ერთი მუსიკალური მონოგრამის შესახებ, ანუ “სი ბემოლი – ლა – დო – სი ბეკარი”

„მათეს ვნებანი”

„დღეს ჩვენ ადამიანი მკვდრეთით აღვადგინეთ. არა! ჩვენ ცოცხალი ლეთარგიული ძილისგან გამოვაღვიძეთ!”

ფ. მენდელსონი

 

მას შემდეგ ბახი არათუ აღარ დავიწყებიათ, უდიდესი კომპოზიტორები: ბეთჰოვენი, ბრამსი, შოსტაკოვიჩი, შნიტკე და სხვანი – მას მიმართავდნენ როგორც მუსიკალური ინფორმაციისა და სულიერი შთაგონების უშრეტ წყაროს. და თუ „გალანტურ” XVIII საუკუნეში ბახის მუსიკა მოძველდა და მოდიდან გავიდა, XIX-XX საუკუნეებში და დღესაც, XXI საუკუნის დასაწყისში, მისი ქმნილებები თანამედროვეა, როგორც არასდროს.

„- იცით რას გეტყვით, გეთაყვა? ბახს მუდმივად უნდა ვეწეოდეთ. ვფიქრობ, თანამედროვეებს მისი არ ესმოდათ… მთელი საუკუნე უნდა გასულიყო, სამეფო ტახტები უნდა შერყეულიყო, მოცარტი და ბეთჰოვენი უნდა გამოჩენილიყვნენ, რომ ბახის მუსიკა ჩვენთვის გასაგები გამხდარიყო… ასი წლის შემდეგ მისი მუსიკა კიდევ უფრო გასაგები გახდება”.

(გოეთე. საუბრები მენდელსონთან)

კონცერტი ორი ვიოლინოსათვის (რე მინორი) II. Largo, ma non tanto

როგორც ერთ-ერთ წინა სტატიაში აღვნიშნე, ბახების უძველესმა საგვარეულომ მსოფლიოს 50-ზე მეტი ცნობილი მუსიკოსი მისცა, თუმცა უდიდესმა შემოქმედებითმა ტალანტმა მაინც იოჰან სებასტიანში მოიყარა თავი. დაწყებითი მუსიკალური განათლება ყველა ბახმა ოჯახში მიიღო. ეს გასაგებიცაა – რა საჭიროა მასწავლებლები, თუ მთელი ოჯახი მუსიკით ცხოვრობს? XVI საუკუნიდან მოყოლებული, ამ გვარის წინაპრები, მცხოვრებნი მთიან თიურინგიაში, იყვნენ ფლეიტისტები, მესაყვირეები, ორგანისტები, მევიოლინეები, კაპელმაისტერები, მუსიკის მთხზველები და ვირტუოზი შემსრულებლები. მათი მუსიკალური ნიჭიერება თაობიდან თაობას გადაეცემოდა.

„ვერ ვიტან ბახს!” ან „ვერ ვიტან მუსიკას!” – ეს გულახდილი და გაბრაზებული ბავშვური გამოთქმა ხშირად გაგვიგონია სამუსიკო სკოლის მოსწავლეებისგან. მოგეხსენებათ, იოჰან სებასტიან ბახის მუსიკა სკოლების სავალდებულო პროგრამაში შედის და სწავლების არაერთ წელიწადს მოიცავს. ბახის მაგალითზე შეისწავლება პროგრამით გათვალისწინებული პოლიფონია (მუსიკალური აზროვნების უმაღლესი ფორმა), რომელიც მოითხოვს სიზუსტეს, სანოტო ტექსტში ყოველი დეტალის გულმოდგინე გაანალიზებასა და დამუშავებას. ის არ იძლევა საშემსრულებლო თავისუფლებას და თვითნებობის საშუალებას.

ბახის უაღრესად ზნეობრივი და ამაღლებული მუსიკა დღემდე რჩება სასწავლო პროგრამებში მოსწავლეთა აზროვნებისა და სულიერი სამყაროს განვითარებისთვის.

