ომის დაწყების დროსაც უჭირდა, გვიან გაერკვა, თუ რომელ მხარეს უნდა ებრძოლა და თან მაინცდამაინც აღფრთოვანებული არ ყოფილა თავისი არჩევანით.

გენერალი ბევრ რამეს ნანობს, მათ შორის აფხაზეთში ჩატარებული ოპერაციის მიწურულს, მდინარე ფსოუს ნაპირზე წყლის დალევას და იქ წარმოთქმულ სიტყვას.

ყარყარაშვილი არავის განიკითხავს, არავის ესხმის თავს. ერთადერთი ადამიანი, რომელსაც წიგნის ფურცლებზე ისტორიის ზოგიერთი ეპიზოდის მიზანმიმართულ გაყალბებაში ადანაშაულებს, „მხედრიონის“ ლიდერია.

წიგნის კიდევ ერთი ღირსება ის გახლავთ, რომ ახალი ადამიანების აღმოჩენაში გვეხმარება. სამწუხაროდ, ზოგიერთ თავდადებულ ფიგურას მხოლოდ მისი ახლობლები იცნობენ ან მათი სახელი მხოლოდ ერთი რაიონის მასშტაბით არის ცნობილი. გია ყარყარაშვილი ყველა დიდი თავგადასავლის მონაწილეს პირადად გვაცნობს, მათი პიროვნული თვისებებისა თუ განცდების შესახებ გვიყვება, წარმოაჩენს მათ განწყობებს, მათ გმირობას. ღირსეული ადამიანების წვლილის წარმოჩენით ავტორი პატივს მიაგებს გარდაცვლილთა ხსოვნას და გმირთა სახელებს უნახავს მომავალ თაობებს.

ერთ ეპიზოდს გავიხსენებდი წიგნიდან. თენგიზ კიტოვანი კანცელარიაში, თავის კაბინეტში ატარებს თათბირს, სამხედრო მეთაურებთან ერთად განიხილავს აფხაზეთში რკინიგზის დასაცავად შესვლის პერსპექტივას, ეცნობა პირადი შემადგენლობის მდგომარეობას. „თითქოს სამეფო ნადირობაზე ეპატიჟებოდნენ, სამხედრო მეთაურებმა მინისტრის განკარგულება ჩვეულებრივად, შეუწინააღმდეგებლად მიიღეს… გაოგნებული ვუსმენდი და ყურებს არ ვუჯერებდი: უახლოესი წარსულის მწარე გამოცდილება, დაღვრილი სისხლი დავიწყებოდათ და ვერ აცნობიერებდნენ, რა შეიძლება მოჰყოლოდა ამ გადაწყვეტილებას“.

კიტოვანის გადაწყვეტილებას უამრავი სამხედრო ლიდერიდან მხოლოდ სამი მეთაური შეეწინააღმდეგა – თავად გია ყარყარაშვილი, ტარიელ შარიფაშვილი და ჯემალ ჭუმბურიძე.

წიგნის თითქმის ყველა ფურცელზე აღმოაჩენთ ახალ-ახალ პერსონაჟებს, რომლებიც სხვების დუმილისა თუ შიშის ფონზე მყარად იდგენენ ფეხზე და უკან არ იხევდნენ.

***

წიგნს სხვა უამრავი ღირსება აქვს. იშვიათად მინახავს ქართული გამოცემა ასეთი გამართული სქოლიოებითა და კარგად გააზრებული, ზუსტი სტრუქტურით. ერთი სიტყვით, უახლესი ისტორიის გააზრებისთვის ჩვენს მასწავლებლებს კიდევ ერთი წყარო შეემატათ. თან არ უნდა გამოგვრჩეს, რომ „სამშობლოს ამარა“ ყარყარაშვილის მემუარების პირველი ნაწილია, წინ კიდევ ორი ტომი გველის.

უდავოა, რომ მიხეილ ჯავახიშვილის მეორე რომანი „ჯაყოს ხიზნები“ (პირველი იყო 1924 წელს გამოცემული მისი სატირული ნაწარმოები „კვაჭი კვაჭანტირაძე“) ქართული პროზის ყველაზე სკანდალური, ღრმად ემოციური, დამაფიქრებელი და ცოცხალი ტექსტია, რომელიც აქტუალობას დღემდე არ კარგავს. რომანის სიუჟეტის გადმოსაცემად ალბათ ერთი ვრცელი მოთხრობაც კი საკმარისი იქნებოდა, მაგრამ მწერალმა საგანგებო ფსიქოლოგიური წიაღსვლებით დატვირთა და გაამდიდრა სიუჟეტური ხაზი, რომ მკითხველზე მეტი ემოციური ზემოქმედება მოეხდინა. რომანის გროტესკული სახეები უკვდავ არქეტიპებად იქცნენ. სამივე მხატვრული სახე: თეიმურაზ ხევისთავი, მისი მეუღლე მარგო ყაფლანიშვილი და ხევისთავების მოურავად ქცეული მენახირე ჯაყო ჯივაშვილი განზოგადებული სახეები არიან. ჯაყოობა და თეიმურაზობა სოციალურ მოვლენად იქცა.

მიხეილ ჯავახიშვილი ქართული პროზის ყველა დროის კაშკაშა ვარსკვლავია, მისი თხრობისა და სახეების ძერწვის მანერა განუმეორებელი და აბსოლუტურად უნიკალურია. ის ექვსი ვრცელტანიანი რომანისა და ორმოცამდე მოთხრობის ავტორია. მოდერნიზმის ზეობის ეპოქაში მიხეილ ჯავახიშვილმა შეინარჩუნა თავისი ორიგინალური, რეალისტური ხელწერა და ყველა დროის მკითხველის საყვარელ მთხრობლად იქცა. მისი ენა სადა და ექსპრესიულია, მისი ქართული – ლაღი, მსუყე და მდიდარი.

მიხეილ ჯავახიშვილის შემოქმედებით მრავალი მკვლევარი დაინტერესებულა და ბევრი დაწერილა მისი პროზის გარშემო. ყოველთვის უდიდეს ინტერესს იწვევს „ჯაყოს ხიზნების” სახეების დეკოდირება. რომანის სათაური, რომელიც ცოლ-ქმარს დაწყვილებულად წარმოადგენს, თავისთავად მიუთითებს, რომ ორივე სახე ღრმა დატვირთვის მატარებელია.

ცხადია, რომ ეს რომანი მეოცე საუკუნის პირველ მეოთხედში იყო ქართველი ხალხის გაფრთხილება სამაჩაბლოში მოსალოდნელი ეთნოკონფლიქტისა, რომელიც ათწლეულების განმავლობაში ღვივდებოდა და მეოცე საუკუნის მიწურულს აგიზგიზდა, ჩვენი სახელმწიფოსთვის დამანგრეველი სახე მიიღო და დასრულდა ეთნოწმენდით, ასი ათასობით ქართველის გამორეკვით მშობლიური სახლებიდან, რუსული ოკუპაციითა და საქართველოს იუსრისდიქციიდან მისი ისტორიული ტერიტორიის დე ფაქტო გამიჯვნით. ამ მოვლენებს ყველა ძალიან განვიცდით. გავიდა სამ ათეულ წელზე მეტი და დღემდე მოუშუშებელია ჭრილობები, გადაუწყვეტელია რეგიონის სტატუსის, ქვეყნის ტერიტორიული მთლიანობის, ეთნოწმენდის მსხვერპლ მოქალაქეთა მიმართ საერთაშორისო სამართლით გათვალისწინებული ვალდებულებები.

ვფიქრობ, ნაშინდარი, თეიმურაზ ხევისთავის მამული, სიმბოლურ-ალეგორიული ხატია საქართველოსი. ეს მიკროკოსმოსი მთელ საქართველოს განასახიერებს. სახელის სემანტიკაშიც ჩადებულია იდეა. ნა-არ პრეფიქს სუფიქსებით რამდენიმე სიტყვა აწარმოვა ავტორმა: ნა-კაც-არი, ნა-თავად-არი, ნა-მამულ-ევი, ნა-მოღვაწ-არი და ნა-ვექილ-არი. ამ რომანით ავტორს სურს გვითხრას, რომ ჩვენი ყურადღების მოდუნება, ჩვენი მამულების უყურადღებოდ მიგდება საბედისწერო და მომაკვდინებელი იქნება ჩვენი ქვეყნისთვის.

