მიზიდულობა

„მხოლოდ ადამიანი ეწინააღმდეგება გრავიტაციის მიმართულებას: ის გამუდმებით ცდილობს, დაეცეს ზევით”.

ფრიდრიხ ნიცშე

სამყაროში გრავიტაციის საიდუმლო ბუნება მეცნიერებს ბოლომდე ჯერ არ შეუსწავლიათ. მზის სისტემაში პლანეტებს ორბიტებზე გრავიტაცია აკავებს. მიზიდულობის ძალა რომ არა, პლანეტები სივრცეში ბილიარდის ბურთებივით მიმოიფანტებოდნენ. მზის მიზიდულობის ძალა სავსებით საკმარისია იმისთვის, რომ შეაკავოს 9 პლანეტა, ათეულობით მათი თანამგზავრი, ათასობით ასტეროიდი და კომეტა. მთელი ეს კომპანია მზის გარშემო ისე ბრუნავს, როგორც განათებულ აივანზე – ფარვანები. მიზიდულობის ძალის გარეშე პლანეტები, თანამგზავრები და კომეტები სწორხაზოვნად გაფრინდებოდნენ თავისი გზით. ისინი საკუთარ ორბიტებზე მზის გარშემო იმიტომ ბრუნავენ, რომ მზე თავისი მიზიდულობის ძალით მათ სწორხაზოვან ტრაექტორიას მუდმივად ამრუდებს და თავისკენ იზიდავს. 

ვაშლს ბედისგან არცთუ მცირე მისია ერგო. მისი როლი აისახა რელიგიაში, მითოლოგიაში, ხელოვნებაში… გადმოცემის თანახმად, როდესაც ნიუტონი თავის ბაღში ვაშლის ხის ძირას „მოძრაობის კანონებზე” ფიქრობდა, ტოტიდან ნაყოფი ჩამოვარდა და მის ახლოს დაეცა. ფიზიკოსი მაშინვე მიხვდა, რომ ვაშლი მიწის გრავიტაციული ველის მოქმედების შედეგად დაეცა ძირს და მან დაამტკიცა, რომ ქვის მიწაზე დაცემას, დედამიწის გარშემო მთვარის მოძრაობას და მზის გარშემო პლანეტების მოძრაობას ერთი და იგივე რამ იწვევს. როგორც ვიცით, მიზიდულობის ძალას ექვემდებარება ასევე ბუნების ერთ-ერთი გრანდიოზული მოვლენა – ზღვებისა და ოკეანეების მიქცევა და მოქცევა. და ზოგჯერ მდინარეც კი, შესართავთან, მცირე ხნით აღმა იწყებს სვლას.

სწორედ ამან დაუდო სათავე მოსაზრებას, რომ არა მარტო დედამიწასა და ვაშლს, არამედ სამყაროში არსებულ ყველა სხეულს შორის არსებობს მიზიდულობა. ამ მოვლენას ნიუტონმა მსოფლიო მიზიდულობის კანონი უწოდა, რაც კაცობრიობისთვის უდიდესი მნიშვნელობის აღმოჩენად იქცა.

ლეგენდარულმა ვაშლის ხემ კი ამ უდიდეს ფიზიკოსზე, მათემატიკოსსა და ასტრონომზე 100 წლით მეტხანს იცოცხლა – 1820 წელს ავდარში, ძლიერი ჭექა-ქუხილის დროს, დაიღუპა.

როგორც არ უნდა იყოს, ნიუტონის ვაშლი მშვენიერ იგავად და იმ მეტაფორად რჩება, რომელიც აღწერს ადამიანის მიერ ბუნების მოულოდნელი და შემოქმედებითი შემეცნების საიდუმლოს.

სიტყვებში „მიზიდულობის ცენტრი” არის რაღაც კოსმიური, მაგიური, მომაჯადოებელი. ერთბაშად  წარმოგვიდგება თვალწინ ვარსკვლავებით მოჭედილი ცა მუდმივი კითხვებით, რომლებზეც პასუხს რატომღაც ჩვენი პლანეტის საზღვრებს გარეთ ვეძებთ. მიზიდულობა ნიშნავს მაგნიტურ ძალას, რომლის წყალობითაც ერთი სხეული მეორისკენ მიისწრაფვის და რომელიც ცოცხალ არსებებს ერთმანეთისკენ მიზიდვას აიძულებს.

ყოველ ადამიანს აქვს მიზიდულობის საკუთარი ცენტრი. ვისთვის ეს ფულია ან ძალაუფლება, ვისთვის კი – საყვარელი საქმე, ოჯახი, შვილები, სახლი. მაგრამ არსებობს ცენტრი, რომელიც თაობიდან თაობამდე ყველას გვაერთიანებს. ეს არის სკოლა.

„მუსიკის პირველი ბგერა სამყაროსთან ერთად დაიბადა” 

საინტერესოა, როგორ ახერხებს ჩვენი სმენა მელოდიაში „საყრდენი ბგერის” პოვნას და რომელი მუსიკალური ტერმინების გამოყენებით შეგვიძლია ამ შეგრძნების ახსნა. ამისთვის, რა თქმა უნდა, ელემენტარული თეორიის მოშველიება მოგვიწევს.

