განათლების პოლიტიკის განმსაზღვრელი სპეციალისტები უფრო და უფრო მეტ ყურადღებას უთმობენ საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების მიმართ მოსწავლეთა ინტერესის გაღვივებას და ამ მიმართულებით სწავლების ტექნოლოგიების დახვეწას. მრავალმა კვლევამ ცხადყო, რომ მოსწავლეთა შინაგანი მოტივაციისა და საბუნებისმეტყველო საგნების მიმართ ინტერესის გაზრდა იმ ასაკში, როდესაც მოსწავლე თავის მომავალ კარიერაზე იწყებს ფიქრს, ზრდის საბუნებისმეტყველო სფეროში დასაქმების მსურველი მოსწავლეების რაოდენობას [1]. ჩვენმა ჩატარებულმა კვლევებმაც გვიჩვენა, რომ მოსწავლეთა უმეტესობას მოსწონს განსხვავებული ფორმატით ჩატარებული გაკვეთილები. მათ მიაჩნიათ, რომ ჯგუფური სამუშაო, მიგნებებით სწავლება და საკუთარი პრეზენტაციების მომზადება გაცილებით საინტერესო, სახალისო და შემეცნებითია, ვიდრე ჩვეულებრივი, კლასიკური, ტრადიციული მეთოდი. განსაკუთრებით დასამახსოვრებლად მიაჩნიათ ინტეგრირებული, პრობლემაზე ორიენტირებული და მედიაწიგნიერების კომპეტენციით ჩატარებული გაკვეთილები [2].
ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, წარმოგიდგენთ ინტეგრირებული გაკვეთილის იდეასა და გეგმას სამ საგანში: ქიმიაში, ბიოლოგიასა და მათემატიკაში. გაკვეთილი განკუთვნილია საშუალო საფეხურისთვის. სასურველია, ჩატარდეს მე-11 კლასში. სწორედ ამ ასაკში დგება მოსწავლე პროფესიის არჩევანის წინაშე.
თემა: PH, საჭმლის მომნელებელი სისტემა და ლოგარითმები.
გაკვეთილს ეთმობა 2 საგაკვეთილო საათი, სასურველია, საათობრივი ბადე დალაგდეს ორი ერთმანეთის მომდევნო გაკვეთილის შესაბამისად.
ინტეგრირების მიზანი: მოსწავლემ გამოიმუშაოს ტრანსფერის უნარი – შეძლოს PH-ის მნიშვნელობის შინაარსობრივი დაკავშირება და ცოცხალი ორგანიზმების შინაგან და გარეგან ტუტე- და მჟავა გარემოზე მისი ზემოქმედების ახსნა, PH-ის სკალის განსაზღვრამდე კი თავად მივიდეს ათობითი ლოგარითმის გამოყენებით.
სამივე ეს თემა ცალ-ცალკე ვრცლად ისწავლება შესაბამის საგნებში, მაგრამ მათი ურთიერთკვეთა, გამოყენება და ფართო კონტექსტში დანახვა პასუხობს თანამედროვე განათლებისა და 21-ე საუკუნის უნარ-ჩვევების შეძენის გამოწვევებს.
აქტუალურობა: საგანთაშორისი ტრანსფერის განხორციელება, რაც გულისხმობს მაღალი სააზროვნო უნარების განვითარებას.
ჩვენ მიერ განხორციელებული კვლევის საფუძველზე, ერთ-ერთი ფოკუს-ჯგუფის ანალიზიდან გამომდინარე, გამოიკვეთა მოსწავლეთა მოსაზრება იმის შესახებ, რომ წინარე ცოდნისა და მასწავლებლის ფასილიტაციის გარეშე, ინტერნეტის დახმარებით, ნებისმიერი საკითხის სწავლა ამომწურავად შეიძლება. ამ „ამბიციის“ მართებულობის შესაფასებლად საჭიროა დაიგეგმოს ინტეგრირებული გაკვეთილი აქტუალურ თემაზე და წარიმართოს ისე, რომ მასწავლებლის დახმარების გარეშე, მხოლოდ მოკლე ინსტრუქციებით, პირდაპირ შეუდგნენ ბავშვები ჯგუფურ მუშაობას მოდელით: „მასწავლებელი – პასიური, მოსწავლე – აქტიური“.
