ჩვენი გენომი, ერთი შეხედვით, უნიკალური და მხოლოდ ჩვენთვის დამახასიათებელი ინფორმაციის კრებულია, თუმცა მისი განხილვისას აღმოჩნდება, რომ უამრავ „უცხო“ ელემენტს შეიცავს. ისინი მილიონობით წლის წინ ჩვენ გენომში ვირუსების მიერ დატოვებული კვალია. ერთ-ერთი ასეთი მოულოდნელი ,,სტუმარია“ გენი, სახელად ERVW-1, ის ჩვენი გენეტიკური კოდის განუყოფელი ნაწილი გახდა. აკოდირებს ცილას სინციტინი-1. ამბავი ორსულობის პერიოდში იწყება სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი პლაცენტის აშენებით, თუმცა ზოგჯერ მთავრდება მიელინის გარსის დაზიანებითა და გაფანტული სკლეროზის ჩამოყალიბებით. ე.ი. ვირუსის გენი სიცოცხლეს აშენებს და ანგრევს კიდეც.

გთავაზობთ რესურსს, რომლითაც ბიოლოგიის გაკვეთილზე არა მხოლოდ თეორიული ცოდნის გადაცემას შეძლებთ, არამედ კრიტიკული აზროვნებისა და კვლევითი უნარების განვითარებასაც შეუწყობთ ხელს. სტატია საშუალებას მოგცემთ, მოსწავლეებს აჩვენოთ, როგორ ურთიერთქმედებს ევოლუცია, გენეტიკა, მედიცინა და ვირუსოლოგია. ეს არის ისტორია, რომელიც ადასტურებს, რომ ჩვენი გენომი ცოცხალი და დინამიკური არქივია, სადაც წარსულის მოვლენები მომავალზე ახდენს გავლენას.

მასწავლებელს შეუძლია მოსწავლეებს შესთავაზოს აქტივობები, რომლებიც გაკვეთილს ინტერაქციულსა და საინტერესოს გახდის:

აქტივობა 1: ქეისის ანალიზი – პრობლემის გადაჭრა

• დავალება: მოსწავლეები დაიყოფიან ჯგუფებად და თითოეული ჯგუფი გააანალიზებს სტატიაში დასმულ კითხვას;
• შედეგი: მოსწავლეები შექმნიან პრეზენტაციას ან პოსტერს, სადაც წარმოადგენენ პასუხს.

აქტივობა 2: დებატები

• სავარაუდო თემა – „ენდოგენური რეტროვირუსები – გენომის მავნე ნარჩენები თუ სასარგებლო სტუმრები“.
• შედეგი: მოსწავლეები გაიყოფიან ორ ჯგუფად და თითოეული ჯგუფი განიხილავს ვირუსის გენის როლის არგუმენტებს გენის სასარგებლოდ ან პირიქით; მოსწავლეებში კომუნიკაციისა და არგუმენტირებული მსჯელობის უნარებს გააუმჯობესებს.

აქტივობა 3: ინფოგრაფიკის შექმნა:

• დავალება: მოსწავლეები წყვილებში შექმნიან ინფოგრაფიკს, რომელიც ასახავს სინციტინ-1-ის მოგზაურობას, ვირუსული გენიდან პლაცენტის ჩამოყალიბებამდე და ბოლოს დაავადების განვითარებამდე.
• შედეგი: აქტივობა ხელს შეუწყობს რთული ინფორმაციის მარტივად და გასაგებად გადმოცემას.

აქტივობა 4: კითხვა პასუხი ,,ვირუსოლოგები“

• დავალება: მასწავლებელი მოსწავლეებს შესთავაზებს, წარმოიდგინონ თავი ვირუსოლოგად და დასმულ კითხვებს უპასუხონ სამეცნიერო ტერმინების გამოყენებით.
• შედეგი: აქტივობა ხელს შეუწყობს ტერმინების დამახსოვრებას და ცნებების გააზრებას.

აქტივობა 5: თავსატეხი – ეს აქტივობა უფრო თამაშს ჰგავს, ის ხელს უწყობს კომუნიკაციასა და თანამშრომლობას.

• ნაბიჯი1: მოსწავლეები დაყავით 2-3-კაციან ჯგუფებად;
• ნაბიჯი 2: დაწერეთ ლექსიკონის ყველა ტერმინი ცალ-ცალკე ფურცელზე;
• ნაბიჯი 3: თითოეულ ჯგუფს მიეცით ბარათები ტერმინებით, ასევე ბარათები ტერმინების განმარტებებით;
• ნაბიჯი 4: ჯგუფებმა რაც შეიძლება სწრაფად უნდა დააკავშირონ ერთმანეთთან ტერმინი და განმარტება;
• ნაბიჯი 5: იმარჯვებს ერთი ჯგუფი, რომელიც ყველაზე სწრაფად, უშეცდომოდ დააკავშირებს ტერმინს განმარტებასთან;
• ნაბიჯი 6: თითოეული ჯგუფი წარადგენს რამდენიმე ტერმინს.

საკითხავი მასალა:

საშვილოსნოში მოულოდნელად აღმოჩენილი გენი

ყველაფერი ძალიან მოულოდნელად დაიწყო – ადამიანის პლაცენტის განვითარების შესწავლისას აღმოაჩინეს გენი, რომელიც მას არ ეკუთვნის. მისი სახელწოდებაა ERVW-1, აღნიშნული გენი აკოდირებს ცილას სინციტინ-1, სინციტინ-1 კი უკიდურესად მნიშვნელოვანია პლაცენტის ფუნქციონირებისთვის. მეცნიერები სწორედ იმან განაცვიფრა, რომ ეს გენი ეკუთვნის არა ადამიანის რომელიმე უძველეს წინაპარს, არამედ რეტროვირუსს.

მილიონობით წლის წინ, რეტროვირუსმა პრიმატების ერთ-ერთი წარმომადგენლის უჯრედი დააინფიცირა. სხვა ვირუსებისგან განსხვავებით, რეტროვირუსი შეიცავს ფერმენტ უკუტრანსკრიფტაზას, რომელიც რნმ-ში ჩაწერილ ინფორმაციას დნმ-ში გადაწერს. ფერმენტი ინტეგრაზა კი მიღებულ დნმ-ს მასპინძელი უჯრედის გენომში ჩააშენებს. თუ მასპინძელი უჯრედი სასქესოა, ვირუსი აღარ გამოდის ორგანიზმიდან. ამ ვირუსული ნარჩენების უმეტესობა ცნობილია როგორც ენდოგენური რეტროვირუსები (ERVs), სხვანაირად მათ ჩუმ ნაგავს უწოდებენ, თუმცა ERVW1 სულაც არ არის ,,ნაგავი“. ის აგებს პლაცენტას. ცილა სინციტინ-1 ოდესღაც ვირუსის ცილოვანი გარსის ნაწილი იყო, ახლა კი ემბრიონის უჯრედებს აერთიანებს და წარმოქმნის სინციტიოტროფობლასტს. ეს უკანასკნელი პლაცენტის ერთ-ერთი შრეა, რომელიც უზრუნველყოფს დედის ორგანიზმიდან საკვების გადასვლას, იცავს ემბრიონს, „ამშვიდებს“ დედის იმუნურ სისტემას, რომ არ მოხდეს ჩანასახის განადგურება. სინციტინ-1-ის გარეშე ადამიანის სიცოცხლე შეუძლებელი იქნებოდა.

სხვა ძუძუმწოვრებს სინციტინ-1 არ აქვთ, მაგალითად კატებს, კურდღლებს და ძაღლებს ამავე ფუნქციის შესასრულებლად სხვა ვირუსული გენები აქვთ, რომლებიც მათთვის დამახასიათებელ ცილას ასინთეზებენ. ისინი ადრეულ პერიოდში სხვადასხვა ვირუსით დაინფიცირებისას შეიძინეს, მაგალითად, თაგვებს აქვთ სინციტინი-A, ის სხვა რეტროვირუსისგან მიიღეს.

ის ფაქტი, რომ ძუძუმწოვრების სხვადასხვა ჯგუფს ერთი და იმავე ცილის სხვადასხვა ვარიანტი აქვთ, კონვერგენტულ ევოლუციას ადასტურებს. კონვერგენცია ნიშან-თვისებების დამთხვევაა.

როცა წარსული უკან ბრუნდება

ეს ამბავი ორსულობის პერიოდით არ დამთავრებულა. მკვლევრებმა სინციტინ-1 აღმოაჩინეს გაფანტული სკლეროზით დაავადებული ადამიანების ტვინშიც. გაფანტული სკლეროზი მძიმე აუტოიმუნური დაავადებაა, ადამიანის სისტემა შეცდომით საკუთარ მიელინის გარსს ებრძვის. მიელინის ცხიმოვანი გარსის ფუნქცია ნეირონების ერთმანეთისგან იზოლირებაა. მისი დაზიანებისას ფერხდება ნერვული იმპულსის გავრცელება, ირღვევა უჯრედებს შორის კომუნიკაცია, საბოლოოდ ვითარდება კუნთების სისუსტე, მხედველობის დარღვევა და დასწავლის პროცესების შეფერხება.

გაფანტული სკლეროზით დაავადებული პაციენტების ტვინის ქსოვილში მეცნიერებმა აღმოაჩინეს, რომ სინციტინ-1 განსაკუთრებულად აქტიურია ასტროციტებში. ეს ცილა იწვევს ანთებით პროცესს და იმუნური რეაქციები აქტიურდება. საბოლოოდ თავისუფლდება მოლეკულები, რომლებიც მიელინის გამომუშავებაზე პასუხისმგებელ ოლიგოდენდროციტებს აზიანებს. ლაბორატორიულ კვლევებში ტვინის უჯრედებში სინციტინ 1-ის შეტანას იმავე დაზიანების გამოწვევა შეუძლია.

