პერუს დედაქალაქი ლიმა 500 წლის წინ – 1535 წლის 15 იანვარს დაარსდა. მიუხედავად იმისა, რომ ძლიერ დაზიანდა მიწისძვრებით, ეს „მეფეთა ქალაქი“ მე-18 საუკუნის შუა პერიოდამდე ესპანეთის სამფლობელოების დედაქალაქი და სამხრეთ ამერიკაში ყველაზე მნიშვნელოვანი ქალაქი იყო. ლიმის ისტორიული ცენტრი, რომელიც მოიცავს ლიმისა და რიმაკის რაიონებს, 1988 წელს იუნესკომ მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლთა სიაში შეიტანა.
მას შემდეგ, რაც 1532 წელს ესპანელებმა და მათმა მკვიდრმა მოკავშირეებმა (ინკების მიერ დამორჩილებული ეთნიკური ჯგუფებიდან) ფრანცისკო პისაროს მეთაურობით მონარქი ატაჰუალპა ტყვედ აიყვანეს, ესპანელებმა დაიპყრეს მათი იმპერია. ესპანეთის მიერ დაკავებული ტერიტორიების გუბერნატორი პისარო გახდა. პისარომ გადაწყვიტა დაეარსებინა დედაქალაქი მდინარე რიმაკის ხეობაში, მიუხედავად იმისა, რომ იგი ამ ადგილს უკიდურესად არასტუმართმოყვარედ თვლიდა, რადგან ლიმის ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული მახასიათებელია უდაბნო, რომელიც მას ყველა მხრიდან აკრავს. აგრეთვე, კლდის ეროზია, მიწისძვრები და წყალდიდობები მუდმივ საფრთხეს წარმოადგენს. პისარომ მიიჩნია, რომ ლიმას სტრატეგიულად ხელსაყრელი მდებარეობა ჰქონდა პორტის მშენებლობისთვის – სანაპიროსთან ახლოს, მაგრამ ამავე დროს სანაპიროდან მოშორებული იყო, რაც თავიდან ააცილებდა მეკობრეების თავდასხმებს. პისაროს ჯარისკაცებს კი ეს ადგილი მოეწონათ, რადგანაც ადგილობრივი მოსახლეობის აჯანყების შემთხვევაში შესაძლებელი იყო აქედან ზღვასთან სწრაფად მისვლა და გემზე ასვლა.
პისარომ ნიკოლას დე რიბერას, დიეგო დე აგუეროსა და ფრანსისკო კვინტეროსთან ერთად ააშენა ვიცე-სამეფო სასახლე, დღევანდელი პერუს მთავრობის სასახლე (კაზა დე პისარო) და საკათედრო ტაძარი, რომლის პირველი ქვა პისარომ საკუთარი ხელით დადო.
ამრიგად, 1535 წლის 18 იანვარს ლიმა დაარსდა სახელწოდებით „მეფეთა ქალაქი“ (Ciudad de los Reyes), თუმცა ეს სახელი მალევე დაკარგა და ქალაქს სახელად ლიმა შეურჩიეს. პერუს ძველ ესპანურ რუკებზე შესაძლებელია ორივე სახელის – ლიმასა და სიუდად-დე-ლოს-რეიესის ერთდროული ხილვა.
5 წლის შემდეგ, ლიმა ახლად ჩამოყალიბებული პერუს ვიცე-სამეფოს დედაქალაქი გახდა. მომდევნო საუკუნის განმავლობაში, იგი უმსხვილესი სავაჭრო კვანძი ხდება, საიდანაც ვიცე-სამეფო კონტაქტებს ამყარებს ამერიკის სხვა ვიცე-სამეფოებთან, ევროპასა და შორეულ აღმოსავლეთთან.
ის მდებარეობს პერუს სანაპირო ზოლის ვაკეზე მდინარეების ჩილონის, რიმაკისა და ლურინის ხეობებში და გადაჰყურებს წყნარ ოკეანეს. ზღვისპირა ქალაქ კალაოსთან ერთად, იგი ქმნის ურბანულ არეალს, რომელიც ცნობილია როგორც ლიმას მეტროპოლია.
