როტერდამის სკოლებში ეზოების ტრანსფორმირება

ათწლიანი პროექტი: გამწვანებული მოედნები ასფალტის ნაცვლად

იან მოსტერტი

პროექტის ხელმძღვანელი

ბუნების შემსწავლელი საგანმანათლებლო ინსტიტუტი

როტერდამი, ნიდერლანდების სამეფო

წარმოიდგინეთ, რომ  ცხოვრობთ სამოთახიან ბინაში დედასთან, მამასთან, ორ ძმასთან და ორ დასთან ერთად. დედას არ სურს, რომ  სახლის გარეთ ითამაშოთ – ქუჩაში ხომ ამდენი მანქანა დაქრის. გარდა ამისა, დედას მოზრდილი ბავშვების ეშინია, რომლებიც პატარებს ჩაგრავენ და ნარკოტიკებს მოიხმარენ. ასე რომ, სკოლის შემდეგ შინ რჩებით და დედას ტელეფონზე ვიდეო თამაშებით ერთობით.  აღარ იცით სად დახარჯოთ ენერგია, უკმაყოფილო ხართ, რომ ამ პატარა დახურულ სივრცეში ხართ გამოკეტილი და ხშირად ჩხუბობთ და-ძმასთან.

ასეთ რეალობაში უფრო და უფრო მეტ ბავშვს უხდება ცხოვრება. ქალაქის მოსახლეობა იზრდება და უბნები მეტისმეტად მჭიდროდაა განსახლებული. ეკონომიკური ზეწოლის გამო, ქალაქის დარჩენილ მწვანე ზონებში ახალი მშენებლობები იწყება.

აღნიშნული ვითარება, უპირველეს ყოვლისა, ბავშვებზე ახდენს ნეგატიურ გავლენას. ბავშვებს, რომლებსაც ღია სივრცეში თამაშის საშუალება არ აქვთ, ნაკლები შესაძლებლობა ეძლევათ განივითარონ სოციალური უნარ-ჩვევები, კრეატიულობა, ფანტაზია, რისკების შეფასების უნარი. მათ ასევე უჭირთ ურთიერთობების დამყარება. როდესაც ბავშვს არ აქვს საკმარისი სივრცე, რომ დამოუკიდებლად და თავისუფლად ითამაშოს, ფერხდება მისი სოციალური, ემოციური და ფიზიკური განვითარება. ფიზიკური აქტივობების ნაკლებობამ შეიძლება ბავშვის მოტორული განვითარებაც დააბრკოლოს. მუდმივად ეკრანის წინ ჯდომა ასევე საზიანოა მხედველობისთვის, კუნთოვანი სისტემისთვის და მთლიანად სხეულისთვის.

როტერდამის სკოლებში  მწვანე სივრცის მოწყობა: პირველი მცდელობა

როტერდამში ამ პრობლემების გადასაჭრელად, დაახლოებით 10 წლის წინ, პროექტზე დავიწყე მუშაობა. ჩვენ შევქმენით ახალი გამწვანებული სასკოლო მოედნები, სადაც   ამ უბნის ყველა ბავშვს შეეძლო თამაში, როგორც გაკვეთილების პერიოდში, ასევე სასწავლო პროცესის დასრულების შემდეგ. ვიმედოვნებდით, რომ მასწავლებლებიც გამოიყენებდნენ ამ შესაძლებლობას და   საცდელ გაკვეთილებს ღია სივრცეში ჩაატარებენ.

იმ დროს თითქმის ყველა სკოლის ეზო ასფალტით იყო დაფარული ან ქვებით  იყო მოკირწყლული,  გარს კი რკინის ღობე ერტყა, ყოველგვარი გამწვანების გარეშე. ამგვარი მოწყობის გამო, ეზოები ნაკლებად მიმზიდველად გამოიყურებოდა. სკოლის ეზოები გაკვეთილების შემდეგ იკეტებოდა, მიუხედავად იმისა, რომ ქალაქის თითქმის ყველა უბანი ბავშვებისთვის განკუთვნილი  სათამაშო მოედნების ნაკლებობას განიცდიდა. არსებულ სათამაშო სივრცეებს კი, ჩატარებული გამოკითხვის მიხედვით, ბავშვები  “მოსაწყენს” უწოდებდნენ, თუმცა სამ საყვარელ ადგილს შორის მაინც ასახელებდნენ.

