ქვეყნის ფარგლებს გარეთ ყოფნისას საშინლად არ მიყვარს მარტო დარჩენა.
მიუხედავად იმისა, რომ უკვე დავბერდი, მაინც მეშინია დაკარგვის. მზარავს იმის
წარმოდგენაც კი, რომ რომელიმე უზარმაზარი აეროპორტის ლაბირინთებში
შეიძლება ახლობლების გარეშე მომიწიოს ხეტიალი. აქედან გამომდინარე,
ყოველთვის ვცდილობ, რომ ჯგუფს არ ჩამოვრჩე ან ჩემთვის სასურველ საქმეში
სხვები ავიყოლიო. გასული წლის მიწურულს, ესპანეთის დედაქალაქში
მოგზაურობისას ტრადიციას ვუღალატე. მომერიდა მეგობრების წვიმასა და ქარში
ქუჩაში გამოყვანა, თან ზუსტად ვიცოდი, რომ მაღალი კლასის IT სპეციალისტსა
და საერთაშორისო სავაჭრო პროექტების მენეჯერს ესპანეთის სამოქალაქო ომის
პერიპეტიები არ აინტერესებდათ. შესაბამისად, ევროპის სიდიდით მეორე
ქალაქში, უცნობი ადგილების მოსანახულებლად მარტოდმარტო დავიძარი.
ქარაშოტის მიუხედავად, ადვილად მივაგენი მადრიდის ცენტრში მდებარე
დასავლეთის პარკს. დასავლეთის პარკი სწორედ იმ ადგილზეა გაშენებული,
სადაც 1936-1939 წლებში ფაშისტები და ნაციონალისტები რესპუბლიკის
დამცველებს უტევდნენ. ველურ ტყედ ქცეულ ნაკრძალში ძლივს მივაგენი
ბეტონის პატარა კოშკებს, რომლებიც ფრანკოს ჯარისკაცებმა მსროლელთა
ჩასაფრების მიზნით ააგეს. ბოლომდე რაციონალური ადამიანი არ ვარ, მგონია,
რომ ადგილზე, სადაც დიდი ისტორიული მოვლენა განვითარდა, სრულიად
განსხვავებული ენერგეტიკული ველი და ატმოსფერო იქმნება. ასეთი სივრცეების
მონახულების შემდეგ ხშირად მეუფლება შეგრძნება, რომ დიდ ამბებში
მონაწილე ადამიანების ფიქრებისა თუ განცდების თანაზიარი ვარ. ამასთანავე,
ეჭვი არ მეპარება, რომ ბრძოლის ველზე მისვლით ომში დაცემულ ადამიანებს,
მათ ხსოვნას მივაგებ პატივს.
სუსხიან დღეს უკაცრიელ პარკში მარტო ყოფნა ერთი ადამიანის ნაკვალევზე
სვლის გულითადმა სურვილმა მაიძულა. მადრიდში, ველასკესისა და გოიას,
სერვანტესისა და უნამუნოს გარდა, დოლორეს იბარურის სამყაროს შეგრძნებას
ვესწრაფოდი.
1936 წლის 18 ივლისს სამხედროებმა ესპანეთის დემოკრატიულად არჩეული
მთავრობის დასამხობად ხელში იარაღი აიღეს. იმავე საღამოს რადიოთი ხალხმა
აჯანყებულთა არაერთი მეთაურის მიმართვა მოისმინა. ბევრს თავზარი დასცა
გენერალ ფრანკოს სიტყვებმა, რომლითაც იგი რესპუბლიკას განადგურებას
ჰპირდებოდა. ოფიციალური ხელისუფლების წარმომადგენლები შოკირებულნი
იყვნენ, ვერავინ შეძლო შედეგიანი საპასუხო სიტყვის უმალვე წარმოთქმა.
