არქტიკის რეგიონი კლიმატის ცვლილების ნამდვილი სამიზნეა. არქტიკაში დათბობა იწვევს საპასუხო ეფექტს მთელ მსოფლიოში. ყინულის მნიშვნელობას გარკვეულწილად განსაზღვრავს ის, რომ ის აირეკლავს მზიდან მომავალ რადიაციას და ამით ხელს უწყობს დაბალი ტემპერატურის შენარჩუნებას როგორც ჩრდილოეთ, ისე სამხრეთ პოლუსზე. ყინულის დნობასთან ერთად იზრდება მზის ენერგიის რაოდენობა, რომელსაც დედამიწის ატმოსფერო და ოკეანე შთანთქავს, ეს კი დათბობის პროცესს აქ უფრო ინტენსიურს ხდის, ვიდრე პლანეტის ნებისმიერ სხვა ადგილას.
არქტიკის რეგიონში კლიმატის ცვლილება მთელ მსოფლიოში გამოიწვევს ზღვის დონის საგანგაშო მატებას, რასაც მოჰყვება სანაპიროების დატბორვა, ეროზია, შენობა-ნაგებობათა და ინფრასტრუქტურის დაზიანება. გამოუსწორებელი ზიანი მიადგება ეკოსისტემებს, დაბინძურდება სასმელი წყალი და გამოიწვევს ადამიანთა მასობრივ მიგრაციებს.
არქტიკის მრავალწლოვანი მყინვარების შემცირების შედეგად ატმოსფეროში გამოიყოფა მილიარდობით ტონა ნახშირბადი და მეთანი, რაც სათბურის ეფექტის გაძლიერებას უწყობს ხელს და გლობალური დათბობის პროცესებს კიდევ უფრო აჩქარებს.
რეგიონში მიმდინარე კლიმატური ცვლილებები სერიოზულ გავლენას ახდენს თანამედროვე საერთაშორისო ურთიერთობებზე. არქტიკის რეგიონი დიდი ხანია ყურადღების ცენტრშია და წარმოადგენს დიდი სახელმწიფოების სტრატეგიულ ინტერესს. ეს გამოწვეულია მისი უზარმაზარი ბუნებრივი რესურსებით, რომლებიც მოიცავს ნავთობის, ბუნებრივი აირისა და მინერალების მნიშვნელოვან მარაგებს.
“ზემო-ჩრდილოეთში” ყინულის რაოდენობის მკვეთრი შემცირება და ტექნოლოგიური განვითარება ქმნის ამ რეგიონის მინერალური და ენერგო რესურსების მოპოვებისა და გამოყენებისთვის ხელსაყრელ პირობებს. ყინულის მასიური დნობა, ტრანს-არქტიკური გადაზიდვების ხაზების გახსნას გახდის შესაძლებელს, რაც საფუძვლიანად შეცვლის გლობალური ტრანსპორტირების არსებულ მოდელს. ჩრდილოეთში მიმდინარე მკვეთრი კლიმატური ცვლილებები, ამ რეგიონის ეკონომიკურად ათვისების წინაპირობაა და განვითარების უზარმაზარ პოტენციალს შეიცავს, რაც უკვე აისახება რეგიონის მიმართ დიდი კომპანიების ღია დაინტერესებით.
არქტიკის რეგიონი, გლობალური დათბობის შედეგად, რესურსებისა და გავლენის მოპოვების მიზნით თანდათან ახალი დაპირისპირების სივრცე ხდება. პოლარული ყინულის დნობამ ეს გეოგრაფიულად განცალკევებული რეგიონი გაცილებით ხელმისაწვდომი გახადა.
ტემპერატურის მატება და ყინულის დნობა არქტიკის რეგიონში საზღვაო მარშრუტების გაფართოებას გამოიწვევს. პოლარული ქვეყნები, რომლებიც ცდილობენ გამოიყენონ არა მხოლოდ საზღვაო ხაზები, არამედ იქ არსებული ბუნებრივი რესურსები, თვალს ადევნებენ ამ გეოპოლიტიკურ სტრატეგიულ სივრცეს. რუსეთი და ჩინეთი რეგიონის ორი ყველაზე გამორჩეული მოთამაშე გახდა.
