„პომპეი – დროში გაყინული ქალაქი და ვეზუვის ჩრდილში მოქცეული ცხოვრება“

16 ივლისი, 2025 - 13:11

4ნახვა

ავტორი
თემურ სუყაშვილი

„პომპეი – დროში გაყინული ქალაქი და ვეზუვის ჩრდილში მოქცეული ცხოვრება“

პომპეის წარსულის დიდებისა და მისი ტრაგიკული დასასრულის შესახებ პირველად სკოლაში სწავლის დროს შეივიტყვე. ახლაც მახსოვს ჩემი ისტორიის მასწავლებლის პლატონ ჯანაშვილის სიტყვები: „პომპეი იყო ყოველმხრივ განვითარებული ქალაქი, რომელიც ერთ დღეში გაქრა”, რომელთანაც შემდგომ უკვე მასწავლებლის რანგში გადაიკვეთა ჩვენი გზები.
ყოველთვის მქონდა ოცნება საკუთარი თვალით მენახა ეს ქალაქი, რომელიც ვულკან ვეზუვის ფერფლსა და ქვა-ღორღში ჩაიმარხა.

პომპეი, უძველესი რომაული ქალაქი, რომელიც ნეაპოლის ყურის მახლობლად მდებარეობდა, 79 წელს ვულკან ვეზუვის ამოფრქვევის შედეგად ფერფლითა და პემზის ქვა-ღორღით დაიფარა. ქალაქი, რომელიც საუკუნეების განმავლობაში მივიწყებული იყო, XVIII საუკუნეში ხელახლა აღმოაჩინეს. არქეოლოგიურმა გათხრებმა წარსულის ფარდა ახადა – გამოავლინეს რა რომაული ცივილიზაციის გამორჩეული ასპექტები.

პომპეის ისტორია ქრისტეშობამდე IX საუკუნიდან იწყება, თავდაპირველი აქ დასახლება ძველმა ბერძნებმა გააშენეს. იმდროინდელი არქიტექტურიდან დღემდე შემორჩენილია რამდენიმე ნაგებობა (მაგალითად: doric tample). ბერძნებმა ეს ადგილი შემდეგი მიზეზების გამო შეარჩიეს:

სტრატეგიული მდებარეობა – ზღვის და გზების კონტროლის საშუალება;
პატარა მდინარე სარნოსთან სიახლოვე – როგორც წყალმომარაგების საშუალება.

მოგვიანებით ქალაქი რომაელების მმართველობის ქვეშ აღმოჩნდა. აქედან იწყება მისი აღორძინების ეპოქა.

პომპეის დიდების წლები

ვულკანის ამოფრქვევამდე ქალაქში, სხვადასხვა ვერსიით, 20 000-მდე მოქალაქე ცხოვრობდა. იგი დაყოფილი იყო სექტორებად და მოსახლეობა გადანაწილებული იყო სტატუსის მიხედვით. მაგალითად, ხელოსნები ცალკე სექტორში ცხოვრობდნენ, მკურნალები ცალკე, დიდებულები ერთ უბანში და ა.შ.
საშინელმა ტექტონიკურმა პროცესმა და თანმდევმა დამანგრეველმა შედეგმაც კი ვერ წაშალა ტექნოლოგიური, ინჟინერიის, ხელოვნების, სპორტისა და სხვა დარგებში არსებული მიღწევების კვალი.

რომაული აბანოები და წყალმომარაგების სისტემა

ქალაქში საცხოვრებელ სივრცეებს – სახლებს – ძალიან მცირე ადგილი ეთმობოდა. შესაბამისად, ჰიგიენის ისეთი საშუალებისთვის, როგორიცაა აბანო ფიზიკურად ადგილი არ რჩებოდა.

პომპეის აბანოები რომაული საზოგადოებრივი ცხოვრების განუყოფელი ნაწილი იყო, ის დასვენების, ჰიგიენისა და სოციალური ურთიერთობების ადგილს წარმოადგენდა. ქალაქში რამდენიმე საზოგადოებრივი აბანო ფუნქციონირებდა, მათ შორის ყველაზე ცნობილია სტაბიანის თერმული აბანოები (Stabian Baths), რომლებიც ქალაქის უძველეს და ყველაზე კარგად შემონახულ ნაგებობებს შორისაა. სტაბიანის აბანოში იყო ოთხი ოთახი სხვადასხვა ტემპერატურის წყლით:

აპოდიტერიუმი (Apodyterium) – გასახდელი ოთახი;
ტეპიდარიუმი (Tepidarium) – თბილი ოთახი;
კალდარიუმი (Caldarium) – ცხელი ოთახი;
ფრიგიდარიუმი (Frigidarium) – ცივი ოთახი ცივი აუზით.

აბანოების ტერიტორიაზე ასევე განთავსებული იყო სპეციალური სივრცე ვარჯიშისთვის. დამთვალიერებელი აღტაცებაში მოჰყავს დახვეწილ სტილს, მხატვრობას, ზოგადად, აბანოს მასშტაბებს…

აბანოების გათბობის სისტემა, რომელსაც ჰიპოკაუსტი (hypocaust) ეწოდებოდა, იატაკქვეშა სივრცეს იყენებდა ცხელი ჰაერის ცირკულაციისთვის, რის შედეგად კედლები და იატაკი თბებოდა.

