სასწავლო პროცესში საგანმანათლებლო და შემეცნებითი საქმიანობის გააქტიურების მიზნით თამაშები უფრო მეტად გამოიყენება. როგორც პრაქტიკა გვიჩვენებს, მზა ცოდნის გადაცემა ყოველთვის არ იწვევს მოსწავლეებში მოტივაციას, ვერ აღვივებს ანალიზის უნარს. სწავლების ორგანიზაციისთვის სრულიად განსხვავებული მიდგომაა საჭირო, ზოგადად იცვლება მასწავლებელსა და მოსწავლეებს შორის ურთიერთკავშირი და ურთიერთქმედების სისტემა. პედაგოგი მოსწავლეებისთვის მხოლოდ ცოდნის წყარო აღარ არის, იგი გახდა კონსულტანტი, რომელიც ხელმძღვანელობს მოსწავლეების შემეცნებით საქმიანობას, იგი მიზნად ისახავს პრობლემების გადაჭრას. მოსწავლე არის საგანმანათლებლო პროცესში აქტიური მონაწილე. იგი თავად ქმნის მიზანს, ახდენს პრობლემების იდენტიფიცირებას, ინფორმაციის გაანალიზებას, კრიტერიუმების განვითარებას და სახავს პრობლემების გადაჭრის გზებს. მოსწავლე ხდება სასწავლო პროცესის ძირითადი ფიგურა, რაც სწავლებას მართლაც მოსწავლეზე ორიენტირებულს ხდის.
როლური თამაშის დაგეგმვა მომზადების ყველაზე მნიშვნელოვანი ეტაპია, როდესაც წყდება, როგორ გათამაშდეს იდეა ან სიტუაცია. ამისათვის მასწავლებელმა უნდა შეარჩიოს კონკრეტული მასალა, რომელზეც სიტუაცია დაიდგმება, გამოკვეთოს მოსწავლეთა როლი, უზრუნველყოს “რეკვიზიტები”, რესურსები.
თავისუფალი “ატმოსფეროს” შესაქმნელად, მასწავლებელმა უნდა გამორიცხოს ცენზურა და კრიტიკა და თავადაც უნდა მიიღოს მონაწილეობა.
მოსწავლეებს როლური თამაშის შესახებ ინფორმაცია შეიძლება მიეწოდოთ როგორც კლასში გაკვეთილზე, ასევე წინასწარ. ეს უკანასკნელი ვარიანტი უფრო მეტად სასურველია, ვინაიდან ამ შემთხვევაში მოსწავლეები არ დაკარგავენ დროს გაკვეთილზე.
მასწავლებელმა უნდა აუხსნას მონაწილეებს თამაშის თავისებურებები, ჩატარებისა და განხილვის წესები. ყურადღება მიაქციოს როლური თამაშის შეფასების კრიტერიუმებს, იმის გათვალისწინებით, რომ მონაწილეები, ძირითადად, მცირე ჯგუფებში მუშაობენ და თამაში თითქმის შეჯიბრებითობის ხასიათისაა.
ბევრ ქვეყანაში სიმულაციური თამაშები გეოგრაფიის გაკვეთილებზე პრიორიტეტულია. ხშირად იმიტირებული თამაშები საკმაოდ კომპლექსურია, რომელიც დაკავშირებულია ბუნებრივ და სოციალურ-ეკონომიკურ პროცესებთან. მაგალითად ინგლისურ სკოლებში არის თამაში “საძოვრები”, რომელშიც მოსწავლეებმა მთელი რიგი რაოდენობრივი პარამეტრების საშუალებით უნდა გამოთვალონ ოპტიმალური დატვირთვა გარემოზე მეცხოველეობის განვითარებისას, რათა არ გამოიწვიოს მცენარეული საფარის დაზიანება, რომელიც შეუქცევადი პროცესია.
კანადის მოსწავლეთა თამაში “რკინიგზის პიონერები” არის ტრანსკანადური სარკინიგზო მაგისტრალის მშენებლობის სიმულაცია, სადაც მითითებულია დანიშნულების სავარაუდო პუნქტები. იგი განკუთვნილია 14-16 წლამდე ასაკის მოსწავლეებისათვის. თამაშისთვის მზადდება სპეციალური სქემა, რომელზეც კანადურ ქალაქებს კვადრატების, წრეებისა და სამკუთხედების საშუალებით აღნიშნავენ. წერტილები რუკაზე მიუთითებს ათ საკონტროლო პუნქტს (კვებეკში, მონრეალში, და ა.შ.), სადაც მშენებლებს გარკვეული დაბრკოლებები შეიძლება შეხვდეთ. მზადდება აგრეთვე “შემთხვევის ბარათები”, რომლის დახმარებითაც მოსწავლეები დაძლევენ დაბრკოლებებს. ეს იქნება ჭაობისა თუ უდაბნოს გადაკვეთა, ბუნებრივი კატასტროფები (წყალდიდობა). მასწავლებელი მსაჯის როლშია. გარდა ამისა, თითოეული ჯგუფი კანადის ექვსი სარკინიგზო კომპანიიდან ერთერთს წარმოადგენს. თამაში მთავრდება, როდესაც ერთერთი კომპანია აღწევს საბოლოო დანიშნულების ადგილს.
მეტად გავრცელებულია როლური თამაშები, რომლებშიც სხვადასხვა ცხოვრებისეული სიტუაციის ინსცენირება ხდება.
შემდეგი მაგალითი კარგია გეოგრაფიის, ისტორიის ან ეკოლოგიის გაკვეთილებისთვის. თამაში “დროის ხაზი”, რომელიც მდგრადი განვითარების გააზრებისთვის გამოდგება.