მეთორმეტე კლასში ჩვენი დისკუსიის თემაა მარგო ყაფლანიშვილის სახე. მოსწავლეები სვამენ კითხვას – რამდენად სწორია მარგო ყაფლანიშვილის სახეში ალეგორიის ძიება? რამდენად შეიძლება განვიხილოთ მარგო 20-იანი წლების ურთულეს პოლიტიკურ მოცემულობაში მყოფი საქართველოს სახე-სიმბოლოდ? მოგეხსენებათ, ამ პერსონაჟის სახის მსგავსი წაკითხვა მიღებული და საკმაოდ გავრცელებულია.

ერთხელ, როცა ამ თემაზე ლიტერატურის მკვლევრებს შორის კამათი გაიმართა, ერთმა აღნიშნა, რომ ყოველი დაცემული ადამიანი იმსახურებს თანაგრძნობას, თანადგომას, ხელის გაწოდებას, იმედის ნაპერწკლების ჩუქებას და რომ ავტორს ეცოდება თეიმურაზი და მისი ცოდვილი ცოლი, დასტირის თავის პერსონაჟებს, თანაუგრძნობს, რადგან რაც უფრო ღრმად შევდივართ რომანის სიუჟეტში, მით უფრო გულსაკლავი ხდება ამ ადამიანების ყოფა. ჭაობი უფრო და უფრო ღრმავდება, ადამიანები იხრჩობიან და წარმოუდგენელია, რომ არ გაგიჩნდეს თანაგრძნობა.

ემპათია ადამიანური გრძნობაა, სუბიექტურია და როდის ვის მიმართ გაუჩნდება ადამიანს, არავინ იცის. არავინ დაგვძრახავს იმის გამო, რომ ვინმე შეგვეცოდოს, მაგრამ, ვფიქრობ, მარგოსაც იმდენად (შეიძლება – უფრო მეტადაც) უნდა დაეკისროს პასუხისმგებლობა ყველაფერზე, რამდენადაც თეიმურაზს. რატომ? მოდით, ჩავუღრმავდეთ ამ თემას, ვიმსჯელოთ, ვიკამათოთ. თეიმურაზი ხომ თავიდანვე ბრმა, ყრუ და არაადეკვატური იყო და ეს მარგომ ძალიან კარგად იცოდა. მარგო ხომ ყველაფერს ხვდებოდა, საყვედურებს ეუბნებოდა ქმარს, ცდილობდა თვალი აეხილა მისთვის, მაგრამ ამაოდ. წესით, მარგოს თეიმურაზის იმედი არ უნდა ჰქონოდა არც ნაშინდარში ჯაყოს ხიზნებად დაბრუნების შემდეგ, რადგან თბილისში უკვე კარგად ჰყავდა გამოცდილი თეიმურაზი. იცოდა, რომ ამ ადამიანს მისთვის არც სიყვარულის ჩუქება შეეძლო, არც დაცვა, არც მატერიალურად უზრუნველყოფა. რატომ უნდა იყოს მარგო საქართველოს სახე-სიმბოლო? მსგავსი წაკითხვა მკრეხელობად და შეურაცხმყოფლად მიმაჩნია. როდის ყოფილა საქართველო ასე დაჩოქილი და მტერს დანებებული? როდის უცდია მტერთან სულიერად და ხორციელად გაერთიანება? არასდროს! არასდროს! არასდროს!

გავიხსენოთ ქართველ ქალთა სახეები ისტორიიდან და ჩვენი მწერლობიდან: დედოფალი შუშანიკი, რომელიც მეხუთე საუკუნეში ახერხებს, რომ მოძალადე მეუღლის ანტიქართულ და ანტიქრისტიანულ ტირანიას დაუპირისპირდეს და მთელი ჰერეთის ერი გვერდით დაიყენოს. გავიხსენოთ ქეთევან დედოფალი, რომელიც შაჰ-აბას პირველს არ დაემორჩილა და საშინელი წამებით მოკლეს. მისმა მსხვერპლშეწირვამ შეძრა მთელი აღმოსავლეთი და ევროპა, მისი ნაწილები ბერებმა მოიპარეს და ინახებოდა ალავერდის ტაძარში, ინდოეთში გოა და-გრასის მონასტერში, რომში, წმინდა პეტრეს ტაძარსა და ბელგიაში, ნამიურის ტაძარში. მისი წამება აღწერეს: დედოფლის შვილმა თეიმურაზ I-მა (პოემა „წამება ქეთევან დედოფლისა“), გრეგორიო ორსინიმ, პიეტრო დელა ვალემ, ჟ. კრუზინსკიმ, კლოდ მალენგრმა და სხვებმა. გერმანელმა მწერალმა ანდრიუს გრიფიუსმა შექმნა ტრაგედია „ქეთევან ქართველი ანუ გაუტეხელი სიმტკიცე“. გავიხსენოთ თამარ მეფე, ჰუმანიზმისა და უმაღლესი სულიერების, პოლიტიკური შორსმჭვრეტელობისა და უტეხი ნებისყოფის სიმბოლო. გავიხსენოთ ოთარაანთ ქვრივი, რომელიც ვერც ახალგაზრდობაში ქმრის სიკვდილმა და თოთო ბავშვით ხელში მარტო დარჩენამ გატეხა და ვერც სოციალურმა ჩაგვრამ. გავიხსენოთ ვაჟას „ბახტრიონის” გმირი ქალები, ქმრისა და შვიდი შვილის დამკარგავი აფხუშოელი სანათა და ვარდივით მშვენიერი ყმაწვილქალი ლელა ბაჩლელი, „დედათ ჯარზეით ამდგარი”, რომელიც ომში მიდის, დაჭრილი მამისა და დახოცილი ძმების ადგილზე დგება. გავიხსენოთ აღაზა ალხასტაისძე, მთელი სამყარო რომ მის წინააღმდეგ ირაზმება და ის მაინც უკან არ იხევს. გავიხსენოთ აკაკის „გამზრდელის” უნაზესი ნაზიბროლა – ძალადობის მსხვერპლი, რომელსაც უახლოესი ადამიანის დაუნდობელმა ძალადობამ ღირსება მაინც ვერ შეულახა. გავიხსენოთ აკაკის „ბაში-აჩუკის” გმირი დები – პირიმზისა და პირმთვარისა, მათი საოცარი სილამაზისა და კდემის მიღმა რა ძლიერი, უტეხი, მამაცი ქალები დგანან. გავიხსენოთ ნიკო ლორთქიფანიძის მოთხრობის „შელოცვა რადიოთი” გმირი ელი გორდელიანი, რომელიც სასტიკმა ეპოქამ „ნაპტკვენი ბუმბულივით” კი გაიტაცა, მაგრამ სახე, ღირსება და იდეალები მაინც შეუბღალავი დარჩა. გავიხსენოთ გოდერძი ჩოხელის მართა ამავე სახელწოდების მოთხრობიდან, რა აღმაფრთოვანებელია მისი სიმამაცე, პატრიოტიზმი და თავგანწირვა. რამდენი ერთი ჩამოვთვალოთ! გარშემო მიმოვიხედოთ: როგორ იბრძვიან ქართველი ქალები ოჯახების, შვილების, სამშობლოსათვის! ჩვენ გვერდით უამრავი მიჩქმალული გმირია. ყოველ მათგანზე წიგნები დაიწერება და ფილმები შეიქმნება. თუ ქმრები და ოჯახის წევრები ვერ ახერხებდნენ ოჯახისა და ქვეყნისთვის ბრძოლას, ქართველი ქალები დგებოდნენ ურყევად, აკეთებდნენ ყველაფერს სამშობლოსა და ძვირფასი ადამიანების გადასარჩენად.

