წყალი სიცოცხლის, ენერგიისა და თავისუფლების წყაროა მსოფლიოს რელიგიებსა და თემებში. ტაძრები, ქალაქები და იმპერიებიც კი აშენდა წყლის ირგვლივ და ქრისტიანობიდან ინდუიზმამდე და ნიგერიის იორუბას რელიგიამდე, მდინარეები ყოველთვის განსაკუთრებულ როლს თამაშობდნენ თაყვანისმცემელთა ცხოვრებაში.
ანტიკური სამყაროს ხალხს მდინარეები რაღაც ჯადოსნური და იდუმალი ეგონათ და რაც უფრო დიდი იყო მდინარე, მით უფრო მეტი ლეგენდა იწერებოდა მასზე. ამაში უცნაური არაფერია – პირველი ადამიანური ცივილიზაციები წარმოიშვა ზუსტად მდინარეების ირგვლივ, რადგან წყალი გამოიყენებოდა გლეხის მინდვრების მოსარწყავად. მდინარეებს ხალხი პატივს სცემდა, როგორც ღმერთებს.
სამწუხაროდ დღეს, ამ მდინარეებიდან ბევრი დაბინძურებულია და წმინდა ადგილები განადგურებულია ინდუსტრიალიზაციისა და ურბანული ნარჩენების გამო. თუმცა ეს დაბრკოლებას არ უქმნის თანამედროვე მომლოცველებს.
ნილოსი
ეგვიპტის გულში გადაჭიმული წმინდად მიჩნეული ნილოსი სიმბოლოა ნაყოფიერებისა და განახლებისა, ყოველწლიური წყალდიდობისადმი მიძღვნილი რიტუალებით. მდინარის მნიშვნელობა სცდება დროს და აყალიბებს ეგვიპტის კულტურულ და რელიგიურ ლანდშაფტს.
მსოფლიოში ამ ყველაზე გრძელი მდინარე 3 ცივილიზაციის სამშობლო გახდა, ესენია: ძველი ეგვიპტური, ნუბიური და კუშიტური. ზემო ნილოსი ასაზრდოებდა აბისინიის, სამხრეთ სუდანისა და უგანდის ცივილიზაციებს.
აფრიკელმა ხალხებმა ნილოსის შესახებ ბევრი საოცარი ამბავი შემოინახეს. მათგან ყველაზე ცნობილია წინასწარმეტყველი მოსეს ლეგენდა, რომელიც ნილოსის წყლებზე მცურავ კალათაში იპოვეს. ძველი ეგვიპტელები თაყვანს სცემდნენ ნილოსს, როგორც ღვთაებას და მის “ქორწილს” ცოცხალ გოგონებთანაც კი აწყობდნენ.
ძველ ეგვიპტურ მითოლოგიაში აღნიშნულია, რომ მდინარე სათავეს სამოთხიდან იღებს. დღემდე, ეგვიპტისა და სუდანის სოფლებში, ნილოსთან დაკავშირებული სპეციალური ცერემონიები იმართება წინადაცვეთის ფესტივალებისა და ქორწილების დროს.
ედემის ბაღის მდინარე – ევფრატი
სამხრეთ-დასავლეთ აზიის ერთ-ერთი უდიდესი მდინარე გახდა უძველესი ცივილიზაციების – ასურეთისა და ბაბილონის დედა. ამ ქვეყნების მცხოვრებნი ევფრატს მანდაიკს უწოდებდნენ. მდინარეს თაყვანს სცემდნენ როგორც ღვთაებას. ასურელები მას “პურატუს” უწოდებდნენ, არაბები “ფურატს”, ხოლო დასავლურ ენებში კი მას ევფრატი ჰქვია. მესოპოტამიასა და მცირე აზიაში ყველაზე გრძელი მდინარე ევფრატი, სიგრძით ათას კილომეტრზე მეტია.
უძველესი რუმკალეს ციხე (ურუმგალა) მდინარე ევფრატზე
არსებობს ლეგენდა, რომ ევფრატი არის ერთ-ერთი მდინარე, რომელიც მიედინებოდა ედემის ბაღში, სადაც ადამი და ევა ცხოვრობდნენ. ეს ლეგენდა დასტურდება ისლამურ მითოლოგიაში. წინასწარმეტყველმა მუჰამედმა თქვა, რომ ევფრატი და ნილოსი სამოთხის მდინარეებს ეკუთვნის.
