თანამედროვე სამყაროს გამოწვევა. სამყაროში, რომელიც სწრაფ ცვლილებებს განიცდის და სადაც კულტურული, პოლიტიკური, ეკონომიკური და სოციალური გარდატეხები ცხოვრების ტრადიციული წესის ერთგვარი გამოწვევა ხდება, განათლებამ მთავარი როლი უნდა შეასრულოს სოციალური ერთობისა და მშვიდობიანი თანაცხოვრების ხელშესაწყობად. იმ პროგრამების საშუალებით, რომლებიც წაახალისებს განსხვავებული კულტურის, რწმენისა და რელიგიის მქონე ადამიანთა შორის დიალოგს, განათლებას შესწევს ძალა მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანოს მდგრადი და ტოლერანტული საზოგადოებების განვითარებაში. ინტერკულტურული განათლება ერთგვარი პასუხია ყველა ადამიანისთვის ხარისხიანი განათლების უზრუნველყოფის გამოწვევაზე, რომელიც ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციაშია მოცემული: „განათლება მიმართული უნდა იყოს ადამიანის პიროვნების სრული განვითარებისა და ადამიანის უფლებათა ძირითად თავისუფლებათა პატივისცემის გადიდებისაკენ. განათლებამ ხელი უნდა შეუწყოს ყველა ხალხის, ყველა რასობრივი თუ რელიგიური ჯგუფის ურთიერთგაგებას, შემწყნარებლობასა და მეგობრობას და ხელი უნდა შეუწყოს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მოღვაწეობას მშვიდობის შესანარჩუნებლად“[i].
ტერმინის შესახებ. ალბათ, საჭიროა დაზუსტდეს ტერმინების – „ინტერკულტურული განათლება“ და „მულტიკულტურული განათლება“ – მნიშვნელობა. მიუხედავად იმისა, რომ სფეროს მკვლევრების უმრავლესობა (ბენკსი, ბენეტი, გეი, კუშნერი, გორსკი და სხვ.) განათლების საკითხებთან მიმართებაში იყენებს ტერმინს „მულტიკულტურული განათლება“, ხოლო სამეცნიერო ნაშრომთა ნაწილში ამ ტერმინებს სინონიმებადაც შევხვდებით: (1) „ინტერკულტურული განათლების იუნესკოს გზამკვლევის“ მიხედვით, ტერმინი „მულტიკულტურული“ აღწერს ადამიანთა საზოგადოების კულტურულად მრავალფეროვან ბუნებას. ის არა მხოლოდ ეთნიკური ან ეროვნული კულტურის ელემენტებს აღნიშნავს, არამედ მოიცავს ლინგვისტურ, რელიგიურ და სოციო-ეკონომიურ მრავალფეროვნებასაც. ინტერკულტურალიზმი დინამიკური კონცეფციაა და აღნიშნავს კულტურულ ჯგუფებს შორის ურთიერთობას. ის განისაზღვრება, როგორც „მრავალფეროვან კულტურებს შორის თანასწორი ურთიერთობები და დიალოგისა და ურთიერთპატივისცემის საფუძველზე კულტურული თვითგამოხატვის გაზიარებულ ფორმათა შექმნის შესაძლებლობა“[ii]. ინტერკულტურული ურთიერთობები გულისხმობს მულტიკულტურალიზმს და ადგილობრივ, რეგიონულ, ეროვნულ ან საერთაშორისო დონეებზე კულტურათაშორისი გაცვლისა და დიალოგის შედეგია. ინტერკულტურული განათლება პასიური თანაარსებობის მიზანს სცდება და მიზნად ისახავს მულტიკულტურულ საზოგადოებებში განვითარებადი და მდგრადი თანაცხოვრების მიღწევას სხვადასხვა კულტურულ ჯგუფებს შორის ურთიერთგაგების, ურთიერთპატივისცემისა და დიალოგის გზით. (2) ტერმინ „ინტერკულტურულ განათლებას“ იყენებს ევროპის საბჭო თავის ვებგვერდზე[iii] და თავისივე პუბლიკაციებში; (3) საქართველოს სამეცნიერო წრეებში თანამედროვე მრავალფეროვანი გარემოს აღსანიშნავად იყენებენ ტერმინს „მულტიკულტურული“, ხოლო განათლებასთან მიმართებაში – ტერმინს „ინტერკულტურული“.
