არაფორმალური განათლების როლი და მნიშვნელობა მოსწავლის აკადემიურ მიღწევაში

ელბერტ ფრეტველმა კოლუმბიის უნივერიტეტის სასწავლო პროგრამაში შექმნა  არაფორმალური განათლების პროგრამა, როგორც ცალკე დისციპლინა. იგი აღნიშნავდა, რომ ძლიერი არაფორმალური კათედრების არსებობის საჭიროება სკოლის დღის წესრიგში მუდმივად იდგებოდა. მართლაც, მე-20 საუკუნის 30-იან წლებში, როცა ამერიკას დიდი დეპრესიის ტალღამ გადაუარა (დაიხურა სკოლები, შემცირდა პედაგოგიური პერსონალი, ხელფასები გაიყინა), არაერთი პროგრამის დაფინანსება შემცირდა, თუმცა კლასგარეშე აქტივობების დაფინანსება არ შეწყვეტილა. ამერიკული სკოლების წარმატების საფუძველი დღემდე არაფორმალური განათლებაა. ამერიკელი განათლების მკვლევრები ამბობენ, რომ არაფორმალური განათლების როლი დიდია ჯერ კიდევ ანტიკური პერიოდიდან. სწორედ არაფორმალური განათლების წარმატებული მოდელების არსებობამ განსაზღვრა  მოგვიანებით ჰარვარდის უნივერსიტეტსა და იელსში  მსგავსი ტიპის არაფორმალური კლუბების შექმნა, სადაც სტუდენტებს სწავლასთან ერთად გართობისა და შემოქმედებითი ცხოვრების შესაძლებლობაც ეძლევათ.

არაფორმალური განათლება მნიშვნელოვნად უწყობს ხელს მოსწავლის  აკადემიური, თუ ცხოვრებისთვის საჭირო სოციალური უნარ-ჩვევების განვითარებას. ეხმარება მას გახდეს აქტიური, სოციალური, შემოქმედებითი, თავდაჯერებული, დამოუკიდებელი პიროვნება, რომელიც უმაღლეს დონეზე ფლობს 21-ე  საუკუნის ადამიანისთვის საჭირო უნარებს.  მაღალკონკურენტულ გარემოში ცხოვრება და საქმიანობა კიდევ უფრო აქტუალურს ხდის შეკითხვას: რა  შესაძლებლობები გააჩნიათ მოსწავლეებს მსგავს გარემოში საორიენტაციოდ? არიან თუ არა ისინი მზად არსებულ გამოწვევებთან  გასამკლავებლად?

დღემდე არსებული კვლევები ამტკიცებს, რომ არაფორმალური განათლება მოსწავლეებს იმ გამოწვევების დაძლევაში ეხმარებათ, რომელთაც ისინი ჯერ კიდევ სწავლის პროცესში, სკოლაში აწყდებიან. ჩატარებული კვლევების მიზანი სწავლა-სწავლების პროცესში კლასგარეშე აქტივობების მნიშვნელობისა და უპირატესობების წარმოჩენაა.

1987 წელს განათლების ამერიკელმა მკვლევრებმა, ჰოლანდმა და ანდრემ, დაადგინეს უშუალო კავშირი მოსწავლის სპორტულ აქტივობებში ჩართულობასა და მის აკადემიურ უნარებს შორის. კვლევის თანახმად, მოსწავლეების ჩართულობამ სპორტულ აქტივობებში მნიშვნელოვნად იმოქმედა მათი GPA-ს გაუმჯობესებაზე (საშუალო ქულის მაჩვენებელი). მოსწავლეების სპორტულ ღონისძიებებში აქტიური მონაწილეობა დადებით გავლენას ახდენდა მოსწავლეების აკადემიურ მდგრადობაზე, რაც მათ პასიურობის დაძლევაში დაეხმარა. აღნიშნულ კვლევაში გამოვლინდა, რომ მოსწავლის ინტერესებზე მორგებულმა გარემომ განაპირობა მათი მაღალი აკადემიური მოსწრება და ჩართულობა.

1997 წელს სილიკერმა და კვირკმა, 123 სტუდენტზე, ჩაატარეს კვლევა საშუალო სკოლის მოსწავლეების ჩართულობაზე არაფორმალურ განათლებაში. კვლევაში მონაწილეობდნენ ის მოსწავლეები, რომლებიც სასწავლო წლის პირველ კვარტალში სკოლათაშორის საფეხბურთო ჩემპიონატში მონაწილეობდნენ და არ მონაწილეობდნენ. კვლევის შედეგებზე დაყრდნობით, მეორე კვარტლის განმავლობაში, მაღალი აკადემიური მოსწრება ჰქონდათ იმ მოსწავლეებს, რომლებიც პირველ კვარტალში დაკავებულები იყვნენ სპორტული ცხოვრებით. განსხვავებით, მეორე კვარტლისგან, როდესაც უფრო მეტი თავისუფალი დრო და ნაკლები ფიზიკური ენერგია ჰქონდათ. მკვლევრებმა მიიჩნიეს, რომ სპორტულ წრეებში ჩართულობა, მოსწავლეებში აუმჯობესებს დროის აღქმას, ზრდის მოტივაციასა და მათ უფრო პროდუქტიულს ხდის.

