ყველა ამ სახელის კანდიდატი მე გახლდით. მშობლები დიდხანს ვალოდინე. როგორც ჩანს, ვერ გადამეწყვიტა, ამ ცოდვებით დამძიმებულ დედამიწაზე მოვსულიყავი თუ არა. ბოლოს მაინც მოვედი და მშობლებადაც საუკეთესო ადამიანები ავირჩიე. ზოგან სწამთ, რომ ბავშვის სული მომავალ მშობლებს თავად ირჩევს და მეც, დარწმუნებული ვარ, ორივე თავიდანვე შევათვალიერე.

მამას ეკას დარქმევა ნდომებია, დედას – ქრისტინესი. ბებიას გაუპროტესტებია, ეგ ბავშვი ჩემთვის მინდა, მე უნდა გავზარდოო (მართლაც, უზარმაზარი ამაგი აქვს ჩემზე). მისი ოფიციალური სახელი ქეთევანი იყო, საშინაო-საახლობლო კი -თებროლე. დედას თებროლეობისთვის არ გავემეტე (არადა, რა ლამაზი სახელია) და დავრჩი ქეთევანად.

მამას თავისი რომ გაეტანა, EKA ვიქნებოდი. EKA ბერძნულად „სხვას“ ნიშნავს – ასე მოიხსენიებდა მენდელეევი ჯერ კიდევ აღმოუჩენელ ელემენტებს.

თუმცა მოდი, ნაბიჯ-ნაბიჯ მივყვეთ.

დღეს მენდელეევის პერიოდულ სისტემაში 118 ელემენტია. მე-14 ჯგუფს ჩავხედოთ. იქ ისეთი ელემენტებია განლაგებული, რომლებსაც შეუძლია, ერთსა და იმავე დროს მეტალებისა და არამეტალების თვისებები გამოავლინოს.

ნახშირბადს ადამიანი უძველესი დროიდან იცნობს. ტიპური არამეტალია, თუმცა გრაფიტის ალოტროპიულ ფორმაში ელექტრული დენის გატარება შეუძლია. იგივე ითქმის მის შემდეგ მდგომ სილიციუმზე, რომელიც არაცოცხალი სამყაროს მთავარ ელემენტად მიიჩნევა და ასევე შერეულ თვისებებს ამჟღავნებს.

მერე რა მოდის? ერთიც ჩავხედოთ… ჰო, გერმანიუმი, კალა და ტყვია.

გერმანიუმის ატომური ნომერი 32–ია.მისი არსებობა იწინასწარმეტყველა მენდელეევმა. ცხრილში თავისუფალი ადგილიც კი დაუტოვა სილიციუმის ქვეშ და ეკა-სილიციუმი უწოდა. ივარაუდა, რომ მისი ატომური მასა დაახლოებით 71 მ.ა.ე. იქნებოდა, ხოლო სიმკვრივე – 5,5 გ/სმ³. ეს 1871 წელს მოხდა.

15 წლის შემდეგ გერმანიაში, ერთ მღვიმეში, სადაც ვერცხლს მოიპოვებდნენ, მუშებმა უცნაური მადანი აღმოაჩინეს და მაშინვე ფრაიბერგის მთის მეცნიერებათა აკადემიას გაუგზავნეს. იქ მეცნიერმა ალბინ ვაისბახმა შეისწავლა და დაადასტურა, რომ საქმე ახალ მინერალთან ჰქონდათ. მინერალს ანგეროდიტი დაარქვეს (ბერძნულიდან წარმოდგება და ვერცხლით მდიდარს ნიშნავს) და დაწვრილებითი ანალიზისთვის ქიმიკოს კლემენ ვინკლერს გადასცეს. ამ უკანასკნელმა გაარკვია, რომ მინერალის შემადგენლობაში, გარდა ვერცხლისა, შედიოდა გოგირდი და ახალი, შეუსწავლელი ელემენტი. ელემენტის სიმკვრივე 5,323 გ/სმ³ აღმოჩნდა, ატომური მასა – 72,59 მ. ა. ე. მეცნიერები მიხვდნენ, რომ ეს სწორედ ეკა-სილიციუმი იყო და გერმანიის პატივსაცემად გერმანიუმი უწოდეს.

შარიან-შურიან ხალხს რა გამოლევს. ჰოდა, ვინკლერს შარი მოსდეს: შენო მენდელეევის აღმოჩენა მიითვისეო. ადგა ვინკლერი და მენდელეევს წერილი მისწერა. აუხსნა, რომ ეკა-სილიციუმი აღმოაჩინა და რომ ეს პერიოდულობის კანონის ტრიუმფი იყო. მენდელეევმა ვინკლერი გერმანიუმის მამად მოიხსენია, მამას კი შვილისთვის სახელის დარქმევის უფლება აქვს (თუმცა ჩემს შემთხვევაში დედამ გაიმარჯვა).

მინერალ ანგეროდიტში 7% გერმანიუმია. თავად გერმანიუმს საკუთარი მინერალები არ აქვს, გაბნეული ელემენტია, თუმცა ლითოსფეროში ის ვერცხლზე მეტია. მოიპოვებენ ფერადი მეტალების სულფიდური მინერალებიდან, მაგალითად, ფალერიტიდან, სადაც მისი შემცველობა 0,1%-ს არ აღემატება.მინერალიდან გერმანიუმი თავდაპირველად ოქსიდურ ფორმაში გადაჰყავთ, GeO₂–ად გარდაქმნიან, მერე კი წყალბადით აღადგენენ. ლაბორატორიაში ამისთვის დაგვჭირდება კიპის აპარატი, რომელშიც თუთია და გოგირდმჟავა იქნება.

Zn+H₂SO₄=ZnSO₄+H₂

შტატივზე დავამაგროთ კვარცის მილი, შევიტანოთ შიგნით გერმანიუმის ოქსიდი და შეუშვათ კიპის აპარატში მიღებული წყალბადი. ოქსიდი გარედან გავახუროთ. წარიმართება შემდეგი ორი რეაქცია და მიიღება გერმანიუმი:

GeO₂+H₂=GeO+H₂O

GeO+H₂=Ge+H₂O

ეს მეტალი ქვანახშირშიც ბევრია. ამ უკანასკნელის დაწვის შემდეგ დარჩენილ მასაში გერმანიუმის წილად 1% მოდის. წინათ ამ მასას – ზოლს – უსარგებლო ნარჩენად მიიჩნევდნენ, დღეს მისგან გერმანიუმის მიღების რამდენიმე მეთოდია ცნობილი. ერთი მათგანია შავ ფხვნილზე კონცენტრირებული მარილმჟავათი მოქმედება. ზოლში არის გერმანიუმის ოქსიდი, მასზე მარილმჟავას მოქმედების შედეგად გერმანიუმის ტეტრაქლორიდი წარმოიქმნება და ხსნარში გადადის. ის უნდა გაიფილტროს და გაზავდეს წყლით:

GeO₂+4HCl=GeCl₄+2H₂O

GeCl₄+2H₂O=GeO₂+4HCl

კვლავ ოქსიდი წარმოიქმნება, ოღონდ სუფთა სახით, მინარევების გარეშე. მას გაახურებენ და კვლავ წყალბადს გაატარებენ (წინა ექსპერიმენტის მსგავსად).

გერმანიუმს ალმასის მსგავსი კრისტალური მესერი აქვს, თუმცა მისი ატომების რადიუსი გაცილებით მეტია. ამის გამო გერმანიუმი მინასავით მყიფეა, მოთეთრო ვერცხლისფერია, მეტალივით ბზინავს, თუმცა ნახევრად მეტალია, მაშასადამე, სილიციუმის მსგავსად, შუალედური ადგილი უკავია მეტალებსა და არამეტალებს შორის. ამასთან, ნახევრად გამტარია, ესე იგი განსაზღვრულ პირობებში დენს ატარებს.

