ადამიანი სხვადასხვაგვარად ხედავს საკუთარ თავს, როცა ის მარტოა თუ მასაში. იგი მასაში მეტი ზეგავლენის ქვეშაა, რადგან შესამჩნევია მისი გრძნობების ნიველირება. ჰიტლერი წერდა ,,მაინ კამფში”: ,,მასობრივ თავყრილობებზე აზროვნება გამორთულია. და მე ვიყენებ ამ მდგომარეობას: ეს უზრუნველყოფს ჩემს სიტყვას ზეგავლენის უმაღლესი ხარისხით, და მე ვაგზავნი ყველას კრებაზე, რომელზეც ისინი მასად იქცევიან, თავად უნდათ ეს თუ არა. ინტელექტუალები და ბურჟუები ისეთივე კარგები არიან, როგორც მუშები. მე ვურევ ხალხს. მე ვესაუბრები მას, როგორც მასას“ (ხ. ლემერმანი).
სერჟ მოსკოვიჩი მასობრივი ზემოქმედების ამავე პრობლემას უყურებს მასობრივი კომუნიკაციის საშუალებათა მეშვეობით. მასმედია პირდაპირ არ მოქმედებს ცალკეულ ადამიანზე, არამედ მეზობლების, ოჯახის, მეგობრების პირველადი ჯგუფების მეშვეობით, რომლებთან საკითხის განხილვა საბოლოოდ ცვლის ადამიანის აზრს. თუმცა მასმედია თავისი განვითარების ფარგლებში ავიწროებს დისკუსიურ წრეებსა და საუბრებს, ტოვებს რა ადამიანს გაზეთის ან ტელევიზიის პირისპირ. ,,ოვაცია, სტვენა, უარყოფა ან შესწორება, რეპლიკა საგაზეთო სვეტისადმი, გამოსახულებისადმი, რომელიც ჩნდება ეკრანზე, ან ხმისადმი რადიოში – ყოველივე ეს შეუძლებელი ხდება. ამიერიდან ჩვენ პასიური ვართ, მის დაქვემდებარებაში. ჩვენ – მათ განკარგულებაში, დამორჩილებულნი ბეჭდვითი სიტყვის ან ეკრანის გამოსახულების ხელისუფლებისადმი. მით უმეტეს, რომ მსმენელის, ტელემაყურებლის იზოლაცია არ აძლევს მას საშუალებას, გაიგოს, რამდენად ბევრი ადამიანი იზიარებს ან უარყოფს მის აზრს“.
ყველა შემთხვევაში, მასობრივი ზემოქმედება შესაძლებელია მასაზე და არა ინდივიდუალურ ცნობიერებაზე გათვლითა და დაყრდნობით.
ჩვენ განვიხილავთ კომუნიკაციის სტრუქტურირებას, რომელიც წარმოდგება არხის თავისებურებებიდან: ვერბალური, ვიზუალური და პერფომანსული, თუმცა ბოლო აერთიანებს პირველ ორს სივრცის ჩარჩოებში.
საკუთრივ კომუნიკაციური ორგანიზება წარმოდგენილია მითოლოგიური და მხატვრული ფორმებით. გერჰარდ ადლერი წერდა მითზე: ,,მითი უნდა განვიხილოთ, როგორც სპონტანური და არარეფლექსიური ფორმულირება ცივილიზაციის პირველადი ფსიქოლოგიური გამოცდილებისა, რომლის დამსახურებაა, რომ მითოლოგიას შეუძლია ღრმად გაგვაგებინოს კაცობრიობის ადრეული ფსიქოლოგიური გამოცდილება“ (გ. ადლერი).
დღევანდელი კომუნიკაციური სივრცე ხასიათდება სესხებით იმ მეთოდებისა, რომლებიც აღიარებულია როგორც ერთ დისკურსში, ისე მეორეში. პოლიტიკოსები იყენებენ აქტიორულ ინსტრუმენტებს საკუთარი ელექტორატის გულების მოსაგებად. მხატვრული კომუნიკაცია სესხულობს დოკუმენტური მოდუსის ინსტრუმენტებს. ყველაფერი ემორჩილება ეფექტური ზემოქმედების გაძლიერებას, ამიტომ რეზულტატიური მეთოდი, სადაც არ უნდა წარმოიშვას ის, მაშინვე გამოიყენება მონათესავე სფეროებში. მხატვრული კინო ზემოქმედებს ახალ ამბებზე. ის გავლენას ახდენს პოლიტიკაზეც, როცა ქალაქის დამნაშავეობის პრობლემა ხდება მთავარი თემა მუნიციპალურ არჩევნებზე. თუმცა ეს პრიორიტეტულობა ნაკარნახევია არა მისი რეალური წონით, არამედ ეკრანებზე დეტექტიური ჟანრის გავრცელებულობით, როგორც უფრო ხელსაყრელთან, მხატვრული მოდუსის თვალსაზრისით. აქედან გამომდინარე, კომუნიკაციური სივრცის კანონები შეიძლება ფორმულირდეს, როგორც კომუნიკაციური მიზიდულობისა თუ განზიდულობის განსაზღვრული მოცემულობები.