ფოტო N1 – სტაბიანის აბანო

წყალმომარაგების სისტემა

პომპეის წყალმომარაგების სისტემა რომაული ინჟინერიის შთამბეჭდავი ნიმუშია. ქალაქი წყლით მარაგდებოდა წყალსაცავიდან, რომელსაც Aqua Augusta ეწოდებოდა. წყალსაცავი მილების საშუალებით წყლით ამარაგებდა ქალაქის უმაღლეს წერტილში მდებარე მთავარ გამანაწილებელ კოშკს, რომელსაც Castellum Aquae ერქვა. აქედან კი ტყვიის მილების კომპლექსური ქსელი წყალს ანაწილებდა შემდეგი მიმართულებებით:

საზოგადოებრივ შადრევნებში (Nymphaea), რომლებიც ქალაქის ქუჩებში იყო განთავსებული და მოსახლეობისთვის სასმელი წყლის ძირითადი წყარო იყო;
კერძო სახლებსა და ვილებში, რომლებსაც ფუფუნება ჰქონდათ საკუთარ სახლში წყალი მიეღოთ;
აბანოებში.

ამ სისტემის ეფექტურობა ხაზს უსვამს რომაელთა მოწინავე ცოდნას ჰიდრავლიკასა და ქალაქგეგმარებაში. აღსანიშნავია, რომ წყალსაცავი Aqua Augusta წყლით ამარაგებდა არამხოლოდ პომპეის, არამედ ნაპოლის ყურეში არსებულ სხვა დასახლებებს.

ფოტო N2 – პომპეის და ნაპოლის ყურის წყალმომარაგების სისტემა

საოცარია რომ მილები, რომლითაც ცხელი და ცივი წყალი მიეწოდებოდა აბანოს, დღემდე შემორჩენილია.

კედლებზე გაცოცხლებული ისტორიები

პომპეის კედლის მხატვრობა, რომელიც ვეზუვის ფერფლმა შემოინახა, რომაული ხელოვნების ფასდაუდებელი წყაროა. ქალაქის სახლებში, ვილებსა და საზოგადოებრივ შენობებში აღმოჩენილი ფრესკები გვიჩვენებს რომაული საზოგადოების გემოვნებას, რელიგიურ შეხედულებებსა და ყოველდღიურ ცხოვრებას. რომაელმა მხატვრებმა შეიმუშავეს კედლის მხატვრობის ოთხი სტილი:

ინკრუსტაციული სტილი (Incrustation Style);
არქიტექტურული სტილი (Architectural Style);
ორნამენტული სტილი (Ornamental Style);
კომპოზიტური სტილი (Intricate Style).

ნახატები ასახავს მითოლოგიურ სცენებს, ყოველდღიურ ცხოვრებას, პორტრეტებსა და ნატურმორტებს, რომლებიც ღირებულ ცნობებს გვაწვდის რომაელთა ესთეტიკური გემოვნებისა და სიმბოლიკის შესახებ.

ფოტო N3 – საზოგადოებრივი შადრევანი

ვულკანის ამოფრქვევა – პომპეის დასასრული

79 წლის 24 აგვისტოს ვულკანმა ვეზუვმა ამოფრქვევა დაიწყო, რაც პომპეის ისტორიის ყველაზე ტრაგიკული მოვლენა გახდა. პლინიუს უმცროსი წერილობით ცნობებში, რომელიც თვითმხილველი იყო, დეტალურად აღწერს ამოფრქვევის მიმდინარეობას. თავდაპირველად ცაში ამოვარდა უზარმაზარი სოკოსებრი ღრუბელი, რომელიც ფერფლისა და პემზის (ფერადი ვულკანური ქანი) ნაწილაკებისგან შედგებოდა. რამდენიმე საათის განმავლობაში პომპეი ფერფლით დაიფარა. შენობების სახურავებმა სიმძიმეს ვერ გაუძლეს და ჩამოინგრა. გასაქცევი გზები ჩაიხერგა. სწორედ ამიტომაა, რომ ნაქალაქარში შენობების კედლები უმეტეს შემთხვევაში მთლიანადაა შემორჩენილი, ხოლო სახურავები კი ჩამონგრეულია. მოგვიანებით ქალაქს ცხელი გაზისა და ქანების სწრაფად მოძრავი ღრუბლები დაატყდა თავს. მათი ტემპერატურა 250°C-ზე მეტს აღწევდა. სწორედ მომწამვლელი ჰაერის ამ ნაკადებმა იმსხვერპლა პომპეის მკვიდრი მოსახლეობა და ცხოველები.

გათხრების დროს აღმოჩენილია ადამიანებისა და ცხოველების გაქვავებული სხეულები, რომლებიც კატასტროფის მომენტში მათი სიკვდილის პოზებს იმეორებენ. ეს საშინელი, მაგრამ ამავდროულად საოცარი აღმოჩენები ნათლად გვიჩვენებს ამოფრქვევის შედეგად დაღუპულთა ბოლო წუთებს. ქალაქი, რომელიც თითქოსდა დროში გაიყინა, თანამედროვე სამყაროს საშუალებას აძლევს პირისპირ შეხვდეს რომაულ ცივილიზაციას და დაინახოს მისი სიდიადე და დაუცველობა ბუნების ძალის წინაშე.

ფოტო N4 – გაქვავებული ადამიანი