ტესტის ვალიდობა (ნაწილი მეორე)

სტატიების წინა ციკლში ვისაუბრეთ შეფასების სანდოობის ძირითად პრინციპებსა და ტესტის ვალიდობის საბაზისო პირობებზე. ამჯერად შევჩერდებით ტესტის დებულებების, ე.წ. შეკითხვების ჩამოყალიბების დროს ყველაზე გავრცელებულ რეკომენდაციებზე, რომელსაც მორისონის და კოლეგები (2018) სხვადასხვა კვლევების მიმოხილვისას აჯამებენ. გრონლუნდი და ლინი (1990) თვლიან, რომ დებულებების ანალიზისას უნდა განვიხილოთ :

• თითოეული დებულების ფორმატის (სწავლის) მიზნებთან შესაბამისობა;
• რამდენად აძლევს დებულება მოსწავლეს (სწავლის) მიზნის ჩვენების შესაძლებლობას (რელევანტურობა);
• თითოეული დებულების ამოცანის სიცხადე;
• ამოცანის სწორხაზოვნება _ სიმარტივე;
• თითოეული დებულების შედეგის ერთმნიშვნელოვნება და შედეგზე შეთანხმება;
• თითოეული დებულების კულტურული თვალსაზრისით გამართლებულობა;
• თითოეული დებულების დამოუკიდებლობა (ანუ, როდესაც ტესტის სხვა დებულებების გავლენა მინიმალურია და ერთი დებულების წარმატებით შესრულება არ არის დამოკიდებული მეორის წარმატებით შესრულებაზე);

ამ სტატიაში შევაჯამეთ ქართულ საგანმანათლებლო სივრცეში ყველაზე მეტად გავრცელებული ტესტის დებულებები და გთავაზობთ  ძირითად რეკომენდაციებს მათ ჩამოყალიბებასთან დაკავშირებით.

მაშ ასე, რა უნდა გავითვალისწინოთ იმ შემთხვევაში, თუ ტესტი მოიცავს დახურულბოლოაინ (მრავალი არჩევითი პასუხისთ, ე.წ.შემოსახაზი) დავალებებს?

• დებულებები უნდა მიუთითებდნენ მნიშვნელოვან ცოდნასა და ნასწავლ მასალაზე და არა _ უბრალოდ ფაქტების გახსენებაზე;
• საკითხის არსი დებულების ძირითად ტექსტში უნდა იყოს ჩამოყალიბებული და მასწავლებელი უნდა დაწრმუნდეს, რომ ძირითად ტექსტს თავისთავად აქვს აზრი ;
• დებულების პირობაში ზედმეტი სიტყვების გარეშე, მრავლისმომცველი ინფორმაცია უნდა იყოს მოცემული;
• უნდა შევამციროთ ან მოვერიდოთ უარყოფითად ფორმულირებული დებულებები;
• დებულება უნდა იყოს დაწერილი მარტივი და გასაგები ენით;
• დებულების წერისას უნდა დავიცვათ დაიცავით სიზუსტე და ერთმნიშვნელოვნება;
• უნდა დავრწმუნდეთ, რომ ყველა მოსაზრება იმდენად დამაჯერებელი იქნება, რომ შეუძლებელი იქნება სწორი ვარიანტის გამოცნობა;
• მოსწავლეებს არ უნდა მიეცეთ მცდარი მსჯელობის საფუძველზე სწორი დასკვნები გაკეთების შესაძლებლობა;
• დარწმუნდით, მხოლოდ ერთი პასუხის სისწორეში (თუ ერთი პასუხის შერჩევაა საჭირო) და რომ სწორი პასუხი ორაზროვანი არ არის;
• ერიდეთ სინტაქსურ და გრამატიკულ მინიშნებებს, ეცადეთ სავარაუდო პასუხები სინტაქსურად და გრამატიკურად პარალელური გქონდეთ და ამით, თავი აარიდოთ პირობისა და პასუხების ერთნაირად ფორმულირებას;
• ერიდეთ დებულების პირობისა და სწორი პასუხის შემცველი მანიშნებლების ჩართვას;
• ალტერნატიული პასუხები თანაბარი სიგრძის უნდა იყოს (მაგალითად, არ დაწეროთ სხვებისგან გამორჩეული ერთი გრძელი პასუხი);
• ალტერნატიული პასუხები ერთმანეთისგან დამოუკიდებელი უნდა იყოს, არ ჩართოთ ერთმანეთისმომცველი პასუხები;
• განათავსეთ სწორი პასუხი სხვადასხვა დებულებაში სხვადასხვა ადგილას (მაგალითად, სწორი პასუხი არ უნდა იყოს ყოველთვის მეორე ვარიანტი).
• ერიდეთ ერთი დებულების პასუხების მეორეში მანიშნებლად გამოყენებას _ დებულებები ერთმანეთისგან დამოუკიდებელი უნდა იყოს.