ვიზუალური კომუნიკაცია – ადამიანი იღებს ინფორმაციას მისთვის არსებული ყველა წყაროდან. მაგრამ ნაწილი მათგან ხასიათდება ურთიერთობისთვის განსაკუთრებულობით. ეს, უპირველესად, ვიზუალური და ვერბალური კომუნიკაციებია. ჯერ კიდევ ნიცშე წერდა თავის აფორიზმებში: „ადამიანები თავისუფლად ტყუიან პირით, მაგრამ სახე, რომელსაც ისინი ამ დროს იღებენ, მაინც ამბობს სიმართლეს“. ეს სიტყვები საკმაოდ ზუსტად გადმოსცემს როგორც ვიზუალურ არხზე ინფორმაციის გადაცემის ავტონომიურ ხასიათს, ასევე იმას, რომ ჩვენ არ შეგვიძლია თანაბრად გავაკონტროლოთ ვიზუალური არხი, როგორც ამას ვერბალური არხით ვახერხებთ. მკვლევართა გამოთვლებით ინფორმაციის 69%, წაკითხული ტელევიზიის ეკრანიდან, მოდის ვიზუალურ კომუნიკაციაზე. პაბლიკ რილეიშენზის ჩარჩოებში საჭიროა გვახსოვდეს ამის შესახებ და ავამაღლოთ მისი როლი, რომ გამოვიდეს ჩრდილიდან. სხეულის ენის ფლობა ყოველთვის იწერება დასავლეთის პოლიტიკოსებისათვის. მაგალითად: ,,მსუბუქი ინტერვიუ ითხოვს გამუდმებულ ღიმილს, იმ შემთხვევაშიც, თუ თქვენ მაინცდამაინც არ გიყვართ ეს დეტალი. როგორც ყველასი, ჩემი პირის კუთხეებიც იწევს მაღლა, როცა ვიცინი. ეს ნიშნავს, რომ როცა გაურკვეველი სახით ვზივარ, შეიძლება, გაღიზიანებულად გამოვიყურებოდე“ (მ. სპილეიმანი). ადამიანმა აუცილებელია, გასცეს განსაზღვრული ინფორმაცია არავერბალური წესით იმისთვის, რომ იგი უარყოფითად არ მიიღონ.
ფოტოპორტრეტები პოლიტიკური ლიდერებისთვის ხდება სერიოზული პრობლემა. ასე რომ, ადამიანები, რომლებიც პირველად ხედავდნენ სტალინს ახლოდან, გაკვირვებულები ამჩნევდნენ სახეზე ნაყვავილარსაც, სიმშრალესაც, რომლებიც შეუმჩნეველი იყო ოფიციალურ გამოსახულებებზე. ლიდერები ცდილობენ, გადაღებისას მოიშორონ სათვალე, სიგარეტი; ცდილობენ გახადონ თავიანთი გარეგნობა იდეალურთან მიახლოებული. თუმცა ამ დროს შესაძლებელია ბუნებრიობის დარღვევა და მაშინ იძულებულნი არიან, აირჩიონ, როგორც ეს გააკეთა, მაგალითად, ინგლისის პრემიერმა: ,,მიუხედავად იმისა, რომ პრემიერ-მინისტრი ჯონ მეიჯერი უფრო ახალგაზრდად და კარგად გამოიყურება უსათვალოდ, მათში ის თავს უფრო დაცულად გრძნობს“ (მ. სპილეიმანი).
ამას დავუმატოთ ინფორმაცია, რომელსაც ატარებს ფერი. ცისფერი ავტორიტეტულობის ნიშანია. ამიტომაც ბევრ ქვეყანაში პოლიციელები სწორედ ამ ფერის სხვადასხვა ვარიანტით არიან შემოსილნი. როგორც მერი სპილეიმანი წერს: ,,განა, ენდობით მოსამართლეს, რომელსაც ფორთოხლიფერი აცვია ან ქალ-პოლიციელს, ვარდისფერ უნიფორმაში? რა თქმა უნდა, არა. ჩვენ შევეჩვიეთ მივიღოთ გარკვეული ფერები, როგორც ხელისუფლებისა და ავტორიტეტის შთაბეჭდილების მატარებელნი, მაშინ, როცა სხვებს საწინააღმდეგო შედეგთან მივყავართ“ (მ. სპილეიმანი).