რა ვთქვათ მარგოზე? როცა ის პირველად გახდა ჯაყოს ძალადობის მსხვერპლი, მაშინ მართლაც იყო თანაგრძნობის ღირსი, მაგრამ როცა სახლში მოსულმა აღმოაჩინა, რომ მისმა ქმარმა ვერც მისი ნამტირალევი თვალები შენიშნა, ვერც შემოხეული კაბა და დალურჯებული სხეული, ნაცვლად იმისა, რომ ჯაყოს წინააღმდეგ თუნდაც მარტოს დაეწყო ბრძოლა, ან გვერდით დაეყენებინა ნათესავები, ის ხომ კეთილშობილთა ოჯახიდან იყო? ან ნაშინდრელი მეზობლები, რომლებიც ყოველთვის თანაუგრძნობდნენ ხევისთავების ოჯახს, რა გზა აირჩია მარგომ? ჯაყოს სისტემატურ ძალადობას ის მალევე შეეჩვია, სექსუალური სიამოვნება გაუტკბა და ამის მონა გახდა. „მარგოს რამ არგო?” – უკვირდა თეიმურაზს? ავტორი გვიყვება: „მარგო ერთ თვეში ისე გამოიცვალა, რომ მოუცლელი თეიმურაზიც კი ამჩნევდა და ხანდახან გაკვირვებას ეძლეოდა:- საკ…კკვირველია! საოც…ცცარია! ნეტა ვიცოდე, მარგო, რამ გარგო აგრე რიგად? იდუმალ მიზეზის გამო მარგოს სპილოს ძვალი სისხლით გაიჟღინთა და მზისგან გაირუჯა. მიმქრალ თვალებს ნაკვერცხალის შუქი დაგდო. მაღალ ყელზე ორკეცი ღაბაბი გამოუჩნდა. პირსახე აუღაჟღაჟდა, მიმდნარი ტანი დაუსრულდა, დაშრეტილი მკერდი გაუფუვდა, თეძოებიც გაეწია და მიხრა-მოხრას ჯიშიანი კატის სილბილე და გველის მოქნილობა მიეცა”.

იმდენად ამაზრზენია მარგოს მეტამორფოზა, რომ მისადმი თანაგრძნობას სრულიად უკარგავს მკითხველს. ჯაყო გულში იღიმებოდა და ამბობდა: – „ვიცის ჯაყომა, რაც მოუხდა მარგოსა, ვიცის! ჰავა, წამა-სმა და… ჯაყოს მკლავები, მაშ, მაშა! ჯაყომ მარგოს ჯადო გაგიკეთე, უკვდავების წყალი დაგალევინე და მარგოც იმიტომ გაცოცხლდი. მაშ, მაშა! აგრე ვიცის ჯაყომა! ზოგჯერ კი ეშმაკური ღიმილით ხმამაღლა იტყოდა: – დედაკაცი ბაღი ხარ, თუ არ მორწყე, გახმები. და უბირი ჯაყო ხშირ-ხშირად და მოურიდებლად ეტანებოდა მარგოს: ხან ბნელ ოთახში შეუცოცდებოდა, ხან გოდრების უკან მიატანდა, ხან ვენახში მიუსწრებდა და ხანაც ბოსელში შეიმწყვდევდა”.

საკვირველია, ამ სირცხვილისთვის მარგოს როგორ არ შეეცოდა თავისი უბედური, ცვედანი თეიმურაზი? ან ავთანდილ ხევისთავის სახელოვანი ოჯახის ღირსებაზე არ დაფიქრებულა? ან არ რცხვენოდა ნაშინდრელების, რომლებიც გაოცებულნი შეჰყურებდნენ ამაზრზენ სცენებს.

„როცა დაქანცული თეიმურაზი დაბრუნდებოდა, ხშირად გაიგონებდა ხოლმე ჯაყოს ღინცილს და მარგოს მოხდენილ სიცილს. მაგრამ როცა გალაღებული არშიყნი თეიმურაზს დაინახავდნენ, სიცილ-კისკისს დაუკლებდნენ და ერთმანერთს დაშორდებოდნენ”. ერთხელ ჯაყომ მარგოს ისიც გაუბედა, რომ ასეთი ფინთი ოთახი არ შეშვენოდა „და იმავე დღეს დაკეტილიდან გამოიტანა ხალიჩები და ფარდაგები, ნაქსოვი ფარდები და ხავერდის ავეჯი, ლბილი სავარძლები და მოოქროვილი სარკეები, მარმარილოს პირსაბანი და ერთი განიერი ინგლისური ტახტი”. ამ მხეცმა ქალს წინ დაუწყო ხევისთავების ოჯახის ნაძარცვი ქონება და როგორი იყო მარგოს რეაქცია? „მარგო სიხარულით ფეხზე აღარ იდგა. გახარებული ბავშვივით ცქმუტავდა, კისკისებდა, ლაღობდა. ოთახის დალაგება რომ გაათავეს, გულაჩუყებული და მადლიერი მარგო ჯაყოს გაპოხილ კისერზე ჩამოეკიდა: – ჯაყო, ჩემო კარგო!.. ჩემო ჯაყო!”.

თეიმურაზი და მარგო იმ დღეს დამთავრდნენ, როცა ჯაყომ მათი ოჯახის ნაძარცვი ურცხვად გამოიტანა და მარგო ამაზე აკისკისდა, ხოლო თეიმურაზმა ხმის ამოღება ვერ გაბედა. მარგომ ჩააჩუმა: – „კარგი, გაჩუმდი! – შეუტია მარგომ. – ხმა არ ამოიღო… სირცხვილია. სტუმრები ვართ, უფასოდ გვასმევენ და გვაჭმევენ. ესეც საკმარისია. თეიმურაზმაც თავი მოიკატუნა, ჯაყოს მადლობა გადაუხადა და არც ნივთეულობის დაკარგვა გაახსენა, არც მისი პოვნა გამოჰკითხა”.

სწორედ აქედან იწყება ჯაყოს დემონად ქცევა. ის მიხვდა, რომ თეიმურაზიცა და მარგოც მისი ხიზნები, მისი ყურმოჭრილი მონები, მისი ტყვეები იყვნენ და შეეძლო, როგორც მოისურვებდა, ისე მოჰქცეოდა ორივეს. ნაცვლად იმისა, რომ მარგოს ოდესმე მაინც ჰყოფნოდა ნამუსი, ოდესმე მაინც გამოეღვიძებინა საკუთარ თავში ადამიანური ღირსება, ის ბოლომდე ჩაეფლო ჯაყოს ჭაობში, ჯაყოს გაკეთილშობილება სცადა. დაბანა, გაპარსვა, საცვლების გამოცვლა და ჰიგიენა ასწავლა, მაგრამ საშიში მხეცის გაკეთილშობილება განა ამ გზით შესაძლებელია?

ერთი, ერთადერთი მცდელობაც კი არ ჰქონია მარგოს ამ მხეცისგან თავდახსნისა და აბსურდია, რომ მისი სრული დაცემა მხოლოდ თეიმურაზს გადავაბრალოთ. თეიმურაზს ფიზიკურად მაინც არ შეხებია ჯაყოს ძალადობა და მარგოს ფიზიკურად შეეხო. ყოველი ადამიანი, სქესის მიუხედავად, საკუთარ თავზეა პასუხისმგებელი, თავდაცვაზეც და მორალური სახის შენარჩუნებაზეც, რაც მარგომ ვერაფრით მოახერხა და მან ამ მორჩილებით კიდევ უფრო და უფრო გააძლიერა ჯაყო, აქცია ის ყოვლისშემძლე მონსტრად, არა მხოლოდ მისი ოჯახის, არამედ მთელი სოფლის წურბელად, უძლეველ აპოკალიფსურ მხეცად.

იმსახურებენ თუ არა თანაგრძნობას ჯაყოს ხიზნები? ჩემი პასუხი ასეთია: რამდენადაც თეიმურაზს ეკისრება პასუხისმგებლობა ნაშინდარზე, ჯაყოს ძალადობის წინაშე უძლურებასა და მორჩილებაზე, სწორედ და ზუსტად იმდენად – მარგოსაც. ვფიქრობ, ორივე განზოგადებული სახე-სიმბოლოა და მანკიერებებს განასახიერებენ. ისინი არც არიან ადამიანები და არც თანაგრძნობას იმსახურებენ. მანკიერება კი არასდროსაა თანაგრძნობის ღირსი. ღირსეული ადამიანები მის ამოშანთვას ცდილობენ მხოლოდ.

