სელიგმანის ოპტიმიზმის თეორიის შესახებ

„დადგა დრო, შეიქმნას ახალი მეცნიერება, რომელიც შეისწავლის პოზიტიურ გრძნობებს, დაეხმარება ადამიანებს ხასიათის დადებითი თვისებების განვითარებაში, რათა მიაღწიონ იმას, რასაც არისტოტელე „კეთილდღეობას” უწოდებს” (მ. სელიგმანი).

წინა სტატიაში ვისაუბრეთ დასწავლილი უმწეობის შესახებ, განვიხილეთ პირობები, რომლებიც მას აყალიბებს. აუხსნელი რჩება, რატომ არის, რომ მიუხედავად ერთნაირი არაკონტროლირებადი სიტუაციისა და არასასიამოვნო შედეგებისა, ერთნი სწავლობენ უმწეობას, მეორენი კი შეუპოვრად განაგრძობენ რთული სიტუაციიდან გამოსავლის ძიებას. განსაზღვრულ მომენტამდე მ. სელიგმანს ამაზე პასუხი არ ჰქონდა, მაგრამ დროთა განმავლობაში მან მიაგნო მოვლენის მექანიზმს და ასე შეიქმნა ოპტიმიზმის თეორია. ამ თეორიის მიხედვით, პრობლემის გადაჭრის პროცესში სწორედ ოპტიმიზმია ის, რაზეცაა დამოკიდებული ბრძოლაში წარმატება, რაც არ ამცირებს (ან ნაკლებად ამცირებს) აქტიური მოქმედების მოტივაციას. სრულიად საპირისპირო რამ ხდება პესიმისტური განწყობის შემთხვევაში, რომელიც უმწეობის დასწავლას იწვევს. ოპტიმიზმის არსი იმაში მდგომარეობს, რას მიაწერს ადამიანი წარმატებას ან წარუმატებლობას (ატრიბუცია). ოპტიმისტები წარუმატებლობას შემთხვევითობას მიაწერენ, რომელიც ამ კონკრეტულ დროსა და სივრცეში მოხდა, წარმატებას კი საკუთარ დამსახურებად მიიჩნევენ და განიხილავენ მას როგორც ჩვეულებრივ მოვლენას. მაგალითად, ოპტიმისტი მასწავლებელი, რომელმაც ვერ გადალახა სასერტიფიკაციო გამოცდის ზღვარი, იფიქრებს, რომ ეს ყველას შეიძლება შეემთხვეს და წარუმატებლობის მიზეზი ის არის, რომ დროის უქონლობის გამო კარგად ვერ მოემზადა გამოცდისთვის (წარუმატებლობა ლოკალიზებულია დროსა და სივრცეში, მისი მიზეზი გარემოებებია), პესიმისტი კი ჩათვლის, რომ უუნაროა, სიტუაციის გამოსწორების შანსი აღარ აქვს და მცდელობა აზრს მოკლებულია. ეს გენერალიზებული განცდა უკვე დასწავლილ უმწეობაზე მიუთითებს. საზოგადოდ, არჩევანი და სიტუაციაზე კონტროლი ადამიანს გადარჩენის საშუალებას აძლევს, ხოლო უმწეობამ შესაძლოა დაღუპოს ის.

მ. სელიგმანმა განსაზღვრა ოპტიმიზმის საკვანძო მახასიათებლები. როგორია ოპტიმისტი? უფრო ინიციატივიანი, ენერგიული, იშვიათად ეძლევა დეპრესიას, მისი საქმიანობის შედეგები მნიშვნელოვანია და კარგ შთაბეჭდილებას ახდენს გარშემო მყოფებზე. მ. სელიგმანმა დაამუშავა ოპტიმიზმის სწავლების ტექნიკა. რასაკვირველია, ამ სტატიის ფორმატში მისი გადმოცემა შეუძლებელია. მხოლოდ მოკლედ აღვნიშნავთ, რომ პირველი ნაბიჯია კავშირის დანახვა წინააღმდეგობას, შეხედულებებსა და შედეგებს შორის, მეორე კი იმისა, როგორ მუშაობს ეს ტრიადა ყოველდღიურ ცხოვრებაში.