ამ თვისების გამო გერმანიუმი მეოცე საუკუნეში ტექნიკური პროგრესის ერთ-ერთ მთავარ წყაროდ იქცა, მის ბაზაზე სხვადასხვა აპარატურისთვის ნაწილების შექმნა დაიწყეს, თუმცა 70-იანი წლებიდან ის სილიციუმმა ჩაანაცვლა. დღეს გერმანიუმისგან კოსმოსური ხომალდებისთვის მზის ელემენტებს ამზადებენ.

ნორმალურ პირობებში გერმანიუმი ყოველგვარი ქიმიური ზემოქმედების მიმართ მდგრადია – არ რეაგირებს წყალთან, ჰაერსა და განზავებულ მჟავებთან, გაცხელებისას (500 გრადუსამდე) კი მაინც შედის რეაქციაში ჟანგბადთან. ასევე გაცხელებით რეაგირებს კონცენტრირებულ აზოტმჟავასა და გოგირდმჟავასთან, წარმოიქმნება გერმანიუმის ოქსიდი, წყალი და გოგირდის ან აზოტის დიოქსიდი (გააჩნია, რომელ მჟავასთან არის რეაქცია).

ტუტეებთან რეაქციაში არ შედის, მაგრამ თუ რომელიმე მჟანგავს (მაგალითად, წყალბადის პეროქსიდს) დავამატებთ, გერმანიუმმჟავას მარილი და წყალი წარმოიქმნება:

Ge+2NaOH+2H₂O₂=Na₂GeO₃+3H₂O

გერმანიუმს შეუძლია, ნაერთები წარმოქმნას ზოგიერთ აქტიურ მეტალთან, მაგალითად, მაგნიუმთან. შევურიოთ მაგნიუმის ფხვნილი გერმანიუმის ოქსიდს პროპორციით 1:4. კარგად გავაცხელოთ, წარმოიქმნება მაგნიუმის გერმანიდი. თავად რეაქცია ძალიან აქტიურად მიმდინარეობს.

მაგნიუმის გერმანიდს გერმანიუმის „სარკის“ მისაღებად იყენებენ. ამისთვის გერმანიდის ფხვნილს ათავსებენ კვარცის მილში და აკავშირებენ გამყოფ ძაბრთან, რომელშიც მარილჟავაა მოთავსებული. წარმოიქმნება გერმანიუმის წყალბადნაერთი, რომლის გახურებისას გამოიყოფა სუფთა გერმანიუმი და კვარცის მილის კედლებზე ილექება. იქმნება ამრეკლავი სარკის შთაბეჭდილება.

Mg₂Ge+4HCl=GeH₄+2MgCl₂

GeH₄=Ge+2H₂

სხვათა შორის, გერმანიუმს ოპტიკასა და პოლიმერების წარმოებაშიც იყენებენ.

პერიოდულ სისტემაში გერმანიუმს კალა მოსდევს. ეს უკვე ნამდვილი მეტალია და მის შესახებ ვრცელი წერილი ადრე შემოგთავაზეთ  (https://mastsavlebeli.ge/?p=32776 ). ამჯერად მხოლოდ იმას შეგახსენებთ, რომ კალა საკმაოდ მდგრადი მეტალია. თუ კალის ნაჭერს ავიღებთ და გადატეხვას მოვუნდომებთ, ვერაფერს გავხდებით, თუმცა ერთგვარ ღრჭიალს გავიგონებთ. ქიმიკოსები ამას „კალის ყვირილს“ უწოდებენ და მეტალის შიგნით კრისტალური მესრის დეფორმაციით არის გამოწვეული.

კალის ლღობის ტემპერატურა 231 გრადუსია ცელსიუსით, ამიტომ მისგან ძველთაგანვე იოლად აკეთებდნენ ნაირ–ნაირ ჭურჭელს. კალის ჯარისკაცსაც იოლად დავამზადებთ: ტიგელში გავახუროთ კალის ნატეხები, გამლღვალი კალა ჩავასხათ თაბაშირისგან დამზადებულ ფორმაში (ფორმას, ვისაც როგორც გამოუვა, ისე დაამზადებს).

ცელსიუსით -13,2 გრადუსზე კალა დაშლას იწყებს და ფხვნილად იქცევა. ეს პროცესი მაქსიმალურ სიჩქარეს -33 გრადუსზე აღწევს. ამგვარად, კრისტალური მესრის გადაწყობით თეთრი კალა რუხ ფერს იღებს. თუ ასეთი ფხვნილით მყარ კალას შევეხეთ, ისიც დაშლას დაიწყებს, თითქოს დასნებოვნდაო. ამ მოვლენას „კალის ჭირს“ უწოდებენ.

დღეს კალის ნაკეთობებს მდგრადობისთვის ცოტაოდენ ბისმუტს ამატებენ.

მე-14 ჯგუფი რომ ამოვწუროთ, ტყვიაზეც უნდა ვილაპარაკოთ, მაგრამ მოდი, ეს სხვა დროს იყოს. მით უმეტეს, ტყვიის მონაწილეობით ერთი ლამაზი ექსპერიმენტიც მაქვს გასაზიარებელი.

საყოველთაოდ ცნობილია, რომ სადაც წყალია, იქ სიცოცხლეა. ძირძველი ხალხი მთელ მსოფლიოში იზიარებს რწმენას წყლის სიწმინდის შესახებ.

მდინარეებს ოდითგანვე სცემდნენ თაყვანს  სხვადასხვა კულტურებსა და რელიგიებში და განიხილავდნენ როგორც სიცოცხლის, სიწმინდისა და სულიერების სიმბოლოს.

მდინარე ურუბამბა

მდინარე ურუბამბას სახელი მომდინარეობს კეჩუა ურუპამპადან, რაც ნიშნავს “ობობების პლატოს”. ინკების დროს იგი ცნობილი იყო როგორც ვილკამაიუ (წმინდა მდინარე). ეს არის პერუს ერთ-ერთი მთავარი მდინარე და ამაზონის აუზის ნაწილი.

მდინარე ურუბამბა (სიგრძით 725 კმ) სათავეს იღებს ცენტრალური ანდების წყალგამყოფ მასივზე. იგი ტიპური მთის მდინარეა ჭორომებით და ჩანჩქერებით, მიედინება ღრმა კანიონში და ერთვის მდინარე ტამბოს, რის შედეგადაც წარმოიქმნება მდინარე უკაიალი. იგი კვეთს ინკების მთელ წმინდა ველს და გადის მაჩუ-პიქჩუს მთის ძირში.

წარწერა ფოტოზე: აგუას-კალიენტესი (ესპ. Aguas Calientes ცხელი წყალი ან ცხელი წყაროები), ზოგჯერ მოხსენიებული როგორც მაჩუ-პიქჩუ ქალაქი – ქალაქი პერუში, მდინარე ურუბამბაზე. იგი ისტორიულ ძეგლ მაჩუ-პიქჩუმდე მისასვლელი უახლოესი წერტილია, მდებარეობს მისგან მხოლოდ 6 კილომეტრში, 1,5 სთ ფეხით სავალ მანძილზე. ტურისტებისთვის გახსნილია მრავალი სასტუმრო და რესტორანი, ისევე როგორც ბუნებრივი ცხელი აბანოები, საიდანაც მომდინარეობს ქალაქის სახელი.

ათასწლეულების მანძილზე მდინარე ურუბამბა ანდების ხალხებისთვის მნივნელოვანი წყარო იყო, ის რეგიონში კაცობრიობის ისტორიისა და კულტურული განვითარების კურსს აყალიბებდა. იმ ცნობილ ცივილიზაციებს შორის, რომლებიც ცხოვრობდნენ მის ნაყოფიერ სანაპიროებზე, იყვნენ ინკები.

