დიფერენციაციის თეორიის საკლასო ოთახში რეალიზება მასწავლებლისთვის მნიშვნელოვანი გამოწვევაა და ამ გამოწვევის გამკლავებაში პედაგოგებს ძალიან გამოადგებათ ის სტრატეგიები, რაზეც ტომლინსონის, ჰოლის და ლოურენს-ბრაუნის მოდელებშია საუბარი.
ტომლინსონი – აქცენტს აკეთებს შინაარსის, პროცესისა და პროდუქტის ადაპტირებაზე.
ჰოლი – გვთავაზობს სხვადასხვა სასწავლო სტრატეგიას, როგორც დიფერენცირებული სწავლების პრაქტიკას.
ლოურენს-ბრაუნის მოდელი, ფოკუსირებულია სასწავლო გეგმის ადაპტირებაზე იმისათვის, რომ მაქსიმალურად იყოს მიღწეული სასწავლო მიზანი.
განვიხილოთ, დიფერენცირებული სწავლებისათვის სარეკომენდაციო სტრატეგიები:
- სასწავლო ცენტრები
- მულტისენსორული აქტივობები
- ინფოგრაფიკა
- სასწავლო მენიუები
- გაჩერებებით სწავლა
- ლეპბუკები
- რაფთ
სასწავლო ცენტრები – დიფერენცირებული სწავლების მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტია. ეს სტრატეგია ხელს უწყობს ეფექტიან სწავლებას საკლასო ოთახში, რაც განპირობებულია სასწავლო ცენტრების მოწყობით. დაწყებითი კლასის მოსწავლეებისთვის სასწავლო ცენტრებში მიზნობრივი დავალებების შესრულება უზრუნველყოფს, რომ მოსწავლეები კონცენტრირდნენ შესასრულებელ სამუშაოზე და არ გაეფანტოთ ყურადღება სხვა ცენტრში მიმდინარე აქტივობაზე, რომელიც მათი აქტივობის პარალელურად მიმდინარეობს.
ენის შესწავლისას – მასწავლებელს შეუძლია მოაწყოს კლასში თუნდაც სამი ცენტრი პირველი ცენტრი – კითხვის ცენტრი და ის აღჭურვილია ლექსიკონებით მეორე სასწავლო ცენტრი წერის ცენტრია, სადაც განთავსებულია წერის საშუალებები მესამე ცენტრი, შესაძლოა იყოს ტექნოლოგიების ცენტრი (სადაც ამის საშუალება არის, თუ არ არის ამის საშუალება, მასწავლებელი ანაცვლებს მას სხვა ცენტრით. მაგალითად. საგამოფენო ცენტრი და ა.შ.). დაწყებით კლასებში მუშაობისას მასწავლებელს შეუძლია ზოგიერთ ჯგუფს მისცეს საკლასო სამუშაო, რომელსაც წერის ცენტრში შეასრულებენ, ხოლო სხვა ჯგუფს მისცეს სამუშაო, რომელსაც კითხვის ცენტრში შეასრულებენ. ერთდროულად მიმდინარე აქტივობების წყვილი ასე გამოიყურება:
| წერის ცენტრში | კითხვის ცენტრში |
| წერის ცენტრში – მოსწავლეები მასწავლებლის მიერ მიცემული სიტყვებისაგან მარტივ წინადადებებს აწყობენ. | კითხვის ცენტრში – მოსწავლეები ამუშავებენ მასწავლებლის მიერ მიცემულ ტექსტს ლექსიკონის გამოყენებით, რათა შეძლონ წაკითხულის გაშინაარსება. |