მშობელთა კლუბი ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული აქტივობაა, რაც მოსწავლეთა ოჯახის წევრების მონაწილეობით შეიძლება სკოლაში გაკეთდეს. კლუბის მუშაობა კი შედეგიანი უმეტესად მაშინ არის, როცა მკაფიო მიზანთან ერთად სამოქმედო გეგმაც აქვს და გულანთებული წევრებიც ჰყავს.

საქართველოს სკოლებში მრავლად მოიძებნებიან მშობლები, რომელთაც სურვილი აქვთ, ჩაერთონ შვილის სასკოლო ცხოვრებაში. თუმცა ბევრმა მათგანმა არ იცის, როგორ გააკეთოს ეს. აღნიშნული სტატია სწორედ მათთვის არის. მიმოვიხილავთ წიგნის კლუბის შესაძლო მიზანს, ამოცანებს, აქტივობებს, მონაწილეებისა და დაფინანსების საკითხებს. დაინტერესებული მშობლები შეძლებენ სტატიაში განხილული თემების ერთ კონცეფციად შეკვრას, დირექციისთვის შეთავაზებასა და სკოლაში წიგნის კლუბის დაფუძნებას.

დღესდღეობით აღარავინ დავობს, რომ წიგნი კომპიუტერულმა მოწყობილობებმა ჩაანაცვლა. მშობლები წუხან, რომ ბავშვები ან საერთოდ არ კითხულობენ, ან დღეში მხოლოდ რამდენიმე წუთს უთმობენ მხატვრულ ლიტერატურას, დანარჩენ თავისუფალ დროს კი ეკრანთან ატარებენ. ეს ის წუხილია, რომელიც ერთნაირად აღელვებს სხვადასხვა პროფესიისა და მსოფლმხედველობის ადამიანს.

რადგან წიგნი განათლებისა და აღზრდის უნივერსალური იარაღია, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ მშობლების გაერთიანება მის ირგვლივ არცერთ სკოლაში არ გაჭირდება. კლუბის იდეაზე მუშაობა თანამოაზრე ადამიანების შეკრებით იწყება. იდეის გარშემო გაერთიანების შემდეგ კი მშობლებმა რამდენიმე ფურცელზე უნდა გაწეროთ თავიანთი ჩანაფიქრი და დირექტორის კაბინეტს მიაშურონ.

რა უნდა ეწეროს წიგნის კლუბის კონცეფციაში? ჩანაწერები შემდეგ კითხვებს უნდა პასუხობდეს:

• რა მიზანი გვაქვს მშობლებს?
• კონკრეტულად რა ამოცანებით უნდა მივაღწიოთ ამ მიზანს?
• თითოეული ამოცანის განსახორციელებლად როგორ აქტივობებს ჩავატარებთ?
• რომელ კლასებში გვინდა აქტივობის გაკეთება?
• რა დროს ჩატარდება აქტივობები?
• აქვს თუ არა სკოლას ბიბლიოთეკა, სადაც აქტივობები ჩატარდება თუ საკლასო ოთახები ან სხვა სივრცეები უნდა გამოვიყენოთ?
• რაში შეიძლება დაგვჭირდეს მასწავლებლის დახმარება?
• ვინ გავუძღვებით და ვინ მივიღებთ მონაწილეობას აქტივობებში? რა დროის გამოყოფა დაგვჭირდება ამისთვის?
• გვაქვს თუ არა იმის კომპეტენცია, რის სურვილიც გვაქვს?
• გარეშე პირთაგან ვისთან შეიძლება ვითანამშრომლოთ და რა პროცედურებით უნდა შევათანხმოთ ეს აქტივობები სკოლის ადმინისტრაციასთან?

ყველა შეკითხვაზე პასუხის გასაცემად თანამოაზრე მშობლებს რამდენჯერმე შეხვედრა დასჭირდებათ, ჯერ სკოლისგან დამოუკიდებლად, შემდეგ კი მასწავლებლებთან და დირექციასთან ერთად. საქართველოს კანონმდებლობით, სკოლას უფლება არ აქვს, უარი უთხრას მშობლებს წიგნის კლუბის გაკეთებაზე, თუმცა საკითხების უმრავლესობა ორგანიზაციის ხელმძღვანელთან ან კლასის დამრიგებელთან უნდა შეთანხმდეს.

რა მიზნებს შეიძლება მივაღწიოთ მშობლებმა წიგნის კლუბის ამოქმედებით და რომელი ღონისძიებები გაგვიყვანს ამ მიზნებზე?

• მოსწავლეთა ოჯახების მიერ სკო­ლის ბიბ­ლი­ო­თე­კის გამდიდრება;
• ბავშვების გა­წევ­რი­ა­ნე­ბა კითხ­ვის კლუბ­ში, წიგ­ნის არ­ჩე­ვა­ში დახ­მა­რე­ბა და კონსულ­ტა­ცი­ე­ბის გაწევა;
• კლასებში რეგულარული ლიტერატურული შეხვედრების ორგანიზება, სადაც წაკითხული ნაწარმოების შესახებ მსჯე­ლო­ბა­ მოეწყობა;
• მწერლების მოწვევა და ლიტერატურული საღამოების მოწყობა;
• აქციების ორგანიზება, სადაც ბავშვები მაკულატურას შეაგროვებენ და წიგნებში გადაცვლიან;
• წიგნის ჩუქების დღეს ერთმანეთისთვის საყვარელი ნაწარმოებების ჩუქება;
• წიგნების ბაზრობის მოწყობა და მიღებული შემოსავლით სოციალურად შეჭირვებულ ბავშვების დასაჩუქრება;
• მშობლების მიერ სკოლაში ლიტერატურული კაფეს დღეების მოწყობა, სადაც მოსწავლეებს წიგნებთან ერთად გემრიელ და ჯანსაღ სასუსნავს დაახვედრებენ.
• ყველა სკოლას აქვს პროექტორი, რომლითაც შეიძლება ფილმების ჩვენება, შემდეგ კი განხილვის მოწყობა.
• თუ მშობლებს შორის არიან შესაბამისი კომპეტენციის პირები, შეიძლება საყვარელი ნაწარმოების მიხედვით სპექტაკლის დადგმა და სხვა

იმისთვის, რომ მშობლებმა ჩამოთვლილი აქტივობების განხორციელება შეძლონ, მათ სკოლის და თემის დახმარება დასჭირდებათ. ადმინისტრაციასთან და მასწავლებლებთან მოლაპარაკებით უნდა შეირჩეს დრო, როცა აქტივობა დაიგეგმება. თუ აქტივობა საგაკვეთილო საათებს ემთხვევა, დამრიგებლის მონაწილეობა და კლასის საათის გამოყენებაც შეიძლება. მშობლებს დასჭირდებათ სივრცეც, სადაც საორგანიზაციო საკითხების გადასაჭრელად შეიკრიბებიან. სასურველია, მათ ხელი მიუწვდებოდეთ კომპიუტერსა და „პრინტერზე“, რათა რესურსების მომზადება და დაინტერესებულ პირებთან მოლაპარაკება შეძლონ.

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი საკითხი კლუბის დაფინანსების მოძიებაა. მოკლევადიანი მუშაობის შემთხვევაში, მუშაობის დაწყება მოხალისეობრივ საწყისებზეც შეიძლება. თუმცა, თუ გეგმა სრულ სასწავლო წელზე ან უფრო დიდ დროზეა გაწერილი, ბიუჯეტის გაწერა და ფინანსების მოძიება აუცილებელი იქნება კლუბის მდგრადობის შესანარჩუნებლად. წიგნის კლუბის დაფინანსება შესაძლებელია, როგორც სკოლის, ისე თვითმმართველობის ბიუჯეტიდან. თანხის მობილიზება მშობლებს ე.წ. სახალხო დაფინანსებითაც („ქრაუდფანდინგი“) შეუძლიათ. ასევე, მოლაპარაკება შეიძლება ადგილობრივ ბიზნესკომპანიებთან და სკოლის კურსდამთავრებულებთანაც.

წიგნის კლუბის წევრობა მშობლებს შესაძლებლობას მისცემს, სკოლის შიდა სივრცეში თვალი ადევნოს შვილის განათლების პროცესს; დაეხმაროს სხვა ბავშვებს, ვისი მშობლებიც ვერ ახერხებენ მონაწილეობას; გააუმჯობესოს ურთიერთობა მასწავლებლებთან, დირექციასთან; სიამოვნება მიიღოს ბავშვებთან მუშაობით და რაც მთავარია, თავისი პატარა წვლილი შეიტანოს სასკოლო საზოგადოების წიგნიერების ამაღლების საქმეში.

