“მირზა (რევაზ) გედეონის ძე გელოვანი, (*2მარტი, 1917, სოფ. ნაქალაქარი, ახლანდელი
თიანეთის რაიონი – †
ივლისი, 1944, დაკრძალულია ბელარუსში, ვიტებსკის
ოლქის ბერენკოვიჩის რაიონის სოფ. სანიკის საძმო სასაფლაოზე), ქართველი პოეტი, შოთა
რუსთაველის სახელობის სახელმწიფო პრემიის ლაურეატი (1975, სიკვდილის შემდეგ)
ბიოგრაფია [რედაქტირება]
1936–1939
წლებში ცხოვრობდა თბილისში, თავისუფალ მსმენელად დადიოდა უნივერსიტეტში. მუშაობდა
გამომცემლობა “ფედერაციაში”, “საბჭოთა აფხაზეთის” რედაქციაში.
მისი ლექსები 1935 წლიდან იბეჭდებოდა “ჩვენს თაობაში” და სხვა ჟურნალ–გაზეთებში. 1939 წელს წითელ არმიაში გაიწვიეს.
დაიღუპა სსრკ–გერმანიისომის მიწურულს. დაკრძალულიაბელარუსში, ვიტებსკის ოლქის ბერნეკოვიჩის
რაიონის სოფელ სანიკის საძმო სასაფლაოზე.
მირზა გელოვანი იმ ახალგაზრდა პოეტთა თაობას
ეკუთვნოდა, რომლებმაც თვითმყოფადი,
ხალასი და ალალ–მართალი ლექსებით
თავისებური ხიბლი შემატეს თბილისის ლიტერატურულ ცხოვრებას. მირზა გელოვანმა შექმნა
თავისთავადი პოეტური სამყარო. მისი ლექსები (განსაკუთრებით სამიჯნურო) გამოირჩევა
ნათელი სახეებით, ლაკონიზმით, ემოციურობითა და ექსპრესიულობით. აღიარება მოუტანეს
ლექსებმა: “თუშის ქალი წყაროზე”, “ცხრაკარა”,
“შავლეგო”, “მელოდე”, “მთაწმინდიდან სმოლენსკამდე”,
“იჯექი წყნარად”, “მთვარე”, “შემოღამება
საბადურზე”, “მახსოვს”, “ხრეშად დაცვივდა სიტყვები”;
ასევე აღსანიშნავია ბალადა “აონი”, პოემა “შავნაბადა” და სხვ.
მირზა გელოვანმა სულ სამიოდე წელი იტრიალა დედაქალაქის ლიტერატურულ წრეებში, ხოლო
შემდეგ, ომში წასული, დროდადრო სამშობლოში აგზავნიდა ნაჩქარევად დაწერილ ლექსებსა
და წერილებს, რომლებშიც თბილისის მონატრება ჩანდა:
“წუხელ ვებრძოდი ცეცხლსა და ურაგანს
და საშინელი ბრძოლების ნისლში
მე მომეჩვენა, სადღაც, ჩემს უკან
აელვებული იდგა თბილისი”.
გამოცემულია მისი ლექსების კრებულები: “ლექსები”
(1954), “შავნაბადა” (1956), “ცხრაკარა” (1960), “უბის
წიგნაკიდან” (1964), “თეთრი მიწა” (1972), “ფრონტული
ლექსები” (1975).
მირზა გელოვანს სიკვდილის შემდეგ მიენიჭა
საქართველოს კომკავშირის პრემია (1973). თბილისში, ვაჟა-ფშაველას პროსპექტზე, არის
მირზა გელოვანის სახელობის ბიბლიოთეკა. თელეთში, თბილისის მახლობლად, დგას მისი
ძეგლი.
