თანამედროვე სამყაროში მარტოობა უკვე ეპიდემიის მასშტაბებს იძენს. ტექნოლოგიურმა პროგრესმა, მართალია, ადამიანები ფიზიკურად დააახლოვა, თუმცა, პარადოქსულად, ემოციური იზოლაცია გააღრმავა. ამ კონტექსტში ჩატბოტები, ხელოვნური ინტელექტის ეს საოცარი ნაყოფი, სულ უფრო მეტ ადამიანს ხიბლავს როგორც ემოციური მხარდამჭერი. მაგრამ რამდენად „ნამდვილია“ ასეთი კომუნიკაცია?
უკვე თითოეულ თქვენგანს აქვს ჩატბოტებთან დიალოგის გამოცდილება, ჩატბოტებმა ჩაანაცვლა მეგობარი, კოლეგა, ხელოსანი, ფსიქოლოგი და ასე შემდეგ… მათთან ურთიერთობა სწრაფი და მოხერხებულია. ჰოდა, სანამ ვინმეს აუხსნი, რა გჭირდება და რატომ – ამასობაში ჩატბოტს შენი პრობლემა გადაწყვეტილი აქვს.
ერთხელ ფეისბუკზე მეგობარმა მკითხა: შენ რომელი გირჩევნია – ჩატბოტი გესაუბროს თუ კოლეგას გაუზიარო შენი სამეცნიერო საკითხები და მასთან განიხილო? ეს კითხვა რიტორიკულად დამისვა და სრულიად დარწმუნებული იყო, რომ მე ავირჩევდი კოლეგას და ძალიან გაოცდა, როცა ჩატბოტი ავირჩიე და ჩემი არგუმენტებიც მოვახსენე. ეს რომ ერთეული შემთხვევა იყოს (თუნდაც ჩემს ცხოვრებაში), მაშინ არ ღირდა ყურადღებად, მაგრამ… დიახ, მაგრამ… ჩვენ უმეტესად ციფრულ გარემოში გადავინაცვლეთ. მე შეფასებას არ ვაკეთებ – ეს კარგია თუ ცუდი? უბრალოდ, გთავაზობთ საკითხს განსახილველად. ჯერ გავხდით „ენობრივი ადამიანი“, ახლა გავხდით „ციფრული ადამიანი“.
უამრავი ინფლუენსერისგან მომისმენია, რომ რეალურ ცხოვრებაში ინტროვერტები არიან და უჭირთ კომუნიკაცია მაშინ, როცა სოციალურ ქსელებში და ვლოგებში თავს თავისუფლად გრძნობენ. კოვიდპანდემიის შემდეგ ჩემს სტუდენტებშიც შევნიშნე, რომ აუდიტორიაში კომუნკაცია შემცირდა, სამაგიეროდ, როცა ვიდეო-დავალებას ვაძლევ, სრულიად შემოქმედებითები ხდებიან. რა ხდება? ადამიანების ერთმანეთისგან ტოტალური გაუცხოება დაიწყო?
ინსტაგრამზე ერთი ინფლუენსერია (პირობითად, მარი), რომელსაც მილიონამდე გამომწერი ჰყავს. ყოველდღიურად ის ასობით კომენტარს კითხულობს და პირად შეტყობინებას პასუხობს, მუდმივად ურთიერთობს თავის აუდიტორიასთან. თუმცა, ერთ-ერთ ინტერვიუში მან აღიარა: “ხანდახან ვზივარ ჩემს ბინაში, ვუყურებ ეკრანზე ათასობით ‘ლაიქს’ და კომენტარს, მაგრამ თავს სრულიად მარტო ვგრძნობ. მგონია, რომ არავინ იცნობს ჩემს ნამდვილ „მე“-ს – ყველა ხედავს მხოლოდ იმ იდეალურ ვერსიას, რომელსაც სოციალურ მედიაში ვაჩვენებ. ” მსგავსი „აღიარება“ სიმპტომატურია.