როგორც წესი, წიგნის კლუბს მშობლები ჯილდოსთვის არ აკეთებენ, თუმცა ის ადამიანები, რომლებიც ბავშვებისთვის ირჯებიან, სკოლის ადმინისტრაციისა და პედაგოგების მხრიდან შესაბამისად უნდა დაფასდნენ. აქტიური მშობლების წახალისება სიტყვიერად, საჯარო მადლობით ამ სიგელით შეიძლება, რაც მათ მოტივაციას გაზრდის, სხვა მშობლებს კი აქტიურობისკენ უბიძგებს.

 ფიქრები მაკა ჯოხაძის რომანზე „ისკარიოტის ეკლები“

ამ წერილის დასაწერად ჯერ კიდევ აღდგომის მარხვაში ვემზადებოდი. წიგნის კითხვაც იმ დროს დავასრულე. დიდი წონასწორობის განცდამ შემიპყრო – თითქოს წიგნებიც, წასაკითხად, სრულიად არაშემთხვევით დროს გვეძლევა. ზუსტად იმ დროს, როცა მათი ენერგია სამყაროს უმთავრეს ვიბრაციულ ტალღებს ემთხვევა და როგორც პოეტი იტყოდა, „გაღებულია სამოთხის კარი“… სწორედ დიდმარხვაში, აღდგომის მოლოდინში უნდა წამეკითხა ეს წიგნი.

მაკა ჯოხაძის „ისკარიოტის ეკლები“.

არამხოლოდ შინაარსის გამო; არც იმის გამო, რომ ეს ზღვასავით ღრმაწყლოვანი წიგნი სახარებისეულ ამბებთან ერთად მის ატმოსფეროსაც ინარჩუნებს და რაღაც მისტიკურ, ერთდროულად უცხო და ნაცნობ სამყაროში შეჰყავხარ.

მიზეზი რამდენიმეა და მათგან მთავარი მაინც ის მგონია, რამაც პირადად ჩემზე იმოქმედა – ეს წიგნი შენში რაღაცას ცვლის. მხატვრულ-ესთეტიკური სიამოვნების გარდა, დიდ დარდსაც განიცდი, დარდი კი, ხომ ვიცით, რა მანათობელიცაა… ადამიანობის გამღვიძებელი და გამღვივებელი.

მაკა ჯოხაძე პირველად წერილების კრებულით გავიცანი. „მზერის გადანაცვლება“ – ასე ჰქვია ამ კრებულს, თუმცა მე რომანივით წავიკითხე. საერთოდაც, ყველაფერი, რასაც ამ მწერლის ფიქრი და სიტყვა შეეხება, რენესანსული მასშტაბით და ძალმოსილებითაა სავსე, დოკუმენტური მოვლენა და მასალაც მხატვრულ სინამდვილედ იქცევა და კრიტიკული მსჯელობაც ღრმა ფილოსოფიურ ფიქრად.

ჯერჯერობით „ისკარიოტის ეკლები“ მისი ბოლო რომანია, რომელიც ცოტა ხნის წინ „ინტელექტმა“ დასტამბა. სათაურიდანვე ცნაურდება, თუ ვინ უნდა იყოს მისი მთავარი გმირი – ქრისტეს ისკარიოტელი მოწაფე, ქრისტიანობის ორიათასწლოვან ისტორიაში გაცემისა და ღალატის არქეტიპად ქცეული ანტიგმირი – იუდა.

ეს ის პერსონაჟია, ვინც დღემდე აფორიაქებს არამხოლოდ მორწმუნეებს, არამედ (და, ალბათ, უპირველესად) ხელოვანებს, ფილოსოფოსებს და მოაზროვნეებს. რადგან, იშვიათია იმგვარად წინააღმდეგობრივი და ტრაგიკული პერსონაჟი, როგორიც იუდაა. შეიძლება ითქვას, რომ ის სახარების – ამ უმნიშვნელოვანესი ქრისტიანული წიგნის – ჩრდილოვანი მხარეა, ქრისტეს მეორე ნაპირია, სადაც მაცხოვრის ადამიანური არსებობა უნდა დასრულდეს. იუდა სიკვდილის ანგელოზია. ამ წინააღმდეგობრიობას მის მიმართ კაცობრიული დამოკიდებულებაც ქმნის – მასზე მსჯელობენ, განჩხრეკენ, ეძიებენ, სხვადასხვა რაკურსით წარმოაჩენენ; ვინ არის იუდა – მოღალატე თუ „ანტირჩეული“? ქრისტეს ნების აღმსრულებელი თუ უსინანულო თვითმკვლელი?..

წმინდა ოთხთავში იუდას შესახებ მოციქულები ძუნწად ჰყვებიან: ყველაზე ადრინდელ – მარკოზის სახარებაში, ავტორი მას უბრალოდ „იესოს გამცემს“ უწოდებს; მათეს სახარებაში იუდას ღალატის მიზეზი ანგარებაა; იოანეს სახარებაში იუდა არა მარტო ხარბი, არამედ ქურდიცაა; თუმცა, იოანესთანაც, ისევე როგორც ლუკასთან, ჩნდება კიდევ ერთი აქცენტი – „სატანა შევიდა იუდაში“ – ეს ფაქტი, თითქოს ათავისუფლებს კიდეც იუდას ზნეობრივი პასუხისმგებლობისგან.

ნეტარი ავგუსტინესთვის, ყველაზე მეტად დასაგმობი იუდას ისტორიაში არა გაცემა, არამედ მისი თვითმკვლელობაა. ამით მან მონანიების მისტერიაზე თქვა უარი. თუმცა, შუა საუკუნეების ხელოვნებაში ნეტარი ავგუსტინეს საპირისპირო აზრიც გამოითქვა – არაერთი მხატვრის, მუსიკოსის თუ მწერლის მიერ დამუშავებულ იუდას თემაში, ამ უკანასკნელის თვითმკვლელობა სწორედაც რომ მონანიების უკიდურეს აქტად მოიაზრება.

ჯიბრან ხალილ ჯიბრანის წიგნში „იესო ძე კაცისა“, იუდას დედა შვილის განსაკუთრებულ პატრიოტიზმზე საუბრობს. „ჩვიდმეტი წლისა უკვე ატანილი იყო რომაელთა სიძულვილით და შეიპყრეს კიდეც, ისრები რომ ესროლა რომაელ ლეგიონერებს, ჩვენს ვენახთან როცა ჩაიარეს. ჯერ კიდევ ამ ასაკში ისრაელის დიდებაზე ელაპარაკებოდა სხვა ჭაბუკებს და იმდენ უცნაურ რაღაცას ამბობდა, მე დიდი არაფერი გამეგებოდა...“. სიბორეას, იუდას დედის ამ ნათქვამში ფარული აზრია – იუდა იესოსგან ისრაელის ხსნას ელოდა, რასაც ქადაგებდა კიდეც ნაზარეველი წინასწარმეტყველი, თუმცა მისგან მხოლოდ კურნებასა და სხვა სასწაულებს ხედავდა, რომაელებთან აშკარა წინააღმდეგობას კი ვერა… იუდას მოტივაციად, მისი პატრიოტული გრძნობის მოხმობა სხვა ხელოვანებთანაც გახმიანდა…

მაკა ჯოხაძის „ისკარიოტის ეკლები“ სრულიად ახალი სიტყვაა იუდას თემაზე შექმნილ მხატვრულ ნაწარმოებებს შორის. მწერალმა ურთულესი ამოცანა დაისახა – იუდას ისტორიის „კანონიკური“ თხრობა, რომლის შედეგადაც ამ ტრაგიკული გმირის ახალი მხატვრული სახე შეიქმნა.

წიგნის კონცეფცია სახარებისეულ გადმოცემას ეფუძნება – ცოდვით დამძიმებულ სამყაროს ღმერთი თავის ძეს მოუვლენს მხსნელად, ხოლო მისივე მოციქული გასცემს მესიას… სწორედ ამ მოცემულობის არქეოლოგია იშლება ჩვენს თვალწინ – მაკა ჯოხაძე იმ პირველსაწყის მიზეზებს ეძიებს, საიდანაც იუდას პიროვნება უნდა ამოიზარდოს.