ამრიგად, ინტერკულტურული განათლება ემსახურება მულტიკულტურული გარემოს საგანმანათლებლო მიზნებს.
გთავაზობთ ინტერკულტურული განათლების ხელშემწყობ რამდენიმე სიტუაციური სავარჯიშოს თარგმანს[iv].
ჯიმის შეცდომა
ორი წელია ჯიმი პროგრამული უზრუნველყოფის განვითარების ჯგუფს ხელმძღვანელობს. ახალი ქსელური პროგრამების შექმნისას ის მჭიდროდ თანამშრომლობს არუნასთან ჯგუფის ინდოელ ლიდერთან. ჯიმის კომპიუტერული პროგრამების განვითარების მხოლოდ 25-წლიანი გამოცდილება აქვს, ხოლო არუნას, როგორც იტყვიან „ჭიპი აქვს მოჭრილი“ ამ საქმეში.
წინა კვირის ნამუშევრის გადახედვისას ჯიმიმ შენიშნა, რომ პროგრამის კოდირებაში შეცდომა ჰქონდა დაშვებული. ნახა, რომ არუნას გაესწორებინა მისი შეცდომა, თუმცა დაინტერესდა, რატომ არ გააგებინა მას, რომ მომავალში მსგავსი შეცდომა თავიდან აერიდებინა.
კითხვები:
- უნდა ეთქვა თუ არა არუნას ჯიმისთვის შეცდომის შესახებ? დაასაბუთეთ.
- თუკი ჯიმის სურს, რომ მომავალში არუნამ გააგებინოს ხოლმე შეცდომების შესახებ, როგორ უნდა მოიქცეს?
სავარაუდო პასუხი
ამ სიტუაციაში ჯიმი და არუნა ვერ აცნობიერებენ, რომ მათ მოლოდინებზე უდიდეს გავლენას ახდენს მათი კულტურა. ორივე ვარაუდობს, რომ მათი კომუნიკაციის მათეული მეთოდი ერთმანეთის მსგავსია.
აზიურ კულტურათა უმრავლესობაში ხელმძღვანელის კრიტიკა მიუღებელია. არუნა იცავს თავისი კულტურის ნორმებს და ჯიმის შეცდომის შესახებ პირდაპირ კომუნიკაციას თავს არიდებს. მეორე მხრივ, ჯიმი მოელის უფრო პირდაპირ კომუნიკაციას პროექტის ტექნიკური ასპექტების შესახებ.
ჯიმიმ უნდა დაარწმუნოს არუნა, რომ პირდაპირი კომუნიკაცია პროგრამული შეცდომების შესახებ წახალისებულია. მას უნდა გაიაზროს, რომ არუნას დრო დასჭირდება კომუნიკაციის მისეულ სტილთან შესაგუებლად და ყოველთვის უნდა ეცადოს გაგებას, როცა არუნა პირდაპირ მიუთითებს შეცდომებზე. ასევე გარკვეული ძალისხმევა დასჭირდება, როცა არუნა არაპირდაპირი გზით ეცდება პროგრამული შეცდომების მითითებას.
ლევანი სამსახურში არ არის
ლევანმა ახლახან დაიწყო მუშაობა დედაქალაქში მდებარე სათავო ოფისში. სწავლებისათვის მას 3 თვე შეერთებულ შტატებში მოუწევს გამგზავრება. მერიმ, ნიუ იორკში მდებარე ოფისის პროექტის მენეჯერმა სატელეფონო კონფერენცია სამშაბათისთვის დანიშნა. ლევანს ამ დროისთვის საელჩოში აქვს შეხვედრა.
მერი: შეგვიძლია ხვალ საღამოს 7:00 საათზე დავილაპარაკოთ, თუ სჯობს შენს დაბრუნებას დაველოდოთ?
ლევანი: უკეთესი იქნება, თუ დაველოდებით, თუმცა შემიძლია ჩავერთო კონფერენციაში, თუ გსურს – თუ საჭიროა.
