მოგიყვებით. სამი წლის წინაც ასე იყო. გაზაფხულს ეძინა და ნოემბერი ესიზმრებოდა. ქარი. წვიმა. სიცივე. მე ვიყავი ამ ამინდზე ცუდად. ბევრად ცუდად. ამაზე მითქვამს ხშირად და დაწვრილებით.

არ მეგულება უფრო ძლიერი ქარი, წვიმა და სიცივე, რასაც ფიქრი მაძალებდა.

დილით გამოიდარა. გარეთ. ჩემთან – არა. პირიქით. რაც მზემ გააძევა – ეგ წვიმა, ქარი და სიცივე ჩემსას დაემატა.

რიზეში ქართული ბიბლიოთეკა უნდა გაგვეხსნა. აქვე, თურქეთში. მანქანით მივდიოდით. აკვიატებული შიშები ტრანკვილიზატორების ბურუსში გავაზავე. საშინელი კოქტეილია. თავს ატყუებ. რაღაც ხომ უნდა გადაყლაპო, თუნდაც ტანჯვას გიათკეცებდეს.

„ვერ წავალ“ – ვთქვი მე – „წავიდნენ სხვები“.

„ადექი, წადი“ – ასევე მე ვთქვი. „ვერა. ფეხები მიკანკალებს. ოფლი მახსამს. ლუკმას ვერ ვყლაპავ. წავიქცევი“. – წავიჩურჩულე მე და დავიღრიალე – „აეთრიე! შეასრულე ადამიანად ყოფნის მოვალეობა და მერე საერთოდ წადი. ეს ხომ უკვე გადაწყვიტე“.

გზა არ მახსოვს. იქ, რიზეში მახსოვს რაღაც წუთები, როგორც დაობებული ფირის გადარჩენილი ფრაგმენტები. მახსოვს, იქაც ვიფიქრე, რომ ძალა არ მეყოფა და მოდი, სასტუმროში დავრჩები და იქაც გაისმა ღრიალი – „არ გაბედო“. მახსოვს, იძულება რომ მომეხმო, თვეობით გაუხსნელი Facebook თვალარიდებით გავხსენი და დავწერე: „ხვალ თურქეთში, ქალაქ რიზეში, ქართული წიგნის კუთხეს გავხსნით“.

ფოტოები ალბათ გადაიღეს. ამბავიც იყო. ცერემონიალი. პარალელური სიხარული ხალხის. მე მაგას ვერ ვხედავდი. ვერ ვგრძნობდი. უბრალოდ ზუსტად ვიცოდი, რომ ამის გაძლება არ იქნება. და ეს ცოდნა სულ ოდნავ, სულ ოდნავ მამშვიდებდა. სიკვდილის არსებობის ცოდნა.

გზა არც მეორე მახსოვს. მახსოვს როგორ დავწექი სახლში, ლოგინში და დაოსებული სხეული რომ გულისცემას უფრო იოლად ამხელდა, იმ გულისცემას ვუსმენდი და მიხაროდა, რომ მე მქონდა გასაღები მისი შეჩერების.

21 მაისს მოხდა ის, რაც შეგატყობინეთ. და რაც არ იცით, მას მერე, არაერთხელ შევეცადე. ისეთი ზაფხული გამოდგა, ჯოჯოხეთში რომ ხალხი ცუდად იქცევა, ალბათ მანდ მოხვედრით აშინებენ.

ახლაც მაისია. ახლაც იმავე ლოგინში ვწევარ. გულისცემა მესმის. ჩემი აღარ. მისი, ვინც გულზე წამოწოლილა და მშვიდად სძინავს. გულისცემა, როგორც ვალდებულება, როგორც საკუთარ თავს რომ მაშინ ვუღრიალე, იმაზე ხმამაღალი ღრიალი. იმაზე მტკიცე. იმაზე ზუსტი. შეიძლება უფრო საკუთარიც.

დანარჩენი კი ისეა, როგორც ტექსტში იქნება. ტექსტში, რომელიც აწი უნდა წავიკითხო და ჯერ არ ვიცი.

…….