პროექტის პირველი ეტაპის დასრულების შემდეგ, ცხადი გახდა, რომ სათანადოდ ვერ შეფასდა აშენებული მოედნების შემდგომი მართვისა და ტექნიკური მოვლა-პატრონობის აუცილებლობა. ზოგიერთ სკოლაში მწვანე საფარი და მცენარეები გადახმა, ზოგიერთ სკოლაში კი სათამაშო მოედნები სარეველა ბალახით დაიფარა. ხშირი იყო ვანდალიზმის შემთხვევებიც, რის გამოც სკოლების უმეტესობა, სასწავლო პროცესის დასრულებისას, ეზოებს კეტავდა.

“უფროსები მხოლოდ ბავშვების უსაფრთხოებზე არ უნდა ზრუნავდნენ, განსაკუთრებით კი მაშინ, როდესაც საქმე ბავშვების განვითარებისთვის არსებით ასპექტს,  შესაძლო რისკებთან გამკლავების უნარს,  ეხება.”

მეორე ეტაპი – შეცდომების გამოსწორება

ჩვენ  გავითვალისწინეთ დაშვებული შეცდომები და შვიდი წლის წინ სკოლების ეზოების გამწვანების ახალი კონცეფცია შევიმუშავეთ, რომელიც კვლავ როტერდამის მუნიციპალიტეტმა დააფინანსა. ახალი საპილოტე პროექტისთვის სკოლების მცირე რაოდენობა შევარჩიეთ.

პროექტის განხორციელების მეორე ეტაპზე, სკოლებს სუბსიდიის მისაღებად, საკუთარი ხედვის  წარმოდგენა ვთხოვეთ. მათ უნდა დაესაბუთებინათ თუ რატომ  სურდათ პროექტში მონაწილეობა; უნდა წარმოედგინათ  მწვანე სივრცეების მართვისა და მოვლა-პატრონობის გეგმა. გარდა ამისა, უნდა დაედასტურებინათ, რომ სკოლის მიმდებარე სივრცე ხელმისაწვდომი იქნებოდა ამ უბნის სხვა ბავშვებისთვისაც სასწავლო პროცესის დასრულების  შემდეგ, შაბათ-კვირას და სასკოლო არდადეგების პერიოდში. გადაწყვეტილების მიღებამდე, ვხვდებოდით სკოლების ხელმძღვანელობას და პროექტის დეტალებს განვიხილავდით.

სუბსიდია ერთი წლის ხარჯების დაფარვას ითვალისწინებდა, მაგრამ ერთი წლის შემდეგ პროექტი საკუთარი ხარჯებით უნდა ემართათ. სკოლების უმეტესობის ბიუჯეტი უკვე ითვალისწინებდა არსებული სათამაშო მოედნების მოვლის ხარჯებს, რაც განკუთვნილი იყო სათამაშო მოედნების ველოსიპედებით, სათამაშოებით და სხვა ნივთებით მოსამარაგებლად. ახლა სკოლის ხელმძღვანელობას არსებული ფინანსები ახალი კონცეფციის განხორციელებისკენ უნდა მიემართა. ამავე დროს, მათ შეეძლოთ ბავშვების, მშობლების, მასწავლებლების და უბნის მაცხოვრებლების შემადგენლობით  გუნდის ჩამოყალიბება. გუნდი სკოლის ეზოს მოვლა-პატრონობის ნაკლებ რთულ ასპექტებზე იყვნენ პასუხისმგებლები. პროცესებში ამგვარი ჩართულობა კი მათ   “მესაკუთრეობის” გრძნობას აძლიერებდა.