რესურსები ინტერნეტში [რედაქტირება]“
უცვლელად გთავაზობთ ვიკიპედიის მშრალ ინფორმაციას
ბიჭზე, რომელიც ვერ გადარჩა. მას არც ჯადოსნური ჯოხი ჰქონდა, არც ტეხილი ნაიარევი
შუბლზე და არც პრაივეტ დრაივის #4-ში ცხოვრობდა. დიახ, მას არაფერი ჰქონდა
ჯადოსნური, თქვენ წარმოიდგინეთ, წიგნის პერსონაჟიც კი არ იყო. სამაგიეროდ,
ძალიანაც არაჯადოსნურ, უბრალო ლექსებს წერდა და ასეთივე არაჯადოსნური ტყვიებით
იბრძოდა. მისი ლექსები ყოველთვის მაგონებდა დედას მოქსოვილ ჯემპრს, – უხეშად
ნაქსოვს, მშობლიურსა და თბილს. ასეთ არაჯადოსნურ ბიჭებზე კი ვიკიპედია ან დუმს, ან
სიტყვაძუნწია. არა, ქართულიდან თარგმნის სირთულესა და, საზოგადოდ, ლექსის თარგმნის
სირთულეებზე საუბარს არ ვაპირებ. არც იმაზე გაღვრევინებთ ცრემლს, როგორ მოკლეს
1944 წლის 19 ივლისს, მდინარე დვინის გადალახვისას, მირზა გელოვანი, დაჭრილი
თანამებრძოლის, ვაუტის გადარჩენას რომ ცდილობდა. არც მაინცდამაინც მის საცოლეზე,
ნინო ახვლედიანზე გიამბობთ და არც სასიყვარულო დეტალებს გაგიმხელთ, რომლებიც, რა
თქმა უნდა, ისეთივე არაჯადოსნური და ჩვეულებრივია, როგორიც ნებისმიერი ჩვენგანის
სიყვარული, რომელიც ნებისმიერსავე ჩვენგანს არაჩვეულებრივი ჰგონია (მაგრამ, თუ ამ
ჩვენი სიყვარულის მასშტაბების გაზომვას არ ვეცდებით ან მხოლოდ ლოკალურ სტანდარტებს
მივანიჭებთ, ის, რა თქმა უნდა, თითოეული ჩვენგანისთვის სასწაულად დარჩება). პოსტებში
მწერლების ბიოგრაფიული დეტალების გახსენება კიდევ ერთი რამის გამო არ მიყვარს – ტექსტის
გადაფარვა ავტორებით და ტრაგიზმით მანიპულირება ისევე მეზარება, როგორც ალუბლის
ჭამისას კურკების გამორჩევა. რა თქმა უნდა, არანაირი პირადი ცხოვრება და არანაირი ბიოგრაფია
ალუბალს არ აქვს, თუ არ ჩავთვლით მცირე, სრულიად არაადამიანურ “მეხსიერებას”,
რომელსაც ამინდები ან ჩიტები უტოვებენ მატლების ან “ორმოების” სახით.
გამოდის, ალუბალს ერთ “სხეულად”
აღვიქვამ. მეტიც: ავტორების ერთადერთი სხეული მათი ტექსტები მგონია და არასდროს დავინტერესებულვარ,
ასეირნებდნენ თუ არა საკუთარ ცხოველებს ყოველდღე და, საერთოდ, რას ფიქრობდნენ
ცხოველთა უფლებების შესახებ.
ადამიანის უფლებები კი თავისუფლების პრინციპის
გარკვეული დოზით ხელყოფის შედეგადაა მიღებული. აი, მაგალითად, თუ ყოველ ადამიანს
აქვს სიცოცხლის, თავისუფლებისა და პირადი ხელშეუხებლობის უფლება, ე. ი. ჩვენ ვერ მივაყენებთ
ზიანს მეორე ადამიანს, რაც არ უნდა მანიაკურად გვსურდეს ეს. სხვაგვარად კონსტიტუციის
ფარგლებში დავისჯებით. თავისუფლება ხომ არ არის ისეთი უნივერსალური ცნება,
როგორიც, მაგალითად, სიკეთეა; ხომ შესაძლებელია, ვინმესთვის თავისუფლება ბოროტის კეთებისა
და ზიანის მიყენების სინონიმი იყოს? ე.ი. ადამიანის უფლებები შეიცავს პოზიტიურ