ეპშტენ-ბარის ვირუსი

ერთი კითხვა პასუხისმგებელი რჩება. რატომ აქტიურდება სინციტინ-1 ტვინში? ERVW-1-ის გენი ჩვეულებრივ სიტუაციაში ზრდასრულ ქსოვილში სრულად გამორთულია. კითხვაზე პასუხი შესაძლოა სხვა ვირუსებში იმალებოდეს. კერძოდ, ეპშტენ-ბარის ვირუსში. ის იმდენად გავრცელებულია, დედამიწაზე თითქმის ყველა ადამიანი სიმპტომების გარეშე მისი მატარებელია. გაფანტული სკლეროზის მქონე თითქმის ყველა პაციენტს გადატანილი აქვს აღნიშნული ვირუსით გამოწვეული ინფექცია. ბოლო კვლევებით კი დადასტურებულია ეპშტენ-ბარის ვირუსის როლი გაფანტული სკლეროზის განვითარებაში.

სავარაუდო შეკითხვები:

1. რა განსაკუთრებული ფუნქცია აქვს სინციტინ-1-ს?
2. საიდან მოხვდა სინციტინი ადამიანის პლაცენტაში?
3. რას ნიშნავს უკუტრანსკრიფცია? კიდევ რომელ ვირუსს აქვს მისი წარმართვის უნარი?
4. რა არის ინტეგრაზა? რა ფუნქციას ასრულებს ის?
5. ERV განიხილება როგორც „ჩუმი ნაგავი“. რას ნიშნავს ეს?
6. რა არის კონვერგენტული ევოლუცია? დაასახელე სხვა მაგალითებიც;
7. ახსენი, როგორ ხდება რეტროვირუსის შესაბამისი გენი ადამიანის გენომის მუდმივი ნაწილი?
8. აღწერე სინციტინ-1-ის როლი ადამიანის განვითარებაში;
9. აღწერე, როგორ შეუძლია სინციტინ-1-ის არასწორ დროს აქტივაციას, გაფანტული სკლეროზის ჩამოყალიბება;
10. ახსენი ეპშტენ-ბარის ვირუსის როლი სინციტინ-1-ის რეაქტივაციაში;
11. შეაჯამე, როგორ წარმოაჩენს აღნიშნული ქეისი კავშირს ევოლუციას, ვირუსებსა და ადამიანის ჯანმრთელობას შორის.

ქეისის ლექსიკონი:

გენეტიკა და მოლეკულური ბიოლოგია:

• გენი
• ცილა
• დნმ
• რნმ

ჯანმრთელობა და დაავადებები

• გაფანტული სკლეროზი
• აუტოიმუნური დაავადება
• ასტროციტი
• ოლიგოდენდროციტი
• მიელინის გარსი

ვირუსოლოგია და რეტროვირუსები

• რეტროვირუსი
• ენდოგენური რეტროვირუსი

• ERVW-1

• სინციტინი-1
• უკუტრანსკრიფტაზა
• ინტეგრაზა

იმუნოლოგია და პათოლოგია

• იმუნური პასუხი
• ანთება
• ეპშტენ ბარის ვირუსი

ემბრიოლოგია

• სინციტიოტროფობლასტი
• პლაცენტა
• ემბრიონული განვითარება
• კონვერგენტული ევოლუცია

ჩემი აზრით, წერილი რამდენიმე მიზეზის გამოა საინტერესო მოსწავლეებისთვის:

• მოულოდნელობა – სტატიის მთავარი იდეა – ჩვენს გენომში ვირუსული გენი ბინადრობს და ის სასიცოცხლო ფუნქციას ასრულებს – ძალიან მოულოდნელი და შთამბეჭდავია. ის არღვევს სტერეოტიპს, რომ ვირუსები მხოლოდ მავნეა, და მიუთითებს იმაზე, თუ რამდენად კომპლექსურია ევოლუციური პროცესები. მოსწავლეებს აინტერესებთ ისტორიები, რომლებიც მათთვის ნაცნობ ფაქტებს ეჭვქვეშ აყენებს;
• კავშირი რეალურ ცხოვრებასთან – დავალებებში არა მხოლოდ თეორიულ ცნებებზეა საუბარი, არამედ მათ კავშირზე რეალურ დაავადებასთან – გაფანტულ სკლეროზთან. ეს კავშირი აჩვენებს ბიოლოგიის სწავლის მნიშვნელობას ჯანმრთელობის პრობლემების გააზრებაში;
• მრავალი დისციპლინის ერთიანობა – დავალება აერთიანებს გენეტიკას, ევოლუციას, იმუნოლოგიასა და ემბრიოლოგიას;
• დროში მოგზაურობის ფორმატი – ქეისი მოგვითხრობს გენის ,,ორმაგ ისტორიას“ – როგორ წარმოიშვა, როგორ გახდა შეუცვლელი და როგორ გადაიქცა პოტენციურ საფრთხედ. ამბავი დრამატული და დამაინტრიგებელია, რაც იპყრობს მოსწავლეების ყურადღებას. სამეცნიერო ფაქტებს მოთხრობის სახით აწვდის და თეორიას აკავშირებს რეალობასთან. ეს კი ასახავს რამდენად გასაოცარი და მოულოდნელია ბიოლოგია.

წყარო: https://www.biologycorner.com/2025/07/12/case-study-the-placenta-ms-and-a-viral-past/

მოსწავლეთა განმავითარებელი შეფასება ასახავს მათ მიერ მიღწეულ პროგრესს სასწავლო წლის დაწყებიდან დასრულებამდე.

ამ ტიპის შეფასებას მასწავლებლები იყენებენ როგორც სწავლების პროცესში, კონკრეტული დავალების/აქტივობის შესრულების შემდეგ, ისე სემესტრისა და წლის ბოლოს.

მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით შედგენილი დაწყებითი საფეხურის გზამკვლევში ( გზამკვლევი – ქართული (I-IV) ) ჩაშენებულია ეროვნული სასწავლო გეგმის ქართული ენისა და ლიტერატურის საგნობრივი სტანდარტი (I-IV კლასები, გვ. 4).

გრძელვადიანი მიზნები ჩამოყალიბებულია საგნობრივი სამიზნე ცნებებისა და საფეხურის შედეგების სახით.

თითოეული თემის ფარგლებში მუშავდება 6 შედეგი. მოცემულია შედეგების მიღწევის ინდიკატორები სამიზნე ცნებების მიხედვით (გვ. 11). შედეგი მოიცავს როგორც უნარებსა და ფაქტობრივ მასალას, ისე მიზანს/დანიშნულებას, რისთვისაც მოსწავლეს შეძენილი ცოდნა სჭირდება.

ტექსტი (ჟანრები) (შედეგები: (I) 1, 2, 3, 4, 5)

მოსწავლემ უნდა შეძლოს:

• კონკრეტული ჟანრის ტექსტის გაგება, ჟანრული მახასიათებლების ამოცნობა;
• ტექსტის ხმამაღლა, გამართულად და შეუფერხებლად წაკითხვა;
• ნაცნობი ჟანრის მცირე ზომის ტექსტის (მაგ., წერილის) შექმნა ნასწავლი ლექსიკისა და ჟანრული მახასიათებლების ცოდნის გამოყენებით.

სიტყვა, წინადადება, ტექსტი (შედეგები: (I)  4, 5, 6)

მოსწავლემ უნდა შეძლოს:

• მიზნის შესაბამისი სამეტყველო ქმედების (მაგ., თხრობის, აღწერის, დასაბუთების)

განხორციელება ზეპირად ან/და წერილობით;

• მიზნის შესაბამისი ლექსიკისა და ენობრივი საშუალებების შერჩევა;
• სამეტყველო ეტიკეტის ნასწავლი ნორმების დაცვა.

გრამატიკა (პრატიკული) (შედეგები: (I) 5, 6)

მოსწავლემ უნდა შეძლოს:

• სიტყვის მორფოლოგიური აგებულების, სიტყვის ფორმაცვალების კონკრეტული წესის ამოცნობა და მათი ცოდნის ფუნქციურად გამოყენება;
• გრამატიკული ფორმების მართლწერის წესების დაცვა წინადადების/ფრაზის აგებისას;
• სასვენი ნიშნების (წერტილის, კითხვისა და ძახილის ნიშნების, მძიმის) მართებულად გამოყენება;
• მართლმეტყველების, კალიგრაფიისა და მართლწერის ელემენტარული ნორმების დაცვა.

როგორ ვაფასებთ კონკრეტულ დავალებას/აქტივობას?

ნებისმიერი წერითი/ზეპირი დავალების (შემოქმედებითი, შემაჯამებელი, სადიაგნოსტიკო ტესტი, ზეპირი გამოკითხვა, პრეზენტაცია, როლური თამაში და ა.შ.) განმავითარებელი შეფასება უნდა ეფუძნებოდეს თემის ფარგლებში სტანდარტით განსაზღვრული შედეგების მიღწევის ინდიკატორებს სამიზნე ცნებების მიხედვით.

გთავაზობთ შეფასების სარეკომენდაციო ნიმუშს კონკრეტული დავალებისთვის.

გრძელვადიანი სამიზნე ცნებები: ტექსტი (ჟანრი); გრამატიკა (პრაქტიკული)

დავალების პირობა: გაიხსენე ლექსი „მზე და მთვარე“ და შექმენი კომიქსი.

შეფასების კრიტერიუმები:

დიალოგურ ღრუბლებში ჩაწერე:

• რა ბრძანა თავმომწონე მთვარემ;
• რას ამბობს მზე. გამოკვეთე მისი ორი უპირატესობა.

გადმოეცი სხვა პერსონაჟების ფიქრები, განცდები, სათქმელი.

მართებულად გამოიყენე სასვენი ნიშნები.

დავალების განმავითარებელი შეფასების რუბრიკების საფუძველზე ვწერთ შესრულებული სამუშაოს ანალიზს – რა შეძლო/ვერ შეძლო მოსწავლემ.

დავალება N 1 – ანალიზი

ამგვარად ვწერთ ყველა დავალების განმავითარებელი შეფასების ანალიზს და საბოლოო შედეგებს ავსახავთ მოსწავლეთა მიღწევების დიაგნოსტირების ინსტრუმენტში.

წლის ბოლოს, ქართული ენისა და ლიტერატურის (I-IV) სტანდარტისა და მოსწავლის მიერ შესრულებული ყველა დავალების შედეგის გათვალისწინებით, ვწერთ საბოლოო განმავითარებელ შეფასებას.

გთავაზობთ სარეკომენდაციო ნიმუშს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

ქართული ენა და ლიტერატურა – დაწყებითი საფეხურის (I-IV) გზამკვლევი (შედგენილია მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით)

ამ ბლოგში ბავშვებზე,  ლიტერატურასა და ტყუილებზე მინდა ვისაუბროთ.

