„გარდატეხის ასაკი“

„ბავშვების აღზრდა სრულად არის დამოკიდებული იმაზე,

თუ როგორ ექცევიან მათ უფროსები და არა იმაზე, თუ რა

დამოკიდებულება აქვთ უფროსებს აღზრდის მიმართ“

ჰილბერტ ჩესტერტონი (ინგლისელი მწერალი).

„გარდატეხის ასაკი“ – ამ წერილს შეგნებულად შევურჩიე ასეთი სათაური, რადგან აღნიშნული ტერმინი, ვფიქრობ, გასაგებია, როგორც მშობლებისათვის, ასევე სხვადასხვა სააღმზრდელო დაწესებულებებში მომუშავე სპეციალისტებისათვის, მასწავლებლებისათვის და უბრალოდ ბავშვთა და მოზარდთა ასაკობრივი განვითარების თავისებურებებით დაინტერესებული მკითხველებისათვის.

„გარდატეხის ასაკის“ კრიზისი, ისევე, როგორ ნებისმიერი სხვა კრიზისი – არ არის რაღაც სტიქიური უბედურება, ის მხოლოდ განვითარების აუცილებელი ეტაპია, რომელსაც გვერდს ვერავინ აუვლის. მაგრამ შესაძლებელია მისი სასიკეთოდ გამოყენება!“ (ე. შევჩენკო; ნაწყვეტი წიგნიდან: „ხუთი საუკეთესო საშუალება, რათა ვიცხოვროთ სიმშვიდესა და სიყვარულში“).  უმრავლეს შემთხვევებში მშობლებისთვის საჭიროა საკუთარი ქცევების შეცვლა. ანუ, მშობელმა უნდა დაიწყოს საკუთარ შვილთან ერთად ზრდა, რათა გახდეს სრულფასოვანი მშობელი“. ეს მოსაზრება ძალიან მომეწონა და მართლაც, მოდით, ვცადოთ, გავხდეთ „ზრდასრული უფროსები“.

„გარდატეხის ასაკის“ თავისებურებებზე უამრავი ლიტერატურა არსებობს, რაც ყურადღებიან უფროსებს შესაძლებლობას აძლევს აღიჭურვონ ცოდნით და მიიღონ მათთვის საჭირო პრაქტიკული რჩევა-დარიგებები.

თავად მოზარდები, ვფიქრობ, ნაკლებად უთმობენ დროს ამ საკითხის შესწავლას და ამიტომ მათთვის ამ პერიოდში მიმდინარე პროცესები სრულიად მოულოდნელი და გაუგებარია. მოზარდები იბნევიან, მათ ვერ გაურკვევიათ, საიდან მოდის:

• ცუდი ხასიათი;
• მოულოდნელი ცრემლები („რა მჭირს? რა მემართება? ადრე სულაც არ ვიყავი ასეთი გულჩვილი“);
• გაღიზიანება და მოულოდნელი „აფეთქებები“ („მე ხომ წყნარი და მშვიდი ტიპი ვიყავი? ახლა უცებ ისე ავყვირდები, საკუთარ ხმასაც ვეღარ ვცნობ“);
• ყველაზე და ყველაფრის მიმართ ცინიკური დამოკიდებულება („მე ხომ ჩემები ძალიან მიყვარდა? ახლა რა ხდება ვერ ვიგებ, ყველას ვეუხეშები. იმ დღეს პატარა და ისე ვატირე…“)

სწორედ, საკუთარი შინაგანი სამყარო აშინებს ამ ასაკში მოზარდს. და ამ შიშს ჰქვია: არაპროგნოზირებადი,  გუნება-განწყობის მკვეთრი ცვლილება; მოულოდნელი გარდაქმნა ყველასა და ყველაფრისადმი დამოკიდებულებაში. მოზარდი აცნობიერებს საკუთარ თავში უმართავ ძალებს და აშინებს ამ ძალების სიღრმე და სიძლიერე. ამ ყველაფერს კიდევ ემატება მშობლების/უფროსების მხრიდან ვერგაგება და უკმაყოფილება. ამიტომაც არის, რომ მოზარდებს ხშირ შემთხვევაში ურჩევნიათ დაიმალონ, საკუთარ თავში ჩაიკეტონ.