“შეზღუდვებს”. მაგრამ ყველაფერი იცვლება, როცა საქმე ომამდე მიდის და
ადამიანების საქმე არა ონკანის შეკეთება ან ნათურის გამოცვლა, არა ბავშვების
სკოლაში წაყვანა და სამსახურში ზუსტად 9-დან 17-ამდე გაუსაძლისი საქმიანობა, არა
წიგნების წერა ან რომელიმე ტბის ალგოფლორის შესწავლა, არამედ სხვა ადამიანების
ხოცვა ხდება. ომი, ყველა კანონის დამრღვევი მონსტრი, ისე ანადგურებს ადამიანებს,
თითქოს ქვიშის კოშკები იყვნენ. ფაფუ, აღარაფერი რჩება “ძმათა სასაფლაოების”
გარდა, სადაც დაკარგულია ყოველგვარი ისტორია და ინდივიდუალობა, თითქოს ადამიანები
პიროვნებები კი არა, სიცოცხლეშიც ხორცის მასები ყოფილიყვნენ და ერთადერთი
დანიშნულება ჰქონოდათ: ტყვიების ფრქვევა. მე არ მესმის მირზასი, როცა ის ერთ-ერთ
წერილში ამბობს: “ჩემი გზა მილიონობით გზას მიჰყვება და არსად თავდება,
რადგან მილიონების გზის დამთავრება არ შეიძლება. მე ის ზღაპრული მოყმე ვარ, ყველგან
რომ იპოვიდა საკუთარ ადგილს”. შეუძლებელია, მილიონობით ადამიანის გზა ომის
გზა იყოს, მაშინაც კი, თუ ამ ომს მშვიდობამდე მივყავართ.
ასეა თუ ისე, ომში წავიდა და ვერ გადარჩა. წერდა
იმედიანად, ისე, როგორც შეეფერება ნამდვილ ჯარისკაცს, აი, იმას, ვინც ხანდახან
მარტო იმიტომ არ ფიქრობს, რომ ჯარისკაცია: “არ დამიღონდეთ… მე დავბრუნდები…”
“დაბრუნებით ტკივილებს წავშლი…” ტკივილი კი იმდენი იყო, რამდენიც
ვერმოხვედრილი და ოდნავაცდენილი ტყვია.
ტყვიები იქით იყოს (ისინი ისტორიის ფურცლებიდან მშვიდობის
ჟამსაც ბოროტად ზუზუნებენ) და მირზას ლექსები, რომლებიც ტოვებს განცდას, რომ ერთი
ხელის მოსმითაა დაწერილი (რადგან აქ სიტუაციებსა და განწყობას, ლამისაა, გემოც
გაუსინჯო, როგორც ახლახან მომზადებულ ლაიმის ფრეშს), ერთდროულად არის სევდიანი და
მშობლიური (“მე ვხედავ თოვლზე დაყრილ ნაფოტებს./მეზობლის ბიჭი ამზადებს
მარხილს./ბაღში ჩემი ძმა დაბერტყავს ტოტებს,/თოვლის სიმძიმით მიწაზე
დაყრილს.”) უბრალო და, ამასთანავე, შეუმჩნევლად შემოპარული “ბრალიანი” პოეტური სახეებით (“ნუ
მწერ, რომ ბაღში აყვავდა ნუში,/რომ მთაწმინდაზე ცა დაწვა თითქოს,/რომ საქართველო
ამ გაზაფხულში,/როგორც ყოველთვის, წააგავს ხვითოს,/რომ ორთაჭალამ ჩაიცვა
თეთრი,/რომ შენც ჩაიცვი კაბა ყვავილის,/რომ მტკვარი ოხრავს, როგორც
ყოველთვის,/როცა მეტეხის ახლოს ჩაივლის.”), ექსპრესიული (“ვდგევარ
სხივებით, სველი ფარაჯა/არაფერს მაძლევს, სიცივის გარდა”) და თამამი
ექსპერიმენტებით გაჯერებული (რომლებსაც მარტივი და არაორიგინალური რითმის
გამოყენებით მიღწეულ ოსტატობას დავარქმევდი).
მე კი, როცა ამ ვერგადარჩენილი ბიჭის ლექსებს
ვკითხულობ, ხშირად არა აღმაფრენას, არამედ ისეთ სასოწარკვეთილებას განვიცდი, მზად
ვარ ვიტირო ისევე, როგორც ფიროსმანის მეთევზეზე, პერანგი რომ უნთია წითლად და
ხელში ერთი თევზი უჭირავს.