მდინარე ურუბამბას ღრმა სულიერი მნიშვნელობა ჰქონდა ინკებისთვის. იგი განასახიერებდა იმ წმინდა კავშირს დედამიწასა და წყალს, სიცოცხლესა და საარსებო წყაროს შორის, რომელიც ინარჩუნებდა მათ ცივილიზაციას საუკუნეების განმავლობაში. მის ნაპირებთან, ინკებმა ააშენეს სასოფლო-სამეურნეო ტერასებისა და სარწყავი არხების ქსელი, გამოიყენეს მდინარის ძალა სიმინდის, კარტოფილისა და სხვა ძირითადი კულტურების მოსაშენებლად.

მაგრამ, ალბათ, ინკების ყველაზე მდგრადი მემკვიდრეობა არის მდინარე ურუბამბას გასწვრივ მაჩუ-პიქჩუს საკულტო ციტადელი მთის თავზე, რომელიც ველს გადაჰყურებს. მე-15 საუკუნეში აშენებული, როგორც სამეფო მამული და სულიერი საკურთხეველი, მაჩუ-პიქჩუ ადასტურებს ინკების ცივილიზაციის გამომგონებლობისა და არქიტექტურულ ნიჭს.

ხედი მდინარე ურუბამბას მაჩუ-პიქჩუდან

მდინარე ურუბამბა ინკებისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან სატრანსპორტო გზას ასრულებდა – ხელს უწყობდა ვაჭრობას და კომუნიკაციას იმპერიის შორეულ რეგიონებს შორის. მის ნაპირებთან ინკების უძველესი გზები და ბილიკები კვეთდა ლანდშაფტს და აკავშირებდა შორეულ სოფლებს, მთის დასახლებებს წმინდა ველის ხმაურიან ბაზრებსა და ადმინისტრაციულ ცენტრებს. ამ სავაჭრო ქსელებმა ხელი შეუწყო ეკონომიკურ გაცვლას და იდეების, ტექნოლოგიებისა და კულტურული პრაქტიკის გავრცელებას.

უფრო მეტიც, მდინარე ურუბამბა ცენტრალურ როლს ასრულებდა ინკების რელიგიურ რიტუალებსა და ცერემონიებში, რომლებიც პატივს სცემდნენ მას, როგორც წმინდა ღვთაებასა და თავიანთი მიწების მფარველს. მდინარის ღმერთის პაჩამამასადმი მიძღვნილი ტაძრები და სალოცავები ამშვენებდა მის ნაპირებს, სადაც ოქროს, ვერცხლსა და ძვირფას სამკაულებს ძღვენად სწირავდნენ მის ღვთაებრივ ძალას. ეს ტრადიციები ინკების იმპერიის დაცემის შემდეგ დიდხანს გაგრძელდა და დღემდე აგრძელებს მდინარე ურუბამბას გასწვრივ მკვიდრი თემების კულტურული იდენტობის ჩამოყალიბებას.

მაჩუ-პიქჩუს ეროვნულ პარკში ბინადრობს 400-ზე მეტი სახეობის ფრინველი. ხეობაში შესვლისას მცენარეთა და ცხოველთა რაოდენობა იზრდება; რამდენიმე მათგანი ისეთი სახეობაა, რომელსაც სხვაგან ვერსად ნახავთ მსოფლიოში.

მდინარე ურუბამბა ჯომარდობის ერთ-ერთ საუკეთესო შესაძლებლობას გვთავაზობს.

მდინარე უანგანუი

ახალი ზელანდიის ჩრდილოეთ კუნძულზე მცხოვრები მაორი ხალხისთვის მდინარე უანგანუი ცოცხალი არსებაა.  „ვანგანუის თვალსაზრისით, მდინარის კეთილდღეობა პირდაპირ კავშირშია ხალხის კეთილდღეობასთან და ამიტომ ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ მისი იდენტობის აღიარება“.

მდინარე უანგანუი

მდინარე უანგანუი მსოფლიოში პირველი მდინარეა, რომელსაც 2017 წლის მარტში მიენიჭა იურიდიული სტატუსი, რაც ნიშნავს, რომ მდინარეს აქვს იგივე უფლებები და მოვალეობები, რაც ადამიანს. ეს იყო ახალი ზელანდიის ყველაზე ხანგრძლივი სამართლებრივი ბრძოლის დასასრული. მაორის თემის წევრებმა ახალი ზელანდიის პარლამენტში ეს ამბავი ცრემლებითა და მუსიკით აღნიშნეს.

იგი ყველაზე გრძელი სანაოსნო მდინარეა ახალ ზელანდიაში. მაორები იყენებდნენ მდინარე უანგანუის და მის შენაკადებს ერთმანეთთან ვაჭრობისა და კომუნიკაციის გასაადვილებლად. 1800-იან წლებში ევროპელების ჩამოსახლების დროისთვის ქვეყნის ერთ-ერთ ყველაზე მჭიდროდ დასახლებული ნაწილი იყო. მაორის ტომები, რომლებიც ცხოვრობენ უანგანუის გასწვრივ, მდინარეს ყოველთვის თვლიდნენ, როგორც წმინდას – მისი წყლებით საზრდოობდნენ 700 წლის განმავლობაში. ამიტომაც წამოიწყეს მდინარის მანას (პრესტიჟის) და მაურის (სიცოცხლის ძალის) შესანარჩუნებლად საკანონმდებლო ბრძოლა.

მდინარე უანგანუის წარმოშობის ისტორიის მრავალი ვერსია არსებობს. ერთ-ერთი მათგანი მოგვითხრობს, რომ როდესაც ცენტრალური პლატოს დიდი მთები ტონგარირო და ტარანაკი დაუპირისპირდნენ ერთმანეთს საყვარელი ქალწულის პიჰანგას გამო, ტარანაკის სთხოვეს წასულიყო, რათა მისი ტაპუ (სიწმინდე) შენარჩუნებულიყო. მწუხარებით სავსე ტარანაკი მზის ჩასვლისას დასავლეთით გაემართა და ცრემლებით აავსო მდინარე უანგანუი.

მაორებმა მდინარის დაცვისთვის მოქმედებები ჯერ კიდევ 1870-იანი წლებიდან დაიწყეს, როდესაც ევროპულმა დასახლებებმა და საქმიანობებმა მდინარის დაბინძურება დაიწყო/დაბინძურების საფრთხე შექმნა.

ათწლეულებზე გაწელილი მოლაპარაკებები დასრულდა 2017 წელს და მდინარეს იურიდიული იდენტობა მიენიჭა, ცნობილი როგორც Te Awa Tupua. ტე ავა ტუპუა ცნობს მდინარეს, როგორც განუყოფელ ერთეულს, მისი სათავედან ტონგარიროს მთაზე, ტასმანის ზღვამდე, მთელი მისი ფიზიკური და სულიერი ელემენტებით.

მდინარისთვის პიროვნების იდენტობის მინიჭების ფაქტი პირველი იყო და ასახავს იმას, რომ ვანგანუი მაორი Te Awa Tupua-ს უბრალო ბუნებრივ რესურსზე მეტს მიიჩნევს, ის არის ტუპუნა, ანუ წინაპარი.

დასახლების კანონმდებლობა აღიარებს ტე ავა ტუპუას, როგორც: ცოცხალ და განუყოფელ მთლიანობას, რომელიც მოიცავს მდინარე უანგანუის მთებიდან ზღვამდე, აერთიანებს მის შენაკადებს და მის ყველა ფიზიკურ და მეტაფიზიკურ ელემენტებს”, – ამბობს ალბერტი. „პირველად, ჩარჩო მომდინარეობს მკვიდრი რწმენის სისტემის შინაგანი სულიერი ღირებულებებიდან“.