ბუნების გაკვეთილზე – მასწავლებელს შეუძლია მოაწყოს კლასში კვლევის ცენტრი. როდესაც მეოთხეკლასელი მოსწავლეები კვლევის ცენტრში ატარებენ ექსპერიმენტს – იკვლევენ, მონაცემებს აღრიცხავენ და ადარებენ წიგნში მოცემულ მასალას. მაგალითად, მეოთხეკლასელები აკვირდებიან: ა) იძირება თუ არა კვერცხი მარილიან წყალში ბ) იძირება თუ არა კვერცხი მტკნარ წყალში. ამ დაკვირვების შედეგებზე დაყრდნობით ცდილობენ ახსნან მკვდარი ზღვის თვისებები. ისინი იმდენად არიან ჩართული ამ ექსპერიმენტში, რომ აღარ უსმენენ საპრეზენტაციო ცენტრში მომუშავე ჯგუფს, რომლებიც პოსტერებს ამზადებენ საპრეზენტაციო ცენტრში. ერთდროულად მიმდინარე აქტივობების წყვილი ასე გამოიყურება:
| საპრეზენტაციო ცენტრშო | კვლევის ცენტრში |
| საპრეზენტაციო ცენტრში – საპრეზენტაციო პოსტერების მომზადება-პრეზენტაციები. | კვლევის ცენტრში – მიცემული ინსტრუქციის მიხედვით ატარებენ მარტივ კვლევას. |
მულტისენსორული აქტივობები – დიფერენცირებული სწავლების ინსტრუმენტია. ამ ტიპის სასწავლო სტრატეგიები მიზნად ისახავს, მოსწავლემ საპროგრამო საკითხის შესწავლისას მიიღოს სხვადასხვა სენსორული გამოცდილება შესაბამისი მოდალობის გათვალისწინებით.
მათემატიკის გაკვეთილი – მოსწავლეს შეუძლია გააკეთოს არჩევანი და მანიპულატივების გამოყენებით ააგოს მისთვის სასურველი გეომეტრიული ფიგურა (პრაქტიკული აქტივობა).
მოსწავლეები აკეთებენ არჩევანს (საკლასო ოთახი, მერხის ზედაპირი, მაგიდის ზედაპირი…)მასწავლებლის ინსტრუქციის შესაბამისად ახორციელებენ საკლასო არჩეული ობიექტის აზომვას და პერიმეტრის გამოანგარიშებას (პრაქტიკული აქტივობა.)
ინფოგრაფიკა – გარკვეულ თემაზე შექმნილი მასალაა, რომელიც შესაძლოა მოიცავდეს: ტექსტს, სქემას, ცხრილს, დიაგრამას, ნახატს, ფოტოს, რუკას, სიმბოლოებს, პირობით ნიშნებს და ა.შ. ინფოგრაფიკაზე მუშაობა მოსწავლეს ეხმარება: მოახდინოს ინფორმაციის ტრანსფორმაცია, წარმოადგინოს რთული საკითხი მარტივ ქვესაკითხებად, უზრუნველყოს ინფორმაციის სხვადასხვა ფორმატის ერთად და სწრაფად თავმოყრა. ინფოგრაფიკა შემდეგი სტრუქტურული ნაწილებისაგან შედგება: 1. სათაური /და ქვესათაური, 2. ლაკონიური ტექსტი, 3. ვიზუალური ელემენტები – რაც მკითხველს დაეხმარება საკითხის შინაარსობრივ აღქმაში, 4. გამოყენებული წყაროების ჩამონათვალი.
რადგან ინფოგრაფიკის შექმნა ერთგვარი შემოქმედებითი პროცესია და ზოგადად შექმნაზე ორიენტირებული სავარჯიშოა, მასზე მუშაობა კარგად მომზადებული მოსწავლისათვის შინაგანი მოტივაციაა და ინფოგრაფიკის შექმნა საკუთარი კომპეტენციის შეგრძნებას ბადებს მოსწავლეში. ასევე ძალიან ეფექტიანი იქნება, თუ მასწავლებელი მოსწავლეებს სთხოვს, მათ მიერ საშინაო დავალების რვეულში შესრულებული ცხრილი ან ასოციაციური სქემა საკლასო სამუშაოს დროს გადააქციონ ინფოგრაფიკად.