რომანი, შეიძლება ითქვას, რომ ორ ნაწილად იყოფა – ქრისტეს (ჭეშმარიტების) გამოჩენამდე და ქრისტესთან ერთად. ამ ორ ფაზაშია მოქცეული იუდას დრამატული, შფოთითა და ცოდვით სავსე თავგადასავალი. თხრობის პირველი (ქრისტემდელი) ეტაპი იუდას დაბადებისა და „გამოსვლის“ ამბავს აღწერს – სიზმარ-ხილვებით, მისი დევნილობითა და სისასტიკით დამუხტულს. ამ ამბის უმთავრესი ხატი კი დედაა – აბიგაილი – შინაგანი თუ გარეგნული მშვენიერებით სავსე, ნატიფი და მისტიკური ქალი, რომელიც შვილის მსგავსად, თავადაც სახარებისეული გარდამოცემის „მსხვერპლია“.

დიდი ხნის უშვილო ცოლ-ქმარი – აბიგაილი და სიმონ-როველი, ერთ დღეს შეიტყობენ, რომ მალე მშობლები გახდებიან. თუმცა, მათი სიხარული დარდით და ძრწოლით იცვლება – აბიგაილს საშინელი სიზმრები/ხილვები ტანჯავს, მის შფოთს კი მისი მეუღლეც იზიარებს. ეს სიზმარ-ხილვები ქალს მოსალოდნელ საფრთხეს ატყობინებენ, რაღაც გარდაუვალ ბოროტებაზე მიანიშნებენ. „ამის გაჩენას მირჩევნია, მოვკვდე…“, – ამბობს დედა, რომელიც მშობიარობის შემდეგ, ქმართან ერთად, საკუთარ პირმშოს შეთქმულებას მოუწყობს – ხის პაწია ხომალდში აწვენენ და თავიდან იშორებენ…

აბიგაილის ეს საქციელი მისი დედური ალღოს ჯანყია იმ როლის წინააღმდეგ, რომელიც ამ უცნაურ, სამყაროსეულ ამბავში მას დაეკისრა. მშობლის წიაღიდან განკვეთილ ჩვილს კი თან მიაქვს დაუფარავი ბოღმა და შურისძიების ჯერჯერობით სუსტი წყურვილი, რომელსაც საკუთარი სხეულივით გამოზრდის და საშინელ პასუხად დაუბრუნებს მათ, ვინც წესით, ყველაზე ძვირფასია… ღრმა ფსიქოლოგიური პლასტებით იხატება იუდას დედის პორტრეტი, ზღაპრის პასაჟით დაწყებული (მის შიშველ მკერდზე მიკრული ჩვილი იუდა, დედას ძუძუს კერტს მოაჭამს), ოიდიპოსური ტრაგიზმით დამთავრებული (მრავალი წლის შემდეგ, იუდა საკუთარ მამას კლავს, დედა კი ცოლად მოჰყავს, ოღონდ გვიანღა გაიგებს, რომ აბიგაილი დედამისია). უშურველი სინაზით შექმნილ ამ პორტრეტში („აგვისტოს ხვატში მოულოდნელად ჩამოვარდნილ თოვლის ფიფქს ჰგავდა აბიგაილი“) მაინც მჟღავნდება მწერლის სინანული – აბიგაილს რომ ეს შფოთვა და შიში დაეძლია, არც სიყვარული დაეშურებინა და არც შუა ზღვაში მიეტოვებინა უმწეო ჩვილი, იქნებ სულ სხვანაირად გაგრძელებულიყო იუდას ამბავი? იქნებ შეცვლილიყო რაღაც სამყაროს წონასწორობაში და ერთი ცოდვილი სული გადარჩენილიყო, რადგან არავის აქვს იმაზე დიდი ძალა, ვიდრე დედას და აბიგაილიც არ იყო შემთხვევითი ქალი!.. თუმცა, ვერც ის აღმოჩნდა სათანადოდ ძლიერი და დაისაჯა კიდეც. მასთან ერთად კი, მისი შვილი და მთელი კაცობრიობაც.

საერთოდაც, „ისკარიოტის ეკლები“ დიდი შინაგანი ვიბრაციებით დამუხტული რომანია, რომელიც მუდმივად უტრიალებს სწორედ არჩევანის შესაძლებლობის თემას. იმ საკრალურ მოცემულობაშიც კი, სადაც ათასწლოვანი წინასწარმეტყველებითაა დამოწმებული ყველა როლი და მოვლენა, მუდმივად არსებობს ეს შესაძლებლობათა ველი, ამბის გარდაქმნის, გმირის სულიერი გარდატეხის, არჩევანის ცვლილების პერსპექტივა. ამის გამოც არის სახარება ასეთი უნიკალური ტექსტი და ამიტომაცაა, ზოგადად, ქრისტიანობა, თავისუფლების წარმოუდგენლად ძლიერი სულით სავსე. „ისკარიოტის ეკლებში“ ეს პერსპექტივები მუდმივად იგრძნობა – მაშინაც, როცა ყოველი ცოდვით დაცემის შემდეგ, იუდას ცხოვრებაში ახალი ადამიანები ჩნდებიან, ვინც გადარჩენის შანსს აძლევენ მას და, მაშინაც, როცა თითქოს ყველაფრით „ვალმოხდილი“ და ქრისტეგაცემული გამოსავალზე ფიქრობს.

რას ნიშნავს ისკარიოტის ეკლები? ეს ყველა ის ვნება და შეცოდებაა, ბოროტება და სისუსტეა, რომლებიც გვბოჭავენ და აღარ გვაძლევენ საკუთარი არჩევანის შესაძლებლობას. იუდას შემთხვევაში ეს – მკვლელობა, მრუშობა, ანგარება, შური, ვერცხლისმოყვარეობა და ძალაუფლების სიყვარულია. მას არ უყვარს ოცნება და განსჯა. არ აქვს წარსული, რადგან „მხოლოდ უწარსულო აწმყოა მსუბუქი და სანატრელი, დარდისა და სინანულისგან დაცლილი“. უყვარს ამ ადამიანური ჭმუნვებისგან თავისუფალი სიმსუბუქე, უფრო სწორად – სიცარიელე, რომელსაც არა აქვს ფესვი. მხოლოდ ეკლები აქვს. და ისინი ისკარიოტის მიწისფერია.

მაკა ჯოხაძე ხატავს იუდას, რომელიც დაბადებიდანვე ამ ეკლებითაა გულდაჩხვლეტილი. ყველაფერი დესტრუქციულია მასში და რასაც ეხება, ანგრევს, ანადგურებს. თითქოს სამყარომ სწორედ თავისი ბოროტების გამო გამოარჩია იმ როლისთვის, მესიის ისტორიაში რომ უნდა ითამაშოს… მისი ცხოვრების სამივე ტოპოსში – ისკარიოტი-იერუსალიმი-კაპერნაუმი – მისი სულიერი ხაზი უიმედოდ დაღმავალია, ის ვერც ვერაფერს სწავლობს და არც აქვს ამის სურვილი. მკითხველი კი დაძაბული მოლოდინით ელოდება მისი თავგადასავლის მთავარ გარდატეხას – ნაზარეველ წინასწარმეტყველთან მის შეხვედრას…

საინტერესოა, რომ თუკი ამ მომენტამდე, ძირითადად, მწერლის ფანტაზიით შეთხზულ სამყაროში ვმოგზაურობდით, ამის შემდეგ – კაპერნაუმში, ქრისტესთან მისი შეხვედრის წუთიდან – უკვე სახარების ნაცნობი ეპიზოდებით გრძელდება თხრობა. იუდაც ამ ეპიზოდებს იერუსალიმის სასახლის პალატებივით გაივლის… ყველა დეტალი ნაცნობია (მეძავის ამბავი, მარიამის ისტორია, ორი ავაზაკი), თუმცა მაინც არ გტოვებს მძლავრი განცდა რაღაც მოულოდნელობისა, რაღაც ისეთისა, რაც თუნდაც ორიათასწლოვან ისტორიაში, პირველად უნდა აღმოაჩინო, ან, იგრძნო, რომ ამაზე შენც არაერთხელ გიფიქრია, უბრალოდ, სახელი ვერ დაგირქმევია…