2006 წელს ჩატარებულმა კვლევამ, რომლის მიზანი იყო მოსწავლის აკადემიურ პროდუქტიულობაზე მძლეოსნობის გავლენის კვლევა, აჩვენა, რომ გუნდური მუშაობა, რომელიც მოცემულ სპორტში გადამწყვეტია, მოსწავლეებს გუნდურობისა და თანამშრომლობის მოტივაციას უჩენს და ავითარებს აკადემიურ უნარ-ჩვევებს. შედეგებმა აჩვენა, რომ საუკეთესოდ საკუთარ ფუნქციას ასრულებენ ის სკოლები, რომლებიც ქმნიან სპორტულ გარემოს მოსწავლეებში გუნდური მუშაობის უნარის გამოსამუშავებლად.

2008 წელს ჩატარებული კვლევა აჩვენებს, რომ სკოლებში, სადაც 2000-ზე მეტი მოსწავლე სწავლობს, მოსწავლეებს კი აქვთ აქტიური ხელშეწყობა არაფორმალური განათლების მისაღებად, მოზარდები გაცილებით უფრო მოტივირებულნი არიან.

განათლების ამერიკელი მკვლევრის რობერტ ფრიმანისთვის, რომელიც მოზარდების კლასგარეშე საქმიანობასა და აკადემიურ მიღწევებს შორის კავშირის დადგენაზე მუშაობდა, მნიშვნელოვანი იყო შემდეგ შეკითხვებზე პასუხი: 1.იყო თუ არა კავშირი კლასგარეშე საქმიანობასა და აკადემიურ მიღწევებს შორის; 2.ჰქონდა თუ არა მნიშვნელობა არასაკლასო მეცადინეობების რაოდენობას მოსწავლის აკადემიურ მიღწევებთან. ფრიმანის კვლევის საფუძვლად იქცა მისი სტუდენტი, რომელიც რამდენიმე სპორტული კლუბის წევრი იყო, ამის პარალელურად, წარმატებით ართმევდა თავს სწავლის პროცესს. თუ აქამდე მოსწავლე სტრესულად რეაგირებდა საკუთარ აკადემიურ შეფასებებზე, რაც მას უფრო მიჯნავდა სასწავლო პროცესისგან, ფრიმანის დახმარებით, მან მოახერხა ფოკუსირება საკუთარ შესაძლებლობებზე და ჩაერთო სამხატვრო შოუში. სამხატვრო შოუში გამარჯვების შემდეგ, როდესაც მას გადასცეს ჯილდო, ის აქტიურად ჩაერთო სასკოლო საქმიანობაში, მოგვიანებით კი გაუმჯობესდა მისი აკადემიური მოსწრებაც.

ფრიმანი 20 წლის განმავლობაში აკვირდებოდა სხვადასხვა ასაკის, სქესის, ინტერესების, ხასიათის მოსწავლეებს და იკვლევდა მათგან რამდენს ჰქონდა წარმატება. კვლევა, რომელიც მან ჩიკაგოს გარეუბანში მდებარე 2 საშუალო კოლეჯში ჩაატარა, მოზარდთა 2 ჯგუფში, დაახლოებით 1145 (575 – მამრობითი სქესი, 570 – მდედრობითი სქესი) მოსწავლეს აერთიანებდა. კვლევაში მონაწილეობდნენ მოსწავლეები, რომლებიც კლასგარეშე აქტივობებით იყვნენ დაკავებულები და 116 მონაწილე, რომელიც არ მონაწილეობდა კლასგარეშე ღონისძიებებში. ფრიმანმა გააანალიზა პროგრამული უზრუნველყოფის მონაცემთა ბაზიდან მიღებული მონაცემები, ე.წ. პენტამაცია. აგრეთვე, დამატებითი მონაცემები, სადაც შედიოდა სტუდენტის საშუალო ქულა ფინალური გამოცდიდან, სემესტრული ქულები, სტუდენტების პირადობის ნომრები, სქესი და ასაკი. კვლევაში დამოუკიდებელი ცვლადი იყო სტუდენტების ACT ქულები და კლასის საშუალო (GPA). კვლევის შედეგად გამოვლინდა, რომ: 1.მას შემდეგ, რაც მოსწავლეები ჩაერთნენ არაფორმალურ საგანმანათლებო კლუბებში მათი GPA გაიზარდა 2,58-2,93; 2. 117 მოსწავლის მაჩვენებელი, რომელებიც  ჩართულნი იყვნენ 5 ან მეტ საკლუბო საქმიანობაში, გაიზარდა 3, 17-მდე.