ამჟამად აზიასა და ევროპას შორის მთავარი გადაზიდვის მარშრუტი ჩინეთიდან როტერდამში გადის სუეცის არხის გავლით. ახალი მარშრუტი არქტიკის გავლით დაზოგავს დროს საქონლის ტრანსპორტირებისთვის.
2018 წელს ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის სახელმწიფო საბჭოს საინფორმაციო ბიურომ გამოაქვეყნა თეთრი წიგნი – „ჩინეთის არქტიკის პოლიტიკა“, რომელიც ჩინეთის არქტიკის გრძელვადიან სტრატეგიას განსაზღვრავს. აღნიშნული სტრატეგია, თავის მხრივ, „სარტყელის და გზის“ ინიციატივის ფარგლებში, „პოლარული აბრეშუმის გზის“ განვითარებას ითვალისწინებს. მიუხედავად არქტიკული წრიდან მოშორებული მდებარეობისა, პეკინმა თავი „არქტიკასთან მახლობელ“ სახელმწიფოდ გამოაცხადა.
ჩინეთის მთავრობის აზრით, არქტიკაში ცვლილებები პირდაპირ გავლენას ახდენს პეკინის ინტერესებზე, თუმცა პეკინს კვლავ უჭირს არქტიკაში სამხედრო ბაზის შექმნა. ის ცდილობს ორმხრივი მექანიზმები გამოიყენოს რეგიონში საკუთარი როლის ლეგიტიმაციისა და ეკონომიკური ბერკეტების მოსაპოვებლად. პოლარული აბრეშუმის გზა, ახალი საზღვაო გზებისა და ინფრასტრუქტურული პროექტების მეშვეობით, ჩინეთს გავლენის გაზრდის საშუალებას მისცემს.
არქტიკაში ოთხი ძირითადი საზღვაო მარშრუტია იდენტიფიცირებული:
- ჩრდილო-დასავლეთის მარშუტი (NWP);
- ჩრდილოეთ ზღვის მარშრუტი (NSR);
- ტრანსპოლარული ზღვის მარშრუტი (TSR);
- არქტიკული ხიდის მარშრუტი (ABR).
პოლარული აბრეშუმის გზა
ჩრდილოეთის საზღვაო მარშუტი აკავშირებს აზიისა და ევროპის ეკონომიკას და ძირითადად რუსეთის სანაპიროზე გადის. პოლარული აბრეშუმის გზის დიდი ნაწილი ფოკუსირებული იქნება NSR-ზე, რადგან მას შეუძლია შეამციროს საქონლის გადაზიდვის დრო და ღირებულება ევროპასა და აზიას შორის 35 %-მდე. NWP აკავშირებს წყნარ ოკეანესა და ატლანტის ოკეანეებს კანადის არქიპელაგის გავლით. მიუხედავად იმისა, რომ ყინული შემცირდა ბოლო წლებში, ჯერ კიდევ არ არის მუდმივად ხელმისაწვდომი გზა გადაზიდვებისთვის, რადგან ზაფხულის თვეებშიც კი სჭიროა ყინულმჭრელები.
დანარჩენი ორი მარშრუტი, რომელიც მომავალში შეიძლება გამოიყენებოდეს, არის „არქტიკული ხიდის მარშრუტი“, რომელიც აკავშირებს ჩერჩილის პორტს კანადაში ნარვიკის პორტთან ნორვეგიაში და მურმანსკის პორტთან რუსეთში; ასევე „ტრანსპოლარული ზღვის მარშრუტი“, რომელიც დააკავშირებს ბერინგის სრუტეს ატლანტის ოკეანესთან მურმანსკის მახლობლად. Climate Change Post-ის თანახმად , კლიმატის ცვლილების მაღალი დონის სცენარის მიხედვით, ეს ორი მარშრუტი 2070-იანი წლებისთვის შეიძლება გაიხსნას გადაზიდვისთვის.
