აღზრდა – განსხვავებული ხედვები

„კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება იმ ბავშვების, მოზარდებისა და ზრდასრულების კლუბში, რომლებიც საზღვრების დაწესების მომხრეები არიან, მაგრამ არ მოსწონთ, როცა სხვა ადამიანები იწყებენ მათთვის ამ საზღვრების დაწესებას“.ასე იწყება წიგნი სათაურით: „როგორ აღვზარდოთ პასუხისმგებლობიანი მოზარდი“, რომლის ავტორები არიან დოქტორები: Henry Cloud და John Townsend. (Henry Cloud – არის ბესტსელერებად ქცეული მრავალი წიგნის თანაავტორი John Townsend-თან ერთად. ავტორმა ფსიქოლოგიაში ბაკალავრის ხარისხი სამხრეთ მეთოდისტურ უნივერსიტეტში მიიღო, დოქტორის ხარისხი კლინიკურ ფსიქოლოგიაში -ბიოლის უნივერსიტეტში. Henry Cloud იღებდა თეოლოგიის გაკვეთილებს ტალბოტის სემინარიაში. ავტორები არიან კალიფორნიაში არსებული Cloud- Townsend Resources-ის დამფუძნებლები და აქვთ კერძო პრაქტიკა. John Townsend-ს აქვს ჩრდილოეთ კაროლინის უნივერსიტეტის ბაკალავრის ხარისხი ფსიქოლოგიაში, დალასის თეოლოგიური სემინარიის მაგისტრის ხარისხი თეოლოგიაში და ბიოლის უნივერსიტეტის დოქტორის ხარისხი კლინიკურ ფსიქოლოგიაში. 2015 წელს John Townsend-მა კალიფორნიის კონკორდის უნივერსიტეტის ბაზაზე დააფუძნა ლიდერობისა და კონსულტირების ინსტიტუტი).

„ბავშვები მიიჩნევენ (სიმართლე უნდა ითქვას, რომ ბევრი უფროსიც ასე ფიქრობს), რომ ის, რაც მე მახარებს „კარგია“ და რაც მაბრაზებს – „ცუდი“. ამიტომ ისინი ყოველთვის ეწინააღმდეგებიან საკუთარ ცხოვრებაზე პასუხისმგებლობის აღებას. მშობლების მიზანი კი უნდა იყოს, დაეხმაროს შვილს პასუხისმგებლობის, თვითკონტროლისა და არჩევანის თავისუფლების აღების უნარების განვითარებაში.

ამერიკელი ავტორები მიიჩნევენ, რომ აღზრდას – კავშირი აქვს, ბავშვის აწმყოსა და მომავალთან. ადამიანის ხასიათი მისი ბედისწერაა და ის მრავალ ასპექტში მის მომავალ ცხოვრებას განსაზღვრავს. აღზრდა ასევე, ხასიათის ფორმირების პროცესში მშობლის/აღმზრდელის მხარდაჭერასაც გულისხმობს. ხასიათი კი სწორედ, ზრდასრული ცხოვრების უსაფრთხოების, საიმედოობის, სიამოვნების განცდის უზრუნველყოფის აუცილებელი პირობაა.

ჩვენს სამყაროში ადამიანების ამა თუ იმ ქცევას უამრავი ახსნა მოეძებნება, მაგრამ ყველას არ შეუძლია ახსნას რატომ არ „აეწყო“ მისი ცხოვრება. ადამიანების ცხოვრების მრავალი სირთულე მათივე ხასიათის სისუსტის ბრალია. იმ გარემოში, სადაც პიროვნება შინაგან სიძლიერეს იჩენს, წარმატებასაც აღწევს, მაშინაც კი, როცა ბევრი წინააღმდეგობა ეღობება. მშობლები ქმნიან შვილების მომავალს. ხასიათის თავისებურებები ადრეული ასაკიდანვე წამყვან როლს ასრულებს ქცევითი შაბლონების ფორმირებაში.