ლეპბუკი – დიფერენცირებული სწავლების კარგი ინსტრუმენტია – ინფორმაციის თავმოყრის, საკითხის გადმოცემის, არჩევანის გაკეთების ეფექტიანი საშუალებაა. ეს არის ინტერაქტიური საქაღალდე. მისი შექმნისას იოლია ინტერაქცია მოსწავლეებს შორის, მოსწავლესა და მშობელს შორის, მოსწავლესა და მასწავლებელს შორის. სინამდვილეში ეს არის გაკეცილი ფურცელი, რომელზეც დაწებებულია პატარა ზომის ფურცლები ისე, რომ ერთგვარ ჯიბაკებს ქმნიან. მისი ზომა დამოკიდებულია მოსწავლის სურვილზე, მოსწავლე-მასწავლებლის შეთანხმებაზე და მასში განსათავსებელი მასალების ზომებზე. ლეპბუკის შექმნის იდეა ეკუთვნის ამერიკელ ტემი დიუიბს. მან ჩვეულებრივ საქაღალდეს პატარა თემატური ჯიბაკები დაამაგრა და თითოეულ ჯიბეს სახელი დაარქვა, რამაც მის შვილებს გაუადვილა ინფორმაციების დახარისხება. მისი გამოყენება ეფექტიანია ამა თუ იმ თემაზე მუშაობის პროცესში, რადგან ის ეხმარება მოსწავლეს, თემის შესწავლის კვალდაკვალ მოახდინოს მასალების დამუშავება და დახარისხება. დასრულებისას კი მოძიებულ მასალებზე დაყრდნობით საკითხის ჰოლისტური გააზრება.
ლეპბუკების გამოყენება დიფერენცირებული სწავლების ეფექტიანი სტრატეგიაა, რადგან საკითხის დამუშავების პროცესში მოსწავლე თავად ირჩევს და იღებს გადაწყვეტილებას, რომელი კუთხით უნდა დაამუშაოს მასალა, რა ინფორმაციები უნდა მოიპოვოს და რომელ ჯიბაკში განათავსოს.
სასწავლო მენიუ – დიფერენცირებული სწავლების არაჩვეულებრივი ინსტრუმენტია. მისი შედგენისას მასწავლებელი ითვალისწინებს მის სტრუქტურას და
პირველ სტრუქტურულ ნაწილში ათავსებს იმ სავარჯიშოებს, რომლებიც სავალდებულოა შესასრულებლად.
მეორე ბლოკში მოცემული სავარჯიშოებიდან მოსწავლეს შეუძლია შეარჩიოს მისთვის სასურველი და ის შეასრულოს.
მესამე ბლოკში კი არასავალდებულო დავალებაა.
სასწავლო მენიუ დიფერენცირებული სწავლების ინსტრუმენტია, მაგრამ ამასთან ერთად ის საშუალებას აძლევს მასწავლებელს, სასწავლო მენიუების მიხედვით შეაფასოს მოსწავლეთა გაგება-გააზრების დონე; ამაზე დაყრდნობით განახორციელოს უკუკავშირი და შედეგების შესაბამისად დაგეგმოს შემდგომი სასწავლო პროცესი.
პროცესის გაცნობა მოსწავლეებისთვის: სასწავლო მენიუს გამოყენება იწყება მოსწავლეებისთვის სასწავლო მენიუს ცნებისა და მისი გამოყენების პირობების გაცნობით. მასწავლებელმა ყოველი კონკრეტული მენიუს შეთავაზებისას მოსწავლეებს უნდა მიაწოდოს ზუსტი ინსტრუქციები მასში მოცემული დავალებების შესრულების ფორმისა და გამოყოფილი დროის შესახებ.
ნამუშევრების შეფასება: მასწავლებელმა გულდასმით უნდა გააანალიზოს მოსწავლეთა ნამუშევრები და მიაწოდოს მათ ამომწურავი უკუკავშირი. მოსწავლეთა შედეგების ჩანიშვნისთვის და ორგანიზებისთვის შეუძლია გამოიყენოს სოლო ტაქსონომიის გამოყენებით შექმნილი სქემა.