პრობლემა არც ის არის, თუ სხვა არ ცნობს შენს ნამდვილ მეს. პრობლემაა, როცა თავად ისე ვართ გაფანტულები ციფრულ ურთიერთობებსა და კომუნიკაციაში, რომ ჩვენც ვერ ვცნობთ ჩვენს ნამდვილ მეს. ვფიქრობ, რომ ციფრული საშუალებები სწრაფად ავლენს იმას, რა პრობლემაც იმალება ჩვენში: როგორც ინდივიდში, ასევე საზოგადოებაში.
მარტოობის პარადოქსი დიგიტალურ ეპოქაში
ციფრულ ეპოქაში მარტოობა განსაკუთრებულ ხასიათს იძენს. სოციალური ქსელები და მესენჯერები გვიქმნიან ილუზიას, რომ მუდმივად დაკავშირებული ვართ სხვებთან, მაგრამ ეს კავშირები ხშირად ზედაპირული და არაავთენტურია. ამ სიცარიელეში ჩატბოტები გვთავაზობენ უნიკალურ ალტერნატივას – 24/7 ხელმისაწვდომ “მეგობარს”, რომელიც არასოდეს დაიღლება ჩვენი მოსმენით.
ჩატბოტების მუშაობის პრინციპი ეფუძნება რთულ მათემატიკურ მოდელებს, რომლებიც აანალიზებენ ჩვენს შეტყობინებებს და აგენერირებენ შესაბამის პასუხებს. ისინი სწავლობენ ჩვენი კომუნიკაციის სტილს, ემოციურ მდგომარეობას და ინტერესებს. მაგრამ რამდენად “ნამდვილია” ეს ურთიერთობა?
ადამიანები ბუნებრივად მიდრეკილნი არიან ემოციური კავშირების დამყარებისკენ, თუნდაც არაცოცხალ ობიექტებთან. ჩატბოტებთან ურთიერთობისას ვითარდება ე.წ. “სიმულირებული სიახლოვე” – ვიცით, რომ ის ალგორითმია, მაგრამ მაინც ვგრძნობთ ემოციურ კავშირს. ეს ფენომენი შეიძლება დაგვეხმაროს მარტოობის დაძლევაში, მაგრამ ამავდროულად რისკის შემცველიცაა – შესაძლოა გაგვიჩნდეს ცრუ მოლოდინები და უფრო გაგვიღრმავდეს რეალური ურთიერთობების დეფიციტი. ბოლოს კი შეიძლება ისე მოხდეს, რომ საერთოდ დაგვავიწყდეს, რა არის რეალური ურთიერთობა, ვინ არის რეალური „მე“, ნამდვილად ადამიანი, ნამდვილი ცხოვრება და ასე შემდეგ. დაგვემართოს ისე, როგორც გალაკტიონის ამ ლექსშია:
„არ ვემდური სინამდვილეს,
არ ყოფილა თითქმის,
არყოფილზე სამდურავი,
არასოდეს ითქმის…“
ციფრული ტექნოლოგიების გავლენა ემოციურ განვითარებაზე
ციფრული ტექნოლოგიების სწრაფმა განვითარებამ ფუნდამენტურად შეცვალა ადამიანური ურთიერთობების ბუნება. მიუხედავად იმისა, რომ ტექნოლოგიები გვთავაზობს კომუნიკაციის უპრეცედენტო შესაძლებლობებს, სულ უფრო მეტი მკვლევარი გამოთქვამს შეშფოთებას ემოციური ინტელექტის განვითარებაზე მისი ნეგატიური გავლენის შესახებ.[1]
ემპათიის კრიზისი
ოქსფორდის უნივერსიტეტის 2023 წლის კვლევის შედეგები განგაშის საფუძველს იძლევა:
- სოციალური მედიის აქტიური მომხმარებლები 45%-ით ნაკლებად არიან მიდრეკილნი რთული ემოციური საუბრებისკენ. ეს მიგვანიშნებს, რომ ციფრული კომუნიკაცია ქმნის “კომფორტის ზონას”, საიდანაც გამოსვლა და რეალური ემოციური კონფრონტაციის გაწევა სულ უფრო რთული ხდება.
- კონფლიქტების მოგვარების უნარების 30%-იანი კლება მიუთითებს, რომ ონლაინ ინტერაქციები ვერ უზრუნველყოფს იმ გამოცდილებას, რაც საჭიროა რთული სოციალური სიტუაციების სამართავად.