დაბნეული და შეშინებული რესპუბლიკელები თავგანწირულმა პარლამენტარმა
გადაარჩინა. ფალანგისტთა აჯანყებიდან მეორე დღეს რადიოს მიკროფონთან
დოლორეს იბარურიმ მიაღწია, რომელმაც თავისი სიტყვით სილა გააწნა
დემოკრატიის დასამხობად გამოსულ პუტჩისტებს:
„მშრომელებო, ანტიფაშისტებო, ესპანეთის პატრიოტებო! წინ აღუდექით
ფაშისტების სამხედრო-შეიარაღებულ აჯანყებას, დაიცავით თავისუფლება,
დაიცავით რესპუბლიკა, დაიცავით დემოკრატიის მიღწევები… მთელი ქვეყანა
აღშფოთებისგან ზანზარებს ამ უგულო ურჩხულების გამო, რომელთაც სურთ
ხალხის მიერ შექმნილი, დემოკრატიული ესპანეთი ტერორისა და სიკვდილის
ჯოჯოხეთში ჩაძირონ… ფაშისტებს არაფერი გამოუვათ, მათი გამარჯვება არ
ეგების, დაუშვებელია, No pasaran!“.
ბასკი ქალის შეუპოვრობამ, სიმამაცემ და გამბედაობამ, გონივრულად
შერჩეულმა სიტყვებმა დაუდო სათავე რესპუბლიკის გადარჩენისთვის ბრძოლას.
ყველა დარწმუნებული იყო, რომ მადრიდი 1936 წელსვე დაეცემოდა, მაგრამ
დედაქალაქმა კიდევ სამი წელი გაძლო… სამი წელი მთელს ესპანეთში
იმეორებდნენ დოლორესის სიტყვებს „არ გამოუვათ, არ ეგების, No Pasaran!“.
მხოლოდ სამოქალაქო ომის დროს გამოვლენილი უმაგალითო თავდადების გამო
არ ვცემ პატივს ესპანელ პარლამენტარს. ჩემს აღფრთოვანებას ყოველთვის
იწვევდა მისი არნახული გამძლეობა. მიუხედავად იმისა, რომ მან ფრანკოსთან
წინააღმდეგ ბრძოლაში უამრავი ნათესავი დაკარგა და მეორე მსოფლიო ომის
დროს საყვარელი შვილიც დაეღუპა, მას ფარ-ხმალი არასდროს დაუყრია.
ათწლეულების განმავლობაში ყველა ხელმისაწვდომი საერთაშორისო
ტრიბუნიდან დაუნდობლად აკრიტიკებდა ძალადობის გზით ხელისუფლებაში
მოსულ რეჟიმს. ის არ გატყდა და რეჟიმის დამხობასაც მოესწრო. მეტიც, 1977
წელს ის ხელახლა აირჩიეს ეროვნული კორტესების წევრად. 1936 წლის მოწვევის
პარლამენტის 473 დეპუტატიდან, იბარური ერთადერთი აღმოჩნდა, რომელმაც
ორმოცი წლის შემდეგ საკანონმდებლო ორგანოში მობრუნება მოახერხა.
საზოგადოებისთვის ნაკლებად ცნობილია ესპანელი რევოლუციონერის კიდევ
ერთი პრინციპული გადაწყვეტილება. ცხადია, იგი საბჭოთა ხელისუფლებასთან
თანამშრომლობდა, ანტიფრანკისტებს მაშინდელ სამყაროში ბევრი მხარდამჭერი
არ ჰყავდათ, სხვა გზა სამოქალაქო ომში დამარცხებულებს არ ჰქონდათ. თუმცა,
ისინი ყურმოჭრილი მონები არ გამხდარან. ამას მოწმობს 1968 წელს დოლორეს
იბარურის მიერ ხმამაღლა ნათქვამი სიმართლეც. ესპანელი უპირობოდ დაუდგა
გვერდით ალექსანდრ დუბჩეკს, „პრაღის გაზაფხულის“ ლიდერს და დაგმო
„ვარშავის პაქტის“ ქვეყნების მიერ ჩეხოსლოვაკიის დედაქალაქის აღების ფაქტი.