მერი: გინდა გადავდოთ? მითხარი კი თუ არა!
კითხვები:
- რა კულტურული და/ან პერსონალური თავისებურებები ახდენს გავლენას კომუნიკაციაზე?
- სავარაუდოდ რას ფიქრობს/გრძნობს მერი?
- სავარაუდოდ რას ფიქრობს/გრძნობს ლევანი?
სავარაუდო პასუხი
ლევანი რთულ სიტუაციაშია. მან, როგორც გუნდის ახალმა წევრმა, არაფერი იცის გუნდის კულტურისა და მერის კომუნიკაციის სტილის შესახებ. კომუნიკაციის პროცესში ის ცდილობს მიახვედროს მერი, რომ შეხვედრის გადადება სურს, მაგრამ მერი ვერ იგებს მის არაპირდაპირ შეტყობინებას. რაკი ლევანი გუნდის ახალი წევრია, მან უნდა შეძლოს პირდაპირი კომუნიკაციის სტილის სწავლა და მერის პირდაპირობა უხეშობად არ მიიღოს. მერი, როგორც პროექტის მენეჯერი, უნდა ეცადოს საკუთარი ვირტუალური გუნდის წევრების კომუნიკაციის განსხვავებული სტილის გაგებას. შესაძლოა მან კონსულტანტი მოიწვიოს და მისი დახმარებით შეძლოს ღია დიალოგი კულტურული განსხვავებებისა და გუნდის სამუშაო კულტურის შესახებ.
დაწინაურება
რამდენიმე წელია მერაბი საინფორმაციო ოფიცრად მუშაობს საელჩოში. მის უფროსს, ჰენდრიკს, სურს მუყაითობისათვის დააჯილდოვოს და სთავაზობს საინფორმაციო კლერკად დაწინაურებას და ხელფასის გაზრდას. მერაბი ზრდილობიანად ამბობს უარს შეთავაზებაზე. ჰენდრიკი დაბნეულია.
კითხვები:
- რატომ შეიძლებოდა მერაბს უარი ეთქვა დაწინაურებაზე?
- როგორ უნდა მოიქცეს ჰენდრიკი?
სავარაუდო პასუხი
სავარაუდოდ, მერაბი უარს ამბობს ამგვარ დაწინაურებაზე, რადგან საინფორმაციო ოფიცრის წოდება უფრო პრესტიჟულად ეჩვენება, ვიდრე საინფორმაციო კლერკის. თავის მხრივ, ამგვარი დამოკიდებულება შესაძლოა უჩვეულოდ ეჩვენებოდეს ჰენდრიკს, რომელიც ვარაუდობს, რომ ნებისმიერი ადამიანისათვის ხელფასი უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე სტატუსი და თანამდებობა. მერაბისთვის, მართალია, მნიშვნელოვანია ხელფასის გაზრდა, მაგრამ წუხს, როგორ იმოქმედებს მისი სტატუსის შეცვლა მისი ოჯახის სახელზე საზოგადოებაში. თუკი სტატუსის შეცვლას ვერ შეძლებს, ჰენდრიკმა მერაბის თავდადებული შრომის აღიარების სხვა გზა უნდა მოძებნოს. შეიძლება ამჟამინდელი სტატუსის პირობებში შეძლოს მისთვის ხელფასის გაზრდა ან ხელმძღვანელობას სთხოვოს მერაბისთვის სიგელის მიცემა, რომელსაც ის საკუთარ სახლში თვალსაჩინო ადგილზე დაკიდებს.
სხვებსაც უნდა შეხვდე
ამერიკელი მარკი დელიში ცხოვრობს. ის აჯაის ხვდება, რომელიც საჯარო სექტორში მუშაობს. მარკი დაინტერესებულია ადგილობრივ ბიზნესმენთან სურეშთან პარტნიორობით, რომელთანაც ადრე აჯაი მუშაობდა. მარკს აინტერესებს აჯაის აზრი სურეშთან პარტნიორობის შესახებ.
მარკი: იცნობ სურეშს?