რატომ იტყუებიან ბავშვები? ყოველთვის საზიანოა ტყუილი? რას ამბობს ტყუილის შესახებ  მისი უდიდებულესობა საბავშვო ლიტერატურა?

ტყუილი ძალიან ცუდია – ვეუბნებით შვილებსა თუ მოსწავლეებს. ცხადია, გვინდა, გვენდობოდნენ, არ გვატყუებდნენ, მაგრამ ასეთი ცალსახა და მარტივი ტყუილის ფენომენი თვით ფსიქოლოგიისთვისაც არაა, თუ ტყუილის შესახებ სხვადასხვა ნაშრომსა და კვლევას ჩავხედავთ, ბავშვთა ფსიქოლოგებსაც გავესაუბრებით, რამდენიმე მნიშვნელოვან დასკვნამდე მივალთ.

პირველ რიგში, რაც უნდა უცნაურად და საკამათოდ ჟღერდეს, ტყუილი განსაკუთრებული, კოგნიტური უნარია, რომელიც ფანტაზიას, განზოგადებისა და სიმართლის აღქმის, სტრუქტურირების უნარს მოითხოვს. ტყუილი ემოციური ფენომენიცაა – ხშირად ბავშვების ტყუილის მიზეზი ემოციებია – ჩვენი თუ მათი.

ზოგჯერ ტყუილის მიზანი თავდაცვა ან სხვისი დაცვაა, სიტუაციის განმუხტვა, კონფლიქტის მოგვარება. როდესაც ბავშვები გვატყუებენ, მათ დადანაშაულებამდე, კარგად უნდა ვიფიქროთ, რატომ მოგვატყუეს, ჩვენ ხომ არ ვართ მათი ტყუილის მიზეზი?

ბავშვის განვითარების სხვადასხვა ფაზა ტყუილის სხვადასხვა მიზეზს მოიცავს. ბავშვები ტყუილების თქმას დაახლოებით 2 წლიდან იწყებენ მათი მეტყველებისა და კოგნიტიური აზროვნების განვითარების პარალელურად. მოგვიანებით ტყუილი ფანტაზიის წყარო ხდება, ზოგჯერ დასჯისგან თავის არიდების საშუალება. მცირე ასაკში ტყუილის მორალური აღქმა ბავშვებშია ნაკლებია, სასკოლო და, განსაკუთრებით, მოზარდობის ასაკში ტყუილი სულ სხვა, გააზრებული ფენომენი ხდება, ავტონომიის, პირადი სივრცის, სოციალური სტატუსის დაცვის საშუალება.

ჩემს მოზარდობაში განსაკუთრებით გავრცელებული იყო ურბანული თუ უბნური ფაშიზმი, რაც არ უნდა საინტერესო ადამიანი ყოფილიყავი, კარგი იდეები და ინტერესები გქონოდა, თუ გარეუბნელი იყავი, შენდამი დამოკიდებულება აუცილებლად იცვლებოდა. ამიტომ მოსწავლე-ახალგაზრდობის სასახლეში თუ ლიტერატურის მუზეუმში გახსნილ ლიტერატურულ წრეებზე სიარულისას, რაღაც ეტაპზე, ვმალავდი კიდეც, რომ გარეუბნის უფრო გარეუბნიდან ვიყავი, ვიტყუებოდი, მეტროს სხვა სადგურში ამოვდიოდი და ა.შ.

რა თქმა უნდა, ასე არ შეიძლება, მაგრამ ტყუილის მავნებლობას როგორ აუხსნიდით პატარა გოგოს, რომელიც მხოლოდ იმიტომ შეიძლებოდა გაერიყათ, რომ ცენტრიდან სხვებზე უფრო მოშორებით ცხოვრობდა?

გაიხსენეთ, საბავშვო წიგნებში რატომ ცრუობენ ბავშვები? რატომ იტყუება კარლსონი, რომ ბებიაც ჰყავს და მამლების კოლექციაც აქვს? იქნებ იმიტომ, რომ სინამდვილეში ობოლია.  მატილდა რატომ იტყუება? იქნებ იმიტომ, რომ დაუმსახურებელი სასჯელისგან გადარჩეს. ამავე მიზეზით იტყუებიან ტომ სოიერი და ჰეკიც. თავის გადასარჩენად ტყუიან ნაცარქექია და მისი ბერძენი ძმა-ოდისევსი. „სიკეთის იარაღად“ იყენებს ტყუილს ყველაზე ბრძენი და სამართლიანი ავთანდილიც.

საბავშვო წიგნებში  ტყუილი უფრო დიდი მეტაფორაც შეიძლება იყოს, მაგალითად, ჯანი როდარის „ჯელსომინო ცრუთა ქვეყანაში“. აქ ტყუილი საზოგადო, სისტემური შეთანხმების შედეგია, აქ ყველა იტყუება, სიმართლის საყვირი კი ჯელსომინოა, თავისი ძალიან ძლიერი ხმით. ნაწარმოებში ტყუილი ნაჩვენებია როგორც სოციალური და პოლიტიკური ფენომენი, ხოლო ბავშვები სწავლობენ, რომ სიმართლე საბოლოოდ უფრო ძლიერია.

არც შეიძლება არ გაგვახსენდეს ანდერსენის „მეფის ახალი სამოსელი“, ზღაპარი, სადაც მთელი საზოგადოება ტყუილს ეთანხმება („მეფეს ახალი, ულამაზესი სამოსი აცვია“), სანამ პატარა ბავშვი სიმართლეს ხმამაღლა არ იტყვის. ეს მაგალითი აჩვენებს, როგორ მოქმედებს კოლექტიური ტყუილი და როგორ ამხელს მას გულწრფელი ხმა.

როდესაც ტყუილზე ვსაუბრობთ, რა თქმა უნდა,  ბარონ მიუნჰაუზენის სევდანარევ, ტრაბახა ტყუილებს გვერდს ვერ ავუვლით, ისევე, როგორც მძლეთამძლეს, ცნობილი ზღაპრიდან.

და ყველაზე მთავარი, მასწავლებელთა მასწავლებლის, სულხან-საბა ორბელიანის „სიბრძნე სიცრუისა“, მან ყველაზე სწორად ამოხსნა და „დაიჭირა“ ტყუილის, როგორც  მორალური საკითხების სწავლების იარაღის ფუნქცია.

ასე რომ, როდესაც გაკვეთილზე ტყუილის შესახებ დააპირებთ საუბარს, მოსწავლეებს ტყუილში გამოიჭერთ ან რომელიმე სხვა კონტექსტში დაგჭირდებათ ამ თემაზე საუბარი, ჯერ დაფიქრდით, მატი თვალით გაიაზრეთ სიტუაცია და მხოლოდ შემდეგ ასწავლეთ, რომ ტყუილს მოკლე ფეხები აქვს, ხოლო პინოქიოს გრძელი ცხვირი.

1. როდის უნდა შევშფოთდეთ?

თუ ტყუილი ხდება მუდმივი, სიცოცხლისთვის საფრთხის შემცველი ან ახლობლებთან ურთიერთობას ან სკოლის საქმიანობას აშკარად აზიანებს; თუ ერთადერთი კომუნიკაციური გზა გახდა სიმართლის უგულებელყოფა (და ეს თან ახლავს გადაულახავ პრობლემებს) — ასეთ დროს შემჩნევა, რეაგირება და პროფესიონალური კონსულტაცია მნიშვნელოვანია.

ყველასთვის ცნობილია, რომ  სკოლის წარმატებულად დაწყება ბავშვებისთვის საკმაოდ გრძელვადიან პოზიტიურ შედეგებს უკავშირდება.  განვითარებული ქვეყნების თანამედროვე საგანმანათლებლო სისტემაში უკვე განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა ბავშვების უმტკივნეულო გადასვლას (ტრანზიციას) ერთი სისტემიდან მეორეში.

ტრანზიციის პროცესი, ბავშვის საკეთილდღეოდ, მოიაზრებს სკოლის თანამშრომლობას ბავშვის ოჯახს,   სკოლამდელ დაწესებულებასა და/ან ადრეული განვითარების მომსახურებას შორის.

ტრანზიციის პროცესი შემდეგ ნაბიჯებს გულისხმობს:

• სკოლაში დარეგისტრირებული ბავშვების მშობლებთან კომუნიკაციას ბავშვების საჭიროებებისა და მშობლების მოლოდინების შესასწავლად;
• ტრანზიციის პროცესზე პასუხისმგებელი პირისა თუ ჯგუფის გამოყოფას;
• კლასების დამრიგებლების განსაზღვრას;
• თანამშრომლობასა და ერთობივი ღონისძიებების განხორციელებას სკოლამდელ დაწესებულებასთან;
• სწავლის დაწყებამდე ბავშვებისა და მშობლების ვიზიტების ორგანიზებას – სადაც მოხდება მასწავლებლისა და ბავშვების გაცნობა;
• განსაკუთრებული საჭიროების მქონე ბავშვებისთვის დამატებითი/გაფართოებული მხარდაჭერის უზრუნველყოფას;
• სკოლის დაწყების შემდგომ მხარდაჭერას – სკოლის პირველი დღეების დაგეგმვას; პროცესის შეფასებასა და თვითრეფლექსიას – პროცესის დახვეწის მიზნით.

სტატიაში ერთ სტრატეგიას შემოგთავაზებთ, რომლის განხორციელებაც შესაძლებელია სწავლის დაწყების შემდგომ.  ქვემოთ მოყოლილი ზღაპარი ძალიან მოსწონდათ ჩემს მოსწავლეებს. მათთვის ეს იყო შესაძლებლობა, ესაუბრათ ახალი გარემოთი თუ ცვლილებებით გამოწვეულ ემოციებზე.

ამბავი პაწია ჭიანჭველაზე, რომელიც სკოლაში წავიდა

ერთი ტყის შუაგულში, მარწყვის მდელოზე, ჭიანჭველები ცხოვრობდნენ. უფროსი ჭიანჭველები ყოველ დღე სამსახურში დადიოდნენ. პატარა ჭიანჭველები კი ან ბებია – ბაბუასთან რჩებოდნენ, ან მშობლებს ჭიანჭველების საბავშვო ბაღში მიჰყავდათ.

