კლასიკური და პოსტმოდერნისტული ტექსტების სწავლების პარადიგმა

,,ვინ მოკლა ვარსქენ პიტიახში’’

თხზულება დაწერილია 476-483 წლებში ,შუშანიკის მოწამებრივი აღსასრულის შემდეგ და ვარსქენის მკვლელობამდე.  ფიქრობენ, რომ იაკობ ხუცესი იყო  ცურტავის ეპისკოპოსი და 506 წელს დაესწრო საეკლესიო შეკრებას. მისი ნაწარმოები მოღწეულია შეცვლილი სახით. უძველესი ხელნაწერი X საუკუნისაა.”შუშანიკის მარტვილობით” იწყება ქართული ლიტერატურის ისტორია.

სათაურის ცენტრშია შუშანიკი და მისი მოწამეობრივი აღსასრული, აგრეთვე ვარსქენი,რომელმაც გამოიწვია ეს მოწამეობა.

ამ მოთხრობაში ის აცოცხლებს V, XII, XVIII და სხვა საუკუნეთა გმირებს და ახალ სიცოცხლეს ანიჭებს მათ პოსტმოდერნისტული ხედვების თვალსაზრისითაც.

სათაურის ცენტრშია

ვარსქენ პიტიახში და ვახტანგ გორგასალი.

ავტორი იყენებს არქაულ და ისტორიულ ლექსიკას, რომლებიც ნიშანდობლივია მისი ეპოქისთვის:

პიტიახში, სპასპეტი, ვითარცა, კელთა.

სტილისტიკიდან გვხვდება პარონომაზია: <დიდითა ტირილითა ვტიროდეთ განმწარებულნი>;

წინადადებები იქყება ,,და’’ კავშირით, რაც შეიძლება აიხსნას 2 მიზეზით – ბერძნულის გავლენა, დაწყებულის გაგრძელება.

მორფოლოგიური თვალსაზრისით აღსანიშნავია სახელობითი და მოთხრობითი ბრუნვების ძველქართული ვარიაციები:

,,რომელი -იგი<არა აქუნდა კელთა შუშანიკისაგან>’’, ,,კაცმან მან <ვერ იკადრა სიტყუად მისა>’’, ,,ცოლმმან ჩემმან’’, წმიდამან შუშანიკ’’.

ტმესი – <მეორესა დღესა შემო-ვინმე-ვიდა> და ჰრქუა წმიდასა შუშანიკს’’.

სინტაქსი – ძირითადად გამოყენებულია რთული თანწყობილი ან ქვეწყობილი წინადადებები.

<ხოლო პიტიახში ჩორდ წარემართა და ჯოჯიკ, ძმაი მისი, არა დახუდა, ოდეს საქმეი ესენ იქმნა წმიდისა შუშანიკისა ზედა>;

მსაზღვრელ-საზღვრულის პრეპოზიციური წყობა: <ძმაი მისი>…

მხატვრული სახეები

ეპითეტი – ნეტარი შუშანიკ, უბადრუკი ვარსქენ’’.

შედარება – ვითარცა მხეცი მძვინვარე ყიოდა და იძახდა  ვითარცა ცოფი“,

მეტაფორა – ,,მოვიდა მგელი იგი სასახლეში’’.

ძველი თბილისის ენობრივი ნარატივი, 90-იანი წლების თბილისური , ყოველდღიური მეტყველება, ცნობიერების ნაკადი ტექსტში.  დიალექტური და ისტორიული ენობრივი ფორმები, გამოგონილი ენა…

,,არ ეჯერა’’, ,,უწინ რო ჩვენ ქვეყანას მართვდნენ’’, <ცოლად მეეყვანაო>, <რახან ამან გაიგო რომა>, <ვარსქენს უთხრა, რო ჩემსა გადმოდიო>, <ვახტანგ მეფეს ეთქო>.

ზღაპრისებრი დასაწყისი – ,,იყო ერთი ვარსქენ პიტიახში’’.

კალკირებული ფორმები –

,,სიყვარული არა ჰქონდა’’…

მორფოლოგია – სახელების დეფორმირება – ვარსქენ ბიჭიახში, შახაბაზი, ნიშნამს, ვაშკაცი, გორგასლანი, კიდობანის, ჰქონიყო…

სინტაქსი – სხვათა სიტყვათა ნაწილაკით წინადადებების დასრულება, დიალოგების გამოყენების გარეშე, ირიბი თქმის მაგალითები: ,,ასეთი ვაშკაცი უცხო ქვეყნისთვის არ მემეტებაო’’,

,,ვარსქენს უთხრა, რო ჩემსა გადმოდიო’’, ,,ახლა კიდე ბიძაშენთნ მიდიხარო“.