ქალაქის ცენტრი მდებარეობს მდინარე რიმაკის ნაპირებზე, რომელიც, თავის მხრივ, ლიმას სასიცოცხლო რესურსს წარმოადგენს – უზრუნველყოფს მოსახლეობას სასმელი წყლით, ხოლო მასზე აგებული ჰიდროელექტრო დამბები – ელექტროენერგიით. ქალაქი წარმოადგენს ლიმის მეტროპოლიური არეალის გულს, რომელიც ერთ-ერთია ამერიკის კონტინენტის ათი უდიდესი მეტროპოლიიდან. ლიმა მსოფლიოს მეორე უდიდესი ქალაქია, რომელიც უდაბნოში მდებარეობს, ეგვიპტის დედაქალაქ კაიროს შემდეგ.
ქალაქი ლიმა პერუს პოლიტიკურ, კულტურულ, ფინანსურ და კომერციულ ცენტრად ითვლება. აქ არის უმაღლესი განათლების ერთ-ერთი უძველესი ინსტიტუტი: სან მარკოსის ეროვნული უნივერსიტეტი, რომელიც დაარსდა 1551 წლის 12 მაისს და არის პირველი ოფიციალურად დაარსებული და უძველესი მუდმივად მოქმედი უნივერსიტეტი ახალ სამყაროში. ის ასევე არის მსოფლიოში ოცდაათი ყველაზე დასახლებული ურბანული აგლომერაციიდან ერთ-ერთი. გეოსტრატეგიული მნიშვნელობის გამო, გლობალიზაციისა და მსოფლიო ქალაქების კვლევის ქსელმა იგი „ბეტა“ დონის ქალაქად დაასახელა.
ლიმას არქიტექტურა, რომელზეც ქალაქის ისტორიაა ასახული, სხვადასხვა დროის ელემენტებით ხასიათდება. ადრეული კოლონიური არქიტექტურის მაგალითებია სან-ფრანსისკოს მონასტერი, ლიმის კათედრალი და ტორე-ტაგლეს სასახლე. ეს კონსტრუქციები ნაგებია ესპანური ბაროკოს, ნეოკლასიციზმისადა ესპანური კოლონიალური სტილის არქიტექტურით.
დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, თანდათანობით ფრანგული არქიტექტურული სტილის გავლენა დამკვიდრდა. ბევრი სამთავრობო შენობა, ისევე როგორც მთავარი კულტურული ინსტიტუციები, სწორედ ამ არქიტექტურულ პერიოდს მიეკუთვნება. 1960-იან წლებში იყენებდნენ ბრუტალურ სტილს, XXI საუკუნეში გამოჩნდა ცათამბჯენები, განსაკუთრებით ქალაქის საფინანსო რაიონში.
ძველი ლიმის ნაწილებმა რეკონსტრუქცია განიცადეს. საცხოვრებლებმა ადგილი დაუთმეს ბანკებს, სადაზღვევო ოფისებს, იურიდიულ ფირმებსა და მთავრობის ოფისებს.
ლიმის უდიდესი პარკები განლაგებულია ქალაქის ისტორიული ცენტრის სიახლოვეს, რომელთა შორისაა ნაკრძალის პარკი, გამოფენის პარკი, კამპო-დე-მარტე და საუნივერსიტეტო პარკი. ნაკრძალის პარკში მდებარეობს მსოფლიოში უდიდესი შადრევნის კომპლექსი, რომელსაც ჯადოსნურად მბრუნავ წყალს უწოდებენ. მსხვილი პარკების გარკვეული ნაწილი ქალაქის ცენტრის გარეთ მდებარეობს, მათ შორისაა რედუქტოს პარკი, პანტანოს-დე-ვილია, ელ-გოლფი, ლას-ლეიენდასის პარკი (ლიმის ზოოპარკი), ელ-მელეკონ-დე-მირაფლორესი და გოლფ-ლოს-ინკასი. ქალაქის ქუჩები ყველა მიმართულებით მიემართება მოედნებიდან, რომლებიც წრიული გზაჯვარედინების ფუნქციას ასრულებენ. ამავე დროს, ამ მოედნების ერთ-ერთი დამატებითი ფუნქცია ისაა, რომ ისინი მოიცავენ ქალაქის ძირითად მწვანე არეალს, სხვადასხვა არქიტექტურული სტილის მონუმენტებსა და სტატუეტებს, ასევე შადრევნებს.