მარწვის მდელოზე დრო სწრაფად გადიოდა და პატარა ჭიანჭველების სკოლაში შესვლის დროც მოახლოვდა. იცით, რას ასწავლიან ჭიანჭველების სკოლაში? კითხვას, წერას, თვლას, საინტერესო ამბებს ტყის ცხოვრებასა  და იმ ჭიანჭველებზე, რომლებიც პატარა ჭიანჭველების დაბადებამდე ცხოვრობდნენ მდელოზე.

პატარა ჭიანჭველების სკოლაში შესვლა ტყის მდელოზე ნამდვილი ზეიმია. ამისათვის მშობელი ჭიანჭველები საგანგებოდ ემზადებიან. გაინტერესებთ როგორ? პატარებისთვის ყიდულობენ ზურგჩანთებს, ფანქრებს და  ხის ქერქისაგან  დამზადებულ რვეულებს.

ჭიანჭველების სკოლას ასეთი წესი აქვს: სასწავლო წლის დაწყებამდე რამდენიმე დღით ადრე, პატარა ჭიანჭველები მშობლებთან ერთად მიდიან სკოლში, რათა დაათვალიერონ ახალი გარემო.  მასწავლებელი ჭიანჭველა სკოლის კართან ხვდება, ეცნობა პატარა ჭიანჭველებსა და მათ მშობლებს,    აცნობს პატარებს თანაკლასელებს, ხან ზღაპარს უამბობს, ხან კი დიდ ლუპებს ურიგებს და სთხოვს, ერთად დააკვირდნენ მარწყვებსა და ხის ფოთლებს. ზოგჯერ პატარები თავისთვის თამაშობენ ეზოში.  ჭიანჭველების სკოლაში თვლიან, რომ პატარები ასე ნელ–ნელა უკეთ შეეჩვევიან და შეიყვარებენ სკოლას.

და აი, დადგა სკოლაში წასვლის დღეც. პატარა ჭიანჭველები სკოლაში მშობლებმა მიიყვანეს. სკოლის კართან ისევ მასწავლებელი დახვდათ, თბილად მიესალმა და პატარები კლასში შეიყვანა. ზოგიერთი პატარა ჭიანჭველა ხალისით დარბოდა და მანამდე გაცნობილ მეგობრებს ეძებდა, ზოგს კი მაინც ღელვა ეტყობოდა. ასეთი იყო ჩვენი ზღაპრის მთავარი გმირიც, პაწია ჭიანჭველაც. მიუხედავად იმისა, რომ მასწავლებელს უკვე შეხვდა და რამდენიმე თანაკლასელთანაც ითამაშა, მაინც ძლიერად  უცემდა გული და სულ დედაზე ფიქრობდა… შესვენებაზეც კი სულ მარტო იჯდა მოწყენილი.  ისეც ხდებოდა, რომ  ზოგჯერ,  დილაობით, სკოლაშიც არ უნდოდა  წასვლა. ასე გადიოდა დღეები და პაწია ჭიანჭველას ეგონა, აწი  სულ ასე იქნებაო.

ერთ ჩვეულებრივ დღეს, პაწია ჭიანჭველა სკოლაში წასასვლელად ემზადებოდა. ცაც მოღრუბლული იყო და ეს კიდევ უფრო ასევდიანებდა მას. მოწყენილი სახით ცას შეჰყურებდა და ღრუბლებს ხან რას მიამსგავსებდა და ხან რას. ამ დროს დედამ თაფლიანი ბუტერბროდი გაუმზადა, შუბლზე აკოცა და შეახსენა, სკოლაში არ დაგაგვიანდესო.

პატარა ჭიანჭველა უხასიათოდ გაუდგა სკოლის გზას. ამ დროს ციდან წვიმის წვეთი ჩამოვარდა და პაწია ჭიანჭველას მხარზე მოკალათდა.

• გამარჯობა! – უთხრა წვეთმა. – რატომ ხარ მოწყენილი?
• გამარჯობა! რატომ და სკოლაში მივდივარ! – უპასუხა უხასიათოდ ჭიანჭველამ.
• სკოლაში?! და ეს ხომ ძალიან კარგია! მოსწავლე ყოფილხარ! მე კიდევ ღრუბლებიდან ვაკვირდები, როგორ დადიან პატარები სკოლაში და სულ ვოცნებობ, ნეტავ, წვეთებიც დავდიოდეთ სკოლაში -მეთქი.
• რა გინდა ამ სკოლაში! – გაუკვირდა პაწია ჭიანჭველას. – იცი, იქ რა ძნელია? მერხთან უნდა იჯდე, ყურადღებით ისმინო და თანაც, იქ დედა არ არის!
• დედა ხომ სამსახურშია! – მხრები აიჩეჩა წვეთმა. -მასაც ხომ საქმე აქვს. მე კიდევ იცი რა მომწონს სკოლაში? პატარები წიგნებს რომ ათვალიერებენ, თამაშობენ და  რაღაც ,,აბლაბუდებს“ რომ ხატავენ რვეულში.
• რა აბლაბუდებს! ეს ასოებია! – შეიცხადა ჭიანჭველამ.
• ასოებიო? – გაიკვირვა წვეთმა. – კიდევ რა გასწავლეს ამ სკოლაში?
• რა მასწავლეს და … წელში გაიმართა პაწია ჭიანჭველა. – ასოებს ვსწავლობ, კიდევ ვიცი, რომ ასოებისგან იქმნება სიტყვები, სიტყვებისაგან წინადადებები და რომ კიდევ არსებობს ძალიან საინტერესო წიგნები.
• შენ რა, კითხვაც იცი? – ვერ მალავდა გაოცებას წვეთი.
• ყველა ასო ჯერ არ გვისწავლია. მხოლოდ რამდენიმე, მე ჯერ მასწავლებელი მიკითხავს, მაგრამ მალე ყველა ასო გვეცოდინება და ჩვენითაც წავიკითხავთ საინტერესო წიგნებს.
• ეეეჰ, მეც როგორ მინდა თქვენთან ერთად სწავლა! – ამოიხვნეშა წვიმის წვეთმა. – რამდენ საინტერესო ისტორიას იგებთ სკოლაში, რამდენ პატარა ჭიანჭველას იცნობთ! თან ეს ამბავი მარტო შენ კი არა, ალბათ შენს მშობლებსაც ახარებს. დაბრუნდები სკოლიდან და მოუყვები, ვის ეთამაშე, რა გააკეთე, რა გითხათ მასწავლებელმა. შენ გექნება დრო, როცა დამოუკიდებლად ახალ რაღაცებს ისწავლი და საღამოს ხალისით მოუყვები სხვებს!
• და იცი, რა ძნელია, ახალი რაღაცების სწავლა?!
• გეთანხმები, იოლი არ არის, მაგრამ სულ ადვილი რაღაცები რომ აკეთო მგონი მოგეწყინება! მაგრამ იცი, შენი კარგად მესმის. ზოგი ჭიანჭველა იოლად ეჩვევა სკოლას, ზოგს კი დრო უნდა. ყველა ჭიანჭველა ხომ ერთნაირი არ არის. მაგრამ, ჩემი აზრით, სკოლა და სახლი გავს კიდეც რაღაცით ერთმანეთს. ორივეგან უფროსები საინტერესო ამბებს ყვებიან, პატარებს ეხმარებიან, ასწავლიან და მხარს უჭერენ, არა? ახლა კი გაიქეცი, სკოლაში არ დაგავიანდეს! საღამოს კი მოუყევი დედიკოს, ვისთან ითამაშე, რა გაიგე ახალი.
• მართალი ხარ, წვეთო! მართლაც, არ დამაგვიანდეს! – გამოცოცხლდა პაწია ჭიანჭველა. – დროებით!

პატარა ჭიანჭველა სირბილით გაიქცა სკოლისკენ, კლასში შევარდა და ერთ კლასელ ჭიანჭველას მიუჯდა.

• გამარჯობა! – მიესალმა გაკვირვებული კლასელი – რა კარგია, დღეს რომ კარგ ხასიათზე ხარ!
• გამარჯობა! – გაუღიმა პაწია ჭიანჭველამაც.

ამ დროს კლასში მასწავლებელი შემოვიდა, მოსწავლეებს მიესალმა და დიდი, ფერადი ალბომი მაგიდაზე დადო.

პაწია ჭიანჭველამ გაიხედა ფანჯარაში. და იცით, რა იგრძნო? რომ მოღრუბლული ცა სულაც აღარ ეჩვენებოდა ისე სევდიანად, ვინაიდან იცოდა, რომ იქ ძალიან საყვარელი წვიმის წვეთები ცხოვრობდნენ, შემდეგ შეხედა მასწავლებელს და მიხვდა, რომ არც ის აღარ იყო მისთვის  ძალიან უცხო და ისევ გაეღიმა. ,,მე მოსწავლე ვარ!’’ გაიფიქრა ამაყად და ინტერესით შეხედა მასწავლებლის ფერად ალბომს.

საღამოს კი, როდესაც მშობლები დაბრუნდნენ სამსახურიდან, პაწია ჭიანჭველამ უამბო, რომ დღეს სკოლაში ისწავლეს ახალი ასოები,  ერთი სასაცილო სიმღერა, დაათვალიერეს ჰერბარიუმი  და რომ ახლა სასწრაფოდ უნდა დახატოს შემოდგომა, რადგან ასეთი საშინაო დავალება მისცა მასწავლებელმა. ხვალ კი ადრე უნდა გაიღვიძოს, ვინაიდან ერთი სული აქვს, თუ როდის აჩვენებს მასწავლებელს და კლასელებს საშინაო დავალებას.

ტექსტის წაკითხვის შემდეგ,  შეგიძლიათ პატარა მოსწავლეებს მსგავსი შეკითხვები დაუსვათ:

შეკითხვები

1. სად ცხოვრობდნენ ჭიანჭველები?