ეს ინოვაციური მიდგომა აღიარებს ღრმა სულიერ კავშირს ადგილობრივ მაორსა და მდინარეს შორის, რაც უზრუნველყოფს მის დაცვას მომავალი საუკუნეების განმავლობაში, როგორც რეგიონის სასიცოცხლო სისხლძარღვს.

მდინარის ადამიანის თანასწორად აღიარებისთვის, მაორის ტომი 140 წელი იბრძოდა. რეზერვუარის ახალი სტატუსი ნიშნავს იმას, რომ მისთვის მიყენებული ზიანი, ჩაითვლება მაორის ტომის ადამიანზე მიყენებული ზიანის ტოლფარდ დანაშაულად.

კანონი იწყება მდინარის განუყოფელ და ცოცხალ არსებად აღიარებით და ასახავს ოთხ ძირითად პრინციპს ტომების პერსპექტივიდან, მათ შორის მათ განუყოფელ კავშირს მდინარესთან. შემდეგ, იგი აცხადებს, რომ მას „აქვს იურიდიული პირის ყველა უფლება, უფლებამოსილება, მოვალეობა და ვალდებულება“.

ახალი ზელანდიის გადაწყვეტილებით შთაგონებული, ჩრდილოეთ ინდოეთის შტატის უტარახანდის უმაღლესმა სასამართლომ მიიღო გადაწყვეტილება, რომ პიროვნების მინიჭება ქვეყანაში შეეხება არა ერთ, არამედ ორ მდინარეს, იუწყება Washington Post . სამი ოფიციალურად დანიშნული მეურვის მეთვალყურეობის ქვეშ, განგე და მისი მთავარი შენაკადი, იამუნა, რომელსაც პატივს სცემს ქვეყანაში მცხოვრები დაახლოებით მილიარდი ინდუისტი, ახლა იგივე კანონებს დაექვემდებარება, როგორც ადამიანი. მდინარეების დაზიანება, მაგალითად, დამაბინძურება, ისევე ისჯება, როგორც ადამიანისთვის ზიანის მიყენება.

ქვეყანაში მკვეთრი განვითარების გამო, განგისა და იამუნას ნაწილები ძლიერ დაბინძურებულია და ეს გადაწყვეტილება განიხილებოდა, როგორც გამოსწორების გზა. თუმცა ზოგიერთი გარემოსდამცველი სკეპტიკურად არის განწყობილი. ”მხოლოდ იმის გამოცხადება, რომ ის ცოცხალი არსებაა, არ გადაარჩენს მდინარეს,” – განუცხადა Post-ს ვიმლენდუ ჯჰამ, გარემოსდაცვითმა აქტივისტმა, რომელიც მუშაობს იამუნას კონსერვაციის მცდელობებზე . ”შტატის მთავრობამ, ოფიციალურმა პირებმა და მოქალაქეებმა უნდა იმოქმედონ მდინარის გასასუფთავებლად და  შემდგომი დაბინძურების შესაჩერებლად.”

2021 წელს კი უფლებები მიენიჭა მდ. მაგფის, კანადაში, რომელსაც 9 უფლება აქვს, რომელთა შორისაცაა ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნების უფლება და თავისუფლება დაბინძურებისაგან.

ბუნებრივი, არაადამიანური სუბიექტებისთვის პიროვნების მინიჭება იშვიათი, თუმცა არც თუ მთლად ახალი ცნებაა – ახალი ზელანდია ლიდერობს ამ მხრივ. 2014 წელს ქვეყანამ უარი თქვა Te Urewera-ზე, 821 კვადრატული მილის ფართობის ეროვნულ პარკზე ჩრდილოეთ კუნძულზე და გამოაცხადა, რომ აქტის მიხედვით მას ექნება იგივე კანონიერი უფლებები, როგორც პირს, იგივე სახელწოდებით Te Urewera. თუმცა, ინდოეთმა შეიძლება გააგრძელოს მისი მიბაძვა: მდინარეების აღნიშვნების შემდეგ, იგივე უმაღლესი სასამართლო ახლა განიხილავს შუამდგომლობას ჰიმალაის “იურიდიულ პირად” განხილვის შესახებ, იუწყება Times of India

გამოყენებული ინტერნეტგვერდები:

https://www.cntraveler.com/story/new-zealands-whanganui-river-is-now-legally-a-human-being

https://www.theguardian.com/world/2019/nov/30/saving-the-whanganui-can-personhood-rescue-a-river ; https://www.forgottenworldadventures.co.nz/about-us/news-2/whanganui-river/

https://www.doc.govt.nz/parks-and-recreation/places-to-go/manawatu-whanganui/places/whanganui-national-park/history-and-culture/

წყალი სიცოცხლის, ენერგიისა და თავისუფლების წყაროა მსოფლიოს რელიგიებსა და თემებში. ტაძრები, ქალაქები და იმპერიებიც კი აშენდა წყლის ირგვლივ და ქრისტიანობიდან ინდუიზმამდე და ნიგერიის იორუბას რელიგიამდე, მდინარეები ყოველთვის განსაკუთრებულ როლს თამაშობდნენ თაყვანისმცემელთა ცხოვრებაში.

ანტიკური სამყაროს ხალხს მდინარეები რაღაც ჯადოსნური და იდუმალი ეგონათ და რაც უფრო დიდი იყო მდინარე, მით უფრო მეტი ლეგენდა იწერებოდა მასზე. ამაში უცნაური არაფერია – პირველი ადამიანური ცივილიზაციები წარმოიშვა ზუსტად მდინარეების ირგვლივ, რადგან წყალი გამოიყენებოდა გლეხის მინდვრების მოსარწყავად. მდინარეებს ხალხი პატივს სცემდა, როგორც ღმერთებს.

სამწუხაროდ დღეს, ამ მდინარეებიდან ბევრი დაბინძურებულია და წმინდა ადგილები განადგურებულია ინდუსტრიალიზაციისა და ურბანული ნარჩენების გამო. თუმცა ეს დაბრკოლებას არ უქმნის თანამედროვე მომლოცველებს.

ნილოსი

ეგვიპტის გულში გადაჭიმული  წმინდად მიჩნეული ნილოსი სიმბოლოა ნაყოფიერებისა და განახლებისა, ყოველწლიური წყალდიდობისადმი მიძღვნილი რიტუალებით. მდინარის მნიშვნელობა სცდება დროს და აყალიბებს ეგვიპტის კულტურულ და რელიგიურ ლანდშაფტს.

მსოფლიოში ამ ყველაზე გრძელი მდინარე 3 ცივილიზაციის სამშობლო გახდა, ესენია: ძველი ეგვიპტური, ნუბიური და კუშიტური. ზემო ნილოსი ასაზრდოებდა აბისინიის, სამხრეთ სუდანისა და უგანდის ცივილიზაციებს.

აფრიკელმა ხალხებმა ნილოსის შესახებ ბევრი საოცარი ამბავი შემოინახეს. მათგან ყველაზე ცნობილია წინასწარმეტყველი მოსეს ლეგენდა, რომელიც ნილოსის წყლებზე მცურავ კალათაში იპოვეს. ძველი ეგვიპტელები თაყვანს სცემდნენ ნილოსს, როგორც ღვთაებას და მის “ქორწილს” ცოცხალ გოგონებთანაც კი აწყობდნენ.

ძველ ეგვიპტურ მითოლოგიაში აღნიშნულია, რომ მდინარე სათავეს სამოთხიდან იღებს. დღემდე, ეგვიპტისა და სუდანის სოფლებში, ნილოსთან დაკავშირებული სპეციალური ცერემონიები იმართება წინადაცვეთის ფესტივალებისა და ქორწილების დროს.