ამ მიმართულებით ჩატარებული კვლევები ცხადყოფს,  რომ განურჩევლად იმისა, სტუდენტი რომელ არაფორმალურ  კლუბში მონაწილეობს,  სქესის,  ასაკის მიუხედავად, მისი აკადემიური მოსწრება უმჯებესდება და ეს მათ შემდგომ წარმატებას განაპირობებს.

ზემოთხსენებული კვლევები უფრო ამყარებს ჩემს მოსაზრებას, რომელიც ეფუძნება ჩემს პირად გამოცდილებას, რომელზე საუბარიც ჩემი მოსწავლეების მაგალითზე შემიძლია, აშკარაა არაფორმალური განათლების ზეგავლენა მათ ყოველდღიურ ცხოვრებასა და  სასკოლო წარმატებებში. ვფიქრობ, მოსწავლეების წარმატების უკან  არაფორმალური განათლება დგას, რომელმაც დადებითი ზეგავლენა მათ აკადემიურ მოსწრებაზეც მოახდინა.

დაკვირვების შედეგები, რჩევები და რეკომენდაციები

არაფორმალური განათლება თავისუფლებასა და დამოუკიდებლობას აძლევს როგორც მოსწავლეს, ისე მასწავლებელს:

1. მეთოდოლოგიური თავისუფლება (რა მეთოდოლოგიურ მიდგომას გამოიყენებენ);
2. შინაარსობრივი თავისუფლება (რა თემაზე სურთ მუშაობა);
3. სოციალური თავისუფლება (თავად ადგენენ წესებს, თავად განსაზღვრავენ ღირებულებებს);

ამასთანავე, არაფორმალური განათლების ფარგლებში, სკოლას შეუძლია თავად უპასუხოს გამოწვევებს, რომელიც სხვადასხვა კლასებში დგას. ამ გამოწვევების დანახვა, აღიარება და პრობლემად აღმა არაფორმალური განათლების მეშვეობით სხვადასხვა ფორმით შეიძლება:

1. სპორტული აქტივობები;
2. წიგნიერების განვითარება;
3. კულტურა/ხელოვნება;
4. ინტელექტუალურ-შემეცნებითი აქტივობები;
5. პროფესიული კლუბები;
6. შემოქმედებითი კლუბები.

ამის პარალელურად, ის ფსიქო-ემოციური ფონი, რომელიც მოსწავლეებს აქვთ:

1. არ ეკუთვნის სკოლას;
2. არის მარტოხელა/არ ჰყავს ბევრი მეგობარი;
3. უარყოფილია ვიწრო სოციუმში;
4. თავს გრძნობს მორცხვად;
5. არ გრძნობს მხარდაჭერას;
6. იღებს ნაკლებ ინტერესს;
7. აქვს დაბალი თვითშეფასება;
8. არ სურს თვითგანვითარება.

მსგავსი განწყობისა და თვითშეფასების მქონე მოსწავლეებს სჭირდებათ განსხვავებული მიდგომა სხვადასხვა აქტივობაში ჩართვა და განსაკუთრებულ მხარდაჭერას  საჭიროებენ. არაფორმალური განთლების უპირატესობებია:

1. მუშაობის პროცესში გართობა, პირადი სიამოვნების მიღება;
2. ინდივიდუალური საჭიროებების გათვალისწინება;
3. პირადი და სოციალური საქმიანობის გაფართოება/ახლის მოსინჯვა;
4. პოპულარობისა და სოციალური სტატუსის მიღწევა;
5. იმ პროფესიების, საქმიანობების შესწავლა, რომელიც არ არის ხელმისაწვდომი სკოლის პროგრამაში;
6. სოციალური უნარ-ჩვევების განვითარება, ახალი მეგობრების შეძენა;
7. ლიდერობის შესაძლებლობების თანაბარი განვითარება;
8. ჯილდოების, რეკომენდაციებისა და პრიზების მიღების შესაძლებლობა;
9. სასკოლო ცხოვრების გაძლიერება და გაფართოება;
10. აქტიური მოქალაქის ფორმირება;
11. მონაწილეობა სკოლის პრობლემების იდენტიფიცირებასა და მოგვარებაში;
12. მოსწავლეებთან, მასწავლებლებთან და სკოლის ადმინისტრატორებთან თანამშრომლობითი კომუნიკაციის განვითარება.