1. რას ასწავლიან ჭიანჭველების სკოლაში?
2. ვინ დახვდა პატარა ჭიანჭველებს სკოლის კართან?
3. რას გრძნობდა პაწია ჭიანჭველა, როცა სკოლაში მიდიოდა?
4. რატომ იყო პატარა ჭიანჭველა მოწყენილი?
5. შენ რას გრძნობდი,  როცა პირველად სკოლაში მიხვედი?/შენი აზრით, რას გრძნობენ პირველკლასელები, როცა სკოლაში მოდიან?
6. შენ რას ეტყოდი პაწია ჭიანჭველას, მოწყენილი რომ არ ყოფილიყო?
7. როგორ ფიქრობ, რით ჰგავს სკოლა სახლს?
8. დახატე ან მოიფიქრე შენი საყვარელი საგანი ან რაიმე, რაც ყველაზე მეტად მოგწონს სკოლაში.
9. წარმოიდგინე, რომ შენც შეხვდი ერთ პატარა წვეთს – რაზე ილაპარაკებდი მასთან?

ზღაპრის მოსმენის შემდეგ, ბავშვებს  ძალიან მოეწონათ ილუსტრაციების შექმნა . ამით გამოხატეს საკუთარი ემოციები და დამოკიდებულებები. ხატვა ხელს უწყობს: თვითგამოხატვას, შემოქმედებითი აზროვნების, ემოციური იინტელექტის განვითარებას და რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია ზღაპრის   გაცნობის ამგვარი   აქტივობები ავითარებს კომუნიკაციის უნარებს რაც თავის მხრივ  მოზარდს უადვილებს  ახალ გარემოში ადაპტაციას.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. წულაძე, მ. (2021) მზად ვართ პირველკლასელების დასახვედრად – ბავშვების სკოლაში ტრანზიციის მხარდაჭერის სახელმძღვანელო. „ინოვაციები ინკლუზიური საზოგადოებისთვის“
2. Malaspina, D, Rimm-Kaufman, S.E ,, Early Predictors of School Performance Declines at School Transition Points. ’’ RMLE Online—Volume 31, No. 9
3. Хухлаева О. В. Тропинка к своему я. Генезис. 2004.

ვფიქრობ, ნებისმიერი მშობელი, როცა შვილს სკოლაში შეიყვანს, ოცნებობს, რომ ბავშვს ჩამოუყალიბდეს დადებითი დამოკიდებულება სკოლისა და სწავლის მიმართ, ჰქონდეს მაღალი სასწავლო მოტივაცია და გახდეს წარმატებული მოსწავლე. თუმცა ამ ოცნების ასრულება არც ისე მარტივია და ამას თავისი, როგორც ობიექტური, ისე სუბიექტური მიზეზები აქვს. სასკოლო სწავლების საწყის ეტაპზე უმცროსკლასელებში სასწავლო პრობლემების გამომწვევ მიზეზებს შორის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია სასკოლო სწავლების ასაკის არასწორად განსაზღვრა. ხუთწლიანთა სასკოლო სწავლებამ სერიოზული პრობლემები შეუქმნა როგორც პედაგოგებს, ასევე მშობლებს. და, ეს არც უნდა გაგვიკვირდეს, თუ გავითვალისწინებთ, რომ პირველკლასელთა სახელმძღვანელოები და სასწავლო პროგრამები ექვსწლიანებისთვის არის შედგენილი. ამიტომ, დიდი ალბათობით, ხუთი წლის ბავშვს არ ექნება სათანადოდ განვითარებული ის უნარ-ჩვევები, რომლებიც სასწავლო პროცესში დასჭირდება. ამასთან, არ შეიძლება არ გავიხსენოთ, რომ უდიდესი ქართველი ფსიქოლოგი დიმიტრი უზნაძე სასკოლო სწავლების დაწყების ასაკად შვიდ წელს მიიჩნევს. მის მიერ 5-6 წლის ბავშვი სკოლამდელებში მოიაზრება. სკოლამდელ ასაკში კი პატარის განვითარება ძირითადად თამაშის პროცესში ხდება, რადგანაც სწორედ თამაშია ქცევის წამყვანი ფორმა ამ ასაკობრივ საფეხურზე. ამდენად, თუ გვინდა, რომ 5-6 წლის ბავშვებს, რომლებიც სასკოლო სწავლას იწყებენ, დავეხმაროთ სკოლასთან ადაპტაციაში, ჩამოვუყალიბოთ დადებითი დამოკიდებულება სკოლისა და სწავლის მიმართ, გავუძლიეროთ სასწავლო მოტივაცია, აქტიურად უნდა გამოვიყენოთ თამაშები, განსაკუთრებით ისეთი თამაშები, რომლებიც სააზროვნო და საკომუნიკაციო უნარ-ჩვევების განვითარებას შეუწყობს ხელს. სწორედ ამიტომ, მსურს შემოგთავაზოთ რამდენიმე ისეთი თამაში, რომლებიც საინტერესო იქნება პატარებისთვის და გარკვეულ დახმარებას გაუწევს უმცროსკლასელებთან მომუშავე პედაგოგს. რათა ბავშვებში გარკვეული უნარ-ჩვევები განავითაროს.

თამაშები გასაცნობად და გუნდში გასაერთიანებლად

1. თავისუფალი სკამი

მიზანი:

1. ახალი სახელების ადვილად დამახსოვრებაში, ყურადღებით

მოსმენასა და სწრაფად რეაგირებაში ჯგუფის მონაწილეებისთვის დახმარების გაწევა;

2. ჯგუფის წევრთა შორის დადებითი ემოციების გამოწვევა.

მასალა: სკამები ან სხვა ისეთი საგნები, რომლებითაც შესაძლებელია ადგილის მონიშვნა

თამაშის მიმდინარეობა: ყველა მოთამაშე ზის წრეში, თუ მონაწილეებმა არ იციან (ან ცუდად იციან) ერთმანეთის სახელები, მაშინ თავდაპირველად თითოეული ამბობს თავის სახელს ხმამაღლა და გამოკვეთილად. ერთი სკამი ზედმეტია. ერთ-ერთი მოთამაშე იწყებს სხვა მონაწილის სახელის დასახელებას. დასახელებული მოთამაშე სწრაფად უნდა გადაჯდეს თავისუფალ სკამზე, თუმცა სანამ დაჯდება, უნდა დაასახელოს შემდეგი სახელი. ის დასახელებული მოთამაშეც სწრაფად უნდა გადაჯდეს გამოთავისუფლებულ სკამზე და ა. შ.

3. ახალი მეგობრები

მიზანი: ურთიერთობის უნარის, დაკვირვებულობისა და მეხსიერების განვითარება, ასევე მეგობრობის გრძნობის

გამომუშავება.

თამაშის მიმდინარეობა: ერთი მოთამაშე ამბობს თავის სახელს, შემდეგი იმეორებს მის სახელს და ამბობს საკუთარ სახელს, მომდევნო მოთამაშე იმეორებს წინა ორის სახელს და ამბობს საკუთარს და ა.შ. თუ რომელიმე მოთამაშე დაუშვებს შეცდომას, თამაში იწყება თავიდან, ვიდრე ყველა მონაწილე არ გაეცნობა ერთმანეთს და არ ისწავლის ერთმანეთის სახელს.

ვარიანტი 1

ერთი მონაწილე დგას წრის შუაგულში და თავისი სახელის დასახელების დროს ესვრის ბურთს სხვა მოთამაშეს, შემდეგი იმეორებს მის სახელს, ამატებს თავის სახელს და ისვრის ბურთს შემდეგი მოთამაშისკენ.

ვარიანტი 2

ერთი მონაწილე დგას წრის შუაგულში. ის ამბობს რომელიმე თანაკლასელის სახელს და ესვრის მას ბურთს. თუ შეეშლება და არასწორად იტყვის სახელს, დგება რიგში და მას შეცვლის ის მოთამაშე, რომელსაც ბურთი ესროლა.

3. გამოიცანი მეგობარი

მიზანი: 1. თანაკლასელების უკეთ გაცნობა,

2. მეტყველების უნარის განვითარება.

თამაშის მიმდინარეობა: ერთი მოთამაშე გამოდის კლასიდან და შედის მხოლოდ მაშინ, როდესაც დაუძახებენ. დანარჩენი ბავშვები ირჩევენ სხვა მოთამაშეს და ცდილობენ მის კარგად შესწავლას – სად ზის, რა ფერის თმა აქვს და ა.შ. შემდეგ ოთახში შემოსვლას სთხოვენ პირველ მოთამაშეს, რომელიც იწყებს მისახვედრი, საკვანძო კითხვების დასმას, მაგალითად:

ეს გოგონაა? – დიახ; ის პირველ რიგში ზის? – არა; ის მეორე მერხზე ზის? – დიახ; მას ქერა თმა აქვს? – დიახ

ეს ნინოა!

ნინო კლასიდან გადის და თამაში იწყება თავიდან.

ყურადღების მობილიზაციისა და სწრაფი რეაგირების განმავითარებელი თამაშები

1. მუსიკალური სკამი

მიზანი: 1. სწრაფი რეაგირების უნარის განვითარება

2. დაეხმაროს მოსწავლეებს სიმორცხვისა და შებოჭილობის დაძლევაში

მასალა: მაგნიტოფონი ან რადიო (ასევე შეიძლება სიმღერის შესრულება, მაგიდაზე კაკუნი ან დატყაპუნება)

თამაშის მიმდინარეობა: სკამები იდგმება წრეში, ზურგით წრის შუაგულისაკენ. ყველა მოთამაშე დგება სკამების გარშემო. სკამების რაოდენობა უნდა იყოს მოთამაშეების რაოდენობაზე ერთით ნაკლები. წამყვანი რთავს მუსიკას, მღერის ან აკაკუნებს და ა.შ. ხოლო დანარჩენი მოთამაშეები ცეკვავენ ან უბრალოდ დადიან სკამების გარშემო. როდესაც წამყვანი მოულოდნელად გამორთავს მუსიკას (ან შეწყვეტს სიმღერას, კაკუნს და ა. შ.), მოთამაშეებმა სწრაფად უნდა დაიკავონ სკამებზე ადგილი, ვისაც არ შეხვდება სკამი, ანუ ვერ მოასწრებს სკამზე დაჯდომას, ის თამაშიდან გადის.

ერთი მოთამაშის თამაშიდან გასვლის შემდეგ, სკამები ერთით უნდა შემცირდეს, თამაში გრძელდება მანამ, ვიდრე არ დარჩება ბოლო მოთამაშე, რომელიც ხდება თამაშის გამარჯვებული.