ამ დროს მშობლები, როგორც წესი, იწყებენ გამოკითხვას:

• „რა გჭირს? რა გემართება?
• შენ ხომ ადრე ასეთი არ იყავი?
• საერთოდ ვეღარ გცნობთ, აი მასწავლებლებმაც გვისაყვედურეს, რომ შეიცვალე და სკოლაშიც ცუდად იქცევი; შენს ნიშნებზე ხომ ლაპარაკიც ზედმეტია, სრულიად აიღე ხელი სწავლაზე“;
• მთელი ღამეები არ გძინავს, სულ ინტერნეტში ზიხარ;
• მარტო ჩვენ კი არა, ვერავინ ვეღარ გცნობს, ყველას თავს არიდებ;
• ვიღაც გაურკვეველ ტიპებთან დაიწყე მეგობრობა;
• წარმოდგენა მაინც თუ გაქვს, როგორ ვნერვიულობთ ჩვენ შენზე? არა, რაში გაინტერესებს, ჩვენი განცდები, შენ მხოლოდ საკუთრი თავი გაღელვებს;
• რამდენიც არ უნდა გელაპარაკო, მაინც შენსას აკეთებ, საერთოდ აღარ მისმენ.

ვფიქრობ, ნაცნობი ფრაზებია. ამ ფრაზებს უფროსები არცთუ იშვიათად ხმამაღლა და გაღიზიანებით წარმოთქვამენ, რითაც მოზარდს კიდევ უფრო უმტკიცდება იმის განცდა, რომ ის ახლობელი ადამინებისათვისაც კი  უცხო და მიუღებელი გახდა. მისი აღარავის ესმის.

განვაგრძოთ, მოვლენებზე თვალის დევნება და ადვილად მივხვდებით, რომ ასეთ ვითარებაში ნებისმიერი მოზარდი, მიუხედავად იმისა, რთული ხასიათი აქვს თუ არა, იდეალისტად მიიჩნევს თავს თუ რეალისტად, სერიოზულია თუ ხუმარა, ინტელექტუალია თუ არა, მორცხვია თუ თამამი, გულწრფელია თუ ნაკლებად გულწრფელი, მშვიდია თუ შფოთიანი, მაინც დაიწყებს გარეშე პირის ძიებას, რომელსაც ყველაფერს მოუყვება და ისიც გაუგებს, უთანაგრძნობს. იქნებ რამე სასიკეთოც ურჩიოს. სწორედ ამიტომ ცდილობენ მოზარდები უფრო მეტად იყვნენ სახლიდან შორს, სხვა ადამიანებთან. იწყება მეგობრების, კეთილის მსურველების ძიება და ზოგ შემთხვევაში, სამწუხაროდ,  შესაძლებელია არცთუ ისე სახარბიელო წრეში აღმოჩნდნენ.

ფსიქოლოგებს მიაჩნიათ, რომ არის მომენტები, როდესაც ყველაზე უკეთესი, რაც მშობელს შეუძლია გააკეთოს – ეს არის მოზარდისთვის თავის დანებება.

უკვე მივხვდი, რომ ამის წაკითხვისას მრავალი მშობელი შეეწინააღმდეგება, ე.წ. „თავის დანებების ტაქტიკას“.

• „თქვენთვის ადვილი სათქმელია“;
• „რამე რომ მოხდეს? ეშმაკს არ სძინავს“;
• „ვცადე რამოდენიმეჯერ, მაგრამ ისე ვნერვიულობ, არაფრით გამომდის“.

გეთანხმებით, მაგრამ ხომ იცით: რომ „აკრძალული ხილი უფრო გემრიელია?“ და ამიტომ  უნდა ითქვას, რომ ნებისმიერმა აკრძალვამ ამ ასაკის მოზარდისათვის სრულიად შესაძლებელია მაპროვოცირებელი როლი ითამაშოს და სურვილი გაუჩინოს მას, დაარღვიოს აკრძალვა. გასათვალისწინებელია კიდევ ერთი გარემოება, აკრძალვები კიდევ უფრო მეტად გააღრმავებს უფსკრულს უფროსებსა და მოზარდს შორის.

ხშირად მითქვამს, რომ ბავშვის მიმართ გამოჩენილი ზრუნვა და კონტროლი უნდა იყოს დაბალანსებული და არცერთმა არ უნდა გადაწონოს მეორე. „გარდატეხის ასაკში“, კი გაცილებით მნიშვნელოვანია გავაძლიეროთ მოზარდთან ურთიერთობა. ასეთ დროს ფსიქოლოგები გირჩევენ, რომ დაპატიჟოთ თქვენი შვილის მეგობრები სახლში სტუმრად და გაიცნოთ ისინი, იმის ნაცვლად, რომ უსაყვედუროთ მას მეგობრებთან ხშირი ურთიერთობების გამო და გამუდმებით ეჭვქვეშ დააყენოთ მათი ღირსებები. ესაუბრეთ თქვენი შვილის მეგობრებს, ეცადეთ მათ თვალშიც გაიძლიეროთ ავტორიტეტი და ამით საკუთრი შვილის თვალშიც მეტ ნდობასა და ავტორიტეტს მოიპოვებთ.