მდინარე ევფრატმა ასევე გადამწყვეტი როლი ითამაშა მესოპოტამიურ რელიგიასა და მითოლოგიაში. ძველ მესოპოტამიაში მდინარე წმინდა არსებად ითვლებოდა და მის პატივსაცემად მრავალი რელიგიური რიტუალი ტარდებოდა. მდინარე ხშირად პერსონიფიცირებული იყო როგორც ღმერთი და არსებობდა მრავალი მითი მისი შექმნისა და მნიშვნელობის შესახებ.
მდინარე ევფრატი ათასობით წლის განმავლობაში სოფლის მეურნეობისა და ვაჭრობის ცენტრს წარმოადგენდა. მეცხრამეტე საუკუნემდე მასზე ხიდი არ აშენებულა, ამის გამო ტრანსპორტირება ნავებით და ხომალდებით ხდებოდა. ანატოლიის პროდუქცია სპარსეთის ყურემდე ევფრატის გავლით აღწევდა და იქედან კი აზიაში გადიოდა.
ვარაუდობენ, რომ მდინარე ევფრატის წყლით რეგიონის ვაკის მორწყვის იდეა დაახლოებით 3000 წლის წინ გაჩნდა. არ არის ცნობილი, ვის ეკუთვნის ეს იდეა, მაგრამ სხვადასხვა წყაროდან ირკვევა, რომ ასურეთის მეფე ნემრუთი ამ იდეის რეალიზაციის მიზნით წლების მანძილზე ათი ათასობით მონას ამუშავებდა.
ტიგროსი
ტიგროსი ევფრატის შემდეგ იგი არის ანატოლიის ყველაზე გრძელი მდინარე. მისი სახელია “ტიგლატი” სპარსულად და “ტიგრისი” ბერძნულად. ტიგროსი სასწაულია. ტერიტორიები, რომლებზეც გადის ტიგროსი, შვიდი ათასი წლის ისტორიით ატარებს ოცზე მეტი ცივილიზაციის კვალს… ტიგროსის ხეობაში არსებული დიარბაქირის ციხე, გალავნები და ჰევსელის ბაღები, რომლებიც ჯერ კიდევ არსებობენ და ორიგინალური კულტურული მემკვიდრეობაა, შეტანილი ყოფილიყო იუნესკოს კულტურული ლანდშაფტის არეალის სიაში.
საუკუნეების განმავლობაში, ტიგროსსაც და ევფრატსაც ადამიანები ვერ იყოფდნენ. რადგანაც რეგიონი, რომელსაც იგი სიცოცხლეს აძლევდა, ყოველთვის იყო ყურადღების ცენტრში თავისი გეოპოლიტიკური მდებარეობიდან გამომდინარე და იგი ომების და ბრძოლების მოწმე ხდებოდა. დღეს ტიგროსი და ევფრატი, თურქეთის, სირიისა და ერაყის ქალაქებს აწოდებენ წყალს. დღეს ამ ორ მნიშვნელოვან მდინარეზე ძალიან მნიშვნელოვანი კაშხლებია აგებული.
ტიგროსი და ევფრატი არის მრავალფეროვანი და მულტიკულტურული რეგიონის მდინარე, სადაც ხალხი დასახლდა ნეოლითის ხანიდან. ისინი იმ ტერიტორიების წყლებია, რომლებსაც აქვთ როგორც რელიგიური და პოლიტიკური, აგრეთვე კომერციული და სტრატეგიული მნიშვნელობა. წარსულში აბრეშუმის გზის, დღეს კი ნავთობისა და გაზის გზების გადაკვეთის წერტილილში მდებარე რეგიონის შეუცვლელი მდინარეებია.
მდინარე იორდანე
ზომით იორდანე მნიშვნელოვნად ჩამოუვარდება ნილოსსა და ევფრატს. აღმოსავლეთ ლიბანის სათავედან მკვდარ ზღვამდე მდინარის სიგრძე 251 კმ-ია. მაგრამ იორდანე იუდაიზმსა და ქრისტიანობაში წმინდად ითვლება.
ისრაელის ძეებმა გადალახეს ეს მდინარე აღთქმულ მიწაზე. მოგვიანებით იოანე ნათლისმცემელმა მონათლა იესო ნაზარეველი იორდანეს წყალში. ბიბლია იორდანეს უწოდებს პალესტინის ყველა მდინარის დედას.
იორდანე სათავეს ჰერმონის მთის ფერდობზე, ლიბანისა და სირიის საზღვარზე იღებს, გაედინება კინერეთის ტბაზე (გალილეის ზღვა) და უერთდება მკვდარ ზღვას; იგი ისრაელის, იორდანიის, ლიბანისა და სირიის ტერიტორიებზე მიედინება. მდინარე მნიშვნელოვანი და წმინდაა ქრისტიანებისთვის, ებრაელებისთვის და მუსლიმებისთვის.