2. მესამე ზედმეტია

მიზანი: დავეხმაროთ მოსწავლეებს იყვნენ უფრო მოქნილები და ჰქონდეთ სწრაფად რეაგირების უნარი.

თამაშის მიმდინარეობა: ბავშვები დგებიან წრეში ორ-ორად, მეორე პირველის ზურგს უკან; ამის შემდეგ ირჩევენ ორ წამყვანს, ერთი მათგანი დასდევს მეორეს და ასე დარბიან მოთამაშეების გარშემო. იმ ბავშვს, რომელიც გარბის, შეუძლია დადგეს ნებისმიერი წყვილის უკან. ის მოთამაშე, რომელიც აღნიშნულ წყვილში პირველი დგას, ხდება „ზედმეტი“ და მას ევალება გაეკიდოს იმ წამყვანს, რომელიც ვერ დაეწია გაქცეულ მოთამაშეს.

რეკომენდაცია: შეიძლება მონაწილეებს შევთავაზოთ წყვილებად დადგნენ არა წრეში, არამედ გაფანტულად. ასეთ შემთხვევაში მათ დიდხანს სირბილის საშუალება ექნებათ.

3. 3. სდექ

მიზანი: სწრაფი რეაქციისა და სისხარტის განვითარების ხელშეწყობა.

მასალა: საშუალო ზომის ბურთი.

თამაშის მიმდინარეობა: მოთამაშეები დგებიან წრეში, ირჩევენ წამყვანს, რომელიც წრის შუაგულში დგება. ის მაღლა აგდებს ბურთს და ასახელებს ერთ-ერთი მოთამაშის სახელს. დასახელებულ ბავშვს ევალება დაიჭიროს ბურთი. დანარჩენები გარბიან სხვადასხვა მიმართულებით. მოთამაშე, რომელმაც დაიჭირა ბურთი, ყვირის „სდექ“ და მაშინვე ჩერდება. ამ ბრძანების მოსმენის შემდეგ დანარჩენებიც უნდა გაჩერდნენ და გაშეშდნენ. ბურთიანი მოთამაშე ირჩევს მასთან ახლოს მდგომ ბავშვს, გადადგამს მისკენ სამ ნაბიჯს და ესვრის ბურთს ისე, რომ მოარტყას. თუ მოთამაშეს მოხვდა ბურთი, ის „გავარდება“ თამაშიდან. დანარჩენები ბრუნდებიან წრეში, ბურთიანი მოთამაშე კი წამყვანი ხდება. თუ ნასროლი ბურთი ვერ მოხვდება დამიზნებულ ბავშვს, მოთამაშეები გარბიან, ბურთით ხელში მყოფი ბავშვი კი კვლავ ყვირის: „სდექ!“ და ცდილობს, კიდევ ერთხელ დაეწიოს სხვა მოთამაშეს. თამაში მთავრდება, როდესაც დარჩება მხოლოდ ერთი მოთამაშე.

თამაშები აზროვნების განვითარებისა და ზოგადსაგანმანათლებლო უნარ-ჩვევების ფორმირებისათვის

1. ვინ „წავიდა“?

მიზანი: დაეხმაროს მოსწავლეს, იყოს ყურადღებიანი, სწორად და მკაფიოდ გამოთქვას და კარგად დაიმახსოვროს სიტყვები.

მასალა: გარკვეულ თემასთან (ფერი, ცხოველები, ამინდი…) დაკავშირებული სხვადასხვა სათამაშოები ან სურათები.

თამაშის მიმდინარეობა: მაგიდაზე ან იატაკზე ლაგდება გარკვეულ თემატიკასთან დაკავშირებული სხვადასხვა სათამაშო ან სურათი. მოთამაშეები სხდებიან მათ გარშემო და 30 წამის განმავლობაში ათვალიერებენ და იმახსოვრებენ მათ წინ განლაგებულ სათამაშოებსა თუ სურათებს. შემდეგ ისინი ხუჭავენ თვალებს. ამ დროს წამყვანი იღებს ერთ-ერთ სათამაშოს ან სურათს და მალავს ზურგს უკან (ან გადასაფარებლის ქვეშ და ა.შ.). მოთამაშეები ახელენ თვალებს და ასახელებენ გამქრალ სათამაშოს, რომელსაც იღებს ის, ვინც პირველი იტყვის, თუ რომელი სათამაშო გაქრა. ასე გაგრძელდება თამაში ბოლო სათამაშომდე ან სურათამდე.

1. პლედი

მიზანი: მეხსიერების, ყურადღებისა და დაკვირვების უნარის განვითარება.

მასალა: პლედი

თამაშის მიმდინარეობა: ორ გოგონას უკავია პლედი ორივე მხრიდან ისე, რომ გამოვიდეს „კედელი“. დანარჩენი მონაწილეები იყოფიან ორ ჯგუფად. ერთი ჯგუფი ზის „კედლის“ ერთ მხარეს, მეორე – მეორე მხარეს. წამყვანი რამდენიმე წამით (დრო შეთანხმებით, ბავშვების ასაკის მიხედვით) დაუშვებს პლედს. ამ დროს მოთამაშეებმა უნდა დაიმახსოვრონ, რა თანმიმდევრობით სხედან მეორე ჯგუფის მოთამაშეები. შემდეგ წამყვანი ასწევს პლედს და ორივე ჯგუფი ირჩევს ორ მოთამაშეს, რომლებმაც ჩუმად უნდა გაცვალონ ადგილი. ეს მათ სწრაფად უნდა გააკეთონ. ხოლო როცა ყველა მონახავს თავის ადგილს და ისევ დაჯდება, წამყვანი ჩამოუშვებს პლედს, მოიგებს ის გუნდი, რომელიც უფრო სწრაფად დაასახელებს მოწინააღმდეგე გუნდის იმ მოთამაშეებს, რომელთაც გაცვალეს ადგილები.

1. ციფრული რიგები

მიზანი: ყურადღებისა და მეხსიერების განვითარება

თამაშის მიმდინარეობა: წამყვანი მორიგეობით კითხულობს ციფრების რიგს. პირველი რიგი შეიცავს 2 ციფრს. ბავშვებს სთხოვენ, გაიმეორონ იმავე თანმიმდევრობით, რომლითაც იყო წაკითხული, მეორე რიგი შედგება 3 ციფრისგან, მესამე – 4-ისგან, მეოთხე – 5-ისგან და ა. შ. ბავშვებს სთავაზობენ შეჯიბრებას: ვინ უფრო მეტ ციფრს დაიმახსოვრებს და წარმოთქვამს ამავე თანმიმდევრობით. გამარჯვებული ხდება ის, ვინც დაიმახსოვრებს ყველაზე გრძელ რიგს.

4. ვინ რა გააკეთა?

მიზანი: 1. მეხსიერების, ყურადღების და აზროვნების განვითარება;

2. ნასწავლი სიტყვების განმტკიცება.

მასალა: 1. ბარათები საგნების, მცენარეების, ბუნების გამოსახულებით;

2. დიაგრამა სამი წრით. ერთი ცარიელი წრე არის იმ საგნებისთვის, რომელიც ადამიანმა შექმნა, მეორე წრე – საგნებისთვის, რომელიც ბუნებამ შექმნა, მესამე – საგნებისთვის, რომელიც შექმნა ადამიანმა ბუნებასთან ერთად.

თამაშის მიმდინარეობა: ბავშვებს ურიგდებათ ბარათები ნახატებით, მაგალითად: ადამიანი, ტყე, მდინარე, ვაშლი და ა. შ. ბავშვებმა თავისი ბარათები უნდა ჩააწყონ საჭირო წრეში და ახსნან, რატომ აირჩიეს სწორედ ეს წრე და არა სხვა.

5. ვინ უკეთ იცის ზღაპრები

მიზანი: 1. ყურადღების, მეხსიერების, წარმოსახვის განვითარება;

2. სიტყვათა მარაგის განმტკიცება და გაფართოება.

თამაშის მიმდინარეობა: ირჩევა წამყვანი. ის ასახელებს რომელიმე ზღაპარს, დანარჩენებმა კი სწრაფად უნდა გაიხსენონ და ჩამოთვალონ აღნიშნული ზღაპრის პერსონაჟები. მაგალითად, წამყვანი ასახელებს ზღაპარს „პინოქიო“, მოთამაშეებმა უნდა ჩამოთვალონ დასახელებული ზღაპრის პერსონაჟები. ყოველ დასახელებულ პერსონაჟზე მოთამაშე იღებს ქულას. თამაში გრძელდება, წამყვანი ასახელებს კიდევ რამდენიმე ზღაპარს. შედეგების შეჯამების შემდეგ გამარჯვებული იქნება ის, ვინც მოაგროვებს ყველაზე მეტ ქულას.

აღნიშნული თამაშის გამოყენების წინაპირობა – ბავშვები აუცილებლად უნდა იცნობდნენ ზღაპრების გარკვეულ რაოდენობას.

1. ზღაპრის გმირები

მიზანი: მეხსიერებისა და აზროვნების განვითარება

მასალა: ქაღალდის კვადრატი

თამაშის მიმდინარეობა: მასწავლებელი სვამს კითხვას, ის, ვინც პირველი ასწევს ხელს და გასცემს კითხვაზე სწორ პასუხს, მიიღებს მასწავლებლისგან ქაღალდის კვადრატს. დამხმარეები, რომელთაც წინასწარ ირჩევს მასწავლებელი, აკვირდებიან, ვინ ასწია პირველად ხელი, ვინ მეორედ და ა.შ. თამაშის ბოლოს დაითვლება ვინ რამდენი კვადრატი მიიღო. გამარჯვებული იქნება ის, ვინც ყველაზე მეტ კითხვას გასცა სწორი პასუხი და მოაგროვა მეტი კვადრატი.

მოსწავლეებმა უნდა შეავსონ ლიტერატურული გმირის სახელი. მაგალითად, თუ მასწავლებელი ამბობს „წითელ“-ს, მოთამაშემ უნდა თქვას „ქუდა“, მასწავლებელი ამბობს „ნაცარ“-ს, მოსწავლემ უნდა თქვას „ქექია“ და ა.შ.