მუსიკის გამომსახველობისთვის აუცილებელია რამდენიმე ბგერის ისეთ სისტემაში გაერთიანება, რომელიც განსაზღვრულ სიმაღლეთა შეფარდებასა და მათ ურთიერთკავშირზეა დამყარებული. ამიტომაა, რომ ერთი ბგერის ან აკორდის იზოლირებული ხმოვანება ცალკე ვერ გამოხატავს რაიმე მუსიკალურ აზრს. სოლფეჯიოში მყარი საფეხურების (ბგერების) შემომღერება მასწავლებელს ალბათ არაერთხელ დაუვალებია თითოეული ჩვენგანისთვის. ბგერათა სიმყარე მაშინ გამოვლინდება, როდესაც მყარ ბგერებს მერყევს დავუპირისპირებთ. კარგი იქნება გავარკვიოთ, რომელი საფეხურებია გამაში მყარი და მერყევი. 

მელოდიაში ყოველთვის არსებობს საყრდენი ბგერა, საითკენაც მერყევი ბგერა მიიზიდება და რომელზეც ის მთავრდება. თუ მელოდიას შევწყვეტთ და ბოლო ბგერას არ დავუკრავთ, დაუმთავრებლობის შეგრძნება დაგვრჩება. სწორედ ეს შეგრძნებაა ბგერათა მიზიდულობა.

კილოს მყარი საფეხურებია პირველი, მესამე და მეხუთე (I, III, V). ყველა დანარჩენი – მეორე, მეოთხე, მეექვსე და მეშვიდე (II, IV, VI და VII) – მერყევია.

საფეხურები კილოს ბგერებია. კილოს საფეხურების მიზიდულობა მათი ურთიერთკავშირია, სადაც ტონიკა (I საფეხური) „მიზიდულობის ცენტრს” წარმოადგენს. ის კილოს ყველაზე მყარი საფეხურია, მთელი მუსიკალური ნაწარმოების საყრდენი.

მერყევი საფეხურები ყოველთვის დაძაბულად ჟღერს და უახლოესი მეზობელი მყარი საფეხურებისკენ მიისწრაფვის (მერყევი საფეხურების მყარში გადასვლის მომენტს გადაწყვეტა ეწოდება), მყარი კი დაუძაბავად, მშვიდად. მერყევის მყარისკენ მიზიდულობის სისტემა ასე გამოიყურება: IßII,
IIIßIV, VßVI,
VIIàI

 

ე.ი. II და VII საფეხურები (ტონიკის გარემოცვა), როგორც შემავალი საფეხურები, „მაგნიტისკენ” – I საფეხურისკენ მიიზიდება. ვინაიდან ტონიკა ყველაზე მყარია, მისკენ ერთდროულად მიიზიდება ორი საფეხური –  VIIàIßII. 

 

თუ გახსოვთ, ერთ-ერთ წერილში თვალი გადავავლეთ უძველეს კილოებსა და დღევანდელ კლასიკურ კილოებს შორის განსხვავებას, ვისაუბრეთ ორ ურთიერთსაპირისპირო საწყისზე, სადაც სიხარული (სინათლე) და მწუხარება (ჩრდილი) კილოებით – მაჟორითა და მინორით გამოიხატება. ამჯერად, მსურს, მაჟორსა და მინორს შორის განსხვავება ბგერათა რიგის საფეხურთა ურთიერთდამოკიდებულებით ავხსნა. ეს საფეხურები მთელი ან ნახევარი ტონით (მანძილით) ჩამორჩება ერთმანეთს. მაგალითად, საფეხურთა შორის დამოკიდებულება ასე გამოისახება: 

მაჟორში: ტონი-ტონი-ნახევარი ტონი-ტონი-ტონი-ტონი-ნახევარი ტონი. 

მინორში: ტონი-ნახევარი ტონი-ტონი-ტონი-ნახევარი ტონი-ტონი-ტონი. 

 

 

 

ამრიგად, მაჟორულ კილოში I-დან III საფეხურამდე მანძილი ინტერვალურ-ტონური სტრუქტურით ასეთი იქნება: 1 ტონს + 1 ტონი = 2 ტონს, – ხოლო მინორულ კილოში: 1 ტონს + 0,5 ტონი = 1,5 ტონს, ანუ მინორში III საფეხური დადაბლდება. 

ნუ დაგვავიწყდება, რომ კიბეზე მოძრაობისას (მაჟორული და მინორული კილოს აგების დროს) წესრიგი უნდა დავიცვათ და მაქსიმალური ყურადღება მივაქციოთ მე-3 საფეხურს, ვინაიდან კილოს განსაზღვრა სწორედ ამ საფეხურზეა დამოკიდებული.

დასასრულ, იმასაც შეგახსენებთ, რომ პითაგორა, პლატონი, არისტოტელე და სხვა მოაზროვნეები მათემატიკასა და მუსიკას შორის ნათესაურ კავშირს პოულობდნენ. მათი აზრით, სამყაროსა და ადამიანის სხეულში მათემატიკა და მუსიკა უდიდეს წესრიგს ქმნის.