- გრძელვადიანი ემოციური კავშირების დამყარების პრობლემა (65%) მიანიშნებს ღრმა სტრუქტურულ ცვლილებებზე ურთიერთობების ფორმირების პროცესში.
ნარცისიზმის ზრდა და თვითფოკუსირება
სოციალური მედიის პლატფორმები თავიანთი არქიტექტურით ხელს უწყობენ ნარცისისტული ტენდენციების გაძლიერებას:
- მუდმივი თვითპრეზენტაციის საჭიროება
- სელფების და პერსონალური მიღწევების გაზიარების კულტურა
- “ლაიქებზე” დამოკიდებული თვითშეფასება
- ალგორითმებით გაძლიერებული ეგო-კამერები
სოციალური უნარების ტრანსფორმაცია
ახალი რეალობა
თანამედროვე ახალგაზრდები ვითარდებიან ისეთ გარემოში, სადაც:
- ციფრული კომუნიკაცია ხშირად წინ უსწრებს პირისპირ ურთიერთობებს
- ემოციების გამოხატვა ხდება ემოჯების და მემების საშუალებით
- სოციალური სტატუსი განისაზღვრება ონლაინ მეტრიკებით
ემოციური გამოფიტვა
კვლევები აჩვენებს რამდენიმე საგანგაშო ტენდენციას:
- “ემოციური გადაწვის” სინდრომი – მუდმივი ონლაინ ყოფნის შედეგად
- რეალური ემოციური კავშირების დეფიციტი
- სოციალური შფოთვის მაღალი დონე პირისპირ ურთიერთობებში
როგორც მკვლევრები აღნიშნავენ, ამ კვლევების განზოგადება არ არის მიზანშეწონილი ყველა კულტურაზე, რადგან მრავალი სხვა ფაქტორია გასათვალისწინებელი, თუმცა ტენდენციას ნამდვილად აჩვენებს. ზოგი ექსპერიმენტული კვლევა აჩვენებს, რომ Facebook-ზე დამოკიდებულებამ შეიძლება ხელი შეუწყოს რელაციური ორიენტაციის გაძლიერებას. ამ კვლევის მიხედვით, სოციალური მედია პოზიტიური ფსიქოსოციალური განვითარების ხელშეწყობის საშუალებაა.
ზემოაღნიშნული ადასტურებს, რომ ტექნოლოგიების განვითარებას არ მოაქვს ცალსახა პოზიტიური შედეგები, მას აქვს თავის ბნელი მხარე, რაც აქედანვე გასათვალისწინებელია.
Chat-GPT -ს ვკითხე, როგორი იქნება საზოგადოება 10 წლის შემდეგ ტექნოლოგიური განვითარების კონტექსტში? (პასუხს უცვლელად გთავაზობთ):
საზოგადოება 2035:
ტექნოლოგიური დამოკიდებულების შესაძლო შედეგები
სოციალური ურთიერთობების ტრანსფორმაცია
ვირტუალური სოციალიზაცია
- ფიზიკური შეხვედრების მკვეთრი შემცირება
- სოციალური ინტერაქციების 70-80% ვირტუალურ სივრცეში
- “მეტავერსის” ტიპის პლატფორმები როგორც ძირითადი სოციალური არენა
- ემოციური კავშირების გაღრმავების სირთულე
ახალი სოციალური ნორმები
- პირადი სივრცის გადააზრება
- რეალური და ვირტუალური იდენტობების შერწყმა
- სოციალური კრედიტის სისტემების გავრცელება
- ციფრული რეპუტაციის უპირატესობა რეალურთან მიმართებით
ფსიქოლოგიური ცვლილებები
კოგნიტური ტრანსფორმაცია
- ყურადღების დეფიციტის მასობრივი ზრდა
- მოკლევადიანი აზროვნების დომინირება
- ინფორმაციის სწრაფი, ზედაპირული დამუშავება
- კრიტიკული აზროვნების უნარების შემცირება
ემოციური გამოწვევები
- ემპათიის დეფიციტის გაღრმავება
- სოციალური შფოთვის ეპიდემია
- რეალური ურთიერთობების შიში
