ოდითგანვე ტანჯავს კაცობრიობას წარმავლობის სევდაო, მთელი ადამის მოდგმის გულისნადები ამოთქვა კონსტანტინე კაპანელმა. მანამდეც ბევრს უთქვამს. კიდევაც იტყვიან… ამ სევდაზე არაერთი ლექსი თუ მოთხრობა დაუწერიათ, ტილო დაუხატავთ თუ ჰანგი აუჟღერებიათ. ზოგი თვალის დახამხამებას ადარებს ჩვენს ამქვეყნიურ სადგომს, საწუთრო, წუთისოფელი რომ შევარქვით: „ესე ასეთი სოფელი არვისგან მისანდობელი, წამია კაცთა თვალისა და წამწამისა მსწრობელი!“ ან „წუთია წუთისოფელი, დახამხამება თვალისაო“; ზოგი – ჩამავალ მზეს: „ბინდისფერია სოფელი, უფრო და უფრო ბინდდებაო“… ირაკლი გოგოლაური კი ამბობს „- რაა სიცოცხლე? – ფიქრი, ტკივილი, ერთი კივილი ჯონგა ხარისა!“ განა მართლა ასე არ არის? სიცოცხლე ვისთვის ნაბიჯებით იზომება, ვისთვის კი – ნათქვამი სიტყვით, ჩადენილი საქმით…
მეცნიერებაში ყველაზე დიდ ნათქვამად ნობელის პრემიის სადარი სიტყვები მიიჩნევა. ნობელის პრემია სხვა კონკურსებისგან იმით განსხვავდება, რომ მისთვის წინასწარ არავინ ემზადება. ფიქრობ, გეგმავ, მუშაობ, იგონებ რაღაც ახალს და სასარგებლოს, წერ, აქვეყნებ. მერე ისევ თავიდან იწყებ: ფიქრობ, გეგმავ, აქვეყნებ… და ასე გრძელდება, სანამ სული გიდგას. მოკლედ, სიზიფეს ჯაფას ეწევი. თუმცა ეს არ არის საკმარისი ნობელის პრემიის მისაღებად; სხვამ უნდა დაინახოს შენი ნატარები ტვირთი, სხვამ უნდა შეაფასოს მისი ავკარგიანობა და სხვამვე უნდა მიმართოს ნობელის ფონდს, რომ პრემია მოგანიჭონ.
პრემია 1901 წლიდან გაიცემა ხუთ დისციპლინაში. საუკუნეზე მეტია გასული მისი დაარსებიდან და, ცხადია, რამდენიმე ასეულ მეცნიერს აქვს მიღებული, თუმცა მხოლოდ ოთხ მათგანს მიანიჭეს ორჯერ.
პირველი მარია კიური იყო, მეოცე საუკუნის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი მეცნიერი და პირველი ნობელიანტი ქალი მეცნიერთა შორის. პირველი ორგზის ნობელიანტიც. პირველი ნობელი 1903 წელს მიანიჭეს ფიზიკაში მეუღლე პიერ კიურისა და ჰენრი ბეკერელთან ერთად რადიაციის მოვლენის აღმოჩენისთვის, ხოლო მეორე – 1911 წელს, უკვე ქიმიაში, მნიშვნელოვანი ელემენტების – რადიუმისა და პოლონიუმის აღმოჩენის, რადიუმის გამოყოფის, მისი ბუნებისა და ნაერთების შესწავლისთვის.
მეორე გახლდათ ინჟინერი ჯონ ბარდეენი, რომელმაც პირველად ტრანზისტორის აღმოჩენით მოიგო ნობელის კომიტეტის გული, ხოლო მეორედ – კონვენციური სუპერგამტარობის თეორიით.
კიდევ ერთი ორგზის ნობელიანტი ფრედერიკ სანგერია, ბრიტანელი ბიოქიმიკოსი, რომელსაც ორივე პრემია ქიმიის დარგში გადაეცა. პირველ დიდ დამსახურებად ცილების შესწავლა ჩაუთვალეს, მეორედ – ნუკლეინმჟავების ბიოქიმიური თვისებების, განსაკუთრებით – რეკომბინირებული დნმ-ს, თავისებურებათა შესასწავლად შესრულებული ფუნდამენტური გამოკვლევები.
დაბოლოს, მეოთხე ორგზის ნობელიანტია ყველა დროის ერთ-ერთი საუკეთესო მეცნიერი, ამერიკელი ლაინუს პოლინგი. პირველი პრემია 1954 წელს მიიღო ქიმიური ბმის ბუნების შესწავლისთვის, რამაც მძლავრი ბიძგი მისცა ქიმიის განვითარებას. დიდ მეცნიერთან ერთად პოლინგი დიდი ჰუმანისტიც იყო – საჯაროდ ილაშქრებდა ბირთვული შეიარაღებისა და ატომური ომის წინააღმდეგ. მისი სამოქალაქო თავდადება შეუმჩნეველი არ დარჩენიათ საზოგადოებას და ნობელის კომიტეტს და 1962 წელს კიდევ ერთი ნობელის პრემია მიანიჭეს, ამჯერად – მშვიდობის დარგში.
ისევ ირაკლი გოგოლაურის ლექსს რომ დავუბრუნდეთ, სიცოცხლე, მართალია, „ერთი გაფრენაა ცაში შევარდნის, ერთი გადავლაა მთაზე ქარისა“, მაგრამ მუდმივად მაძიებელი სულისთვის „სულ მოლოდინით თენებ-ღამება, გულში იმედი მუდამ ხვალისაც“ არის. იკვლევ და არ იცი, „ეშმაკს ეკუთვნი თუ ანგელოზმა დაგითავისა!“
…კაცთმოძულეობამ იმდენი ქნა, რომ კიურის დიადი აღმოჩენის შემდეგ იძულებული გავხდით, პოლინგისთვის მშვიდობის დარგში მიგვენიჭებინა პრემია.