აღნიშნული ტექნიკა დამუშავებულ იქნა, რათა ჩვეულებრივმა ადამიანებმა შევძლოთ, შევიცვალოთ პრობლემის ახსნის სტილი და ოპტიმისტურად შევხედოთ სიტუაციას.

ყოველივე ეს განვიხილოთ მასწავლებლის საქმიანობის მაგალითზე.

● უსიამოვნება: ვერ ვახერხებ ზოგიერთი მოზარდისთვის სწავლის მოტივაციის აღძვრას. 

შეხედულება: რატომ ვერ მოვუძებნე ამ მდგომარეობას გასაღები? უფრო დინამიკური, მოქნილი, შემოქმედებითი რომ ვყოფილიყავი, შესაძლოა, მათთვის ცოდნისადმი ინტერესი გამეღვიძებინა. თუ ეს ვერ მოვახერხე, ე.ი. თავს ვერ ვართმევ სამუშაოს, შესაბამისად, მასწავლებლობა არ არის ჩემი საქმე.

შედეგი: განწყობა გამიფუჭდა, ენერგია კიდევ უფრო დამაკლდა, დათრგუნვილი ვარ.

განხილვა: არ არის საჭირო ჩემი პროფესიული ვარგისობის შესახებ დასკვნის გამოტანა მოსწავლეთა ჯგუფის გამო. უმეტესობასთან ხომ ვიღებ შედეგს, შემოქმედებითად ვუდგები ჩემს საქმიანობას, ვცდილობ თითოეული მოსწავლის ინდივიდუალური თავისებურებების გათვალისწინებას. სემესტრის ბოლოს, როდესაც უფრო მეტი თავისუფალი დრო მექნება, მოვაწყობ შეხვედრას ანალოგიურ მდგომარეობაში მყოფ კოლეგებთან, სადაც აღნიშნულ საკითხს წამოვჭრი. შესაძლოა, რაიმე საინტერესო იდეაც დავამუშაოთ, რაც ვითარების გამოსწორებაში დაგვეხმარება.

აქტივაცია: მიმაღლდება პროფესიული თვითშეფასება. მიჩნდება იმედი, რომ კოლეგებთან ერთად შევძლებ საიტერესო და ეფექტიანი საქმიანობის გაჩაღებას.

ოპტიმიზმის თეორიაზე მუშაობისას, აი, რა დასკვნები გამოიტანა მ. სელიგმანმა:

1. ჭეშმარიტი ბედნიერება მოაქვს დადებით გრძნობებს, რომლებიც აღმოცენდება ჩვენი ხასიათის საუკეთესო თვისებებიდან და არა ხელოვნური ხრიკებიდან. ნებისმიერი ყოველდღიური სიხარული (მეგობრებთან ურთიერთობა, თეატრში წასვლა და სხვა) ფერმკრთალდება სიკეთის კეთებით გამოწვეული გრძნობების ფონზე.

2. კეთილი საქმეები 6 უნივერსალურ სიკეთეს ეფუძნება: სიბრძნეს (ცოდნას), სიმამაცეს, სიყვარულს (ადამიანურს), სამართლიანობას, რწმენას, სულიერებას. ყველა სიკეთის მთესველს აუცილებლად აქვს რამდენიმე ამ თვისებათაგანი (მ. სელიგმანი მათ ინდივიდუალურ ღირსებებს უწოდებს), რომელთა რეალიზაციითაც ჩვენ ვივითარებთ სიკეთის ქმნადობის უნარს.

3. ბედნიერად და გააზრებულად ცხოვრობს ის, ვინც თავისი ღირსებების რეალიზაციას ახერხებს და ამით ჭეშმარიტ სიამოვნებას იღებს, განურჩევლად იმისა, რითია დაკავებული (კარიერის, ოჯახისა და საქმიანობის თვალსაზრისით). ორიენტირება უნდა მოვახდინოთ უფრო მაღალ ღირებულებებზე, ვიდრე არსებობაა.