ხასიათი – განმარტავენ ავტორები – არის საქმის კეთების უნარი თუ უუნარობა, მორალური სახე, ურთიერთობის სტილი და დასახული ამოცანის გადაჭრის უნარი, რას და როგორ აკეთებს ადამიანი გარკვეულ სიტუაციაში. როდესაც რეზულტატის დემონსტრირება ხდება საჭირო, რამდენად შეესაბამება ის რეალობას? შეუძლია თუ არა ადამიანს პასუხისმგებლობის საკუთარ თავზე აღება? ამჟღავნებს თუ არა ბავშვი სხვა ადამიანების მიმართ ემპათიას? შეუძლია თუ არა საკუთარი ტალანტის განვითარება? რამდენად შეუძლია ცხოვრებისეული პრობლემების გადაჭრა? აქვს თუ არა სიყვარულის უნარი? ფლობს თუ არა წარუმატებლობასთან გამკლავების სტრატეგიებს? ეს იმ კითხვების ნაწილია, რომლებზე პასუხების პოვნის შემთხვევაში ხასიათის გარკვეული შტრიხების გახსნაა შესაძლებელი. შაბლონების შემუშავება თავის მხრივ მშობლებთან ურთიერთობებისას ფორმირდება. Henry Cloud-ისა და John Townsend-ის წიგნის მიზანია, დაინტერესებულ მკითხველს გააცნოს ავტორების მოსაზრება უფროსების მიერ ბავშვების აღზრდის პროცესში, ე.წ. საზღვრების დაწესების აუცილებლობის შესახებ. დასაწყისისთვის უნდა ვიცოდეთ, როგორები იყვნენ ის ადამიანები, რომლებსაც ბავშვობაში საზღვრების პრობლემები ჰქონდათ:

• მათ არ შეეძლოთ ეთქვათ „არა“ მჩაგვრელებისთვის ან იმ სხვა ადამიანებისთვის, რომლებიც ცდილობდნენ რაიმე უღირსი ეკადრებინათ ბავშვისთვის;
• არ შეეძლოთ ეთქვათ „არა“ საკუთარი დესტრუქციული იმპულსებისთვის;
• ვერ ახერხებდნენ, წარმატებულად გადაეჭრათ გარკვეული ამოცანები, მიეღწიათ მიზნისთვის;
• მათ აღმოაჩნდათ მიდრეკილება, ჰქონოდათ ურთიერთობა ისეთ უპასუხისმგებლო ადამიანებთან, რომლებიც მუდმივად შეურაცხყოფას აყენებდნენ გარშემომყოფებს;
• პასუხისმგებლობას იღებდნენ სხვა ადამიანების ქცევებზე;
• ჰქონდათ მანიპულაციებისადმი და სხვა ადამიანების გაკონტროლებისადმი სწრაფვა;
• ჰქონდათ ახლო ურთიერთობების შიში;
• არ შეეძლოთ ყოფილიყვნენ გულწრფელი ახლობლებთანაც კი;
• არ შეეძლოთ კონფლიქტების განეიტრალება;
• განსხვავებულ ცხოვრებისეულ სიტუაციაში მუდმივად დამნაშავის როლში იყვნენ.

ბავშვობაში შეთვისებული ქცევითი შაბლონები ზრდასრულ ასაკშიც მყარია. სწორედ, ამიტომ უჭირთ ადამიანებს შემდგომ მათი შეცვლა.

„მზრუნველი“ დედები ცდილობენ, შვილებს ყველაფერში დაეხმარონ, მათ ნაცვლად აკეთონ საქმეები მაშინაც კი, როდესაც ამისი საჭიროება საერთოდ არ არის. ასეთ ჰიპერმეურვეობის პირობებში აღზრდილ შვილებს უყალიბდებათ სტერეოტიპი, რომ მოითხოვონ ნებისმიერი ადამიანის დახმარება. მსგავსი სტერეოტიპები გავლენას ახდენს ბავშვის ურთიერთობებზე, როგორც სკოლაში, ასევე გარშემომყოფ სოციუმშიც. დედები მუდამ სიხარულით აწესრიგებენ შვილების მიერ დატოვებულ არეულობას საკუთარ ოთახში და ხშირად მთელ სახლში. დედისთვის ნებისმიერი საქმე, რომელსაც ის შვილის ნაცვლად აკეთებს, არის საბაბი კიდევ ერთხელ დაუდასტუროს მას დედობრივი სიყვარული. მაგრამ დედებს არ უნდა დაავიწყდეთ, რომ ისინი ამავე დროს ქალები და მეუღლეები არიან. პარალელურად, დედებმა შვილების მომავალსაც ობიექტურად უნდა შეხედონ და გააცნობიერონ, რომ მათი აღზრდილი შვილები ზრდასრულ ცხოვრებაში თითქმის ყოველთვის ეცდებიან საკუთარი პასუხისმგებლობა სხვებს გადააბარონ. ეს არცთუ ისე სახარბიელო პერსპექტივაა, რამაც დედებს აღზრდის სტილის შეცვლისკენ უნდა უბიძგოს. საბოლოო ჯამში პიროვნების განვითარებისთვის აუცილებელია, მან განივითაროს პასუხისმგებლობა, იფიქროს იმაზე, თუ რა გავლენას ახდენს მისი ქცევა გარშემომყოფებზე, ანუ სურთ თუ არა მათ სხვა ადამიანების ცხოვრების ნაწილად გახდომა. აი, ზუსტად ამას გულისხმობენ ამერიკელი ავტორები, როდესაც ამბობენ, რომ მომავალი იწყება ზუსტად ამ წამიდან.

