თანამშრომლობა თუ კონკურენცია?

(გაგრძელება)

„თვალი თვალის წილ, მთელს მსოფლიოს ბრმებად გადააქცევს“.

მაჰათმა განდი

ბავშვებს ბუნებრივად სურთ ერთმანეთთან თანამშრომლობა, მაგრამ ჩვენ მათ კონკურენციისკენ ვუბიძგებთ. რა ზიანი მოაქვს კონკურენციას, რომელსაც ხელს ვუწყობთ ბავშვებში სკოლასა და სკოლის გარეთ?

ბოსტონის კოლეჯის პროფესორის, ბავშვთა ფსიქოლოგიის დოქტორის, პიტერ გრეის მოსაზრება ბავშვებში კონკურენციასა და თანამშრომლობის საკითხებზე.

…იმის შესახებ, თუ როგორ აძალებენ უფროსები ბავშვებს კონკურენციას

ბოსტონის კოლეჯის პროფესორი, პიტერ გრეი: „სამწუხაროა, მაგრამ როდესაც ჩვენ, მოზრდილები ბავშვების თამაშის განკარგვასა და მასში წესების შემოღებას ვიწყებთ (როგორც ეს ხდება დღევანდელ სამყაროში), ჩვენ სპორტსა და აქტივობას მაშინვე შეჯიბრად ვაქცევთ. ჩვენ ამას ჩავდივართ დასვენების დროს, ვთქვათ, როდესაც ბავშვები ბეისბოლს ან ტენისს თამაშობენ. ჩვენ, ჩვენი წესებით, აქტივობას, რომელიც სასიამოვნო და სახალისოა ბავშვებისათვის, რომელიც მათ აახლოებს უცხო ბავშვებთან და მათში მეგობრობის, ერთად გართობის სასიამოვნო სურვილს ბადებს, გადავაქცევთ ხოლმე შეჯიბრად, რომელიც მოგებას, სხვის დამარცხებასა და მატერიალური ჯილდოების მოპოვებას გულისხმობს. ამიტომაც ხდება ასე ხშირად ის, რომ ბავშვები, რომლებიც შედიან ისეთ სპორტზე, რომლის ზედამხედველობაც უფროსებს შეუძლიათ, მალევე მიატოვებენ ხოლმე მას. ეს იმიტომ ხდება, რომ ამ სპორტული აქტივობებიდან მთელი ხალისი „გამოწურულია“ და ისინი აღარ არის სასიამოვნო ბავშვისათვის [რადგან ემყარება მოგებისა და შედეგად, ჯილდოს მიღების ფილოსოფიას, ლ.ა.]. თუ ბავშვი რეგულარულად არ იგებს, არ ჯილდოვდება და ვერ იმსახურებს შექებას, ეს აქტივობა აღარ არის ბავშვისთვის სასიამოვნო. შედეგად, შენ მონაწილიდან მაყურებლად გადაიქცევი, უყურებ სხვის თამაშს და თავად აღარ თამაშობ.

შეიძლება ვთქვათ, რომ დაახლოებით იგივე ხდება, თან უფრო ტრაგიკულად, ჩვენი განათლების სისტემაშიც. ბავშვები ბუნებრივად არიან მოსწავლეები და ახლის მიმღებნი. ისინი უწყვეტად იკვლევენ მათ გარშემო არსებულ სამყაროს, თანამშრომლობენ ერთმანეთთან ამ „კვლევის“ დროს და სიამოვნებთ ეს საქმე. ისინი ერთად იკვლევენ გარემოს და სიამოვნებით უზიარებენ ერთმანეთს ამ „კვლევების შედეგებსა“ და „აღმოჩენებს“. ამის საპირისპიროდ, სკოლებში, სადაც უფროსები ვართ, ყველაფერი კონკურენციას (დამყარებულს ჯილდოსა და ქებას) ეფუძნება, რომელიც თავის მხრივ აქებს და ადიდებს „მოგებულებს“ და არცხვენს „წაგებულთ“. ვინც „A”-შეფასებას მიიღებს, ისგ პატივცემული ხდება და ეს ანგრევს, სწავლისა და ახლის აღმოჩენის მთელ სიამოვნებას.