იუდა ქრისტესთან არა სინანულმა, არამედ ცნობისმოყვარეობამ მიიყვანა. არა სულიერმა კრიზისმა და ხსნის სურვილმა (როგორც მის გარშემო ათასები), არამედ იმ ძალაუფლების ხიბლმა, რომელსაც ხალხით გარშემორტყმული მაცხოვარი ასხივებდა. მანამდე ჰეროდე ანტიპას ქვეშევრდომიც იყო და ძალაუფლების სილამაზით იქაც ტკბებოდა. ახლა კი ქრისტეს აედევნა, ეგონა, რომ მალე გამეფდებოდა და მასაც გვერდით ამოიყენებდა, მით უფრო, რომ თავიდანვე უთხრა მაცხოვარმა – მონად კი არა, მეგობრად მიგიღეო. მიიღო კიდეც – მოწაფეების საშემოსავლო სალარო მას ჩააბარა. იუდა განკარგავდა ყველა ვერცხლს, ანგარიშობდა და ფლობდა. თუმცა, ბოლომდე მაინც ვერ გაუგო – არ ესმოდა მისი უანგარო და უშურველი სიკეთე, მადლიერების გამოსახატად ქრისტესათვის „დაქცეული“ ნელსურნელება, მოძღვრის „ფუჭად“ გაფანტული ძალა, მაშინ, როცა შეიძლებოდა, ამ სასწაულებრივი ნიჭებისგან ძალაუფლების სრულიად სხვა გოდოლები აეშენებინათ!..

იუდას ისევ თავისი ეკლები ღუპავს – ცოდვის სამსჭვალები გულში. და მერე, ყველაფერი ისეა, როგორც სახარებაში – 30 ვერცხლად გასცემს, ქრისტეს ჯვარს აცვამენ, იუდა კი თავს იკლავს…

თითქოს მთელი ეს პერსპექტივა, რომლითაც აქამდე რომანის შინაგანი სივრცეები ელვარებდა, უეცრად იქუფრება და ვიწროვდება… და უცებ, იმ დროს, როცა ხეზე ჩამოკიდებული საბელი ყელზე ყულფად მოიხვია იუდამ, გოლგოთის თხემზე, ჯვარცმულ იესოს აღმოხდა: მწყურია!

„იესოს წყალი კი არა, იუდას სინანული სწყუროდა“.

აქ იხსნება საბოლოო კვანძი და მთელი რომანის სათქმელიც ცნაურდება – ეს წიგნი სინანულზეა, დიდ სინანულზე, ამქვეყნად ყველაზე მაფხიზლებელ გრძნობაზე, რომელიც ერთი ნაბიჯით წინ უსწრებს მომაკვდინებელ ცოდვას…

იუდამ ეს შესაძლებლობა ვერ გამოიყენა. მისი განაჩენი მისივე უპერსპექტივობაა, ხოლო მისი ტრაგედია – გაკვეთილი კაცობრიობისთვის;

მათთვის, ვინც ღალატის და გაცემის მეტაფორას დღემდე იუდას უკავშირებს და ფიქრობს, რომ ამბავი ამით სრულდება;

ვინც ფიქრობს, რომ მხოლოდ განაჩენია ისკარიოტის ეკლები.

მაკა ჯოხაძის რომანი სინანულის დიდი წიგნია და პიროვნული აღდგომის დამმოწმებელი.

პედაგოგიურ პრაქტიკაში ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საკითხია მოსწავლეთა მიღწევებზე დაკვირვება.  სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროებების მქონე მოსწავლეები სარგებლობენ ინდივიდუალური გეგმით. თუმცა, გამოცდილებიდან გამომდინარე, ეროვნული სასწავლო გეგმით დასახული მიზნების მიღწევა არც სხვა მოსწავლებისთვისაა მარტივი.

პრობლემები სხვადასხვა სახისაა –   მოსწავლეთა მოტივაციას, აკადემიურ და ემოციურ ფაქტორებს მოიცავს.

ვფიქრობთ, საინტერესოა, რა ტიპის კვლევა/აქტივობა შეიძლება განახორციელოს სკოლამ, რათა ჰქონდეს ზუსტი მონაცემები მოსწავლეთა მიღწევების შესახებ. ამ მონაცემებზე დაყრდნობით სკოლა შეძლებს დაეხმაროს მოსწავლეებს სწავლის პროცესის დადებითი დინამიკის მიღწევაში.

ამ მიზნით გავეცანით უცხოურ პრაქტიკას და გთავაზობთ მოსწავლეთა პროგრესის გაზომვის ინსტრუმენტებს.

პროგრესის მონიტორინგის ინსტრუმენტები და მათი გამოყენება სასკოლო  პრაქტიკაში

პროგრესის მონიტორინგი არის მოსწავლის მიღწევების შესახებ მონაცემთა  შეგროვებისა და შეფასების თანმიმდევრული პროცესი.

კურიკულუმზე დაფუძნებით მოსწავლეთა პროგრესის შეფასება საკმაოდ პოპულარული  ხერხია, რათა გაიზომოს კითხვის, გაგების, წერის, ანგარიშისა და სხვა უნარები, მოკლე შეფასებებით გაკონტროლდეს   მოსწავლეთა მიღწევები.

მიღებული მონაცემები  საშუალებას მისცემთ მასწავლებლებს, განვითარებაზე ორიენტირებული აქტივობები დაგეგმონ; ასევე შესაძლებელია  იმ მოსწავლეთა ადრეულ ეტაპზე იდენტიფიცირებაც, რომელთაც  შეიძლება დასჭირდეთ დამატებითი მხარდაჭერა.

პროგრესის მონიტორინგი  ეფექტიანია ყველა მოსწავლისთვის –  ისინი საკუთარ მონაცემებს შეადარებენ არა თანატოლების მონაცემებს, არამედ თავიანთ საწყის მოცემულობას.

მრავალსაფეხურიანი სისტემები

განვიხილავთ უცხოურ პრაქტიკაში გამოყენებული მოდელების მთავარ მახასიათებლებს.

პროგრესის მონიტორინგი ნიშნავს მხარდაჭერის მრავალდონიან სისტემას. ეს არის ჩარჩო, რომელსაც ბევრი სკოლა იყენებს მიზნობრივი მხარდაჭერისთვის.

პროგრესის მონიტორინგი შექმნილია იმისთვის, რომ დაეხმაროს სკოლებს მოსწავლეთა საჭიროებების ადრეულ იდენტიფიცირებასა და ინტერვენციის განხორციელებაში. პროგრესის მონიტორინგის სისტემა განიხილავს აკადემიურ ზრდას ინდივიდის შესაძლებლობების შესაბამისად. იგი სხვადასხვა სფეროს მოიცავს: ქცევას, სოციალურ და ემოციურ მოთხოვნილებებს და გაცდენების მიზეზის კვლევასაც კი.

ძირითადი ელემენტები

პროგრესის მონიტორინგი არ არის კონკრეტული სასწავლო გეგმა. ეს არის პროაქტიული, მხარდაჭერაზე დაფუძნებული მიდგომა, მუშაობა წარიმართება რამდენიმე მიმართულებით:

• საჭიროა კომპლექსური მიდგომა საკითხთან. მასწავლებლების, მრჩეველების, ფსიქოლოგებისა და სხვა სპეციალისტების ჩართვა პროცესში, რათა შეაფასონ მოსწავლეები და დაგეგმონ ინტერვენციები;
• ოჯახის ჩართულობა, რათა მშობლებმა და აღმზრდელებმა გაიგონ მოსწავლის საჭიროებები და დახმარება გაუწიონ სახლში;
• ყველა მოსწავლის დიაგნოსტირება ყოველი სასწავლო წლის დასაწყისში;
• ინტეგრირებული გეგმები, რომლებიც პასუხობენ მოსწავლეების აკადემიურ, ქცევით, სოციალურ და ემოციურ საჭიროებებს;
• მტკიცებულებებზე დაფუძნებული სტრატეგიების გამოყენება მხარდაჭერის ყველა დონეზე;
• მოსწავლეთა პროგრესის ხშირი მონიტორინგი, რათა გადაწყდეს, სჭირდებათ თუ არა მეტი მხარდაჭერა;
• მიზნობრივი დახმარების გაზრდა მათთვის, ვისაც აქვს პროგრესი;
• განმახორციელებელი პერსონალის პროფესიული განვითარება;

პროგრესის მონიტორინგის განსახორციელებლად საჭიროა რამდენიმე მნიშვნელოვანი ნაბიჯი: იდენტიფიცირება, მრავალდონიანი შეფასების სისტემა, პროგრესის მონიტორინგი და მონაცემების საფუძველზე გადაწყვეტილების მიღება. 