არქტიკული ზღვის ყინული სწრაფად თხელდება და, შედეგად, ტრანს-არქტიკული გადაზიდვებისთვის ახალი მარშრუტები ჩნდება. ეს ხელს შეუწყობს გადაზიდვების დერეფნებს, კერძოდ, აზიასა და ევროპას შორის. მოსალოდნელია, რომ ეს მარშრუტები სანაოსნო იქნება ზაფხულის სეზონზე, ხოლო ევროპულ და აზიურ პორტებს შორის შემცირებული მანძილი ეკონომიკურ სარგებელს მოუტანს სუეცის არხის მიმდინარე მარშრუტთან შედარებით. გარდა ამისა, არქტიკის რეგიონში განვითარდება რესურსების მოპოვების, საპორტო ობიექტებისა და ინფრასტრუქტურის კომერციული საქმიანობა.
კლიმატის ცვლილების პირობებში ტრანს-არქტიკული გადაზიდვების ყოვლისმომცველი შეფასება, რომელიც ეფუძნება უამრავ კლიმატის მოდელს და კლიმატის ცვლილების ოთხ სცენარს, აჩვენებს, რომ არქტიკული საზღვაო მარშრუტები გაიხსნება ამ საუკუნის განმავლობაში. შეფასება ცხადყოფს, რომ ტრანს-არქტიკული გადაზიდვები შედარებით სარისკო იქნება დაახლოებით 2045 წლამდე, ყინულის სწრაფი წარმოქმნისა და ზღვის გაყინვის გამო ვიწრო ზედაპირულ სრუტეებში, მარშრუტებზე, რომლებიც პირველი გაიხსნება გადაზიდვისთვის. მაგრამ სხვა მარშრუტები არქტიკის გასწვრივ, სახელწოდებით ცენტრალური არქტიკული და ტრანსპოლარული ზღვის მარშრუტები, ვიწრო სრუტეების გარეშე, თავის დროზე გაიხსნება, რაც შეამცირებს ტრანს-არქტიკულ გადაზიდვის რისკს. კლიმატის ცვლილების სცენარის მიხედვით, ეს მარშრუტები სავარაუდოდ ამოქმედდება 2070-იანი წლებისთვის.
გარემოსდაცვითი თვალსაზრისით გემების რაოდენობის ზრდა გამოიწვევს ემისიებისა და ნავთობის დაღვრის ალბათობის ზრდას. ეს კი ყინულის დნობას კიდევ უფრო გააძლიერებს არქტიკაში.
მეცნიერები ამბობენ, რომ პლანეტის ყინულის კლება არ არის მხოლოდ გლობალური დათბობის სიმპტომი, არამედ მისი მამოძრავებელი ძალაც. არქტიკაში მყინვარების დნობისას გარემოში ნახშირბადის დიდი რაოდენობა და სრულიად სხვადასხვა ერების მიკრობები და საფრთხის შემცველი ნივთიერებები გამოიყოფა.
“ყინულის დაკარგვა პლანეტაზე დამატებით ბნელ ზედაპირს ქმნის, ბნელ ოკეანეს გამოაშკარავებს, რაც ჯაჭვური რეაქციის მძლავრ მექანიზმს ქმნის” – თქვა კოლუმბიის უნივერსიტეტის დედამიწის ინსტიტუტის გეოფიზიკოსმა მარკო ტედესკომ.
NASA-ს მეცნიერების ჯგუფმა აღმოაჩინა, რომ ზღვის ყინულის დნობა და ტემპერატურის მატება საუკუნის ბოლოს უფრო დიდ არქტიკულ შტორმებს გამოიწვევს, რაც, თავისთავად, მეტ ყინულს გაადნობს, პროცესს შეუქცევადს აქცევს და კლიმატურ კატასტროფამდე მიიყვანს.
გამოყენებული ინტერნეტგვერდები: https://arctic-council.org/about/ ;
https://www.statista.com/chart/30201/major-maritime-routes-opening-up-in-the-arctic/
https://www.statista.com/chart/33824/military-bases-in-the-arctic-belonging-to-nato-and-russia/
https://www.statista.com/chart/30201/major-maritime-routes-opening-up-in-the-arctic/
https://forbes.ge/arqtika-ekologiuri-problemidan-geopolitikur-saphrthkhemde/