ვცდილობ, უფროსებს დავანახვო, რომ სწორედ მათი თანაგრძნობა, ყურადღება, დახმარება, ზომიერი ზრუნვა, და არა ჰიპერმეურვეობა, არის ის, რასაც შეუძლია სიტუაციას სასიკეთოდ შეცვლა. ამ თემაზე დაწერილ ლიტერატურაში აუცილებლად ამოიკითხავთ, რომ ამ დროს მთავარია, დაეხმაროთ თქვენს მოზარდს გააცნობიეროს, თუ რა ხდება მის თავს და რომ მსგავსი რამეები არის სრულიად ნორმალური და ბუნებრივი. მნიშვნელოვანია მის გვერდზე ყოფნა, რათა მოზარდმა სიმშვიდე და სულიერი წონასწორობა აღიდგინოს. მნიშვნელოვანია, გააცნობიერებინოთ მას, რა და რატომ ხდება მის ცნობიერებაში.

შეეცადეთ, ავუხსნათ თქვენს მოზარდ შვილებს, რომ, როდესაც რაღაც გაურკვეველს, უცხოს აწყდებიან, მაშინ იბნევიან, თითქოს სიბნელეში აღმოჩნდებიან და იმის ნაცვლად, რომ ხელების ცეცებით ეცადონ გარემოში ორიენტირებას, ყოველთვის შეუძლიათ დახმარება ითხოვონ და მიიღებენ კიდევაც მას გამოცდილი უფროსებისაგან, რომლებსაც კარგად ახსოვთ ის დრო, როდესაც მსგავს სიტუაციაში თავად აღმოჩნდნენ. ახსოვთ, როგორ მარტოსულად გრძნობდნენ თავს და ეგონათ, რომ ეს „კოშმარი არასოდეს დასრულდებოდა“.

უფროსებს ისიც უნდა ახსოვდეთ, რომ მოზარებს ამ ასაკში არა მხოლოდ საკუთრი ხასიათობრივი თუ მსოფმხედველობრივი ცვლილებები აფრთხობთ და აღიზიანებთ, არამედ მათ შესაძლებელია უფრო მეტად სხეულებრივი ცვლილებები ანერვიულებდეთ. დაკვირვებულ მშობლებს უთუოდ შეუნიშნავთ სარკის წინ საათობით მოტრიალე შვილები, რომლებიც უკმაყოფილოდ შესცქერიან საკუთარ ანარეკლს. ეს ცვლილებები მოზარდებში სერიოზული სტრესის და იმედგაცრუების საბაბი შეიძლება გახდეს, მით უფრო, რომ, სავარაუდოდ, ის შეიძლება „უიმედოდ იყოს შეყვარებული“.

აქ კიდევ ერთხელ დავაყენე საკუთარი თავი ჩემი მკითხველის ადგილას: „თქვენთვის ადვილია, თქვენ ხომ ფსიქოლოგი ხართ და, ესე იგი, ჭკუის სწავლებას შეჩვეული“.

სამაგიეროდ, თქვენ ხართ მშობლები/აღმზრდელები, რომლებსაც ძალიან გიყვართ საკუთარი შვილები და გსურთ, რომ თქვენმა შვილებმაც იცოდნენ ეს. ვიცი, რომ არის მომენტები, როცა ფიქრობთ, რომ თქვენს მოზარდ შვილს ეჭვი ეპარება თქვენს სიყვარულში, რადგან ზოგჯერ „ნერვები აღარ გყოფნით“ და საყვედურობთ, ხანდახან უყვირით კიდეც მას. მართლაც ძალიან რთულია, უყურო საკუთარ მოზარდ შვილს, რომელიც გამუდმებით გეუხეშებათ, აღარ გიჯერებთ და საერთოდაც ისე შეიცვალა, რომ ვეღარც კი ცნობთ. ასეთ წუთებში ფიქრობთ, რომ ძალიან ცუდ დღეში ხართ, საკუთარი თავი გეცოდებათ და აღარ იცით, როგორ მოიქცეთ.

სწორედ ამიტომ არის მნიშვნელოვანი შესაბამისი სპეციალისტების დახმარება, რათა შეძლოთ შედარებით მაინც შეინარჩუნოთ სიმშვიდე. სიმართლე ის გახლავთ, რომ თქვენზე კარგად ვერავინ დაეხმარება თქვენს შვილს და სწორედ თქვენზეა დამოკიდებული თუ რამდენად იქნებით მზად, იცხოვროთ დროებით შეცვლილ რეალობაში. აუცილებელია იფიქროთ, რომ თქვენს შვილს ამ ეტაპზე თქვენზე მეტად უჭირს და მხარდაჭერა სჭირდება. ის უნდა გაიზარდოს, გადალახოს ასაკობრივი სირთულეები და აღიდგინოს დარღვეული წონასწორობა.