ედემის ბაღის მდინარე – ევფრატი

სამხრეთ-დასავლეთ აზიის ერთ-ერთი უდიდესი მდინარე გახდა უძველესი ცივილიზაციების – ასურეთისა და ბაბილონის დედა. ამ ქვეყნების მცხოვრებნი ევფრატს მანდაიკს უწოდებდნენ. მდინარეს თაყვანს სცემდნენ როგორც ღვთაებას. ასურელები მას “პურატუს” უწოდებდნენ, არაბები “ფურატს”, ხოლო დასავლურ ენებში კი მას ევფრატი ჰქვია. მესოპოტამიასა და მცირე აზიაში ყველაზე გრძელი მდინარე ევფრატი, სიგრძით ათას კილომეტრზე მეტია.

უძველესი რუმკალეს ციხე (ურუმგალა) მდინარე ევფრატზე

არსებობს ლეგენდა, რომ ევფრატი არის ერთ-ერთი მდინარე, რომელიც მიედინებოდა ედემის ბაღში, სადაც ადამი და ევა ცხოვრობდნენ. ეს ლეგენდა დასტურდება ისლამურ მითოლოგიაში. წინასწარმეტყველმა მუჰამედმა თქვა, რომ ევფრატი და ნილოსი სამოთხის მდინარეებს ეკუთვნის.

მდინარე ევფრატმა ასევე გადამწყვეტი როლი ითამაშა მესოპოტამიურ რელიგიასა და მითოლოგიაში. ძველ მესოპოტამიაში მდინარე წმინდა არსებად ითვლებოდა და მის პატივსაცემად მრავალი რელიგიური რიტუალი ტარდებოდა. მდინარე ხშირად პერსონიფიცირებული იყო როგორც ღმერთი და არსებობდა მრავალი მითი მისი შექმნისა და მნიშვნელობის შესახებ.

მდინარე ევფრატი ათასობით წლის განმავლობაში სოფლის მეურნეობისა და ვაჭრობის ცენტრს წარმოადგენდა. მეცხრამეტე საუკუნემდე მასზე ხიდი არ აშენებულა, ამის გამო ტრანსპორტირება ნავებით და ხომალდებით ხდებოდა. ანატოლიის პროდუქცია სპარსეთის ყურემდე ევფრატის გავლით აღწევდა და იქედან კი აზიაში გადიოდა.

ვარაუდობენ, რომ მდინარე ევფრატის წყლით რეგიონის ვაკის მორწყვის იდეა დაახლოებით 3000 წლის წინ გაჩნდა. არ არის ცნობილი, ვის ეკუთვნის ეს იდეა, მაგრამ სხვადასხვა წყაროდან ირკვევა, რომ ასურეთის მეფე ნემრუთი ამ იდეის რეალიზაციის მიზნით წლების მანძილზე ათი ათასობით მონას ამუშავებდა.

ტიგროსი

ტიგროსი ევფრატის შემდეგ იგი არის ანატოლიის ყველაზე გრძელი მდინარე. მისი სახელია “ტიგლატი” სპარსულად და “ტიგრისი” ბერძნულად. ტიგროსი სასწაულია. ტერიტორიები, რომლებზეც გადის ტიგროსი, შვიდი ათასი წლის ისტორიით ატარებს ოცზე მეტი ცივილიზაციის კვალს… ტიგროსის ხეობაში არსებული დიარბაქირის ციხე, გალავნები და ჰევსელის ბაღები, რომლებიც ჯერ კიდევ არსებობენ და ორიგინალური კულტურული მემკვიდრეობაა, შეტანილი ყოფილიყო იუნესკოს კულტურული ლანდშაფტის არეალის სიაში.

საუკუნეების განმავლობაში, ტიგროსსაც და ევფრატსაც ადამიანები ვერ იყოფდნენ. რადგანაც რეგიონი, რომელსაც იგი სიცოცხლეს აძლევდა, ყოველთვის იყო ყურადღების ცენტრში თავისი გეოპოლიტიკური მდებარეობიდან გამომდინარე და იგი ომების და ბრძოლების მოწმე ხდებოდა. დღეს ტიგროსი და ევფრატი, თურქეთის, სირიისა და ერაყის ქალაქებს აწოდებენ წყალს. დღეს ამ ორ მნიშვნელოვან მდინარეზე ძალიან მნიშვნელოვანი კაშხლებია აგებული.

ტიგროსი და ევფრატი არის მრავალფეროვანი და მულტიკულტურული რეგიონის მდინარე, სადაც ხალხი დასახლდა ნეოლითის ხანიდან. ისინი იმ ტერიტორიების წყლებია, რომლებსაც აქვთ როგორც რელიგიური და პოლიტიკური, აგრეთვე კომერციული და სტრატეგიული მნიშვნელობა. წარსულში აბრეშუმის გზის, დღეს კი ნავთობისა და გაზის გზების გადაკვეთის წერტილილში მდებარე რეგიონის შეუცვლელი მდინარეებია.

მდინარე იორდანე

ზომით იორდანე მნიშვნელოვნად ჩამოუვარდება ნილოსსა და ევფრატს. აღმოსავლეთ ლიბანის სათავედან მკვდარ ზღვამდე მდინარის სიგრძე 251 კმ-ია. მაგრამ იორდანე იუდაიზმსა და ქრისტიანობაში წმინდად ითვლება.

ისრაელის ძეებმა გადალახეს ეს მდინარე აღთქმულ მიწაზე. მოგვიანებით იოანე ნათლისმცემელმა მონათლა იესო ნაზარეველი იორდანეს წყალში. ბიბლია იორდანეს უწოდებს პალესტინის ყველა მდინარის დედას.

იორდანე სათავეს ჰერმონის მთის ფერდობზე, ლიბანისა და სირიის საზღვარზე იღებს, გაედინება კინერეთის ტბაზე (გალილეის ზღვა) და უერთდება მკვდარ ზღვას; იგი  ისრაელის, იორდანიის, ლიბანისა და სირიის ტერიტორიებზე მიედინება. მდინარე მნიშვნელოვანი და წმინდაა ქრისტიანებისთვის, ებრაელებისთვის და მუსლიმებისთვის.

ძველ აღთქმაში ძველ ებრაელებს უხდებოდათ მდინარის გადაკვეთა, როგორც საბოლოო ნაბიჯი თავისუფლების მოსაპოვებლად უდაბნოში წლების ხეტიალის შემდეგ; ახალ აღთქმაში იესო მონათლავს იოანე ნათლისმცემელს წყალში. იოანეს ნათლობის ზუსტი ადგილი საუკეთესოდ არის მითითებული ალ-მაღთაში. იორდანია იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლია.

განგი

ყველაზე პატივცემულ მდინარეებს შორის განგს დიდი ადგილი უჭირავს ინდუიზმში. ცნობილია, როგორც განგა მატა (დედა განგე), ითვლება, რომ ის ზეციდან ჩამოდის, ასუფთავებს ცოდვებს და აკურთხებს მათ, ვინც ბანაობს მის წყლებში. ითვლება, რომ ეს არის ქალღმერთის განგას ფიზიკური გამოვლინება, რომელიც ზეციდან ჩამოვიდა მიწას სიცოცხლისა და კეთილდღეობის მოსატანად. მდინარე სულიერი და ფიზიკური საზრდოს წყაროა მის ნაპირებთან მცხოვრები მილიონობით ადამიანისათვის.