რეკომენდაციები ჭეშმარიტია/მცარია ტიპის დავალებებისათვის:

• ზოგი დებულება ნაწილობრივ ჭეშმარიტი ან ნაწილობრივ მცდარი არ უნდა იყოს;
• შედარების დებულებები ძალიან მარტივი ან ძალიან რთული არ უნდა იყოს;
• დებულებათა უმეტესობა გარკვეულ პირობებში სწორი ან მცდარი არ უნდა იყოს;
• მოსწავლემ შეიძლება ვერ დაადგინოს, ფაქტებზე ხდება ფოკუსირება თუ მოსაზრებებზე;
• დებულებები დაუბალანსირებელი სწორი და დაუბალანსებელი მცდარი არ უნდა იყოს;
• დებულება არ შეიძლება მნიშვნელოვან მინიშნებას იძლეოდეს, მაგალითად, „ყოველთვის“, „არასოდეს“, „ყველა“, „არცერთი“ ერიდეთ განზოგადებულ დებულებებს (ვინაიდან ისინი, ჩვეულებრივ, მცდარია);
• უარყოფა და ორმაგ უარყოფას დებულებებში სასურველია თავი ავარიდოთ;
• არ უნდა გამოვიყენოთ ძალიან გრძელი და ძალიან რთული ქვეწყობილი წინადადებები დებულებებში;
• დარწმუნდით, რომ დებულებები ნამდვილად სწორია, ან _ ნამდვილად მცდარი;
• დაწერეთ დებულებები ყოფითი, ყოველდღიური სამეტყველო ენით;
• გადაწყვიტეთ, სად არის მართებული „სიხშირის“ მაჩვენებლების გამოყენება _ „ზოგადად“, „ჩვეულებრივ“, „ხშირად“, ვინაიდან შესაძლებელია მათი ინტერპრეტაცია;
• დარწმუნდით, რომ თითო დებულება თითო აზრს გადმოსცემს;
• დარწმუნდით, რომ ჭეშმარიტი და მცდარი დებულებები თანაბარი რაოდენობითაა და თანაბარი სიგრძისაა.

რეკომენდაციები შესაბამისობის ტიპის დავალებებისათვის:

• რომ შესაწყვილებელი დებულებები უნდა იყოს ჰომოგენური, ანუ, მთელ ტესტში მსგავსია (რათა გართულდეს გამოცნობა);
• ერიდეთ ისეთ შესაწყვილებელ დებულებებს, რომლებზე პასუხის გაცემაც გამორცხვით იქნება შესაძლებელი;
• შესაწყვილებელი ვარიანტები ლოგიკურად და ადვილად გასაგები უნდა იყოს (თანმიმდევრობით დაალაგეთ (მაგალითად, რაოდენობის ან ქრონოლოგიისმიხედვით);
• ერიდეთ გრძელ სვეტებს და ისინი ერთ გვერდზე მოათავსეთ;
• ასარჩევი ვარიანტების სვეტებში შეძლებისდაგვარად მოკლე დებულებები ჩართეთ;
• თავი აარიდეთ ორაზროვნებას, იქონიეთ ნათლად შესატყვისი ვარიანტი, რომელიც გამოირჩევა ალტერნატივებისგან;
• გასაგებად გადმოეცით, თუ რა მიმართება უნდა იყოს დებულებასა და ალტერნატიულ ვარიანტებს შორის (როგორ უკავშირდებიან ისინი ერთმანეთს);
• დანომრეთ დებულებები და ასობით აღნიშნეთ პასუხები.

რეკომენდაციები ესეს ტიპის დავალებებისათვის (ან ღია კითხვისთვის):

• ესეს ტიპის კითხვა ძალიან მკაფიოდ უნდა მიუთითებდეს სფეროსა და ამოცანებზე (მაგალითად, „დაასაბუთეთ“, „შეადარეთ“, „გააკრიტიკეთ“, „შეაჯამეთ“, „გააანალიზეთ“, „დააზუსტეთ“, „გაარჩიეთ“, „გამოიყენეთ“, „შეაფასეთ“, „გააერთიანეთ“, „დაუპირისპირეთ“, „ახსენით“ „მოიყვანეთ მაგალითი“);
• სასურველია თავი ავარიდოთ ვარიანტებს, მაგრამ ვარიანტების შეთავაზების შემთხვევაში, მიაწოდეთ სათაურების ჩამონათვალი, საიდანაც შეძლებენ არჩავანის გაკეთებას. ამასთან, შეთავაზებული სათაურები თანაბარი სირთულის უნდა იყოს და მოსწავლეს ერთნაირად აძლევდეს მიღწევის, გაგებისა და ა. შ. დემონსტრირების საშუალებას;
• წინასწარ განსაზღვრეთ და ახსენით კრიტერიუმები, მიუთითეთ, თუ რა უნდა იყოს პასუხებში მოცემული, თითოეულ პუნქტზე რამდენ ქულას მიანიჭებთ და რამდენი ქულა უნდა მოაგროვონ მოსწავლეებმა მოცემული კრიტერიუმების დასაკმაყოფილებლად;
• შეათანხმეთ, როგორ შეაფასებთ შეცდომებს, უზუსტობებს და გრამატიკულ, მართლწერის შეცდომებს;
• კარგი პრაქტიკაა ნაშრომის ორჯერ, ბრმად გასწორება (როდესაც ორი გამსწორებელი ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად ასწორებს და არ იციან, რომ სხვაც ასწორებს იმავე ნაწერს) და, საჭიროების შემთხვევაში, ესეს ავტორის ვინაობის ცოდნის გარეშე.