მხატვრული სახეები:

ალუზია – ბიჭიახში,

ირონია – ჩანს პერსონაჟების მიმართ, მაგალითად: <ვარსქენს ვახტანს გორგასლანის სიყვარული არა ჰქონდა, იმიტომ რო ვახტანგ გორგასლანს ვარსქენის და, რუსუდანი ჰყავდა შერთული და სახლში სულ ჩხუბი ჰქონიყო>.

<ვარსქენი ძაან კაი კაცი იყო და ქვეყნის მართვა გაუჭირდებოდა>.

კოდი

საეკლესიო -ლიტურგიკული, მხატვრულ-დიდაქტიკური;

აღწერს პერსონაჟის ცხოვრებას ან წამებას უფლისათვის.

თემა- სიყვარული, სიწმინდე;

იდეაალი – ღმერთთან დამსგავსება(თვითსრულყოფა);

ხორციელი მისწრაფებების დათრგუნვითა და საკუთარი ცოდვილი ბუნების შეგნების გზით;

გლოვა, ცრემლი ამაოების გამომვლენის.

პოსტმოდერნისტული.

საშუალო ზომის ეპიკური ნაწარმოები.

იდეურ-თემატურად- მრავალფეროვანი.

მოცემული მოთხობის მთავარი თემაა, როგორც სათაურიდან  ჩანს ვარსქენ პიტიახშის სიკვდილი.

პოსტმოდერნისტული ესთეტიკიდან გამომდინარე ეს თემა პასტიშისა და რიზომის გავლენითაა შექმნილი;

აგრეთვე გვხვდება – ორმაგი კოდირება, სიმულარკა.

ავტორის მიზანია – შექმნა ასლი ორიგინალის გარეშე (სიმულარკა), გააცოცხლოს ახლებურად.

„უმჯობჱს არს ჩემდა ჴელთა მისთაგან სიკუდილი, ვიდრე ჩემი და მისი შეკრებაჲ და წარწყმედაჲ სულისა ჩემისაჲ’’.

,,მიაგოს მას უფალმან, ვითარ მან უჟამოდ ნაყოფნი ჩემნი მოისთულნა და სანთელი ჩემი დაშრიტა და ყუავილი ჩემი დააჭნო, შუენიერებაჲ სიკეთისა ჩემისაჲ დააბნელა და დიდებაჲ ჩემი დაამდაბლა’’.

მრისხანება,დ

დაუნდობლობა, ფარისევლობა.

ვარსქენი ,,ხოლო საწყალობელი ესე ცოლსა ითხოვდა სპარსთა მეფისგან, რაჲთამცა სათნო ეყო მეფესა’’.

,,მაშინ იწყო უჯეროსა გინებად ვარსქენ და ფერჴითა თჳსითა დასთრგუნვიდა მას’’…

,,ასე ბედნეირად ცხოვრობდნენ ვარსქენ პიტიახში და შუშანიკ დედოფალი’’;

<გორგასალმა ვარსქენი კლდიდან გადაადგო>.

V საუკუნეში ვარსქენი მიემხრო სპარსეთს , დაუპირისპირდა ვახტანგ გორგასალს, უარყო ქრისტიანობა.

დედოფალი არ ეზიარა მის საქმეებს, მისი კულტურა განსაზღვრა პავლე მოციქულის სიტყვებმა: ,,არა დამონებულ არს დაი ,გინა ძმაი, არამედ განეყენენ’’. მეუღლესთან ამგვარმა დაპირისპირებამ მას დიდი ხორციელი ტანჯვა მიაყენა.

სასახლეები. შუშანიკი არ ერევა ვარსქენის პოლიტიკურ საქმიანობაში, მისი ირანთნ დამოკიდებულება , თამარ მეფის ღალატი არ იწვევს შუშანიკის შეშფოთებას, არამედ სხვა ქალებთან ვარსქენის ურთიერთობა.

ორიენტირი არის – არა  საქვეყნო გასაჭირი, არამედ პირადი.

პოსტმოდერნიზმი არის ახალი, თავისუფალი, ღია ესთეტიკური სისტემა, რომელიც ინტერესდება კლასიკური ხედვებით, შემოქმედებითი მემკვიდრეობით, ამუშავებს, გარდაქმნის მათ ამ მიმდინარეობისათვის დამახასიათებელი ხერხების მეშვეობით, რითაც ახალ სიცოცხლეს ანიჭებს კლასიკურ ტექსტებს, მათ გმირებს მეორედ აცოცხლებს და საკუთარი ინტერპრეტაციით წარმოგვიდგენს ბევრისგან მივიწყებულ და ქართული ლიტერატურისათვის მნიშვნელოვან ტექსტებს.