სიმართლე გითხრათ, ესპანელი რესპუბლიკელები ლიტერატურამ უფრო
შემაყვარა, ვიდრე პოლიტიკამ და ისტორიამ. ერნესტ ჰემინგუეის „ვის უხმობს
ზარი?“ ხომ გახსოვთ?! ანდა ანა მარია მატუტეს „ჯარისკაცები ტირიან ღამით“…
თუმცა, რაღა შორს მივდივართ?! აუდიტორიაში, სტუდენტთა ყურადღების
მოსაპყრობად და მათი გამხიარულების მიზნით ხშირად მივმართავ ხოლმე
შეკრებილებს ტიციან ტაბიძის ტაეპით: „დაო დოლორეს, ძმებო ბასკებო!“. ამ
ფრაზით იწყება ქართველი სიმბოლისტის ერთი მშვენიერი ლექსი, რომლითაც
ავტორი ესპანეთის სამოქალაქო ომის არაერთ უმნიშვნელოვანეს მომენტს
მიმოიხილავს, დაუნდობელი მსჯავრი გამოაქვს ხუნტის მონაწილეებისთვის და,
რაც მთავარია, გამოთქვამს რესპუბლიკელთა გამარჯვების იმედს, რადგან მთელ
მაშინდელ მსოფლიოში დაირაზმნენ გულანთებული ადამიანები დემოკრატიის
გადასარჩენად და პირენეის ნახევარკუნძულს მიაშურეს. ტიციან ტაბიძემ ამ
ლექსით მხოლოდ სამართლიანობასა და თავისუფლებას კი არ დაუჭირა მხარი,
არამედ ქართული ლიტერატურა კიდევ ერთხელ მიაკუთვნა ევროპულ სამყაროს.
არ არსებობს ევროპის არცერთი ქვეყანა, რომლის ლიტერატურის ერთ მოწინავე
წარმომადგენელს მაინც არ ჰქონდეს დაწერილი ტექსტი ესპანეთის სამოქალაქო
ომის, ამ ეპოქალური მოვლენის შესახებ.
ტიციან ტაბიძის გარდა, ქართულ ლიტერატურას ნამუსი შეუნახა მეორე
გენიოსმა, ანა კალანდაძემ, რომელმაც ვერის სასაფლაოზე ხოსე დიასის საფლავის
მოსანახულებლად მისულ დოლორესს გენიალური სტრიქონები მიუძღვნა:
„ხედავთ იბარურს? უსმენთ იბარურს?
მაშ, გული ცრემლებს რად აუვსიათ?
სად არის შენი კასტანეტები,
ანდალუსია, ანდალუსია?
ხომ არ დამთავრდა მძიმე კორიდა?
ხომ არ ბომბავენ ისევ ბილბაოს?
თბილისის ლამაზ კვიპაროსებთან
ხედავთ იბარურს? უსმენთ იბარურს?“.
ანა კალანდაძეს დიდი სიხარულით ევსება გული, როდესაც თავისი ქვეყნის
შუაგულში ლეგენდარულ მებრძოლს ხედავს, მაგრამ ესპანელ ქალთან
შეხვედრას თან ცრემლიც ახლავს. მწუხარების მიზეზი კი ბილბაოსა და
ანდალუსიის ტრაგედიებია, პოეტი მიგვანიშნებს, რომ ჭრილობები კვლავ
მოუშუშებელია, კასტანეტები კვლავ დადუმებულნი არიან, „მძიმე კორიდა“ ჯერ
არ დასრულებულა.
გინდ დამიჯერეთ, გინდ არა… სამოქალაქო ომის ბრძოლის ველზე სეირნობისას
ერთი მოხუცი შემომხვდა, ძაღლს ასეირნებდა, გამოველაპარაკე, რამდენიმე
ამბავი გამიზიარა ომში მებრძოლი ბაბუამისის შესახებ, მე კი ორივე ლექსი
წავუკითხე (რიტმს ხომ შეიგრძნობდა?!), შემდეგ მოკლე შინაარსიც ვუთარგმნე
და ვუთხარი, რომ ქართველ პოეტებს მხოლოდ საკუთარი თავი ან მხოლოდ
საკუთარი ქვეყანა კი არ ანაღვლებდათ, არამედ მუდამ თანაუგრძნობდნენ
სამართლიანობასა და თავისუფლებას დედამიწის ყველა კუთხეში.