4. ადამიანი უნდა ისწრაფოდეს ბედნიერებისა და კარგი განწყობისკენ. ეს სასარგებლოა ფიზიკური და ფსიქიკური ჯანმრთელობისთვის. პოზიტიური გრძნობები არა მხოლოდ ტონუსს სწევს მაღლა, არამედ გვეხმარება ადამიანებთან ურთიერთობაში, მეგობრების შეძენაში, წარმატების მიღწევაში, გვინარჩუნებს ჯანმრთელობას.

5. ბედნიერების ხანგრძლივობა დამოკიდებულია არა იმდენად გარე ფაქტორებზე (ფულზე, სოციალურ სტატუსზე, განათლებაზე, ქვეყანაზე), რამდენადაც შინაგანზე.

6. წარსულიდან უარყოფითი ემოციები არ უნდა წამოიყოლო. წარსულთან შეგუების ტექნიკათა შორის სელიგმანი ასახელებს მადლიერებას და მიტევებას.

7. ბედნიერებისთვის, წარსულით კმაყოფილებასთან ერთად, აუცილებელია მომავლისადმი ოპტიმისტური დამოკიდებულებაც.

8. ბედნიერ ადამიანს შესწევს აწმყოთი ტკბობის უნარი. ეს ტკბობა შეიძლება იყოს როგორც ხორციელი, ისე სულიერიც.

9. სულიერ კმაყოფილებას მაშინ ვიღებთ, როცა საყვარელ საქმეს ვემსახურებით. არ არის სავალდებულო, მას ძლიერი ემოციები ახლდეს. ეს სულიერი კმაყოფილება მთლიანად მოგვიცავს და გვავიწყებს საკუთარ თავს.

10. სიკეთის მთესველი ადამიანები უფრო ბედნიერები არიან, ვიდრე ტალანტის მქონენი. სიკეთის მთესველი შეიძლება გახდე, ტალანტი კი თანდაყოლილია. ადამიანი ბედნიერი არ იბადება – ის ხდება ასეთი სიკეთის კეთებითა და ღირსებით.

გაეცანით დებულებებს და აირჩიეთ ერთი ვარიანტი:

1. თქვენი სიზმრები:

ა) დრამატულია და საშიში;

ბ) ბუნდოვანია და გაურკვეველი;

გ) სასიამოვნოა.

დ) ძირითადად სასიყვარულო შინაარსისაა.

2. დილაობით, ახალგაღვიძებული, ყველაზე ხშირად ფიქრობთ:

ა) ამინდზე;

ბ) საყვარელ სამუშაოზე;

გ) უსიამოვნო, მაგრამ აუცილებელ სამუშაოზე;

დ) საყვარელ ადამიანზე.

3. ჩვეულებრივ, როგორ საუზმობთ?

ა) გავშლი სუფრას, როგორც წესია – ამისთვის დრო არ მენანება;

ბ) საუზმის დროს ვწუწუნებ გამოუძინებლობის გამო;

გ) საუზმის დროს ლაპარაკი მიყვარს;

დ) ვჩქარობ, რადგან ხშირად ვაგვიანებ.

4. როდესაც გაზეთს კითხულობთ, უპირველესად, რას აქცევთ ყურადღებას?

ა) პოლიტიკურ და ეკონომიკურ სიახლეებს;

ბ) სპორტის სიახლეებს;

გ) კულტურის სიახლეებს;

დ) კრიმინალურ ქრონიკას.

5. როგორ რეაგირებთ, როდესაც წაიკითხავთ ინფორმაციას საგანგებო შემთხვევის, სკანდალის, დანაშაულის შესახებ?

ა) რეაქცია არ გაქვთ, არ გაინტერესებთ;

ბ) შიშობთ, ასეთი რამ არ დაგემართოთ;

გ) ბრაზობთ, რომ სათანადო ორგანოები და მართლმსაჯულება წესრიგს ვერ უზრუნველყოფენ;

დ) მომხდარს ჩვეულებრივ მოვლენად განიხილავთ.