არის გმირობები, რომლებიც, რომც არ გამოცადო – გასაგებია. თუნდაც ძალიან შორეული და გზაზე ძნელად შესახვედრი. არის ისეთი, რომელსაც ვერასდროს გაიგებ, რაც უნდა ახლოს იდგეს მასთან, განიცდიდე, მონაწილეობას ცდილობდე და შეხიდებას.

კეკე ნაშუადღევს, ხუთის ნახევრისკენ დაიბადა. მანამდე იყო მარიამის ერთი დღე ამ ლოგინზე და ცხრა თვე სხვაგან. ამ ცხრა თვის ყველა დღე გამოდგა სხვადასხვანაირი, თითქოს მთავარი გმირის ცხოვრებას წინასწარ იმეორებდა – დაბადებამდე. ტკივილით, უძალობით, ცრემლით, ღიმილით, სიხარულით, ძალით.

მე დავესწარი მშობიარობას.

ალბათ, ეს ზმნა ყველაზე ზუსტია, რამდენადაც სიტყვა „დამსწრე“ არის მაინც უთვისებო და ვერთანაგამცდელი. მშობიარის თავთან დგახარ და ხვდები, სინათლის წლის მანძილით შორს ხარ ამ მისტერიასთან – შიშთან, ტანჯვასთან, რომელმაც უნდა შვას მიუწვდომელი და მაინც მოულოდნელი ბედნიერება. მოულოდნელი – ამდენი დღის ფიქრით მაძღარი ლოდინის მიუხედავად.

კი. გმირობაა. კაცობრიობის ნახევრისთვის მუდამ გამოუცდელი გმირობა და მანძილი, რომელსაც ვერასდროს დავფარავთ და ვერასდროს დავეწევით.

სულ უკან მიდევნებული ვიქნებით.

წარმატების შეგრძნება ყველა ბავშვისთვის სასურველია, თუმცა მეცადინეობა ხშირად სტრესული და უსიამოვნო პროცესია. განათლების გზაზე მოსწავლეს ნერვიულობისთვის ბევრი მიზეზი შეიძლება ჰქონდეს, რომელთა განხილვას მშობლები და მასწავლებლები ხშირად ერთმანეთთან დაპირისპირებამდე მიჰყავს.

ფსიქოლოგთა მოსაზრებით, სკოლაში სტრესის გამომწვევი შეიძლება გახდეს მოუწესრიგებელი სასწავლო გარემო, შეუსაბამო დავალებები, უინტერესო მასალა, ერთფეროვანი რესურსი, სწავლების გაუგებარი მეთოდები, რუტინა, რომელში ჩართვაც არც მთლად სასიამოვნოა, შიში – პედაგოგის, კლასელების ან წარუმატებლობის მიმართ, გადაჭარბებული მოლოდინი საკუთარი თავის მიმართ, სტატუსი, რომელიც ბავშვმა მუდმივად უნდა გაამართლოს. ხოლო სახლში სტრესს შესაძლოა, იწვევდეს ბევრი დავალება, სკოლის გარდა, სხვა წრეები და აქტივობები, თავისუფალი დროის არქონა, რუტინის ხშირი ცვლილება ან არარსებობა, მოუწესრიგებელი, არასტრუქტურირებული გარემო, გადაჭარბებული მოლოდინი და მოთხოვნები ბავშვის მიმართ და სხვა.

როგორც ვხედავთ, სტრესის მიზეზები შეიძლება იყოს ოჯახშიც და სკოლაშიც. თითოეული ბავშვის შემთხვევა ინდივიდუალური შესწავლის საგანია, მიზეზებიც სხვა დანარჩენი შემთხვევებისგან დამოუკიდებლად უნდა დადგინდეს. სახელმძღვანელო „მშობელთა ჩართულობა სკოლაში“ დეტალურად მოგვითხრობს სწავლასთან დაკავშირებული სტრესის და მისი მართვის სადავეების შესახებ. წიგნში მოსწავლეთა მშობლებისთვის უმნიშვნელოვანესი ინფორმაცია მოკლედ და გასაგებად არის გადმოცემული, რაც ზრდასრულებს კრიზისულ სიტუაციაში მყოფი ბავშვების დახმარებას გაუადვილებს.