მსგავსი გაკვეთილის ჩატარებით მასწავლებელი ერთგვარ მინიკვლევასაც ატარებს და ადგენს, რამდენად შესაძლებელია მასწავლებლის მხოლოდ მცირედი ჩარევით საკმაოდ ღრმაშინაარსიანი საკითხის გააზრება, დამუშავება და გამოყენება სხვა საკითხების შესწავლის პროცესში.
აქტივობა 1. დრო – 10 წთ. მასწავლებლის შესავალი, თემის მიმოხილვა და მკაფიო ინსტრუქცია გაკვეთილის ფორმატისა და სტრუქტურის შესახებ. დავალებების გაცემა – საორგანიზაციო საკითხები.
ჯგუფები კომპლექტდება დიფერენცირებულად.
კლასი იყოფა სამ ჯგუფად სახელწოდებებით: „ბიოლოგები“, „ქიმიკოსები“ და „მათემატიკოსები“. შემადგენლობა შეირჩევა მოსწავლეთა ინტერესებისა და შესაძლებლობების შესაბამისად. გარემოს გასახალისებლად და განწყობის შესაქმნელად წინ დაიდებენ წარწერებს გუნდების სახელებით. ყოველ ჯგუფს აქვს ლეპტოპი, პლიფჩარტი, მარკერები, რომელთა გამოყენებითაც მოამზადებენ პრეზენტაციას (ვისაც რომელი ეხერხება ან მოსწონს), ასევე – ამობეჭდილი თეორიული მასალა, რათა არჩევანი ჰქონდეთ ბეჭდურ და ელექტრონულ რესურსებს შორის და მოიძიონ ინფორმაცია დიფერენცირებული სწავლების მეთოდის შესაბამისად, ინტერესების, ხასიათისა და უნარების გათვალისწინებით.
აქტივობა 2. დრო – 30 წთ. მეთოდი – ჯგუფური მუშაობა.
პრეზენტაციაში უნდა წარმოაჩინონ:
ქიმიკოსებმა:
- როგორ მიმდინარეობს მჟავებისა და ტუტეების დისოციაცია;
- რა არის PH, როგორ გამოითვლება, რატომ უნდა ვიცოდეთ ამის შესახებ;
- რა კავშირია ყოფა-ცხოვრებასა და ორგანიზმისა და საკვები პროდუქტების მჟავატუტოვან ბალანსს შორის.
სამიზნე ცნებები: ნივთიერება (ქიმ. საშ. 1,2,3,4); ქიმიური ბმა – (ქიმ. საშ. 1,2,3,4)
ბიოლოგებმა:
- საჭმლის მომნელებელი სისტემის აგებულება და ფუნქციები;
- ორგანიზმის რომელ ნაწილშია ტუტე გარემო და რა მნიშვნელობა აქვს მას იქ მიმდინარე პროცესებისთვის;
- ორგანიზმის რომელ ნაწილშია მჟავა გარემო და რა მნიშვნელობა აქვს მას იქ მიმდინარე პროცესებისთვის;
- რომელი გარემო უწყობს ხელს ინფექციების გავრცელებას, მაგ.: პირის ღრუში, ნაწლავებში, სისხლში და ა.შ.
სამიზნე ცნებები: სასიცოცხლო თვისება (ბიოლ. საშ.1.2,3,4,5); ჯანმრთელობა და დაავადება (ბიოლ. საშ. 1.2,3,5)
მათემატიკოსებმა:
- რას ნიშნავს ლოგარითმი;
- რისთვის გამოიყენება იგი;
- როგორ იწარმოება ათობითი ლოგარითმი;
- მოცემული ინფორმაციის საფუძველზე (ეძლევათ რესურსი: წყალში წყალბადიონების ან ჰიდროქსონიუმის კონცენტრაციის შესახებ ხსნარში) შექმენით PH სკალა და წარმოადგინეთ კოორდინატთა ღერძზე.
სამიზნე ცნებები: სიდიდეები, რიცხვები და მოქმედებები (მათ. საშ. 1,2,3,4); ალგებრული გამოასახულება (მათ. საშ. 1,2,3,9)
ჯგუფებს დავალების ბარათები ურიგდებათ ვერბალური ინსტრუქციების გარეშე, მაგრამ დიფერენცირებულად. იმ შემთხვევაში, თუ ჯგუფი თავს ვერ ართმევს დავალებას, ერთვება მასწავლებელი ჯგუფის დროებით წევრად.
აქტივობა 3. დრო – 25 წთ. მეთოდი – პრეზენტაციები.