ზუსტად ამიტომ ხდება ისიც, რომ ბავშვები აღარ თამაშობენ ეზოში, რადგან მათ მოგებისთვის უწევთ თამაში სხვაგან (სკოლაში, სკოლაში სასპორტო წრეზე), სადაც აქტივობას თან ხალისი აღარ სდევს. იქ წარუმატებლობის შემთხვევაში, ბავშვები ხშირად სკოლითაც განიხიბლებიან და მასაც ტოვებენ. მიტოვებაში ამ შემთხვევაში არ იგულისხმება სკოლის მიტოვება და სახლში წასვლა! მოსწავლეთა უმეტესობას ეს არ შეუძლია, რადგან ეს აკრძალულია კანონით, მაგრამ ეს მოსწავლეს ხელს არ უშლის გონებით მიატოვოს სკოლა და აღარ იყოს ჩართული სასკოლო სწავლაში. ის ბავშვები, რომლებიც მუდმივად „იგებენ“ ან „იმარჯვებენ“, აგრძელებენ სწავლას. თუმცა ეს უმეტესად განპირობებულია არა სწავლისადმი ინტერესით, არამედ მოგების ჟინითა და უფროსებისგან მომდინარე ქება-დიდებით.

საზოგადოება, რომელიც გადაჭარბებით აფასებს კონკურენციას

დოქტორი პიტერ გრეი: „ჩვენ განსაკუთრებით აქ, აშშ-ში ვფიქრობთ, რომ ვცხოვრობთ ძალიან კონკურენტულ საზოგადოებაში. ბევრი ჩვენგანი ამით ამაყობს კიდეც. ზოგი ამას შეცდომით უკავშირებს ან დარვინიზმს, ან თავისუფალ მეწარმეობას, ან მერიტოკრატიას[1], ან ცივ ინდივიდუალიზმს. თუმცა ყველას გვავიწყდება, რამდენად ვართ ყველანი დამოკიდებული სხვა ადამიანებთან ნორმალურ და კეთილგანწყობილ ურთიერთობებზე და რამდენად მნიშვნელოვანია ჩვენ შორის თანამშრომლობა. შეუძლებელია მუდმივად ვიღაცის დამარცხებაზე იყო ორიენტირებული. (დიახ, მე ვიცი, რომ თქვენ შეგიძლიათ დამისახელოთ ვინმე, ვინც კონკურენტუნარიანია, თუმცა ამას ტყუილითა და თაღლითობით აღწევს; არ შეუძლია აღიაროს მარცხი; რომ ეს ვიღაც დიდი ფულის მფლობელია და აირჩიეს კიდეც მაღალ თანამდებობაზე და მიმდევრებიც კი ჰყავს. მაგრამ აქ მთავარი კითხვა ასე ჟღერს: ეს პიროვნების წარმატებაა თუ საშინელი მარცხი?)

ჩემი გამოცდილებით, ცხოვრებაში ნამდვილად წარმატებული ადამიანი, ვინც თვითონ არის კმაყოფილი და ბედნიერი საკუთარი თავით, საკუთარი ცხოვრებით, კარიერითა და ოჯახით; უყვართ მეგობრებსა და კოლეგებს; და ვინც მსოფლიოს უფრო მეტს აძლევს, ვიდრე მისგან იღებს – ზუსტად ის არის, ვინც უფრო მეტად თანამშრომლობაზეა ორიენტირებული, და არა შეჯიბრსა და კონკურენციაზე. რეალურად ვერავინ იმარჯვებს მარტო. თუ რაიმეს ვაღწევთ, ვაღწევთ იმიტომ, რომ ამ გზაზე სხვები დაგვეხმარნენ; დაგვეხმარნენ იმიტომ, რომ მათ ჩვენ მოვწონდით, ჩვენ ისინი მოგვწონდა და არ ვაპირებდით მათ დამარცხებას.

„ამიტომაც“ – გვეუბნება დოქტორი გრეი – „მიეცით ბავშვებს საშუალება ითამაშონ, დაეხმარონ ერთმანეთს თამაშისას, იცხოვრონ ცხოვრება დედა-ბუნებასთან ერთად ისე, როგორც ბუნებამ განსაზღვრა მათთვის და მათი ზრდასრულობის პერიოდი იქნება კეთილი, თუ, რა თქმა უნდა, ჩვენ მანამდე არ გავანადგურებთ იმ გარემოს, რომელიც ჩვენმა შვილებმა ჩვენგან მემკვიდრეობად უნდა მიიღონ. ჩვენ ჩვენი ბავშვების „გამოძერწვაზე“ კი არ უნდა ვიდარდოთ, არამედ იმაზე, როგორ შევარბილოთ კლიმატის მიმდინარე ცვლილება და სხვა განადგურების მექანიზმები, რომლებიც ჩვენ თვითონვე შევქმენით დედამიწაზე, ჩვენივე სიხარბის წყალობით.

(სტატიის დასასრული)

[1] მერიტოკრატია – მმართველობის ფორმა, როდესაც თანამდებობები გადაიცემა და სხვადასხვა პასუხისმგებლობა ადამიანებს ენიჭებათ მათ მიერ დემონსტრირებულ ნიჭისა და შესაძლებლობების მიხედვით.