სტრესის დაძლევაზე მუშაობის დაწყებამდე, მშობელმა და პედაგოგმა პირველ რიგში მისი ნიშნების ამოცნობა უნდა შეძლონ. სიმპტომების ჩამონათვალი დიდია, თუმცა როგორც სპეციალისტები განმარტავენ, აუცილებელი არ არის, რომ ყველა ერთდროულად ვლინდებოდეს.

სიმპტომი 1. სკოლისთვის ან მეცადინეობისთვის მუდმივად თავის არიდება – პერიოდულად ყველა ბავშვი იმიზეზებს სხვადასხვა რამეს დავალებების თავიდან ასარიდებლად. თუმცა, როცა ბავშვი გვანიშნებს, რომ მისთვის ძალიან რთული და უკიდურესად უსიამოვნოა მეცადინეობა, როცა მუდმივად, ყოველდღიურად, ნებისმიერი ტიპის დავალების შესრულება ბავშვისთვის იმდენად უსიამოვნოა, სულ ცდილობს მიზეზების გამოძებნას მათთვის თავის ასარიდებლად – ეს არასდროს უნდა დაგვრჩეს ყურადღების მიღმა.

სიმპტომი 2. ხასიათის ცვლილებები – დათრგუნულობა, აგრესია, გაღიზიანებადობა – ხშირად, ბავშვი დილიდანვე გაღიზიანებული იღვიძებს, თავადაც არ იცის – რატომ. უმიზეზოდ ავლენს ბრაზს, აგრესიას. მუდამ დაძაბულია და მზადაა კონფლიქტისთვის. მშობლები აღნიშნავენ, რომ მას მიზეზი არ სჭირდება იმისთვის, რომ აფეთქდეს. ამგვარი ემოციური გამოვლინებები აუცილებლად საყურადღებოა, განსაკუთრებით მაშინ, თუ აქამდე ბავშვს მსგავსი ემოციები არ ახასიათებდა.

 სიმპტომი 3. ქცევის სირთულეები – ოპოზიციური ან დაუმორჩილებელი ქცევა. ამ დროს ბავშვი უარს ამბობს წესების დაცვაზე, არ რეაგირებს აკრძალვასა და მითითებებზე, იქცევა მიცემული ინსტრუქციის საპირისპიროდ. აქვე ხაზი უნდა გავუსვათ იმას, რომ ამგვარი ქცევა სწავლასთან მიმართებით იწყება, თუმცა დროთა განმავლობაში სხვა ყოველდღიურ სიტუაციებზეც ვრცელდება.

სიმპტომი 4. გადაღლილობა, უენერგიობა – როცა ბავშვი დილიდანვე გამოფიტული იღვიძებს, აქვს ძილიანობა, იმის მიუხედავად, რომ შესაძლოა ძილის რეჟიმი არ იყოს შეცვლილი. შენელებულია მოქმედებებში, მისთვის სასიამოვნო აქტივობების მიმართაც კი ნაკლებ ინტერესსა და ენთუზიაზმს იჩენს.

სიმპტომი 5. ოჯახის წევრებისგან ან მეგობრებისგან იზოლირება, სხვებთან ურთიერთობის სურვილის დაკარგვა – როცა ბავშვი უმეტესად თავის ოთახში ან ცალკე სივრცეში ამჯობინებს ყოფნას. დისკომფორტი ექმნება სხვებთან საუბარში, შეკითხვებზე პასუხიც კი მისთვის შემაწუხებელია. ცდილობს განმარტოებას, მარტო დარჩენას. უარს ამბობს აქამდე საყვარელ ადამიანებთან, მათ შორის თანატოლებთან ერთად დროის გატარებაზე.

სიმპტომი 6. ძილის ან კვების ჩვევების ცვლილება – ჩვევა შეიძლება შეიცვალოს ორივე მხრივ. ერთი მხრივ, ბავშვს ეძინოს მეტი, ან ჭამდეს მეტს, მუდმივად ითხოვდეს საკვებს. მეორე მხრივ კი, უძილობა, მადის დაკარგვა იჩენდეს თავს.