ჩვენ ასევე გვსურდა, რომ მასწავლებლებში გაკვეთილების ღია სივრცეში ჩატარების სურვილი გაგვეღვივებინა. როგორც აღმოჩნდა, მასწავლებლები სიამოვნებით ატარებდნენ გაკვეთილებს  სკოლის ეზოში. თუმცა, მათ დახმარება სჭირდებოდათ, რათა მეტი კრეატიულობა გამოეჩინათ, სწავლება მხოლოდ სახელმძღვანელოების მასალაზე არ აეგოთ და მწვანე სივრცე  ცოცხალ სასწავლო მასალად გამოეყენებინათ. ჩვენ  მოწმენი გავხდით, თუ როგორ  შეიცვალა სასკოლო საბჭოების ხედვა და მიდგომები, როდესაც მათ ღია სივრცეში სწავლების დადებითი მხარეები დაინახეს. გარე სივრცეში გამართული სასწავლო პროცესი, მოსწავლეების მეტ ჩართულობას, ინტერესსა და კითხვების დასმის სურვილს აღვივებდა. მასწავლებლები კი უკეთ ახერხებდნენ სასწავლო პროცესში მოსწავლეების განსხვავებული სწავლის სტილის გათვალისწინებას.

პრობლემატური აღმოჩნდა სკოლის დირექტორების სრული მხარდაჭერის მოპოვება. პროექტის საწყის ეტაპზე, ისინი ყურადღებას შესაძლო რისკებზე ამახვილებდნენ, როგორიცაა, მაგალითად, ბავშვების უსაფრთხოება. ჩვენ კი თამამად ვუმტკიცებდით, რომ უფროსები მხოლოდ ბავშვების უსაფრთხოებზე არ უნდა ზრუნავდნენ, განსაკუთრებით კი მაშინ, როდესაც საქმე ბავშვების განვითარებისთვის არსებით ასპექტს, შესაძლო რისკებთან გამკლავების უნარს,  ეხება.

პროექტის განხორციელების მეორე ეტაპზე, მოხდა მიღებული გამოცდილების გათვალისწინება. უფრო მკაფიოდ გამოიკვეთა კონცეფციის დადებითი მხარეები. შესაბამისად, თანდათანობით  გაიზარდა პროექტში მონაწილეობის მსურველი სკოლების რიცხვი.  სკოლების შესარჩევად შეიქმნა საბჭო, რომელიც სკოლებს მათი მოტივაციის საფუძველზე არჩევდა – არკვევდა რატომ სურდათ “მწვანე სივრცის” შექმნა, რამდენად სწორად ესმოდათ კონცეფციის ძირითადი ასპექტები, რა იყო მათი ხედვა  ღია სივრცეში გაკვეთილების ჩატარებასთან დაკავშირებით. ასევე,  განვიხილავდით, რამდენად გასწვდებოდა მათ ხელთ არსებული  დრო და ფინანსები სკოლის ეზოს უბნის ბავშვებისთვის გასახსნელად და აღნიშნული ინიციატივის გრძელვადიანად უზრუნველსაყოფად.

სკოლების გამწვანებული ეზოები და კლიმატური ცვლილებები

პროექტის მსვლელობისას, ასევე დავიწყეთ ფიქრი, თუ როგორ გამოგვეყენებინა სკოლის ეზო კლიმატურ ცვლილებებთან ადაპტაციის გასაძლიერებლად.  ქალაქის მჭიდროდ დასახლებულ უბნებში ბეტონის შენობები ხელს უწყობს ტემპერატურის მატებას. ასევე, ზრდის დატბორვის საშიშროებას. ღია, სათანადოდ დაგეგმარებული, მწვანე სივრცეები კი ამცირებს კლიმატური ცვლილებებით გამოწვეულ რისკებს.

სკოლის მწვანე სივრცე საუკეთესო ადგილია მრავალფეროვანი მცენარეების  გასაშენებლად, სხვადასხვა ფრინველის, პეპლების და ფუტკრების მოსაზიდად. მნიშვნელოვანია სკოლის ეზოში ისეთი გარემო  შექმნა, სადაც მასწავლებლებს გაკვეთილების ჩატარების მოტივაცია, მშობლებს კი ბავშვებთან თამაშის ან მეზობლებთან საუბრის სურვილი გაუჩნდებათ. სკოლის ეზო უბნის ბავშვებისთვის სამეზობლოში არსებულ ერთგვარ “მწვანე ოთახად” უნდა იქცეს.

“როდესაც პროექტმა მეტად მასშტაბური ხასიათი მიიღო,  ჩვენ ასევე შევძელით გვეკვლია, თუ რა წვლილი შეაქვს გამწვანებულ სასკოლო გარემოს კლიმატურ ცვლილებებთან ადაპტაციის პროცესში.”