წარდგენისთვის თითო ჯგუფს ეძლევა 5-6 წუთი.
აქტივობა 4. დრო – 10 წთ. მასწავლებლების რეფლექსია – უკუკავშირი.
აქტივობა 5. დრო – 10 წთ. მოსწავლეთა რეფლექსია – 3, 2, 1.
მაგალითად, ძალიან ცნობილი და მარტივი:
- სამი რამ, რაც სრულყოფილად გავიგე
- ორი რამ, რაც ნაწილობრივ გავიგე
- ერთი რამ, რისი გაგებაც ამ თემაზე დამატებით მინდა.
აქტივობა 6. განმავითარებელი შეფასებები სოლო ტაქსონომიის მიხედვით ბიოლოგიის, ქიმიისა და მათემატიკის საგნობრივ კომპეტენციაში, ასევე – უნარ-ჩვევების მიმართულებით.
ამ ტიპის გაკვეთილი საშუალებას იძლევა, მოსწავლეებს ვასწავლოთ, როგორ ისწავლონ დამოუკიდებლად, როცა მასწავლებელი არის ფასილიტატორი და მონიტორინგს უწევს სწავლის პროცესს.
ამ გაკვეთილიდან მოსწავლეების სარგებელი ის იქნება, რომ ისინი შეძლებენ საკუთარი შესაძლებლობებისა და უნარ-ჩვევების შეფასებას, იმას, რამდენად შეუძლიათ დამოუკიდებლად სწავლა, რა ხარისხით არის საჭირო მასწავლებლის ჩარევა, ნათლად დაინახავენ საგანთა შორის კავშირს, ყველა საგნის სწავლების საჭიროებას და გაიგებენ, რომ ნებისმიერი საკითხი კომპლექსურად უნდა განიხილებოდეს.
მასწავლებლის სარგებელი კი იქნება მოსწავლეთა აკადემიური შედეგების გაუმჯობესება. გარდა ამისა, განსხვავებული ტიპის გაკვეთილები ხელს უწყობს პროფესიულ ზრდას, რადგან „თუ ბედავ სწავლებას, თავადაც არასდროს შეწყვიტო სწავლა“ (ჯონ კოტონ დანა).
გაკვეთილის ძლიერი მხარეა შერჩეული თემა, რომელიც მთლიანად შეესაბამება ბიოლოგიისა და ქიმიის საგნებს, აქვს გამოყენებითი ხასიათი, ხოლო მათემატიკური ნაწილი მას კიდევ უფრო საინტერესოსა და სახალისოს ხდის. გაკვეთილი დაგეგმილია ისე, რომ მასში ყველა მოსწავლე მაქსიმალურად იყოს ჩართული, რაც დიფერენცირებული ჯგუფების შექმნითა და რესურსის შეთავაზებით იქნება უზრუნველყოფილი.
ამრიგად, წარმოდგენილი რესურსი შეიძლება გამოყენებულ იქნას სხვადასხვა ფორმით. ჩვენ, სტატიის ავტორები, ასეთ ინტეგრირებას მივმართავთ, როდესაც მოსწავლის აქტიური როლის დანახვა და განვითარება გვაქვს დასახული მიზნად, თუმცა შეიძლება, აღნიშნული თემა პირდაპირ ახსნან მასწავლებლებმა, ჩაატარონ მინილექცია, გამართონ პრეზენტაცია და შემდეგ ქვიზის ან გასასვლელი ბილეთების გამოყენებით შეამოწმონ მოსწავლეთა გაგება-გააზრების დონე, ჩაატარონ ზეპირი გამოკითხვა და შინ შესასრულებლად მისცენ კომპლექსური დავალება მიღებული ცოდნის გამოყენებით. ყველა შემთხვევაში სამუშაო მოიცავს ცოდნის სამივე კატეგორიას: დეკლარაციულს, პროცედურულსა და პირობისეულს.
გამოყენებული ლიტერატურა:
- მოსწავლეთა შეფასების საერთაშორისო პროგრამა PISA, თბილისი, 2015. მოსწავლეთა დამოკიდებულებები საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების მიმართ, გვ. 43
- ხ. თეთვაძე, ნ. პოპიაშვილი, პედაგოგიური პრაქტიკის კვლევა – „საბუნებისმეტყველო საგნებში დაბალი აკადემიური მოსწრების მიზეზების დადგენა და ანალიზი“