1. იდენტიფიცირება

პირველ ეტაპზე ხდება იმ მოსწავლეების იდენტიფიცირება, რომელთაც აქვთ აკადემიური, ქცევითი, სოციალური და ემოციური მიმართულებებით სხვადასხვა პრობლემა.

პედაგოგები აკვირდებიან პირვანდელ ვითარებას დამატებითი ტესტირებით ან პროგრესის მოკლევადიანი მონიტორინგით, რათა გამოავლინონ მოსწავლეების სტატუსი. დაკვირვების პროცესში გუნდები ირჩევენ მოქმედ და სანდო ინდიკატორებს, მონიტორინგს უწევენ და უზრუნველყოფენ განხორციელების სანდოობას.

 1. დაგეგმვა

გუნდები შეიმუშავებენ იდენტიფიცირების ფორმებს, საშუალებებს, რომლებიც ნათლად განსაზღვრავს სამიზნე ჯგუფის თავისებურებებს. შემდგომ საჭიროა, გაიწეროს მოქმედების გრაფიკი, განსახორციელებელი პროცედურები და მონაცემთა ანალიზის ინსტრუმენტები. აღნიშული ხელს შეუწყობს, რომ პროცესი წარიმართოს გეგმიურად და მიზნობრივად.

იდენტიფიცირების ინსტრუმენტების შერჩევისას გუნდები ითვალისწინებენ სამიზნე ჯგუფის/ობიექტის საჭიროებებს, კონტექსტსა და პრიორიტეტებს, ასევე იმას, რომ გატარებული ღონისძიებები იყოს ადეკვატური.

2. განმახორციელებელი პერსონალი

საჭიროა იყოს შერჩეული კომპეტენტური პერსონალი, რომელიც მუდმივად ზრუნავს პროფესიულ ზრდაზე. ამასთან, საჭიროა, პერსონალმა გაიაზროს პროგრესის მონიტორინგის მიზანი, ჰქონდეს საჭირო ცოდნა და უნარები, რათა პროცესი სწორად განახორციელოს.

3. მონაცემების შეგროვება და სანდოობა

პროცესში ჩართული პერსონალი შეიმუშავებს მკაფიო გეგმას იდენტიფიცირებისა და შეფასების პროცესის შესაბამისობის უზრუნველსაყოფად.

4. მონაცემების ანალიზი

მონაცემების შეგროვების შემდეგ იწყება მათი გაანალიზება, შეფასება და პირველადი დასკვნების წარმოდგენა.

1. მრავალდონიანი შეფასების სისტემა

იდენტიფიცირების საფუძველზე გამოვლინდება მოსწავლეთა  ჯგუფები, რომელთაც გარკვეული ტიპის მხარდაჭერა სჭირდებათ ან არ სჭირდებათ:

პირველ დონეს  შეიძლება მივაკუთვნოთ მოსწავლეები, რომლებსაც აქვთ მაღალი აკადემიური, ემოციური და სოციალური უნარები. აღნიშნული დონისათვის განსახორციელებელი ინტერვენციები არის სტანდარტული.

მეორე დონე მოიცავს მცირე ჯგუფს. მასში ერთიანდებიან მოსწავლეები, რომელთაც აქვთ გარკვეული სირთულეები, თუმცა ჯერ მკაფიოდ არ არის გამოვლენილი.

მესამე დონეს შეიძლება მივაკუთვნოთ მოსწავლეები, რომელთაც უკვე დადასტურებულად აქვთ გარკვეული სირთულეები  და რომლებიც ინდივიდუალურ მიდგომებს საჭიროებენ.

• პროგრესის მონიტორინგი

პროგრესის მონიტორინგი არის მონაცემების მუდმივი, ხშირი შეგროვება და გამოყენება, რათა შეფასდეს:

ა. მოსწავლეების საქმიანობა;

ბ. მოსწავლეების შედეგები;

გ. ინსტრუქციისა და ინტერვენციის ეფექტურობა;

1. 1. პროგრესის მონიტორინგის პროცესი

შერჩეული გუნდი გაწერს შესაბამის აქტივობებს, თუ როგორ და რა სიხშირით  შეგროვდება მონაცემები. შემდეგ კი მონაცემების ანალიზის საფუძველზე მიიღება გადაწყვეტილება.

2. 2. პროგრესის მონიტორინგის ინსტრუმენტების არჩევა

პროგრესის მონიტორინგის ინსტრუმენტების შერჩევისას გუნდები ითვალისწინებენ სამიზნე ჯგუფის საჭიროებებს, კონტექსტსა და პრიორიტეტებს, ასევე ღონისძიებების ადეკვატურობას.

3. 3. მოსწავლეთა პროგრესის მონიტორინგის გეგმების შემუშავება

აუცილებელია, რომ ჩართულმა საზოგადოებამ შეიმუშავოს შესაბამისი გეგმა, რომელიც მოიცავს განსახორციელებელ აქტივობებს, საბაზისო მონაცემებს, მიზანზე ორიენტირებულ სტრატეგიებს, გადაწყვეტილების მიღების წესებსა და მონაცემთა განხილვის თარიღებს.

4. შეცდომებისა და უზუსტობების პრეცენცია

გუნდები შეიმუშავებენ მკაფიო გეგმას პროგრესის მონიტორინგის პროცესის შესაბამისობის უზრუნველსაყოფად.  შეაგროვებენ პროგრესის მონიტორინგის მონაცემებს და შეაფასებენ  სანდოობასა და შესაბამისობას.

5. 5. პროგრესის მონიტორინგის მონაცემების ანალიზი

მონიტორინგის გუნდი მონაცემებს იყენებს  შესაბამისი რეაგირებისთვის და ინტერვენციების განხორციელებისთვის. შედეგები ნათლად ასახავს დინამიკას და საშუალებას იძლევა, შეადაროთ წინა მონაცემებს.

1. მონაცემების საფუძველზე გადაწყვეტილების მიღება

მონაცემთა ბაზაზე  დაფუძნებული გადაწყვეტილება მიიღება განხორციელების ყველა დონეზე.

1. შექმენით გუნდები

საჭიროა ზუსტად განისაზღვროს თითოეული გუნდის მიზანი, მოამზადეთ გუნდის წევრები, და ჩამოაყალიბეთ თითოეული გუნდის პასუხისმგებლობა და გათვლილი იყოს განსახორციელებელი პროცედურები.

2. გუნდური პროცესის ჩამოყალიბება

მკაფიო დღის წესრიგი, განსაზღვრული როლები და პროცედურები გვეხმარება  მონაცემების გაანალიზებასა და სწორი ინტერვენციების დაგეგმვაში.

3. გუნდური მუშაობის მნიშვნელობა

გუნდური შეხვედრების რეგულარული მონიტორინგი ხელს უწყობს პროდუქტიულობის ზრდასა და ხარისხის გაუმჯობესებას.

ამრიგად, მოსწავლეთა პროგრესის მონიტორინგი არის ინსტრუმენტი, რომელიც გამოიყენება სკოლებში სწავლის ხარისხის უზრუნველყოფისთვის.

იგი ითვალისწინებს მოსწავლის ინდივიდუალურ შესაძლებლობებს და, ამასთან,  მოსწავლეს აძლევს საშუალებას,  განვითარდეს მისი შესაძლებლობების შესაბამისად.

გამოყენებული ლიტერატურა:

https://www.understood.org/en/articles/mtss-what-you-need-to-know

https://www.pbis.org/pbis/what-is-pbis

https://www.understood.org/en/articles/understanding-response-to-intervention

https://www.prodigygame.com/main-en/blog/student-progress-monitoring-tools/

https://www.lawrence.k12.ma.us/ka/about/departments/office-of-student-support-   services/multi-tiered-systems-of-support