როდესაც ვცდილობთ გავარკვიოთ მუსიკისადმი ბავშვების მტრული და უსიყვარულო დამოკიდებულების მიზეზი, ასეთ სურათს ვიღებთ: მათთვის კლასიკური მუსიკის შესწავლა რთულია და უინტერესო. და როდესაც ბავშვი გვარწმუნებს, რომ მას მუსიკა არ უყვარს, სინამდვილეში სულაც არ არის ასე. მას მუსიკა არ უყვარს ნაწილობრივ. და აი, რა არის საინტერესო: ბავშვი სავალდებულო საპროგრამო ნაწარმოებებზე მუშაობის რთულ პროცესში თანდათან გულს იყრის მუსიკის სწავლაზე, განსაკუთრებით კი მაშინ, როდესაც ბახის რომელიმე პოლიფონიურ ნაწარმოებს შეეჭიდება. ცხადია, ეს პროცესი ძალზე შრომატევადია და მოსწავლისგან დიდ ნებისყოფას მოითხოვს, თუმცა ვაწყდებით ისეთ შემთხვევებსაც, როცა ბავშვი ინსტრუმენტთან „კლასგარეშე” ნაწარმოებს, მაგალითად, საყვარელი ჯგუფის კომპოზიციას ან მელოდიას საყვარელი კინოფილმიდან ინტერესით არჩევს-ეთამაშება, მიუხედავად იმისა, რომ მარტივად გასარჩევი და შესასრულებელი არც ის არის. ფილმის სიუჟეტი, საყვარელი გმირები, დამოკიდებულება ჯგუფის წევრების, უმეტესად – სოლისტის, მიმართ ბავშვის მუსიკალურ შთაბეჭდილებას ამძაფრებს. ეს იმას ნიშნავს, რომ დაინტერესების შემთხვევაში ბავშვს შეუძლია სირთულეების გადალახვა. სასურველი შედეგის მისაღწევად მშობლებიც და პედაგოგებიც ჩვენს აღსაზრდელებს, უპირველეს ყოვლისა, უნდა ვასმენინებდეთ კლასიკურ მუსიკას, ხოლო მეტი ეფექტისთვის პარალელურად საინტერესოდ მოვუთხროთ კონკრეტული მუსიკოსის ცხოვრებასა და შემოქმედებაზე; ვაჩვენოთ დოკუმენტური და მხატვრული ფილმები მათზე, ვატაროთ მუსიკალურ სპექტაკლებზე. მთავარი მიზანი მათი ინტერესის გაღვიძებაა. როდესაც ბავშვებს წარსულისკენ ვახედებთ, მათი ასოციაცია ისეთივე შორეულია, როგორც ის დრო, ის საუკუნე, ის ეპოქა. ჩვენ ეს მანძილი შეძლებისამებრ უნდა შევუმციროთ. მივახვედროთ, რომ ეს უდიდესი მუსიკოსებიც ოდესღაც იყვნენ მათსავით პატარები, ცნობისმოყვარეები და ზოგჯერ ზარმაცებიც კი. ვინაიდან ბავშვები ძალზე მგრძნობიარე არსებები არიან, რომელთაც ყველაფერზე ადვილად უჩუყდებათ გული, ამიტომ აუცილებლად უნდა ვუამბოთ, რა სიძნელეების გადალახვა უხდებოდა ბავშვობაში მათთვის შორეულ, უცნობ მუსიკოსს. ერთი სიტყვით, ჩვენ ისინი ერთმანეთს უნდა დავამეგობროთ. ასე, პატარ-პატარა კენჭებით, თანდათან საძირკველი ჩაეყრება კლასიკური მუსიკის სიყვარულს.

ახლა კი ერთი საინტერესო ზღაპარივით ამბავი გავიხსენოთ:

ბახების ოჯახში ბავშვს ელიან. ვაჟი თუ დაიბადა, ოჯახს ერთით მეტი მუსიკოსი ეყოლება. თუმცა ყველაფერი ღმერთის ნებაა. აიზენახელმა მუსიკოსმა ამბროზიუს ბახმა ოთხი შვილი უკვე დაკარგა. მისი მეუღლე ელიზაბეტი მერვედ მშობიარობს. ამ დროისათვის ამბროზიუსი 40 წლისაა. მოლოდინი და მღელვარება პიკს უახლოვდებოდა, როცა კარი გაიღო და მახარობლის ხმა გაისმა: „ვაჟია!”

მომავალი უდიდესი კომპოზიტორის დაბადების შესახებ არავითარი სხვა ცნობა არ შემორჩენილა, გარდა მოკლე საეკლესიო ჩანაწერისა: გერმანიაში, აიზენახში, 1685 წლის 21 მარტს დაიბადა იოჰან სებასტიან ბახი.

9 წლის სებასტიანი მოულოდნელად კარგავს დედას, ხოლო ერთი წლის შემდეგ – მამასაც. მასზე მეურვეობას უფროსი ძმა – 24 წლის იოჰან კრისტოფი იტვირთავს. პატარა სებასტიანი ვიოლინოსა და კლავიკორდზე პირველ გაკვეთილებს მამისგან იღებს, მოგვიანებით კი ძმა კეთილსინდისიერად შეასწავლის კლავესინსა და ორგანზე დაკვრას. პიესებს, რომელსაც ძმა სთავაზობს, იგი უმოკლეს დროში და სრულყოფილად ითვისებს. ინტერესით ეცნობა წინამორბედი და თანამედროვე კომპოზიტორების ნაწარმოებებს.

იოჰან კრისტოფის ჩაკეტილ კარადაში გამოჩენილ კომპოზიტორთა ნაწარმოებების უიშვიათესი სანოტო რვეული ინახებოდა, რომელთა დაკვრა სირთულის გამო მკაცრად ეკრძალებოდა პატარა მუსიკოსს. სებასტიანმა დაუკითხავად აიღო გასაიდუმლოებული რვეული და ღამღამობით, მთვარის შუქზე, მალულად დაიწყო ნოტების გადაწერა. მუსიკისადმი მისი ინტერესი და სიყვარული იმდენად დიდი იყო, რომ არაერთხელ აღუნიშნავს: „რაც უფრო რთულია, მით უფრო ადვილიაო”.

როდესაც სებასტიანი წამოიზარდა, წმ. მიქაელის სკოლაში დაიწყო სიარული. მის მასწავლებელს, ორგანისტსა და კომპოზიტორს გეორგ ბიომს, კრისტოფზე არანაკლები სანოტო ბიბლიოთეკა აღმოაჩნდა. ამჯერად ბიომი თავად ამარაგებდა სებასტიანს სხვადასხვა კომპოზიტორის ნაწარმოებებით და ისიც ხარბად ისრუტავდა ახალ-ახალ მუსიკალურ შთაბეჭდილებებს.

ი. ს. ბახის პრელუდია (სი მინორი) ა. ზილოტის ტრანსკრიფციით