6. როგორ იქცევით უცნობ ადამიანთან შეხვედრისას?

ა) იმთავითვე ნდობით განეწყობით;

ბ) ელოდებით, როდის გკითხავთ რამეს;

გ) ინტერესით აკვირდებით;

დ) უინტერესოდ ადევნებთ თვალს.

7. რა მოგდით, როდესაც გრძნობთ, რომ ვიღაც გაკვირდებათ?

ა) ვღელავ, რადგან მგონია, რომ სასაცილოდ გამოვიყურები;

ბ) უსიამოვნო განცდა მეუფლება;

გ) სარკეს ან მინას ვპოულობ და საკუთარ გამოსახულებას ვათვალიერებ;

დ) საერთოდ არ ვაქცევ ყურადღებას.

8. როგორ მოიქცევით, თუ უცნობ ქალაქში ამა თუ იმ მისამართის პოვნა დაგჭირდათ?

ა) ავიყვან ტაქსის;

ბ) წინასწარ გამოვკითხავ ნაცნობებს;

გ) შევეცდები, თავად მოვძებნო;

დ) შემეშინდება, ვაითუ ვერ მივაგნო.

9. ჩვეულებრივ, რა განწყობით იწყებთ სამუშაო დღეს?

ა) იმედით, რომ ყველაფერი კარგად იქნება;

ბ) სურვილით, ეს დღეც მალე დასრულდეს;

გ) კოლეგებთან სასიამოვნო საუბრებისა და შეხვედრების მოლოდინით;

დ) იმედით, რომ ამ დღეს სამსახურში არავითარი უსიამოვნება არ გელით.

10. როდესაც რაიმე თამაშს აგებთ:

ა) ღიზიანდებით და მიიჩნევთ, რომ ცუდ ფეხზე ადექით;

ბ) აგრძელებთ თამაშს იქამდე, ვიდრე არ მოიგებთ;

გ) არ ღიზიანდებით, რადგან მიგაჩნიათ, რომ „წაგება და მოგება ძმები არიან”.

დ) იძულებული ხდებით, მოიფიქროთ ხერხი, რომელიც მოგაგებინებთ.

11. როდესაც სუფრასთან ზიხართ და განსაკუთრებით გემრიელი კერძის მცირე ულუფას მოგართმევენ, თქვენ:

ა) მას მადიანად შეექცევით;

ბ) შიშობთ, ვაითუ გაგასუქოთ;

გ) ჭამთ, მაგრამ ერთგვარი სინდისის ქენჯნით;

დ) გეშინიათ, ვაითუ ვერ შეირგოთ.

12. როდესაც თქვენთვის სიმპათიურ ადამიანს ეკამათებით:

ა) შიშობთ, საბოლოოდ არ გაგიფუჭდეთ მასთან ურთიერთობა;

ბ) ინარჩუნებთ სიმშვიდეს, რადგან ხედავთ ასეთი დამოკიდებულების საზრისსა და აუცილებლობას;

გ) ფიქრობთ, რომ მალე შერიგდებით და ყველაფერი მოგვარდება;

დ) მიგაჩნია, რომ ეს ძალიანაც კარგია – ადამიანთა ურთიერთდამოკიდებულება სრულიად უპრობლემო არ უნდა იყოს.

13. როცა სარკეში საკუთარ ფიგურას უყურებთ:

ა) იგი ნორმალური გეჩვენებათ, თუმცა ფიქრობთ, რომ უკეთესიც შეიძლებოდა ყოფილიყო;

ბ) ფიქრობთ, რომ წონა უნდა დაიკლოთ, მაგრამ ამისთვის დიდი ჯაფა მოგიწევთ;

გ) რაც არის, ეს არის – განსაკუთრებული არაფერი გჭირთ.

14. რამდენად უშუალო ხართ სასიყვარულო ურთიერთობებში?