აზიის ერთ-ერთი უდიდესი მდინარე მიედინება განგეტის დაბლობზე ჩრდილოეთ ინდოეთში და მთავრდება ბანგლადეშში. განგის სიგრძე 2510 კილომეტრია. მდინარის სათავე დასავლეთ ჰიმალაიაშია, ხოლო პირი ბენგალის ყურეშია. განგი სიცოცხლისა და განახლების სიმბოლოა. განგის ნაპირებზე უამრავი სამლოცველოა. ინდუსები განგს ღვთაების განსახიერებად მიიჩნევენ და მის ნაპირებზე ასრულებენ სხვადასხვა წმინდა რიტუალებს. მათ სჯერათ, რომ წმინდა მდინარეში ჩასვლა მათ ცოდვებისგან განწმენდს და ღვთაებრივთან მიაახლოებს. მათი რწმენით, ინდოელმა ერთხელ მაინც თუ არ იბანავა განგის სათაყვანო წყალში, მის სიცოცხლეს აზრი არ აქვს. მდინარე თავისი ღვთიური ძალით წმინდავს მათ სულებს, კურნავს ავადმყოფებს და ცოდვებს უმსუბუქებს მლოცველებს. აქ ხშირად აბნევენ კრემირებული ადმიანების ფერფლს, რათა მათმა სულებმა სიკვდილის შემდეგ მიიღონ განწმენდა და სიმშვიდე ჰპოვონ. სხვათა შორის, ჯორჯ ჰარისონის ფერფლი აქ გააბნიეს მისმა ოჯახის წევრებმა. აქ ხშირად მოდის ავადმყოფი და დაუძლურებული ხალხი, რათა სიცოცხლის უკანასკნელი საათები თავიანთ ღვთაებასთან გაატარონ და… სამუდამოდ იქ დარჩნენ.

მდინარე განგე: რიტუალური დაბანა რიტუალური დაბანა მდინარე განგზე ვარანასიში, უტარ-პრადეში, ინდოეთი. ანჯეი ვროტეკი (CC-BY-2.0) (ბრიტანეთის გამომცემლობის პარტნიორი)

განგის რელიგიური მნიშვნელობა უფრო დიდია, ვიდრე მსოფლიოს ნებისმიერი სხვა მდინარის.

განგი არის ინდუიზმის შვიდი წმინდა მდინარედან ერთ-ერთი. როგორც მსოფლიოს მრავალი მდინარე, ის ძლიერ არის დაბინძურებული სამრეწველო ქარხნებითა და საკანალიზაციო სისტემებით. დღეს, განგა ერთ-ერთ ყველაზე დაბინძურებულ მდინარედ ითვლება მსოფლიოში და ამის მიზეზი – ადამიანია

დღეს უკვე კანონი მოქმედებს, რომლის თანახმად, ყველა, ვინც მდინარეს დააბინძურებს, ვალდებული იქნება ჯარიმის სსახით 800 აშშ დოლარი გადაიხადოს. გარდა ამისა, მიცვალებულების წყალში დამარხვა, კრემაციის გარეშე, მკაცრად აიკრძალა.

გამოყენებული ინტერნეტგვერდები: https://www.euroschoolindia.com/blogs/know-about-sacred-rivers-of-the-world/ ; https://www.cntraveler.com/gallery/sacred-rivers-around-the-world

შემოდგომის სეზონი სამყაროს თბილი ფერებით ხატავს.

ხვავით, ბარაქითა და მოსავლით გამორჩეულ მადლიან დროს თითქოს მადლიერების გრძნობაც მოაქვს, როცა ,,მარჯვენადალოცვილი მიწის მუშა სიხარულითა და სიამაყით შეჰყურებს თავის ნაამაგარს’’ და მადლობას სწირავს უფალს.

ცოტა ხნის წინ  ერთ-ერთი ბლოგერის გვერდზე საოცარი საშემოდგომო ჩანაწერი ვნახე:

,,მადლიერი ვარ შენი, დედაბუნებავ, ლაღი და თბილი ზაფხულისათვის.

მადლიერი ვარ შემოდგომის პირველი ბედნიერი დღისათვის.

დაე, ამ შემოდგომამ, დღეიდან შემმატოს სიკეთე, სიყვარული, ჰარმონია, ბედნიერება, შრომის ენერგია და ძალა.

შემმატოს ხვავი, ბარაქა, მატერიალური სიძლიერე და კეთილდღეობა.

შეისმინე, დედაბუნებავ, ჩემი სიტყვები და მადლიერება შენდამი…’’

თუმცა, მადლიერების გამოხატვას სეზონი და დრო არ სჭირდება,  ყველაფრისთვის უნდა ვმადლობდეთ უფალს.

,,მადლიერების განცდა უზარმაზარ სასიკეთო ენერგიას მოიცავს. ეს უნარია, მას ვსწავლობთ და ამით ჩვენს ცხოვრებას პოზიტივისა და სიკეთისაკენ ვუხსნით გზას.’’

ფსიქოლოგებმა, დოქტორ რობერტ ემონსმა და მაიკლ მაკქულოუმ, გამოაქვეყნეს კვლევის შედეგები. აღმოჩნდა, რომ მადლიერების გამომხატველი ადამიანების მენტალური ჯანმრთელობა ბევრად მდგრადია,  ისინი ფიზიკურად უფრო აქტიურები, პოზიტიურები და ჯანმრთელები არიან.

ნაფიქრით გასიტყვებული სათქმელი გამიგრძელდა, რადგან ეს ყველაფერი ჩვენს მომავალთან, უსაყვარლეს ბავშვებთან არის დაკავშირებული. სკოლაში ხდება ყველა მნიშვნელოვანი უნარის ჩამოყალიბება და მადლიერების გრძნობას გავარჯიშება სჭირდება.

გთავაზობთ მარტივ აქტივობას.

რესურსი – საკლასო ოთახის დეკორი – მადლიერების ხე

როგორ გამოვიყენოთ  რესურსი:

1. საკლასო ოთახის კედელზე, დიდი ფორმატის ქაღალზე დავხატოთ ხე. შეგვიძლია, გამოვიყენოთ დაბეჭდილი ხის შაბლონი ან მუყაოთი დავამზადოთ ,,ნამდვილი’’ ხე.
2. მივცეთ მოსწავლეებს გასაფერადებელი ფოთლები, გააფერადონ და  დაწერონ ის, რისთვისაც მადლიერნი არიან.
3. მივამაგროთ ფოთლები ,,მადლიერების ხის” კედელზე, ან ძაფებით დავკიდოთ  მუყაოს ხის  ტოტებზე.
4. ზამთრის სეზონზე შეგვიძლია, ნაძვის ხის ტოტებზე დავკიდოთ ქაღალდის ფიფქებსა და სათამაშოებზე დაწერილი მადლიერების სიტყვები.

ეს გულწრფელი სიტყვები არა მხოლოდ ბევრ კარგ რამეს გაგვახსენებს, რისთვისაც მადლობელი ვართ, არამედ მოსწავლეებისა და მასწავლებლებისთვის ბედნიერებისა და მოტივირების შთაგონების წყარო იქნება.

რესურსი შეგვიძლია გამოვიყენოთ, როგორც ჩვენი კლასის ყოველდღიური მადლიერების ამსახველ საშუალებად, ასევე ცალკეული აქტივობის შესასრულებლად, რათა გავზარდოთ მოსწავლეთა პოზიტიურობისა და  დადებითი სტიმულების სიხშირე.

გამოყენებული რესურსები:

https://www.teachstarter.com/us/hub/

https://www.facebook.com/Edutopia.ge

https://www.ninichachia.ge/post/

რა არის პროცედურული წერა?

პროცედურული წერისას  იქმნება საინფორმაციო ტექსტი, რომელიც გვაწვდის ინსტრუქციებს, როგორ უნდა შეასრულოს მკითხველმა მარტივი პროცედურა ნაბიჯ-ნაბიჯ ფორმატში.