ძველ აღთქმაში ძველ ებრაელებს უხდებოდათ მდინარის გადაკვეთა, როგორც საბოლოო ნაბიჯი თავისუფლების მოსაპოვებლად უდაბნოში წლების ხეტიალის შემდეგ; ახალ აღთქმაში იესო მონათლავს იოანე ნათლისმცემელს წყალში. იოანეს ნათლობის ზუსტი ადგილი საუკეთესოდ არის მითითებული ალ-მაღთაში. იორდანია იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლია.
განგი
ყველაზე პატივცემულ მდინარეებს შორის განგს დიდი ადგილი უჭირავს ინდუიზმში. ცნობილია, როგორც განგა მატა (დედა განგე), ითვლება, რომ ის ზეციდან ჩამოდის, ასუფთავებს ცოდვებს და აკურთხებს მათ, ვინც ბანაობს მის წყლებში. ითვლება, რომ ეს არის ქალღმერთის განგას ფიზიკური გამოვლინება, რომელიც ზეციდან ჩამოვიდა მიწას სიცოცხლისა და კეთილდღეობის მოსატანად. მდინარე სულიერი და ფიზიკური საზრდოს წყაროა მის ნაპირებთან მცხოვრები მილიონობით ადამიანისათვის.
აზიის ერთ-ერთი უდიდესი მდინარე მიედინება განგეტის დაბლობზე ჩრდილოეთ ინდოეთში და მთავრდება ბანგლადეშში. განგის სიგრძე 2510 კილომეტრია. მდინარის სათავე დასავლეთ ჰიმალაიაშია, ხოლო პირი ბენგალის ყურეშია. განგი სიცოცხლისა და განახლების სიმბოლოა. განგის ნაპირებზე უამრავი სამლოცველოა. ინდუსები განგს ღვთაების განსახიერებად მიიჩნევენ და მის ნაპირებზე ასრულებენ სხვადასხვა წმინდა რიტუალებს. მათ სჯერათ, რომ წმინდა მდინარეში ჩასვლა მათ ცოდვებისგან განწმენდს და ღვთაებრივთან მიაახლოებს. მათი რწმენით, ინდოელმა ერთხელ მაინც თუ არ იბანავა განგის სათაყვანო წყალში, მის სიცოცხლეს აზრი არ აქვს. მდინარე თავისი ღვთიური ძალით წმინდავს მათ სულებს, კურნავს ავადმყოფებს და ცოდვებს უმსუბუქებს მლოცველებს. აქ ხშირად აბნევენ კრემირებული ადმიანების ფერფლს, რათა მათმა სულებმა სიკვდილის შემდეგ მიიღონ განწმენდა და სიმშვიდე ჰპოვონ. სხვათა შორის, ჯორჯ ჰარისონის ფერფლი აქ გააბნიეს მისმა ოჯახის წევრებმა. აქ ხშირად მოდის ავადმყოფი და დაუძლურებული ხალხი, რათა სიცოცხლის უკანასკნელი საათები თავიანთ ღვთაებასთან გაატარონ და… სამუდამოდ იქ დარჩნენ.
მდინარე განგე: რიტუალური დაბანა რიტუალური დაბანა მდინარე განგზე ვარანასიში, უტარ-პრადეში, ინდოეთი. ანჯეი ვროტეკი (CC-BY-2.0) (ბრიტანეთის გამომცემლობის პარტნიორი)
განგის რელიგიური მნიშვნელობა უფრო დიდია, ვიდრე მსოფლიოს ნებისმიერი სხვა მდინარის.
განგი არის ინდუიზმის შვიდი წმინდა მდინარედან ერთ-ერთი. როგორც მსოფლიოს მრავალი მდინარე, ის ძლიერ არის დაბინძურებული სამრეწველო ქარხნებითა და საკანალიზაციო სისტემებით. დღეს, განგა ერთ-ერთ ყველაზე დაბინძურებულ მდინარედ ითვლება მსოფლიოში და ამის მიზეზი – ადამიანია
დღეს უკვე კანონი მოქმედებს, რომლის თანახმად, ყველა, ვინც მდინარეს დააბინძურებს, ვალდებული იქნება ჯარიმის სსახით 800 აშშ დოლარი გადაიხადოს. გარდა ამისა, მიცვალებულების წყალში დამარხვა, კრემაციის გარეშე, მკაცრად აიკრძალა.
გამოყენებული ინტერნეტგვერდები: https://www.euroschoolindia.com/blogs/know-about-sacred-rivers-of-the-world/ ; https://www.cntraveler.com/gallery/sacred-rivers-around-the-world
