აზერბაიჯანელი მწერლის, გიუნელ მოვლუდის „ბანაკი“ მოსალოდნელზე მძიმე საკითხავი გამოდგა – ძველი მოგონებები, 90-იანი წლების გაუსაძლისი ყოფის სურათები ერთიანად წამომიშალა. მერე რა, რომ დევნილი არასდროს ვყოფილვარ და არც მთავარი გმირივით მიცხოვრია კარვების სოფელში. ჩემი თვალთახედვის არეშიც მოხვედრილა „ტექსუნის“ ქილაში გახარებული ოთახის მცენარე თუ ის რეკლამა, საპონ „ქემეის“ სანატრელ საჩუქრად რომ აქცევდა… ა
თუმცა დევნილების ჯოჯოხეთი სხვაა, უფრო მწველი ცეცხლით. ამ წიგნის მთხრობელის სატანჯველს კი ისიც ემატება, რომ მშობლები კითხვის ჩვევას არ უწონებენ, სულაც სახიფათოდ და ქალიშვილისთვის შეუფერებლად მიიჩნევენ. „ყოველ ჯერზე, როცა კი წიგნს ვიღებდი ხელში, რაღაცას მავალებდნენ და თუ ჯეროვნად ვერ ვასრულებდი, წიგნს მართმევდნენ და ხევდნენ“, – ჰყვება გიუნელ მოვლუდი, რომლის გულახდილობაც უფრო და უფრო დამზაფვრელი, რთულად გასააზრებელი ხდება. დიახ, ჩვენ წინ ავტობიოგრაფიული ტექსტია, მტკივნეული თერაპიის მწარე ნაყოფი.
მამაჩემი ბავშვობაშივე არ მიყვარდაო, აღიარებს ის და მალევე გვარწმუნებს, რომ საამისოდ საკმარისზე მეტი მიზეზი აქვს. თუთის ბაღში „საათობით ჩამომჯდარი მის სიკვდილსა და ჩვენთვის თავის დანებებას“ ვნატრობდიო. ძალადობის ჯაჭვში ჩაბმული ოჯახის წევრები, ახლობლები, ბანაკის ნაცნობი თუ უცნობი მოსახლეები ამ მოცემულობას თითქმის ბუნებრივად, ყოველდღიური ყოფის ჩვეულებრივ ნაწილად მიიჩნევენ. სხვა არც რა ყოფილა და არც რა იქნება იქ, სადაც მთავარი ამოცანა ნებისმიერ ფასად გადარჩენაა, მთავარი საფიქრალი ხვალინდელი დღის პური და მარგარინია.
ბანაკში ათ-თხუთმეტ კარვად გაშლილი სკოლაც აქვთ, სადაც მოზარდები ხეირიანად წერა-კითხვასაც ვერ სწავლობენ. უფრო იმისთვის დადიან, რომ უფროსების მტანჯველ კონტროლს, შემაწუხებელ საოჯახო საქმეებს ცოტა ხნით მაინც დააღწიონ თავი, ამოისუნთქონ. „ზამთრის ტანსაცმელი გვეცვა, თუმცა კარვის კლასში მაინც ვიყინებოდით, – იხსენებს ავტორი. – ღუმელის ანთება კი იყო საჭირო, მაგრამ სკოლისთვის გამოყოფილ შეშაზე არაფერი ისმოდა. დიდი ალბათობით, გაყიდული და შეჭმული იყო. ამიტომაც ღუმელის ასანთებად გამხმარ ეკლიან ბუჩქებს, ნაძვის გირჩებს, მუყაოს ვიყენებდით“. ამ ყველაფერს, ცხადია, ბავშვები აგროვებენ, ყინვისგან გაწითლებული, შრომისგან გაუხეშებული ხელებით.
თორმეტი-ცამეტი წლის გოგონა ყველას უსმენს, ყველას აკვირდება და არც დასკვნების გამოტანა, გარემოებებისა თუ მოვლენების სწორად შეფასება უძნელდება. დრო გადის და ხვდება, რომ მოჯადოებული წრე უნდა გაარღვიოს, თავდახრილი ქალიშვილის ხვედრის გაზიარებაზე უარი ჯიუტად უნდა თქვას. ერთ კარავში ბიბლიოთეკასაც აღმოაჩენს, საიდანაც ეზიდება და ეზიდება რომანებს – სინამდვილე ცოტა უფრო ასატანი რომ გახადოს, მზის შუქს კარვის ბნელ კუთხეებშიც რომ შეაღწევინოს.
ყველასგან სწავლობს.
ყველაფრისგან სწავლობს.
„არ იყო არსად წვეთი სიხარული, შუქი, იმედი, არც წარსულში და არც მომავალში“, – ამას კი მთელი სიმძაფრით სწორედ მაშინ განიცდის, როცა მისი ოჯახი ბოლოს და ბოლოს ბანაკს თავს დააღწევს, როცა ხუთწლიან ტანჯვა-წამებას სუმგაითში, ახლად ნაყიდ პატარა ბინაში გატარებული დღეების უღიმღამობა შეენაცვლება. დევნილობის დამღა უფრო რთულად ასატანი ხდება. სწავლას სხვა სკოლაში აგრძელებს, მაგრამ მის ფანჯრებსაც სასოწარმკვეთად ჩაშავებია აქა-იქ შემორჩენილი მინები: „ოთახებში მუდამ ბნელოდა და კედლებს თითქოს უნდა ჩაეყლაპე. გათბობის სისტემა არ მუშაობდა. გაკვეთილზე ქურთუკებით ვისხედით, მაგრამ მაინც გვციოდა. ნორმალურ სახელმძღვანელოებზე, სასკოლო ინვენტარზე ლაპარაკიც კი ზედმეტი იყო“.
ვერ ვიტყვით, რომ უცხო სურათია, რომ მსგავსი არაფერი გვინახავს. გიუნელ მოვლუდის „ბანაკი“ კი იმიტომაც არის კარგი წიგნი, რომ იმ ყველაფრის დავიწყების შეუძლებლობას შეგვახსენებს, რაც ათასწლეულთა მიჯნაზე მიღებული ახალი გამოცდილებებით, ყოველდღიურად თავგასართმევი ამოცანებით, ხმამაღლა დასახული გეგმებით გადავფარეთ. ალბათ გვჯეროდა, რომ ცხოვრებიდან რაღაცას მართლაც ამოვშლიდით, რომ ასე უფრო ადვილად გავიმარჯვებდით.