საკათედრო ტაძარი, Plaza de Arma
ლიმას ტურიზმის მნიშვნელოვანი ინდუსტრია გააჩნია, რომელიც ხასიათდება მისი ისტორიული ცენტრით, არქეოლოგიური ძეგლებით, ღამის ცხოვრებით, მუზეუმებით, ხელოვნების გალერეებით, ფესტივალებითა და პოპულარული ტრადიციებით.
ლიმას აქვს პრივილეგია იყოს ერთადერთი დედაქალაქი სამხრეთ ამერიკაში, რომელსაც ზღვაზე გასასვლელი აქვს.
შუა საუკუნეების ესპანური ციხე-სიმაგრეების შესანიშნავი ნიმუშები გამოიყენებოდა ქალაქის დასაცავად მეკობრეებისა და კორსარების თავდასხმებისგან.
ლიმის ისტორიული ცენტრი დაცულია ქვეყნის სამართლებრივი რეგულაციებით: სახელმწიფო პოლიტიკური კონსტიტუცია; ლიმის ისტორიული ცენტრის საზღვრები, მისი მაქსიმალური დაცვით და ბუფერული ტერიტორიებით, მკაფიოდ არის განსაზღვრული 1994 წლიდან მუნიციპალური განკარგულებით, რომელიც გამოცემულია ლიმის მეტროპოლიტენის მუნიციპალიტეტის მიერ. კულტურულ მემკვიდრეობაში ჩარევას არეგულირებს მუნიციპალიტეტი და სამშენებლო ეროვნული დებულება (თავი IV).
კოლონიური არქიტექტურისთვის დამახასიათებელი აივნები
ლიმის მეტროპოლიტენის მუნიციპალიტეტი ისტორიული ცენტრის მართვაზე პასუხისმგებლობას იღებს რიმაკის რაიონის მუნიციპალიტეტთან ერთად. კულტურის სამინისტრო არის სპეციალიზებული სამთავრობო უწყება, რომელიც პასუხისმგებელია ერის კულტურული მემკვიდრეობის შენარჩუნებაზე და აღნიშნულ უწყებებთან ერთად ის კოორდინაციას უწევს კულტურული ფასეულობების შენარჩუნების საკითხებს.
ლიმის მეტროპოლიტენ მუნიციპალიტეტს აქვს ურბანული კონტროლის ოფისი და ლიმის უძრავი ქონების მუნიციპალური ორგანო (EMILIMA), რომელიც პასუხისმგებელია ინტერვენციული პროექტების დაგეგმვაზე. მან შეიმუშავა: მეტროპოლიტენისა და ლიმის ისტორიული ცენტრის განვითარების გეგმა, რომელიც ადგენს ძირითად სახელმძღვანელო პრინციპებს, ინტერვენციებსა და პროექტებს, რომლებიც დაკავშირებულია ურბანულ სტრუქტურასთან, გარემოსთან, მიწათსარგებლობასთან, სატრანსპორტო სისტემასთან და ქალაქის მცხოვრებლებთან.
ასეთია ყველაზე სასტიკი კონკისტადორის მიერ დაარსებული „მეფეთა ქალაქი“.
გამოყენებული ინტერნეტგვერდები: https://www.nationalgeographic.com/travel/destination/lima;
https://www.britannica.com/place/Lima ; https://whc.unesco.org/en/list/500.