აჯაი: რა თქმა უნდა, 10 წლის განმავლობაში ერთად ბევრ პროექტზე ვიმუშავეთ მას კარგად ვიცნობ.
მარკი: მასთან შეხვედრას ვგეგმავ, მინდა მოვსინჯო, შევძლებთ თუ არა თანამშრომლობას. შენ რას ფიქრობ?
აჯაი: მასაც უნდა შეხვდე და სხვებსაც.
მარკი: მადლობა. კიდევ ვის უნდა შევხვდე?
აჯაი: ხომ იცი ბევრი გოგოა, რომელსაც სწრაფად უყვარდება პოპულარული, კარგად ჩაცმული და სიმპატიური ბიჭი. როცა დაქორწინდებიან მიხვდებიან ხოლმე, რომ შეცდომა დაუშვეს, რადგან ბიჭი „ცარიელია“. ზოგი გოგო კარგი ხასიათის ბიჭს ეძებს, მისი ოჯახის შესახებ იგებს ინფორმაციას და მის მეგობრებს ესაუბრება. დაქორწინების შემთხვევაში ეს გოგოები უფრო ბედნიერები არიან, ვიდრე პოპულარულ ბიჭზე გათხოვილები.
კითხვები:
- უნდა შეხვდეს თუ არა მარკი სურეშს? დაასაბუთეთ.
- რატომ იკითხა მარკმა სხვა ადამიანებთან შეხვედრის შესახებ?
- რატომ საუბრობს აჯაი ჰიპოთეტურ ქორწინებაზე?
სავარაუდო პასუხი
მარკის ადგილზე ბევრი ამერიკელი არასწორად გაუგებდა აჯაის და იფიქრებდა, რომ აჯაი ცდილობს წაახალისოს ის და შეახვედროს სურეშს. აჯაის ადგილზე კი მრავალი ინდოელი იფიქრებდა, რომ ის სწორედ საპირისპიროს თქმას ცდილობს („არ შეხვდე სურეშს“). აქ სულ მცირე ორ კულტურულ განზომილებასთან გვაქვს საქმე. პირველი ეს არის პირდაპირი და არაპირდაპირი კომუნიკაცია. ამერიკელები პირდაპირ კომუნიკაციას ამჯობინებენ, თითქოს მოსაუბრეს ეუბნებიან: „პირდაპირ მითხარი, რის თქმა გსურს“, „მითხარი, რას გულისხმობ“, „რა შორიდან უვლი“. ინდოელები უფრო არაპირდაპირ კომუნიკაციას ამჯობინებენ, უფრო თავაზიან სტილს, განსაკუთრებით, როცა საქმე უარყოფით ინფორმაციას ეხება.
მეორე კულტურული განზომილება, რომელიც გავლენას ახდენს მარკისა და აჯაის საუბარზე, არის განსხვავება მაღალი და დაბალი კონტექსტის კომუნიკაციებს შორის. კულტურები, რომლებიც მაღალი კონტექსტის კომუნიკაციას ანიჭებენ უპირატესობას ძირითადად სიტუაციის კონტექსტს ეყრდნობიან ინფორმაციის გადაცემისას. მოსაუბრე ვარაუდით მსმენელი იმდენად გონიერია, რომ შეუძლია სიტუაციის კონტექსტში შეტყობინების გაგება. კულტურაში, სადაც დაბალი კონტექსტის კომუნიკაციაა უპირატესი, ინფორმაციის გადაცემისას უმთავრესად სიტყვებს ეყრდნობიან. ზუსტი სიტყვების შერჩევა და გამოყენება წარმატებული კომუნიკაციის ნიშანია და ხშირად ისინი თავისთავად ცხადზე მხოლოდ იმიტომ საუბრობენ, რომ დარწმუნდნენ, რამდენად გაიგო მსმენელმა.
[i] ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, 1948, მუხლი 26.2.
[ii] UNESCO Convention on the Protection and Promotion of the Diversity of Cultural Expressions (2005), Article 8
[iii] https://www.coe.int/t/dg4/linguistic/EducInter_en.asp
[iv] https://www.shanticonsulting.com/multicultural-communication-case-studies/