ა) უშუალო ვარ;

ბ) გამუდმებით ვაანალიზებ ამ ურთიერთობას;

გ) გამუდმებით რაღაც მაწუხებს;

დ) არაფერზე არ ვფიქრობ, ბედნიერი ვარ.

15. გაიარეთ სამედიცინო შემოწმება და ელოდებით პასუხს. ამ დროს თქვენ:

ა) შიშობთ, რამე სერიოზული დაავადება არ აღმოგაჩნდეთ;

ბ) დარწმუნებული ხართ, რომ ექიმი სიმართლეს არ გეტყვით;

გ) ფიქრობთ, რომ საშიში არაფერი იქნება;

დ) ფიქრობთ, რომ უმჯობესია, ყველამ დროულად გაიგოს სიმართლე თავისი ჯანმრთელობის შესახებ.

16. რას გრძნობთ ადამიანებთან ყოველდღიური ურთიერთობისას?

ა) თბილი ან გულგრილი ურთიერთობა მაქვს, იმის გათვალისწინებით, ვინ არიან ეს ადამიანები და როგორია გარემოებები;

ბ) ხშირად ვგრძნობ უხერხულობას და არ ვიცი, როგორ მოვიქცე;

გ) ყურადღებით ვაკვირდები მათ რეაქციებს ჩემს ქცევაზე და ყურს ვუგდებ, რას ამბობენ ისინი ჩემზე;

დ) მიმაჩნია, რომ ვიქცევი ისე, როგორც ყველა, ანუ ჩვეულებრივ.

17. ხანგრძლივი მოგზაურობისთვის როგორ ემზადებით?

ა) ყველაფერს გულდასმით ვგეგმავ;

ბ) ეჭვი არ მეპარება, რომ რამე ისეთი მოხდება, რაც მოგზაურობაში ხელს შემიშლის;

გ) მიმაჩნია, რომ ყველაფერი თავისთავად მოგვარდება და საგანგებოდ არც კი ვემზადები;

დ) გამგზავრებამდე ძლიერ ვღელავ და მხოლოდ მას შემდეგ ვწყნარდები, რაც დავიძვრები.

18. რომელ ფერს ანიჭებთ უპირატესობას?

ა) წითელს;

ბ) ნაცრისფერს;

გ) მწვანეს;

დ) ლურჯს.

19. რისი იმედი გაქვთ გადაწყვეტილების მიღებისას?

ა) იღბლის, გამართლების, ბედნიერი შემთხვევის;

ბ) საკუთარი თავის;

გ) გონივრული გათვლის, გარემოებებისა და ფაქტების ობიექტური შეფასების;

დ) სხვადასხვა სიგნალისა და ნიშნის (რომელ ფეხზე ავდექი, გადამირბენს თუ არა წინ კატა და ა.შ.).

20. არჩევანის უფლება რომ გქონდეთ, რას მიანიჭებდით უპირატესობას?

ა) მემკვიდრეობით მერგოს რამე;

ბ) მივაღწიო სტაბილურ წარმატებას პროფესიაში;

გ) შევქმნა რამე მნიშვნელოვანი მეცნიერებაში, ხელოვნებაში, მივაღწიო აღიარებას;

დ) შევხვდე საყვარელ ადამიანს, შევიძინო ცხოვრების კარგი მეგობარი.

 

პასუხის N და ქულა	N1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
ა	1	2	5	2	3	5	1	1	5	2
ბ	4	5	2	1	1	1	5	5	2	1
გ	3	2	3	4	2	3	2	3	3	5
დ	5	4	1	4	4	3	4	2	2	3

პასუხის N და ქულა	N11	12	13	14	15	16	17	18	19	20
ა	5	1	5	3	2	5	2	3	2	3
ბ	2	2	2	2	1	2	1	1	5	1
გ	3	5	3	1	4	3	4	2	3	5
დ	1	3	2	5	3	4	2	4	1	4

 

 24-35 ქულა – გამოუსწორებელი პესიმიზმი, რომელსაც რეალური ცხოვრებისეული საფუძველი არ გააჩნია.