თამაშის განვითარების გეგმა
მონაწილეთა ასაკი – 12 – 17 წელი
- თემა: ბიოსფეროსა და საზოგადოების განვითარება (დროის ხაზი).
- მიზანი: დედამიწის არსებობის ხანგრძლივობის დაკავშირება ბიოსფეროსა დ ა ადამიანს შორის; დედამიწის იერსახის შეცვლაში ადამიანის როლის განსაზღვრა.
ტექნოლოგიებისა და მეცნიერების განვითარების გარკვეული პერიოდის განმავლობაში.
- ამოცანები:
- ბიოსფეროს არსებობის ეტაპების შეფასება მისი წარმოშობიდან ადამიანის გამოჩენამდე;
- მეთოდოლოგიის დემონსტრირება და მომავლის ერთიანი ხედვის ჩამოყალიბება, პროგნოზირებადი აზროვნების განვითარება;
- ადამიანის როლის განსაზღვრა ბუნების შეცვლაში, რათა შეაფასოს ანთროპოგენური ზემოქმედების ნეგატიური და დადებითი მხარეები.
- თემის მთავარი იდეა: ბიოსფერო ჩამოყალიბდა ათასობით მილიონი წლის განმავლობაში. ტექნიკური პროგრესის მოკლე ისტორიული პერიოდის განმავლობაში კი ბუნება მნიშვნელოვნად განადგურებულია. ადამიანის პასუხისმგებლობის განსაზღვრა ბიოსფეროს შეცვლაში.
- ძირითადი ცნებები: წარსული, აწმყო, მომავალი, დროის ხაზი, სასურველი მომავლის იმიჯი, მომავლის საერთო ხედვა.
ევოლუცია, მეცნიერულ – ტექნოლოგიური პროგრესი და ა.შ.
- შედეგი (რა უნდა იყოს მიღწეული გაკვეთილის ბოლოს): მოსწავლეს დროის ხაზის ვიზუალური წარმოდგენა საშუალებას მისცემს გააცნობიეროს, თუ როდის წარმოიშვა ბიოსფერო, რამდენი ხანი ვითარდებოდა და რამდენად ცოტა დრო დასჭირდა მის განადგურებას.
მოსწავლემ უნდა გამოავლინოს ადამიანის დადებითი და უარყოფითი ზეგავლენა ბუნებაზე (შეიძლებოდა თუ არა ადამიანის განვითარება ბუნების განადგურების გარეშე?).
- რესურსები:
ძაფის გორგალი სიგრძე 5მ (უკეთესია, ვიდრე 10 მ), მუყაოს ბარათები, რომლებზეც გამოსახულია დედამიწის, ბიოსფეროსა და კაცობრიობის განვითარების ყველაზე მნიშვნელოვანი ეტაპები და ვადები.
გაკვეთილის პროცესში ბარათები საკმარისი უნდა იყოს ყველა მონაწილესთვის (20-30 ბარ ათ ი).
ბარათების ნიმუშები:
ა) პლანეტა დედამიწის წარმოშობა – 4.6 მილიარდი წლის წინ.
ბ) ცხოვრების მარტივი ფორმების წარმოქმნა – 4 მილიარდი წლის წინ.
გ) პირველი მწერები – 350 მილიონი წლის წინ.
დ) ცეცხლის გამოყენების დასაწყისი – 200 ათასი წლის წინ.
ე) სამრეწველო რევოლუცია – 250 წლის წინ.
ვ) პირველი კოსმოსური ხომალდი (ადამიანთან ერთად) – 196
- მომზადება.
დროის ხაზი (ძაფი) უნდა იყოს 4.6 მ. როდესაც მასშტაბი 1მმ – 1 მლნ. წელია, ძაფის სიგრძე შეესაბამება 4.6 მლრდ. წელს. ძაფზე აღინიშნება დასაწყისი და ყოველ ერთ მეტრში კეთდება აღნიშვნები.
თუ ძაფის სიგრძე 10 მეტრია, შეიძლება გავზომოთ 9.2 მ, მაშინ მასშტაბი იქნება 1 მმ – 500 ათასი წელი.
- გაკვეთილის მიმდინარეობა: მოსწავლეებმა თვალნათლივ უნდა წარმოიდგინონ დრო როგორც ხაზი (ძაფი), რომელზეც წარსულის, აწმყოსა და მომავლის მოვლენებია განლაგებული.
აუხსენით, რომ დედამიწის ისტორია 4,6 მილიარდი წლისაა. შესთავაზეთ გამოთვალონ თუ რა მასშტაბი უნდა მიიღონ, რომ დედამიწის მთელი ისტორია აჩვენონ 4.6 მ სიგრძის ძაფით.
ძაფი ორივე მხრიდან დააფიქსირეთ. მონაწილეებს ბარათები დაურიგეთ. მათ დამოუკიდებლად უნდა განსაზღვრონ ბარათების ადგილი დროის ხაზზე და შემდეგ დაამაგრონ.
გაკვეთილის დასასრულს შეგიძლიათ შემდეგი კითხვები დასვათ:
- რა დასკვნა შეიძლება გამოვიტანოთ დედამიწის ისტორიას, ბიოსფეროს, კაცობრიობას შორის ურთიერთკავშირის შესახებ? (დედამიწის ისტორიასთან შედარებით კაცობრიობის ისტორია უმნიშვნელოა)
- რა ცვლილებები განიცადა დედამიწის იერსახემ ადამიანის საქმიანობის შედეგად? (სფეროები, დასახლებები, გზები, ხიდები, კაშხლები, დამბები, ხელოვნური კუნძულები და სხვ.)
გამოყენებული ინტერნეტ გვერდი: https://xn--i1abbnckbmcl9fb.xn