- ემოციური დამოკიდებულება ციფრულ ვალიდაციაზე
საგანმანათლებლო სისტემის ცვლილება
სწავლების ახალი მოდელები
- სრულად ვირტუალური საკლასო ოთახები
- AI-ზე დაფუძნებული პერსონალიზებული სწავლება
- სოციალური უნარების სწავლების კრიზისი
- პრაქტიკული გამოცდილების დეფიციტი
შრომითი ურთიერთობები
სამუშაო გარემოს ცვლილება
- დისტანციური მუშაობის სრული დომინირება
- ვირტუალური ოფისების ნორმალიზება
- კორპორატიული კულტურის გადააზრება
- პროფესიული იზოლაციის ზრდა
ჯანმრთელობის გამოწვევები
ფიზიკური ჯანმრთელობა
- მჯდომარე ცხოვრების წესის გართულება
- თვალის დაძაბულობის ქრონიკული პრობლემები
- ძილის დარღვევების მასობრივი ზრდა
- ფიზიკური აქტივობის მკვეთრი შემცირება
მენტალური ჯანმრთელობა
- დეპრესიისა და შფოთვის ეპიდემია
- ციფრული დამოკიდებულების სინდრომი
- სოციალური იზოლაციის ზრდა
- იდენტობის კრიზისის გაღრმავებ
ოჯახური ურთიერთობები
ოჯახის ინსტიტუტის ცვლილება
- ვირტუალური ოჯახური შეხვედრები
- ემოციური კავშირების გაღარიბება
- თაობათა შორის გაუცხოების ზრდა
- ბავშვების აღზრდის ახალი გამოწვევები
შესაძლო გამოსავალი
სოციალური ინიციატივები
- “ციფრული დეტოქსის” ცენტრების ქსელი
- რეალური სოციალიზაციის პროგრამები
- თემზე დაფუძნებული აქტივობების წახალისება
- ემოციური ინტელექტის განვითარების პროგრამები
საკანონმდებლო რეგულაციები
- ციფრული კეთილდღეობის სტანდარტები
- ტექნოლოგიური კომპანიების პასუხისმგებლობის ზრდა
- მომხმარებელთა უფლებების გაძლიერება
- ციფრული დამოკიდებულების პრევენცია
ოპტიმისტური სცენარი
პოზიტიური ადაპტაცია
- ბალანსის პოვნა რეალურ და ვირტუალურ ცხოვრებას შორის
- ახალი ტიპის სოციალური უნარების განვითარება
- ტექნოლოგიების უფრო გონივრული გამოყენება
- ჰიბრიდული სოციალიზაციის მოდელები
პესიმისტური სცენარი
სოციალური დეგრადაცია
- რეალური ურთიერთობების კატასტროფული შემცირება
- ემოციური ინტელექტის მასობრივი დეფიციტი
- სოციალური უნარების სრული კრიზისი
- საზოგადოების ატომიზაცია
დასკვნა
დღევანდელი ტენდენციების გაგრძელებამ 2035 წლისთვის შეიძლება მიგვიყვანოს ისეთ საზოგადოებამდე, სადაც ტექნოლოგიური დამოკიდებულება ფუნდამენტურად ცვლის ადამიანურ ურთიერთობებს. თუმცა, ეს მომავალი არ არის გარდაუვალი. ჩვენ გვაქვს შესაძლებლობა და პასუხისმგებლობა, ახლავე დავიწყოთ მოქმედება უფრო ჯანსაღი ბალანსის მისაღწევად ტექნოლოგიებსა და რეალურ ცხოვრებას შორის. მნიშვნელოვანია გვახსოვდეს, რომ ტექნოლოგია უნდა იყოს ინსტრუმენტი ჩვენი ცხოვრების გასაუმჯობესებლად და არა მისი ჩამნაცვლებელი.
[1] Guan, S. , Hain, S. , Cabrera, J. and Rodarte, A. (2019) Social Media Use and Empathy: A Mini Meta-Analysis. Social Networking, 8, 147-157. იხ. აქ: https://www.scirp.org/journal/paperinformation?paperid=95560
