ციფრული ტექნოლოგიების სარგებელი და ზიანითანამედროვე ციფრულ ეპოქაში ადამიანებს შორის ცოცხალი კონტაქტი ფუფუნებაა“, – ამ საინტერესო მოსაზრებით განვაგრძობთ ამერიკელი ავტორის შიმი კანგის ნააზრევის გაცნობას. შიმი კანგი არის ფსიქიატრი, მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორი, ბრიტანული კოლუმბიის უნივერსიტეტის პროფესორი, მკვლევარი, ექსპერტი მასობრივი საინფორმაციო საშუალებების სფეროში, ბესტსელერების ავტორი, მიღებული აქვს მრავალი სამეცნიერო და საზოგადოებრივი ჯილდო. ქალბატონი კინგი ძალიან ამაყობს თავისი ემიგრანტული ფესვებით და ოჯახით. გთავაზობთ ფრაგმენტებს მისი წიგნიდან „როგორ აღვზარდოთ ჯანსაღი უნარ-ჩვევები გაჯეტებისა და სოციალური ქსელების სამყაროში“.
ცნობილია, რომ ადამიანებს ერთმანეთთან ურთიერთობა ისევე გვჭირდება, როგორც საკვები და თავშესაფარი. ციფრული ტექნოლოგიების ეპოქაში კი ნებისმიერი პრობლემის მოგვარება ინტერნეტიდან გამოუსვლელად ძალიან ადვილი, ხელმისაწვდომი და კომფორტულია. ეს კომფორტი კი სულაც არ საჭიროებს სხვა ადამიანებთან ურთიერთობას. თანამედროვე სამყარო, რომელშიც ჩვენ ყველა ვცხოვრობთ, იმ იდეით ხელმძღვანელობს, რომ ადამიანები უპირატესობას ანიჭებენ განმარტოებულ, დამოუკიდებელ ცხოვრებას, რომელშიც მიზნის მიღწევა გაცილებით ადვილია. კაცობრიობის განვითარების ამ ეტაპზე ადამიანებს საკუთარი შესაძლებლობების რეალიზება სახლიდან გაუსვლელად, მარტივად შეუძლიათ.
ამ ყველაფერს იმისთვის ვამბობ, – განმარტავს ამერიკელი ფსიქიატრი, – რომ აგიხსნათ, როგორ შეცვალა ციფრულმა ტექნილოგიებმა სოციუმთან ჩვენი შვილების ურთიერთობა.
ერთხელ, – იხსენებს შიმი კანგი, – შეწუხებულმა მშობლებმა კონსულტაციაზე მომიყვანეს მოზარდი ბიჭუნა, სახელად ანდრეა. მშობლებს ეშინოდათ, რომ მათი შვილის ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე ცუდად იმოქმედებდა ცოცხალი ურთიერთობებისგან მისი პრაქტიკულად სრული იზოლაცია. ბიჭმა კი პირველივე შეხვედრაზე გამომიცხადა: „წარმოდგენა არ მაქვს, რატომ მომიყვანეს თქვენთან მშობლებმა. უნდა გითხრათ, რომ ძალიან მომწონს მარტო ყოფნა, ღამით გვიან დაძინება, ინტერნეტის საშუალებით ხალხთან საუბარი და თამაშები. ცხოვრებაში მეტი არავინ მჭირდება და საერთოდაც, მიმაჩნია, რომ ეს სავსებით ნორმალურია“.
ამ მაგალითიდან გამომდინარე, ჩნდება კითხვა: მაინც ვინ არის მართალი და ვინ მტყუანი მსგავს სიტუაციებში? სიმართლე ის არის, რომ ადამიანები ძალიან განსხვავდებიან ერთმანეთისგან, მათ შორის – სოციალური კონტაქტების მოთხოვნილებითაც. ჩემი ერთი შვილი მშვიდი, ჩუმი, გაწონასწორებული და, შეიძლება ითქვას, საკუთრ თავში ჩაკეტილი მოზარდია. სამაგიეროდ, მეორე ხმამაღლა, ემოციურად მოსაუბრეა. უყვარს ამბების თხრობა, ეკითხვების დასმა, ყურადღების ცენტრში ყოფნა. აი, ასეთი მრავალფეროვნებაა ჩვენს ოჯახში.