პროცედურული წერის  ფორმატში შეიძლება წარმოდგენილი იყოს:

• რეცეპტი – როგორ მოვამზადოთ რამე;
• მიმართულება – როგორ მივიდეთ ერთი ადგილიდან მეორეზე;
• გზამკვლევი – მაგალითად, როგორ შევკრათ ფეხსაცმლის თასმები;
• წესები – მაგალითად, სამაგიდო თამაში;
• უსაფრთხოების პროცედურა – გეტყვით, თუ როგორ უნდა დარჩეთ უსაფრთხოდ, მაგალითად, თუ ხანძარია;
• ინსტრუქციის სახელმძღვანელო – როგორ გამოვიყენოთ ახალი სათამაშო.

პროცედურული წერის საერთო მახასიათებლები

• შესავალი, რომელიც ნათლად ასახავს მკითხველის ტექსტის მიზანს – ეს შეიძლება იყოს ერთი მარტივი წინადადება  ან პატარა აბზაცი;
• დანომრილი ინსტრუქციები, რომლებიც მკითხველმა უნდა დაიცვას .
• ბრძანებები, როგორიცაა  ,,აურიეთ ინგრედიენტები” ან ,,გააკეთეთ ეს” – ზმნები, რომლებიც კონკრეტულად ეუბნება მკითხველს, რა მოქმედება უნდა შეასრულოს იმ მომენტში;
• მეორე პირის ენა (შემდეგ თქვენ დაამატეთ…) – აძლიერებს მოთხოვნას, რომ მკითხველმა ზუსტად შეასრულოს ინსტრუქცია;
• აწმყო დრო – რადგან მკითხველი, სავარაუდოდ, კითხვის დროს ან ძალიან მალე აკეთებს ამ ყველაფერს;
• პროცედურის სპეციფიკური ლექსიკა – მაგალითად, რეცეპტში გამოცხობასთან დაკავშირებული ტერმინები.

შენიშვნა: შეიძლება, ყველა პროცედურულ ტექსტს არ ჰქონდეს ასეთი მახასიათებლები, მაგრამ ძირითადად  ისინი საერთოა ბევრი ტექსტისთვის.

როგორ დავწეროთ პროცედურული ტექსტი (პრაქტიკული რჩევები მოსწავლეებისთვის)

• ახსენი შენი მიზანი სათაურში. პროცედურული ტექსტის მთელი აზრი არის იმის ახსნა, თუ როგორ უნდა გავაკეთოთ რაღაც. მაგალითად, „როგორ მოვხარშოთ კვერცხი“.

• ჩამოთვალე ყველა ინგრედიენტი/აღჭურვილობა  თანმიმდევრობით.
• ჩაწერე ყველა ნაბიჯი სწორი თანმიმდევრობით, რათა მკითხველმა შეძლოს პროცედურის სწორად შესრულება.
• დაწერე სია. მკითხველს პირდაპირ უნდა უთხრა, რა უნდა გააკეთოს ეტაპობრივად. ჩაწერე ნაბიჯები, როგორც პუნქტები ან დანომრილი სია, რათა თანმიმდევრობა მაქსიმალურად მკაფიო იყოს.  ასევე შეგიძლია, გამოიყენო სიტყვების თანმიმდევრობა, როგორიცაა „პირველი…“ და „შემდეგ…“, რათა მკითხველმა შეძლოს, უფრო ადვილად მიჰყვეს ნაბიჯებს თანმიმდევრობით.
• გამოიყენე მარტივი ენა. შენი მიზანია, დაეხმარო მკითხველს შეცდომის გარეშე დაასრულოს ეს პროცედურა.
• დაურთე დიაგრამები და სურათები. ბევრი ადამიანი ვიზუალურად უკეთ აღიქვამს.  დიაგრამებს უნდა ჰქონდეს ეტიკეტირება, რათა მკითხველმა დაინახოს, როგორ უნდა გამოიყენოს  აღჭურვილობა.  შეგიძლია ვიდეოს ჩართვაც, რადგან ბევრი ადამიანისთვის ვიდეოს თვალყურის დევნება უფრო ადვილია, ვიდრე დაწერილი ტექსტის წაკითხვა.
• ახსენი შედეგი. მკითხველმა უნდა იცოდეს, როგორი უნდა იყოს დასრულებული შედეგი, რას უნდა მიაღწიოს პროცედურის ბოლოს. ეს ნიშნავს, რომ  უნდა დაწერო შედეგის მკაფიო ახსნა. ეს უნდა იყოს პროცედურული ტექსტის ბოლოს, მას შემდეგ რაც ჩამოთვლი ყველა საფეხურს.
• წაიკითხე, როცა დაასრულებ პროცედურული ტექსტის დაწერას. მნიშვნელოვანია, რომ თავიდან ბოლომდე წაიკითხო და დარწმუნდე, შეძლებ თუ არა პროცედურის დასრულებას შენ მიერ დაწერილის მიხედვით? გადაამოწმე, ხომ არაფერი გამოტოვე.

პროცედურული წერა რეალურად ძალიან მარტივი პროცესია.

უმჯობესია, ახსნის დროს მოსწავლეებს ვაჩვენოთ ტექსტური ნიმუში ან ვიდეომასალა.

ტექსტური ნიმუში:  როგორ მოვამზადოთ  ჟელეს კანფეტი სახლში

ჟელეს კანფეტი ძალიან გემრიელია. გარდა ამისა, მისი მომზადება ადვილიც არის. ყურადღებით წაიკითხე ქვემოთ მოცემული რეცეპტი. იყიდე ამ რეცეპტის მიხედვით ყველა საჭირო პროდუქტი. შემდეგ კი შეუდექი საქმეს.

რეცეპტი

მომზადების წესი:

• ჟელატინს დაასხი ცხელი წყალი.
• ცალკე გაწურე ფორთოხალი და ლიმონი. წვენი ჩაასხი ჭიქაში.
• ფორთოხლისა და ლიმონის დარჩენილი

ქერქი ჩაყარე ქვაბში. დაასხი ცივი წყალი, დადგი ცეცხლზე და ადუღე მხოლოდ ერთ წუთს.

• 40-45 წუთის შემდეგ ქვაბში მხოლოდ ნახარში დატოვე. ხილის ქერქი აღარ

გჭირდება. ნახარშს დაუმატე შაქარი და ჟელატინიანი წყალი. ისევ დადგი

ცეცხლზე, მაგრამ არ აადუღო.

• შემდეგ დაუმატე ფორთოხლისა და ლიმონის წვენი.
• ჩაასხი ჟელე ფორმებში და შედგი მაცივარში 5-6 საათით.
• გახსოვდეს, ცეცხლი ბავშვისთვის საშიშია. ამიტომ კარგი იქნება, თუ ჟელეს კანფეტს უფროსთან ერთად გააკეთებ. იმედია, გემრიელი კანფეტი გამოგივა. მთავარია ზუსტად დაიცვა ყველა მითითება.

ვიდეო ნიმუში – როგორ მოვამზადოთ ნაყინი სახლში

გამოყენებული რესურსები:

https://www.twinkl.com/teaching-wiki/procedural-writing

http://kargiskola.ge/myadmin/ckeditor/ckfinder/userfiles/files/portoxlis%20jele.pdf

ბოლო წლებია რუსეთის საჯარო სკოლებში მთელი მსოფლიოსთვის თვალშისაცემი სასწაულები ხდება. 2022 წლის სექტემბრიდან, ყოველ ორშაბათს, ეროვნული დროშის აღმართვის ცერემონიის დასრულებისთანავე მოსწავლეები ვალდებულნი არიან დაესწრონ სპეციალურ გაკვეთილს, რომელსაც „საუბრები მნიშვნელოვან საკითხებზე“ (Разговоры о важном) ჰქვია. ზოგიერთი ფედერალური ტელევიზია საგანგებოდ სტუმრობს სხვადასხვა სკოლებს და ცნობილი ადამიანების მიერ ჩატარებულ საუბრებს ფირზე იწერს, რათა შემდეგ დილის გადაცემით აჩვენონ ასორმოცდაათმილიონიან აუდიტორიას.