ზემოაღნიშნული და სხვა მსგავსი თამაშების გამოყენებისას აუცილებელია ბავშვებს წინასწარ, მათთვის გასაგებ ენაზე კარგად გავაცნოთ თამაშის ინსტრუქცია და წესები. პატარები, როგორც წესი, კარგად იცავენ წესებს. ამიტომ, თამაშის წესების ცოდნა მათ გარკვეულ დახმარებას გაუწევს კონკურენციის უარყოფითი გავლენისაგან თავის დაცვაში. მსგავსი თამაშები ხომ ხშირად კონკურენციას ეფუძნება – ვინ უფრო მეტს დაიმახსოვრებს, ვინ უფრო სწრაფად იმოქმედებს და ა.შ. პატარებს კი პირველობა სურთ და არ უყვართ დამარცხება. ამიტომ, როგორც თამაშის დასაწყისში, ასევე თამაშის ბოლოს ბავშვებს უნდა შევახსენოთ, რომ ინსტრუქციისა და წესების დაცვა მათ წარმატების მიღწევაში დაეხმარება. ამასთან, უნდა დავეხმაროთ მარცხის უმტკივნეულოდ გადატანასა და თამაშის პროცესიდან სიამოვნების მიღებაშიც, იმისათვის, რომ ამა თუ იმ თამაშის გამოყენებისას კონკრეტულ მიზნებს მივაღწიოთ.

დაბოლოს, ვიტოვებ იმედს, რომ როგორც ზემოაღწერილი, ასევე სხვა, მსგავსი განმავითარებელი თამაშები ოდნავ მაინც შეუმსუბუქებს უმცროსკლასელებთან მომუშავე პედაგოგებს იმ სირთულეებს, რომლებიც დღეს უხვად გვხვდება და სასწავლო პროცესში წარმატების მისაღწევად ხელის შემშლელ ფაქტორად გვევლინება.

მასწავლებლებს ჰაერივით გვჭირდება სივრცე, სადაც შევძლებთ ერთმანეთთან ურთიერთობას დაძაბულობის გარეშე. ერთგვარი „სამასწავლებლო კედლების გარეშე“. ადგილი, სადაც ერთმანეთს გავუზიარებთ არამარტო გამოცდილებას, არამედ ემოციებს, არა მარტო წარმატებებს, არამედ წარუმატებლობებსაც, ერთმანეთს დავუსვამთ შეკითხვებს და მოვუსმენთ, განსხვავებულ პერსპექტივას გავეცნობით, სხვისას დავინახავთ და შევიგრძნობთ, წაკითხულის შესახებ ვისაუბრებთ, საინტერესო და საგულისხმო თვალსაზრისებს გავცვლით, გონების საზრდოს მივიღებთ.

მარიამ ჯამდელიანის მიერ შექმნილი ფეისბუქის გვერდი „წიგნელი“ გვაერთიანებს ადამიანებს, რომლებსაც ლიტერატურა ძალიან გვიყვარს. მათ შორის, რა თქმა უნდა, ბევრნი ვართ პედაგოგიც. საინტერესო და განსხვავებული კი ეს გვერდი იმითაა, რომ მხოლოდ პედაგოგების კი არა, მაძიებლების, მშობლების, ახალგაზრდების ერთობაა აქ და პედაგოგიური თვალთახედვით ეს საუკეთესო, ლამის, სასათბურე პირობებია – დარგის პროფესიონალთა გაერთიანება, რასაკვირველია, შესანიშნავია, მაგრამ როდესაც ერთ სივრცეში სხვადასხვა პროფესიისა და გამოცდილების ადამიანია შეკრებილი, შეხედულებათა მრავალფეროვნება გარანტირებულია.

ერთ-ერთი ონლაინშეხვედრა „წიგნელში“ სწორედ სასწავლო წლის დაწყებამდე დაიგეგმა. მიზნად ახალი სასწავლო წლისთვის შესაფერისი განწყობის შექმნა დავისახეთ. ამ მიზნის მისაღწევ გზაზე მეგზურად იაპონელი მწერლის, იოკო ოგავას, წიგნი შევარჩიეთ. შეხვედრაზე მასწავლებლებიც ვიყავით და მშობლებიც, მასწავლებლობის მსურველებიც და მკითხველებიც. ამგვარმა მრავალფეროვნებამ ყველანი გაგვამდიდრა.

შეხვედრის მეგზური

შეხვედრის მეგზურად „პროფესორის საყვარელ ფორმულა“ შემთხვევით არ შემირჩევია. წიგნი მეცნიერების დედოფლის, მათემატიკის, საუფლოში გვეპატიჟება პედაგოგიკის ბილიკების გავლით.

მკითხველი ხვდება პროფესორის არეულ-დარეულ, მაგრამ მაინც მყუდრო საცხოვრებელში, იქ, სადაც „აქამდე უცნობი სახეობის სიჩუმეს დაედო ბინა“, სადაც „რიცხვების ტყეში მოხეტიალე პროფესორია“ მასპინძელი. ადამიანი, რომელიც ყველაფერს მათემატიკური პრიზმიდან უყურებს და აფასებს.

შემოქმედებითი თვითიდენტიფიკაცია

გადამდებია ეს მიმართება და ერთი საინტერესო, სახალისო სავარჯიშოც მომაფიქრდა – მინდოდა, შეხვედრის მონაწილეებს ერთმანეთი გაგვეცნო, რაიმე გვეთქვა საკუთარი თავის შესახებ. ფორმატისა და დროის სიმცირის გამო ყველას წარდგენა შეუძლებელი იქნებოდა, მაგრამ სავარჯიშო „შემოქმედებით-მათემატიკური თვითიდენტიფიკაცია“ შესანიშნავად გაუმკლავდა ამ ამოცანას. მონაწილეებს მათემატიკური სიმბოლოების გამოყენება ვთხოვე თვითიდენტიფიცირებისა და საკუთარი თავის წარდგენისთვის. ინსტრუქცია ასეთია: ვიღებთ მათემატიკურ სიმბოლოებსა და ნიშნებს, ვანიჭებთ მათ ჩვენეულ მხატვრულ დატვირთვას და საკუთარი თვისებების ან მახასიათებლების წარმოსაჩენად ვიყენებთ. ეს დავალება მშვენიერი აქტივობაა ერთმანეთის გასაცნობად, „ყინულის გასაჭრელად“, კონტაქტის დასამყარებლად ახალ აუდიტორიაში. მაგალითად:

∞ – უსასრულობა – უსასრულო ცნობისმოყვარეობა და ცოდნის ძიება

x, y, z – უცნობი ან ცვლადი სიდიდეები – უცნობის კვლევა და აღმოჩენის სურვილი

+ შეკრება – სიკეთის, იდეებისა და ადამიანების გაერთიანება

− გამოკლება – ზედმეტის მოცილება და სიმარტივე

× – გამრავლება – შესაძლებლობების ზრდა და გამრავლება

: – გაყოფა – ცოდნის გაზიარება და რესურსების სწორად განაწილება

√ – ფესვი – არსის, ძირის ძიება მოვლენებში

= ტოლობა – სამართლიანობა და ბალანსი

N – ნატურალური რიცხვები – ბუნებრიობასთან და საწყისთან კავშირი

შეგვიძლია გამოვიყვანოთ ფორმულა: ∞+∑ = 0

სადაც:

∞ – უსასრულო ცნობისმოყვარეობა, მუდმივი სწავლის სურვილის აღმნიშვნელია…

∑ – ჯამი – პრაქტიკული და თეორიული გამოცდილებების მუდმივი გამთლიანების წყურვილს გამოხატავს…

= ტოლობის ნიშანი – ბალანსს

და

ნული მზაობას, ყოველთვის ყველაფერი დავიწყო თავიდან…

ეს „ჩემი ფორმულა“ იყო. შეხვედრის მონაწილეებმა თავიანთი „ფორმულები“ ჩატში გაგვიზიარეს. ვისაც სურვილი ჰქონდა, სიტყვიერადაც აგვიხსნა დაშიფრული. რა საინტერესოა, რომელ თვისებებს წამოვწევთ წინ უცნობი ადამიანების წინაშე, რაზე ვამახვილებთ ყურადღებას, ჩვენი პიროვნების რომელ ჰიპოსტასს ვამზეურებთ ხოლმე…

პედაგოგიური სამკუთხედი

პედაგოგიკა სპეციფიკური, საინტერესო, მრავალფეროვანი დარგია. მტკიცებულებებზე დაფუძნებული მეცნიერებაცაა და ხელოვნებაც (მეცნიერება+ხელოვნება=პედაგოგიკა). ამასთან, სასკოლო პედაგოგიკის საძირკველი სამკუთხაა.

სამ სვეტზე დგას.

სამწვეროვანია.

პედაგოგიური ამოცანების წარმატებით შესასრულებლად აუცილებელია ერთობა: მასწავლებელი+მოსწავლე+მშობელი.

ვალდორფის პედაგოგიკაში ამას პედაგოგიურ სამკუთხედს უწოდებენ და იოკო ოგავას ამ წიგნში ის შესანიშნავადაა წარმოჩენილი. იდეალური სამკუთხედი გვაქვს:

მშობელი – რომელიც, სიუჟეტის თანახმად, პროფესორის დამხმარეა, მაგრამ პირველ რიგში ეს არის შვილისთვის უპირობო მხარდამჭერი, მასზე მზრუნველი დედა. ამასთან, ინტერესის აღმძვრელი, კითხვების მოყვარული, შვილთან ერთად შემეცნების მაძიებელი.

მოსწავლე – ბიჭუნა ბრტყელი თავით, რომელსაც პროფესორი რუტოს უწოდებს. კლასიკური მოზარდი, რომლის ნდობის მოპოვება არცთუ ისე ადვილია, მაგრამ სამაგიეროდ, მოპოვებული ნდობის, შექმნილი უსაფრთხო გარემოსა და შემეცნების ატმოსფეროს პირობებში მოსწავლე იფურჩქნება, ვითარდება, შემეცნების ბილიკებზე ინტერესით იწყებს მსვლელობას.