დავუბრუნდეთ ანდრეას და ვიკითხვოთ: იქნებ ის მართლა კომფორტულად გრძნობს თავს მარტო? შეუძლია თუ არა ადამიანს, გაძლოს სიყვარულისა და სოციალური ჯგუფისადმი მიკუთვნებულობის განცდის გარეშე?
ვფიქრობ, – განმარტავს ამერიკელი ფსიქიატრი, – ანდრეამ მართლაც ისწავლა საჭირო დროს თავის დამოუკიდებლად დამშვიდება, მაგრამ უნდა ითქვას, რომ მისი თავის ტვინის ემოციური კონტური ძალიან ზარალდებოდა, რადგან მას სჭირდებოდა ურთიერთობა, სოციალური კავშირები. ადამიანი სოციალური არსებაა, ეს დიდი ხანია ცნობილია, ამიტომ სოციალიზაციაზე უარის თქმამ შესაძლოა ძალიან უსიამოვნო შედეგი მოიტანოს.
ამერიკელი ფსიქოლოგი ჰარი ჰარლოუ (1906-1984 წ.წ.) ექსპერიმენტებს ატარებდა მაიმუნებზე. მისი კვლევების შედეგად გაირკვა, რომ იმ მაიმუნებს, რომლებიც ჩვილობაში მოაშორეს დედებს, თავიანთ სოციუმს და მთელი წლის განმავლობაში ამყოფეს იზოლაციაში, სერიოზული სოციალური დეფიციტი განუვითარდათ. ისინი გალიის კუთხეებში იმალებოდნენ, მონოტონურ მოძრაობებს აკეთებდნენ და თავს იზიანებდნენ. როდესაც ამგვარად გაზრდილი მაიმუნების სხვა მაიმუნებთან შესახლება სცადეს, აღმოჩნდა, რომ მათ ვერც თამაში მოახერხეს და ვერც სხვა ტიპის ურთიერთობა დაამყარეს დანარჩენენ პრიმატებთან. იზოლაციაგამოვლილი მაიმუნები მშიშრები, იმპულსურები, აგრესიულები გახდნენ. მათ სექსუალური ლტოლვაც კი ვერ განუვითარდათ სათანადოდ. ჰარი ჰარლოუს შეფასებით, ექსპერიმენტში მონაწილე მაკაკა-რეზუსები „სოციალურად განადგურებულები“ აღმოჩნდნენ. მათ ვერ ჩამოუყალიბდათ ურთიერთობების დამყარების სასიცოცხლოდ აუცილებელი უნარები.
გასაგები მიზეზების გამო ადამიანებზე ასეთი ექსპერიმენტები არ ტარდება, მაგრამ ისტორიაში იყო ფაქტები, რომლებიც პრაქტიკულად ადასტურებდა ზემოთ აღწერილი ექსპერიმენტის შედეგებს. გასული საუკუნის 90-იან წლებში გაღატაკებულ რუმინეთში გადაარჩინეს ბავშვთა სახლებში მცხოვრები ბავშვები, რომლებიც მშობლებმა მიატოვეს – იმ დროს კომუნისტურ რუმინეთში აბორტი აჯრძალული იყო და არასასურველ ჩვილებს დედები ბავშვთა სახლებში აბარებდნენ. პატარები ძირითადად საწოლში იწვნენ და დღის განმავლობაში ადამიანები მათთან მხოლოდ 5-6 წუთის განმავლობაში ურთიერთობდნენ. ასეთ პირობებში გაზრდილ ბავშვებს სერიოზული სოციალური, კოგნიტიური და ქცევითი პრობლემები აღმოაჩნდათ.
ემოციების კონტროლი ერთ-ერთ დაუძლეველი პრობლემაა ბავშვთა სახლში გაზრდილი მოზარდებისთვის. ამას ემატება დაბალი თვითშეფასება, ტიკები, ასოციალური/კრიმინალური ქცევა, თვითდაზიანებისკენ მიდრეკილება. ფსიქოლოგებმა, ფსიქიატრებმა და სხვა სპეციალისტებმა დაადგინეს, რომ ადრეულ სოციალურ დეპრივაციას შეუძლია, შეცვალოს ადამიანის თავის ტვინის ფუნქციობა. უფრო მეტიც: ზოგ შემთხვევაში სოციალური უგულებელყოფის შედეგების სრულყოფილი აღმოფხვრა შეუძლებელიც კია.