სასწავლო გაჩერებები – დიფერენცირებული სწავლების მოქნილი და მრავალფუნქციური ინსტრუმენტია. მასწავლებელი საკლასო ოთახში აწყობს ფუნქციურ სივრცეებს – გაჩერებებს და მოსწავლეებისთვის თითოეულ გაჩერებაზე ათავსებს სხვადასხვა დავალებებს და უთითებს დროს, რამდენი ხანი შეიძლება გაჩერდნენ ამ გაჩერებაზე.
შესაბამის საგანში მიმდინარე თემაზე მასწავლებლის მიერ შერჩეული სავარჯიშოები, რომლებიც დალაგებულია მარტივიდან რთულისკენ, განთავსებულია 1,2,3,4 გაჩერებებზე.
სასწავლო გაჩერებების გამოყენებისას მასწავლებელმა მუდმივად უნდა აწარმოოს დაკვირვება – როგორ მუშაობენ მოსწავლეები გაჩერებებზე. თუ შეატყობს, რომ მოსწავლეებს სჭირდებათ დახმარება, მასწავლებელმა დამხმარე კითხვების გამოყენებით უნდა გაუიოლოს მოსწავლეებს მუშაობის პროცესი, რათა მათ თავი გაართვან ამ გაჩერებაზე მოცემული დავალების შესრულებას. ყველა დავალება ამა თუ იმ გაჩერებისთვის შერჩეული სასწავლო მიზნის მიღწევისთვისაა საჭირო და კონკრეტული კლასის მოსწავლეთა შესაძლებლობებზეა გათვლილი.
წერითი დავალება რაფთ – ისეთი დავალებაა, რომლის დროსაც მოსწავლეს საშუალება ეძლევა, გააკეთოს გააზრებული არჩევანი და შეასრულოს დავალება – შექმნას წერილობითი პროდუქტი სახელწოდებით რაფთ. ის არის აკრონიმი შემდეგი სიტყვებისა: როლი, აუდიტორია, ფორმა, თემა.
როლი – ვისი პერსპექტივიდან სურს მოსწავლეს დაწეროს (ნაწარმოების ავტორის, მკითხველის, პერსონაჟის და ა.შ.)?
აუდიტორია – ვისთვის იწერება? ვისთვის წერს ავტორი (მათთვის, ვისაც არ წაუკითხავს ჯერ ეს ნაწარმოები? მკითხველებისთვის? ლიტერატორებისთვის?)?
ფორმატი – როგორია ნაწერის ფორმატი(წერილი, მოთხრობა, ესე, მიმართვა, ბლოგი და სხვა) ?
თემა – რა თემას ეხება ნაწერი (ლიტერატურას, პირადია, ღირებულებებს, ტრადიციებს და სხვა)?
ნამუშევრების შეფასება: მასწავლებელმა გულდასმით უნდა გააანალიზოს მოსწავლეთა ნამუშევრები და მიაწოდოს მათ ამომწურავი უკუკავშირი. მოსწავლეთა შედეგების ჩანიშვნისთვის და ორგანიზებისთვის შეუძლია გამოიყენოს სოლო ტაქსონომიის გამოყენებით შექმნილი დაკვირვების ფორმა.
დაკვირვების ფორმის ეს ვარიანტი საშუალებას აძლევს მასწავლებელს დააკვირდეს, თითოეული მოსწავლის პროგრესს ასევე კლასის ყოველდღიურ შედეგს ასევე შედეგების დინამიკას. დაკვირვების ამ ფორმაში ორგანიზებული შედეგებზე დაყრდნობით მასწავლებელს შეუძლია დაგეგმოს და მისი მოსწავლეების საჭიროებიდან გამომდინარე გაამდიდროს სასწავლო კურსი ან კორექტირება შეიტანოს სწავლების მეთოდიკაში, ან საჭიროებისამებრ დაგეგმოს რემედიაციული აქტივობები.
გამოყენებული ლიტერატურა:
1.Tomlinson, C. A. 2003. Fulfilling the promise of the differentiated classroom: Strategies and tools for responsive teaching. Alexandria, VA: Association for Supervision and Curriculum Development.
2.Tomlinson, C. A. 2017ა. How to Differentiate Introduction in an Academically Diverse Classroom. 3rd ed. Alexandria, VA: Association for Supervision and Curriculum Development.