ერთი შეხედვით, გაკვეთილებს კეთილშობილური მიზანები აქვთ. ბავშვები თავიანთი ქვეყნის ღირსშესანიშნეობებს ეცნობიან, ათვალიერებენ ბუნების უნიკალურ ძეგლთა ფოტოებს, იხსენებენ საკაცობრიო მნიშვნელობის ისტორიულ ფიგურებს, მეფეებსა თუ მეცნიერებს, პოეტებსა თუ ხელოვანებს. მოსწავლეები ეცნობიან კონსტიტუციას, სამოქალაქო ვალდებულებებს, რომლებიც მომავალში ძირითადი კანონის ძალით დაეკისრებათ. ალბათ, ყველა ქვეყანა უნდა ზრუნავდეს ადამიანებს შორის პატრიოტიზმის, სახელმწიფოებრივი აზროვნების გაღვივებაზე და ამ საქმეს სკოლის დაბალი საფეხურიდან უნდა იწყებდეს.

თუმცა, ყველაფერი ისე მარტივად არ არის, როგორც ეს უბრალო დაკვირვებით ჩანს.

მშობლების ნაწილი საიდუმლო ცნობებს აწვდის დამოუკიდებელ რუსულ მედიას. ისინი შეძრწუნებულნი არიან გაკვეთილების შინაარსიით. არაერთ სკოლაში „საუბრები მნიშვნელოვან საკითხებზე“ უმალვე გადაიქცა იაფფასიანი პროპაგანდის ასპარეზად. მასწავლებლები და მოწვეული სტუმრები ორშაბათის დილას მთლიანად უთმობენ უკრაინასთან ომის თემატიკას. ცხადია, სიტყვა „ომს“ არც ახსენებენ და სასაკლაოს „სპეციალურ სამხედრო ოპერაციას“ უწოდებენ. თუმრე, ძალიან ბევრი დრო იხარჯება იმ კრიტერიუმებზე მსჯელობისთვის, რომელთა ძალითაც უკრაინელთა უდიდესი უმრავლესობის „ნაცისტურ წარმონაქმნად“ განთესვა შეიძლება. მეხუთეკლასელებს განსაკუთრებული ენთუზიაზმით შეასწავლიან სამხედრო ოპერაციის სახელგანთქმულ „გმირთა“, მეზობელი ქვეყნის ამაოხრებელთა ბიოგრაფიებს.

არაფორმალური სილაბუსის მიხედვით მოსწავლეებმა მასწავლებლებთან ერთად უნდა ეძიონ პასუხები კითხვებზე: რატომ არ უნდა არსებობდეს უკრაინის სახელმწიფო? როგორ უნდა გამოვიყენოთ ყირიმის შემოერთების გამოცდილება სხვა ტერიტორიების ანექსიის დროს? როგორ დავშალოთ ევროპის კავშირის? და ა.შ.

საუბედუროდ, პროპაგანდისტული სწავლების იდეოლოგები არ შემოიფარგლებიან მხოლოდ თეორიული და კონცეპტუალური საკითხების განსჯით. ისინი მოსწავლეთა ყურადღებას პრაქტიკულ გარემოებებზეც ამახვილებენ. მაგალითად, ზოგიერთი ცნობის მიხედვით, პედაგოგები „სამშობლოს დაცვის“ თემაზეც გაუთავებლად ქადაგებენ. თანამედროვე რუსეთში „სამშობლოს დაცვა“ იარაღის ხელში აღებას ნიშნავს, თანაც საკუთარი საზღვრების დაცვის მიზნით კი არა, არამედ მომიჯნავე სახელმწიფოთა გაქრობა-შემოერთების განზრახვით.

საქართველოში ყველა რუსი ერთნაირი ჰგონიათ, ფიქრობენ, რომ ხალხი ბედნიერია ოცდახუთწლიანი ავტოკრატიის საქმიანობით და წინააღმდეგობის გარეშე ემორჩილება თავსმოხვეულ წესრიგს. საქმე გაცილებით სერიოზულადაა. დემოკრატიული პრესა თითქმის ყოველთვიურად აქვეყნებს ცნობებს სასკოლო საზოგადოების წარმომადგენელთა პროტესტის თაობაზე. ჩვენს ოკუპანტ სახელმწიფოში ჯერ კიდევ შემორჩნენ მასწავლებლები, რომლებიც ჰუმანიზმის, მშვიდობისა და სამშობლოს ცნებებს ერთმანეთისგან არ აცალკევებენ. ისინი „საუბრებისთვის“ გამოყოფილ დროს მათემატიკის ოლიმპიადისთვის შედგენილი დამატებითი ამოცანების ამოსახსნელად იყენებენ, პროპაგანდისტული რიტორის ნაცვლად ნოვგორიდის რესპუბლიკის გამოცდილებას მიმოიხილავენ, ომს ომად მოიხსენიებენ, მშვიდობას ნორმალური რუსეთის შექმნის წინაპირობად მიიჩნევენ და ა.შ.

ხელისუფლება ამგვარ შემთხვევებს ნაკლებად ახმაურებს, ოფიციალური პირები ცდილობენ ლოკალური რეპრესიების საშუალებით შეავიწროვონ „საუბრების“ მიმართ გულგრილად განწყობილი პედაგოგები. პატრიოტიზმის გაკვეთილების ხელშესაწყობად და ურჩი კადრების გასაკონტროლებლად დიდი ქალაქების სკოლებში მეთვალყურეობის რეჟიმი უკვე დაწესდა. ორშაბათს დილას გასამართ ღონისძიებებს სასწავლებლის ადმინისტრაციის წევრები, ქალაქის საბჭოს წარმომადგენლები და „დამსმენებიც“ ესწრებიან, მასწავლებელთა ყველა სიტყვა იწონება, მოვლენილი პირები სახელმწიფოს ოფიციალური პოზიციისგან განსხვავებულ მოსაზრებას ადგილზევე ახშობენ.

რუსული მაგალითი საშუალებას გვაძლევს კიდევ ერთხელ შევახსენოთ ერთმანეთს, თუ რა არის ელემენტარული, უმთავრესი და უმნიშვნელოვანესი საზოგადოებრივი მეცნიერებების საჯარო სკოლებში სწავლების დროს:

1. გაკვეთილის შინაარსზე გავლენას არ უნდა ახდენდეს პარტიული კონიუნქტურა და დღის წესრიგი;
2. მასალა არ უნდა იყოს პროპაგანდისტული, ტექსტები მოსწავლეებს აბოლუტური, უცილობელი ჭეშმარიტების შესახებ არ უნდა მოუთხრობდნენ.
3. მასწავლებელსა და მოსწავლეებს თემატიკაზე ურთიერთსაწინააღმდეგო მოსაზრებების გამოთქმის საშუალება უნდა ჰქონდეთ.
4. გაკვეთილზე აკადემიური თავისუფლების სულისკვეთება უნდა სუფევდეს, პროცესის მონაწილეებს არ უნდა ჰქონდეთ დასმენის, შევიწროვების შიში.
5. სამშობლოს ინტერესები და ზოგადჰუმანური ღირებულებები არ შეიძლება ერთმანეთთან წინააღმდეგობაში მოდიოდნენ.