მიღებულმა გამოცდილებამ გვასწავლა, რომ იდეალურად მოწყობილი  სკოლის ეზო, ბავშვებს შორის სახალისო ინტერაქციას მაქსიმალურად უნდა უწყობდეს ხელს და ყველა შესაძლო სენსორული არხით სწავლის საშუალებას იძლეოდეს. ამგვარ სივრცეში,  ბავშვებს შეეძლებათ ხეებზე აძრომა და სივრცის სრულად, ზედხედით დანახვა; წყალში თამაში და “კაშხლების აგება”; გორაკებიდან დაშვება; ყვავილების სურნელის შეგრძნება;  დამალობანას თამაში.  ეფექტურად მოწყობილ სკოლის ეზოში, პატარა თავგადასავალში მონაწილეობა და გარკვეულ “რისკებზე” წასვლაც უნდა იყოს შესაძლებელი. ამასთანავე,   ეს უნდა იყოს სივრცე, სადაც ბავშვებს, მშვიდ გარემოში, განმუხტვისა და სიამოვნების მიღების საშუალება ექნებათ.

სკოლის ‘მწვანე ეზოს’ მრავალი ფუნქციის შესრულება შეუძლია. შესაძლებელია იყოს  სასწავლო სივრცე, რომელიც ბავშვების განვითარების საშუალებას იძლევა; უბნის მაცხოვრებლების თავშეყრის ადგილი; ადგილი, სადაც ბავშვი სხვადასხვაგვარი ამინდის თავისებურებებს შეეჩვევიან. ეზოს მრავალფუნქციური დანიშნულება მუნიციპალური ბიუჯეტიდან დაფინანსების სხვადასხვა წყაროს მოძიების საშუალებასაც იძლევა. როტერდამის სკოლების მწვანე ეზოები ფინანსდება  ისეთი მუნიციპალური ორგანიზაციების მიერ, როგორიცაა “Youth and Education” “City Management,” “Child-friendly neighborhoods” და “Climate Adaptation and Health.”

მიღწევებით არ უნდა დავკმაყოფილდეთ. მაგალითად, მეტი წახალისებისა და მხარდაჭერის შემთხვევაში, სკოლის მასწავლებლები კიდევ უფრო მეტი გაკვეთილის ჩატარებას შეძლებენ გარეთ, ღია სივრცეში. სკოლის ეზოებს კი კიდევ უფრო მეტი დატვირთვა ექნებათ, თუ გაძლიერდება თანამშრომლობა ადგილობრივი თემის წარმომადგენლებთან, და მათი ჩართულობით, სხვადასხვა აქტივობა დაიგეგმება და განხორციელდება. ასეთ შემთხვევაში,  სკოლის ეზო ის სივრცე გახდება, სადაც მომსვლელი თავს კომფორტულად იგრძნობს  და შეექმნება განცდა, რომ ეს “მისი” სივრცეა.

ამჟამად, პროექტი როტერდამის 37 სკოლაში მიმდინარეობს. ვმუშაობთ როტერდამთან და ასევე ნიდერლანდების სხვა ქალაქებთან, რათა შევიმუშაოთ ოფიციალური პოლიტიკის  დოკუმენტი, სადაც დეტალურად იქნება ახსნილი, თუ რას გულისხმობს „გამწვანებული სკოლის“ მოდელი.   ჩვენი მიზანია, რომ სკოლის საბჭოებმა მომავალში ბიუჯეტის დაგეგმვისას აუცილებლად გაითვალისწინონ ეზოების გამწვანებისთვის საჭირო ხარჯები. ვიმედოვნებთ, რომ ადგილობრივი თემის წარმომადგენლები, განსაკუთრებით კი ბავშვიანი ოჯახები,  დაინახავენ აღნიშნული „მწვანე სივრცეების“ მნიშვნელობას მათი კეთილდღეობისთვის, აიღებენ პასუხისმგებლობას და შეიტანენ წვლილს ამგვარი სივრცეების მეტად გასავითარებლად.

სტატიის ინგლისური ვერსია იხილეთ ბმულზე: http://earlychildhoodmatters.online/2021-19