მაშ ასე, შევთანხმდით, რომ უკიდურესად მნიშვნელოვანია, შვილებს ვასწავლოთ საკუთარ თავზე პასუხისმგებლობის აღება, რადგან, როდესაც მოზარდი პირველად შეეჩეხება თუნდაც საცხოვრებელი გარემოს დალაგების საჭიროებას, აღმოაჩენს, რომ არ შეუძლია სრულად გაისიგრძეგანოს, რომ:

• აუცილებელია მისი საცხოვრებელი სივრცის დალაგება. რადგან, მისთვის ძირითადად, დედა იყო ის ადამიანი, რომელიც სრულად და მთელი სიმძაფრით შეიგრძნობდა ამ აუცილებლობას;
• მოზარდს არ აქვს შესაბამისი ქმედების განხორციელების მოტივაცია. მთელი მისი წინა ცხოვრების განმავლობაში ხომ დედა იყო ის ადამიანი, რომელიც სრულად შეიგრძნობდა ამ აუცილებლობას;
• მოზარდი არ გეგმავდა და არც დროს ხარჯავდა საკუთარი ოთახის მილაგებაზე. არ გაგიკვირდებათ, თუ ვიტყვით: დედა მაქსიმალურად მოტივირებული იყო, ყოველთვის თავად დაელაგებინა შვილის არეული ოთახი;
• მოზარდს არ ჰქონდა არანაირი წარმოდგენა, როგორ მოეწესრიგებინა საკუთარი საცხოვრებელი სივრცე. ახლა უკვე ყველასთვის ნათელია, რომ ამას მის ნაცვლად დედა აკეთებდა.

როგორ მოხდა, რომ ასეთმა მოზარდმა მაინც მოახერხა და ისწავლა პასუხისმგებლობის თავზე აღება? თანდათანობით, აუჩქარებლად დედა (როგორც ცოდნის, ინფორმაციის გამცემი) გადასცემდა შვილს საკუთარ უნარ-ჩვევებს, რომლებსაც აღზრდის პროცესში გაუჩნდა მიმღებლობა, შეეცვალა არამართებული ქცევები. ანუ შედეგად, დედას უქრება მოტივაცია და აღარც მოთხოვნილება რჩება, შვილის ნაცვლად აკეთოს მისი საქმეები. შვილი თავად ასრულებს თავის მოვალეობებს. აღზრდის პროცესში შემუშავებული ქცევითი ჩარჩოები, უყალიბებს შვილებს შინაგან მოთხოვნილებას, საკუთარ ცხოვრებაზე თავად აიღონ პასუხისმგებლობა. ამ სტატიის დასასრულ, Henry Cloud და John Townsend – განმარტავენ, რა შინაარსს დებენ ტერმინ „ხასიათში“. ანუ თუ აღზრდის პროცესში და შვილებთან ურთიერთობებში მშობლები თანამიმდევრულად და მკაფიოდ იცავენ საზღვრებს, ზრდასრულ ასაკში მათ ექნებათ გაცილებით მეტი მოტივაცია, ისწავლონ საკუთარი მომავლის დაგეგმვა, გახდნენ პასუხისმგებლობიანი, თავისუფალი, კრეატიული, სიყვარულით სავსე წარმატებული ადამიანები.

 სტატია მოამზადა  ქეთევან კობალაძემ