მასწავლებელი – პროფესორი „მეხსიერების 80-წუთიანი კასეტით“, მოწოდებით მასწავლებელი, ვისთვისაც ცოდნის გადაცემა, აღმოჩენების სიხარული, კეთებით სწავლება სიამოვნებაა. ყოველ ჯერზე, როდესაც ის რუტოს ხვდება, მის წინაშე „ახალი და ამოუცნობი“ ადამიანი დგას. მას არ აქვს არანაირი წინასწარგანპირობებული შეხედულებები, მოლოდინი, იარლიყი. რუტო „საზრიანი“ ან „დასწავლის სირთულის მქონე“ კი არაა, არამედ ახალი, სუფთა ფურცელია იმ მზაობითა და საჭიროებებით, რომლებიც მოცემულ მომენტში აქვს და ეს პროფესორს განსაკუთრებულ მასწავლებლად აქცევს.

აქ შევყოვნდეთ და დავფიქრდეთ:

როდესაც შევდივართ კლასში, რომელსაც წინა წელსაც ვასწავლიდით, რომელშიც უკვე ჩაგვიტარებია გაკვეთილები, ვიცნობთ მოსწავლეებს, ვიცით მათი შესაძლებლობების შესახებ „თითქმის ყველაფერი“, რამდენად ვაძლევთ საკუთარ თავს საშუალებას, ამ განახლებული მზერით შეხვედოთ მოსწავლეს?

დაყოფის, კატეგორიზაციის, სისტემატიზების ვნება რამდენად გვძლევს ხოლმე? გონებაში ჩაბეჭდილი „ეს ყოჩაღია, ის ჩამქრალია, ფრიადოსანია, უჭირს…“ და მსგავსი განსჯითი „ვერდიქტები“ რამდენად გვიშლის ხელს? რასაკვირველია, ადამიანები ვართ და განსჯის ცოდვისგან სრულად დაცლილი ვერავინ იქნება, მაგრამ მოდით, გამოვიხმოთ ხოლმე პერსონაჟთა გალერეიდან საჭირო დროს ეს ჩვენი ძვირფასი პროფესორი, დავიყენოთ (წარმოსახვითად) გვერდით და „დავესესხოთ“ მას, შევიძინოთ ეს „დავიწყების უნარი“ – შევიდეთ კლასებში განულებული მეხსიერებით, გავთავისუფლდეთ „პიგმალიონის ეფექტისგან“ (ასე აღინიშნება პირობითი დაშვებები, რომლებიც ცვლის ინდივიდის ქცევას და იწვევს ამ დაშვების დამადასტურებელ შედეგს. დეტალურად აღწერილია სტატიაში „პიგმალიონი საკლასო ოთახში“, ნინო ლომიძე, 2015 წ.), მივმართოთ მზერა მოსწავლეებისკენ და არ გამოვიყოლოთ წარსულის ტვირთი, ბარგი ახლანდელ დროში. აქ და ახლა, დაფასთან თუ მასწავლებლის მაგიდასთან მყოფებმა, მივცეთ მოსწავლეებს შესაძლებლობა, გამოავლინონ შესაძლებლობები განსხვავებულად.

კანონი პირველი: თითოეულ მოსწავლეში ვეძებო და აღმოვაჩინო ღირებული, უნიკალური თვისება, მახასიათებელი.

ნუ იქნება ეს განსაკუთრებული ნიჭი, ტალანტი. ადამიანებს გვაქვს სხვადასხვა ძვირფასი, ფასდაუდებელი თვისება. ვიღაცას შეუძლია სხარტად, მყისიერად აითვისოს მასალა, ვიღაც ჩუმი, ნელი მოაზროვნეა, ბევრს არ იტყვის, მაგრამ ისეთ დეტალზე მიგვაქცევინებს ყურადღებას, რომელზეც აქამდე არ გვიფიქრია.

არიან ადამიანები, რომლებსაც ხალისიანი, ნათელი ატმოსფეროს შექმნა შეუძლიათ ირგვლივ. როცა კლასში ასეთი მოსწავლეა, მეტია ხალისი, სიმსუბუქე.

ვიღაცას მხარდაჭერის გასაოცარი უნარი აქვს ან ისეთი ღიმილი, რომელიც განწყობას ცვლის, შიგნიდან გვათბობს.

რომელიღაც მოსწავლე ზის და მთელი გაკვეთილი ორიგამის ულამაზეს ფიგურებს აწყობს, გაკვეთილის შემდეგ კი ჩუმად, უთქმელად გვიტოვებს მაგიდაზე.

ვიღაც ხატავს, ხატავს, ხატავს გაუთავებლად. სთხოვ, გაჩვენოს და შესასწავლი ტექსტის ილუსტრაცია აქვს დახატული, ნაფიქრი წერილობით არა, მაგრამ სურათხატებით აქვს გადმოცემული.

ვიღაცას შეუძლია კითხვების დასმა. ისეთი კითხვების, რომლებზე პასუხების ძიებაც გაკვეთილს საინტერესოს ხდის.

ასე თუ შევხედავთ, საკლასო ოთახი განძის კუნძულს დაემსგავსება და ჩვენ მსოფლიოში ყველაზე ძვირფასი განძის მაძიებლებად და მპოვნელებად გარდავისახებით.

კანონი მეორე: არ ავნო

მედიცინასა და პედაგოგიკას, ამ ორ დარგს, ფეხდაფეხ, გვერდიგვერდ მავალთ წარმოვიდგენ ხოლმე. როგორც მედიცინა, ისე პედაგოგიკა მტკიცებულებებზე დაფუძნებული მეცნიერებებია; როგორც მედიკოსს, ისე პედაგოგსაც აქვს საკუთარი სადიაგნოსტიკო ინსტრუმენტები. თუ ექიმი გამოვლენილ სხეულებრივ, ფიზიოლოგიურ სიმპტომებს აკვირდება (ხველება, ცხელება, კანის ფერი…), მასწავლებლისთვისაც მრავლისმთქმელი სიმპტომებია ჟესტიკულაცია, მიმიკა, ხმის ტემბრი, გაკვეთილზე მოსწავლის ქცევა, ქმედება ან უმოქმედობა. როგორც მედიცინაში, ისე პედაგოგიკაში ერთ უნივერსალურ კანონს ვექვემდებარებით მასწავლებლები და ჩვენი უმთავრესი ამოცანაა არ ვავნოთ.

არ ვავნოთ არავითარ შემთხვევაში.

ზუსტად ისე, როგორც ექიმს, ჩვენც გვაქვს თმენის (უპირობო და აბსოლუტური თმენის) ვალდებულება. მოზარდი იქცევა ისე, როგორც იქცევა. აკეთებს იმას, რაც დავასწავლეთ უფროსებმა, რაც განვუმტკიცეთ. მწვავე სიტუაციაში მას რჩება უფლება, იყოს მოზარდი და ჩვენ გვრჩება ვალდებულება, ვიყოთ ზრდასრულები, მივიღოთ გადაწყვეტილება მისი საუკეთესო ინტერესების გათვალისწინებით.

იოკო ოგავას წიგნში პროფესორი იმდენად აღელდება, იმდენად ანერვიულდება, როცა გაიგებს, რომ დედამ შვილი შინ მარტო დატოვა, რომ სასწრაფოდ მოითხოვს მისგან, შვილი თან ატაროს სამსახურში და არცერთი წუთით არ დატოვოს საფრთხის შემცველ გარემოში, მარტო, ზრუნვისა და მეთვალყურეობის გარეშე.

ბავშვის უსაფრთხოება, მისი კომფორტი პროფესორისთვის უპირატესი ღირებულებაა. ის არ იღებს არცერთ საწინააღმდეგო არგუმენტს. დედა ცდილობს დაარწმუნოს, რომ ბიჭუნა თავს თავად მიხედავს, მაგრამ მასწავლებელს არაფრის გაგონება არ სურს. მისი უმთავრესი საზრუნავია 10 წლის ბიჭის სიცოცხლე და ჯანმრთელობა:

„რა გამოდის? შენი შვილი სულ მარტოა სახლში? ბნელ ოთახშიც მარტოა და მშიერი კუჭითაც სულ მარტო ზის და გელოდება? დედამისი კი ამ დროს უცხო სახლში ვახშამს ამზადებს. ჩემს ვახშამს! ოო, რა ცუდი ამბავია! ასე არ შეიძლება, არაფრით არ შეიძლება!

აღელვებულმა პროფესორმა თავი ვეღარ შეიკავა, წამოხტა და მაგიდის გარშემო დაიწყო სიარული, თან ტანზე მიკრულ ფურცლებს აშრიალებდა. თმაზე ხელი რამდენჯერმე ნერვიულად გადაისვა და უამრავი ქერტლი დასცვივდა. სიარულისას იატაკი უსაშველოდ ჭრაჭუნებდა. ქურა გამოვრთე და ქვაბი ცეცხლიდან გადმოვდგი:

– სანერვიულო ნამდვილად არაა, – შევეცადე, შეძლებისდაგვარად მშვიდად მეთქვა, – დიდი ხანია ასე ვართ, მხოლოდ ორნი. რაც ათის გახდა, მარტოს უკვე ყველაფრის გაკეთება შეუძლია. აქაური ტელეფონიც იცის, თუ რაიმე პრობლემა ექნება. საჭიროების შემთხვევაში ქვედა სართულზე მცხოვრები ბინის პატრონიც დაეხმარება…

– არ შეიძლება ასე, არა! – სიტყვა არ დამამთავრებინა, ისე, რომ ბოლთის ცემა არ შეუწყვეტია.

– ბავშვის ასე მიგდება არავითარ შემთხვევაში არაა გამართლებული. ხვალიდან შენი ბიჭიც აქ მოიყვანე. შეუძლია სკოლიდან პირდაპირ აქ მოვიდეს. დავალებებსაც აქ მოამზადებს და თან დედის გვერდით იქნება. ასე არ სჯობს? არ იფიქრო, რომ ხვალ აღარ მემახსოვრება. მეწყინება, თუ ჩემს ნათქვამს ყურადღებას არ მიაქცევ. არ დამავიწყდება! თუ პირობას დაარღვევ, მივხვდები! პროფესორმა მკლავზე მიკრული ჩანაწერი – „ახალი მოსამსახურე“ – მოიძრო, უბიდან ფანქარი ამოიღო და იქვე მიაწერა: „და მისი 10 წლის ვაჟი“.

გესმით ეს აღელვებული, მზრუნველი ხმა? ეს ხმა ყველა ნამდვილი მასწავლებლის შინაგანი ხმაა.

ასე არაა?