მე ხშირად ვფიქრობ იმაზე, – დასძენს შიმი კანგი, – რა ხდება ჩვილების თავის ტვინში მაშინ, როდესაც მათ დედები ცალი ხელით კვებავენ, მეორით კი ტელეფონი უჭირავთ. ვფიქრობ პატარების ფსიქიკაზე იმ მომენტში, როდესაც ისინი ცდილობენ ეთამაშონ მამიკოს, რომელიც თავის პერსონალურ კომპიუტერშია ჩამძვრალი. ვფიქრობ მოზარდებზე, რომლებიც უკვე თავად არიან იმდენად შეპყრობილები, რომ ინტერნეტსივრციდან თითქმის არ გამოდიან. ვფიქრობ იმაზე, რომ უახლოესი ადამიანები ხელიდან უშვებენ ცოცხალი ურთიერთობის შესაძლებლობას და დროთა განმავლობაში სრულიად უუცხოვდებიან ერთმანეთს.
ძვირფასო მშობლებო! მე ვცდილობ აგიხსნათ, რომ თქვენს შვილებს სრულებითაც არ სჭირდებათ 400-500 ინტერნეტმეგობარი. არ არის აუცილებელი, შვილებს თავად დაუგეგმოთ თანატოლებთან შეხვედრები, საფეხბურთო მატჩი ან რომელიმე სხვა გამოგონილი გასართობი. თქვენს შვილებს ერთი-ორი ახლო მეგობარი და საზოგადოების სრულფასოვანი წევრობის განცდა სჭირდებათ, – ამბობს ამერიკელი ავტორი. შიმი კანგს მიაჩნია, რომ ურთიერთობებში მთავარი ხარისხია. ამ მოსაზრებას ის ამყარებს 2010 წელს მონრეალის უნივერსიტეტში ჩატარებული კვლევის დასკვნით, რომლის თანახმად, ერთი მეგობარიც საკმარისია, რათა საკუთარ თავში ჩაკეტილმა, შფოთვის მაღალი დონის მქონე ბავშვებმა დეპრესიას თავი დააღწიონ.
მორცხვ ბავშვებსა და მოზარდებს უფრო მეტად უჭირთ გარემოში ადაპტირება. კვლევის ავტორთა მტკიცებით, მათი მშობლები მეგობრობას სერიოზულად უნდა მოეკიდონ. აი, ციტატა კვლევიდან: „ბავშვებს ხომ ყველა ქვეყანაში ასწავლიან წერა-კითხვასა და ანგარიშს. ზუსტად ასევე უნდა ისწავლებოდეს ურთიერთობების დამყარება და წარმართვა“. მშობლები კი შვილების სასწავლო წარმატებას უფრო აქცევენ ყურადღებას (ვაღიარებ, მეც ასე ვიქცევი). მხოლოდ აკადემიურ მოსწრებაზე ორიენტირება სიკეთეს არ მოუტანს მოზარდს. ყველა მშობლის/აღმზრდელის უმთავრესი ამოცანა უნდა იყოს, დაეხმაროს ბავშვს სერიოზული, მნიშვნელოვანი, პოზიტიური ურთიერთობების დამყარებაში. ბავშვობაში დახმარება შეიძლება გამოიხატოს სხვადასხვა აქტივობების დაგეგმვით. შემდეგ დადგება მოენტი, როდესაც უფროსებმა ნაბიჯი უკან უნდა გადადგან და მოზარდებს საშუალება მისცენ, თავად წარმართონ თავიანთი სოციალური ცხოვრება.
აქვე მინდა დავძინო, რომ ეს სულაც არ გულისხმობს სრულ უმოქმედობას. მშობლებს შეუძლიათ, ესაუბრონ შვილებს საკუთარ გამოცდილებაზე. ბავშვებს ყოველთვის აინტერესებთ მშობლების შეხედულებები მსგავს საკითხებზე.
გართობაც ურთიერთობის ფორმაა, მაგრამ ის ვერ ცვლის ცოცხალ, ჯანსაღ ურთიერთობებს. კომენტარები, რომლებსაც მოზარდი ტოვებს სოციალურ ქსელში ვიღაცის პოსტის ქვეშ, ვერ ცვლის ურთიერთობას რეალურ სამყაროში.