საერთო ჯამში, უნდა აღინიშნოს, რომ ვიზუალური კომუნიკაცია წარმოადგენს ხანგრძლივი შეტყობინების დაბადებას და ეს მისი ერთი მთავარი თავისებურებაა.
ვერბალური კომუნიკაცია – ვერბალური კომუნიკაცია ძირითადია ადამიანის მოღვაწეობის ნებისმიერ სფეროში. მეტყველების პროფესიული ფლობა წარმატების მთავარი პირობა ხდება პროფესიათა უმრავლესობაში.
გავიხსენოთ ბერნარდ შოუს „პიგმალიონი“: „ქალს, რომელიც გამოსცემს ასეთ მახინჯ და საცოდავ ბგერებს, არ აქვს არსად ყოფნის უფლება! გაიხსენეთ, რომ თქვენ ადამიანი ხართ, დაჯილდოებული სულითა და მეტყველების ღვთაებრივი უნარით, რომ თქვენი მშობლიური ენა – ესაა შექსპირის, მილტონისა და ბიბლიის ენა! და შეწყვიტეთ კრიახი, ხრინწიანი ქათამივით“.
ჩვენ ვსაუბრობთ ვერბალურ კომუნიკაციაზე და არა ტექსტობრივზე, იმდენად რამდენადაც ტექსტად ითვლება როგორც ვერბალური, ისე არავერბალური სფეროს ერთეული. უ. ეკო, მაგალითად, საუბრობს ტექსტზე, ნებისმიერი ხალხის შემთხვევაში, რომლებიც ერთმანეთთან სიტუაციურად არიან დაკავშირებული. გამომძიებელს, რომელიც დანაშაულს იძიებს, ასევე აქვს საქმე ტექსტთან, თუმცა მასში შეიძლება ერთი სიტყვაც არ იყოს. მაგრამ მის წინაშე ზუსტად ტექსტია, რადგან ის ფლობს საკუთარ, შინაგან, სხვებისგან განსხვავებულ სტრუქტურას. ვერბალური კომუნიკაცია სხვადასხვა დონეზე ზემოქმედებს ადამიანზე და არა მხოლოდ შინაარსით. ,,ბევრი პოლიტიკოსის, მსახიობის, საქმიანი ადამიანის წარმატება ხმის ტემბრს უკავშირდება“, – წერს მერი სპილი. ჩვენ ვცხოვრობთ სიტყვების სამყაროში. პაბლიკ რილეიშენზი, უპირველესად, სტატიებს, პრესრელიზებს, დაწერილ სიტყვებს უთმობს ყურადღებას. ამ მხრივ საინტერესოა, მსმენელის ადგილსამყოფელიც. გამოიყოფა ოთხი შესაბამისი ზონა, რომელთა დარღვევა ისეთივე დასჯადია, როგორც ნებისმიერი სასაუბრო ნორმისა:
ინტიმური (15-45 სმ),
პირადი: ახლო (45-75 სმ), შორი (75-120 სმ),
სოციალური (120-360 სმ),
სახალხო (360 სმ და შორს).
ზემოქმედება ხდება ენის ყოველ დონეზე, დაწყებული ბგერითი დონიდან. დღეს არსებული მეცნიერება – ფონოსემანტიკა ხსნის ბგერების ამა თუ იმ მნიშვნელობას, რომელიც გამოთვლილია ამ ენის მატარებელთა ასოციაციებით.
სიტყვიერ დონეზე გადასვლისას, საცნაურდება სხვა კომუნიკაციური თავისებურებები, მაგალითად, სიტყვა-გასაღებები. აქედან შეიძლება დავასკვნათ: მნიშვნელოვანია (ზემოქმედება მათზე, რაც მეხსიერებაში რჩება) მხოლოდ სიტყვა-გასაღებების უმნიშვნელო რაოდენობა, რომლებსაც ყურადღება უნდა მივაქციოთ.
გარკვეული კომუნიკაციური სფეროები დიდი ხარისხითაა დამოკიდებული ენის ტიპზე. ,,არსებობს ლიტერატურული სინამდვილის პრივილეგირებული რეგიონები. სიყვარულს, ომს, საზღვაო მოგზაურობასა და ნადირობას აქვს თავისი ენა – როგორც ყველა სახიფათო საქმიანობა, რადგან ეს მნიშვნელოვანია მათი წარმატებისთვის“ (ხ. ვაინრიხი). ჩვენ ამას უნდა მივაკუთვნოთ პოლიტიკაც, რადგან ამ უკანასკნელის წარმატება დიდი ხარისხითაა ჩადებული სწორ კომუნიკაციურ სტრატეგიებში.
კომუნიკაციის სხვა ფორმებზე მომდევნო წერილში ვისაურებ.