ამერიკული არაფორმალური სკოლის წამყვანი სპეციალისტები გვირჩევენ,  რომ მასწავლებლებმა არაფორმალური განათლების პროცესში თავადაც უნდა დაიცვან გარკვეული წესები:

1.კლასგარეშე აქტივობების განხორციელება, რომლებიც ზრდის ჩართულობასა და კომუნიკაციის ხარისხს;

2.მასწავლებელს უნდა ჰქონდეს მრჩეველის ფუნქცია და არა ავტორიტეტის;

3.ისეთი გარემოს ხელშეწყობა, რომელიც მოსწავლეებს  საშუალებას მისცემს მონაწილეობა მიიღონ  გადაწყვეტილების მიღების პროცესში, რადგან მხოლოდ კეთილგანწყობილი გარემო ეხმარებათ მათ განავითარონ უნარ-ჩვევები კონტროლისა და არასასურველი იმპულსების გარეშე;

4.კლასგარეშე აქტივობების განხორციელება, რომლებიც განავითარებენ პოზიტიური გადაწყვეტილების მიღების უნარებსა და დამოუკიდებლობას. ეს ხელს უწყობს ინდივიდუალური თავისუფლების გრძნობის ჩამოყალიბებას და ქმნის ატმოსფეროს, რომელშიც მოსწავლეებს არა მორჩილების, არამედ თანამშრომლობის განცდა ექნებათ;

5.სასკოლო მომსახურების ისეთი  პროექტის შექმნა, რომელიც უზრუნველყოფს მათ ჩართვას სასკოლო ცხოვრებაში, რადგან ეს იძლევა შესაძლებლობას ჯანსაღი კომუნიკაციისა და თანამშრომლობის განვითარებისთვის;

6.მოსწავლე-ლიდერების დანიშვნა, როგორც პოზიტიური მისაბაძი ადამიანების, რომლებიც არ არიან ჩართულნი კლასგარეშე აქტივობებში. მონაწილეებს დაეკისრებათ მათი დამხმარის, მრჩევლის ფუნქცია, რათა უმცროსებს მიაწოდონ ცოდნა და გაუზიარონ გამოცდილება;

7.იმგვარი პროფესიული კულტურის შემუშავება, რომ თავად მასწავლებლისთვისაც სასიამოვნო, შემოქმედებითი და ყოვლისმომცემი იყოს როგორც მოსწაველეებთან, ასევე კოლეგებსა და სკოლის ადმინისტრაციასთან;

8.ყველა სასკოლო რესურსის გამოყენება, დამატებით სხვა რესურსის მოპოვება,  რათა შეიქმნას თანამედროვე, პრინციპებსა და ღირებულებებზე ორიენტირებული სასწავლო გარემო;

9.მოსწავლეების მუდმივი გამოკითხვა, რათა მათ გაარკვიონ საკუთარი საჭიროებები, რამდენად კომფორტულად და მნიშვნელოვნად გრძნობენ თავს სასკოლო გარემოში;

10.თითოეული სტუდენტისთვის ოთხწლიანი გეგმის შედგენა, რომელიც დაეხმარებათ აკადემიური და არააკადემიური უნარების განვითარებაში;

11.მოსწავლეთა იდეების ხელშეწყობა, მხარდაჭერისა და ინტერესის გამოხატვა როგორც   იდეების,  ასევე მათი პიროვნების მიმართ;

12.მოსწავლებისთვის, ძალისა და ნებისყოფის ჩვენება იმისთვის, რომ მათ დაეხმაროთ ცოდნისა და გამოცდილების გაზიარების პროცესში;

13.მოსწავლეების მიერ განხორციელებული პროექტების წარმოჩინება და მატი ხელშეწყობის გავრცელება;

14.კლუბის ან ორგანიზაციის ხელმძღვანელების მხრიდან პრეზენტაციების გაკეთება, ახალი წევრების მოძიება;

15.ასწავლეთ თქვენს მოსწავლეებს ლიდერობა, დაეხმარეთ მომავლის დაგეგმვასა და გეგმების განხორციელებაში.

ამრიგად, შეიძლება, ითქვას, რომ არაფორმალურ საგანმანათლებლო საქმიანობას, მის სწორად წარმართვასა და მოსწავლის ინტერესებსა და შესაძლებლობებზე მორგებას გარდამტეხი როლი აქვს მოსწავლეების წარმატებაში, იმ უნარ-ჩვევების განვითარებაში, რომელსაც 21- საუკუნის უნარ-ჩვევებს უწოდებენ.