 სიმპტომი 7. ყურადღების კონცენტრაციის, მეხსიერების სირთულეები – როგორც წესი, თან ახლავს ბავშვის გადაღლასა და გამოფიტვას. ბავშვს უჭირს ყურადღების მიმართვა ნებისმიერ რამეზე, ვერ იწყებს, ვერ ერთვება აქტივობაში, ვერ ასრულებს დაწყებულს. დეზორგანიზებული, ქაოსური და დეზორიენტირებული, გულმავიწყი და დაბნეულია.

სიმპტომი 8. ათვისების სირთულეები, როცა ბავშვს იმაზე მეტი დრო სჭირდება მასალის გასაგებად და ასათვისებლად, ვიდრე აქამდე სჭირდებოდა.

ფსიქოლოგის დასკვნით, მნიშვნელოვანია:

• ბავშვთან იმაზე საუბარი, რა უქმნის დისკომფორტს და გამოსავლის ერთობლივად ძიება.
• ემოციური მხარდაჭერა – როცა ბავშვს რთულ მომენტში შეუძლია მიმართოს მშობლებს, იქნება ეს სწავლასთან, მეგობრებთან თუ ნებისმიერ სხვა რამესთან დაკავშირებული სირთულეები.
• ბავშვის დღის რუტინის მოწესრიგება – ძილის, კვების დროები. ამავე დროს, მეცადინეობისა და თავისუფალი თამაშის დრო. ბავშვს აუცილებლად უნდა ჰქონდეს ყოველდღიურად თავისუფალი დრო, როცა მხოლოდ იმას აკეთებს, რაც მოსწონს, რითაც ერთობა.
• მოთხოვნები ბავშვის მიმართ ყოველწლიურად იზრდება, მასალის მოცულობა იმატებს, რთულდება. მნიშვნელოვანია ბავშვს ჰქონდეს განცდა, რომ მხოლოდ მას არ უწევს ამ სირთულეებთან გამკლავება და ეს მისი თანატოლებისთვისაც არანაკლებ რთულია. ბავშვს უნდა ჰქონდეს იმის განცდაც რომ მარტო არ უწევს ამ ცვლილებებთან გამკლავება – მშობლებისა და პედაგოგების სახით მას უნდა ჰყავდეს დამხმარეები და მხარდამჭერები.
• ბავშვს უნდა ვასწავლოთ დახმარების თხოვნა. მას არ უნდა ჰქონდეს განცდა, რომ ყველა სირთულეს თავად უნდა გაუმკლავდეს და დახმარების თხოვნა სისუსტის, უმეცრების მაჩვენებელია.
• მეგობრებთან ურთიერთობა – სკოლაში სწავლის ერთ-ერთი ყველაზე სასიამოვნო ნაწილი ბავშვებისთვის მეგობრებთან გართობა და ურთიერთობაა. აუცილებელია ბავშვს მიეცეს თანატოლებთან ურთიერთობის საშუალება მისთვის სასიამოვნო აქტივობებით დაკავებისთვის.
• გვესმოდეს და თანავუგრძნოთ ბავშვებს – ხშირად მშობლები მიიჩნევენ, რომ რაკი ბავშვი ლეპტოპთან თამაშით არ იღლება, არც სწავლით უნდა დაიღალოს. რაც სრულიად ირაციონალური დაშვებაა.

სწავლა აუცილებელია, თუმცა მშობლებსა და მასწავლებლებს უნდა გვახსოვდეს, რომ ბავშვის ცხოვრება მხოლოდ სწავლა არ არის. მას აუცილებლად უნდა ეძლეოდეს თავისუფალი დრო გართობისა და დასვენებისთვის, რომელსაც ის თავად განკარგავს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

• სახელმძღვანელო „მშობელთა ჩართულობა სკოლაში“ https://mshobeltaskola.ge/wp-content/uploads/2025/02/A5_P4E_WEB.pdf;

სწავლასთან დაკავშირებული სტრესის შესახებ ქვეთავი შეიქმნა ფსიქო-დიაგნოსტისა და ფსიქო-კონსულტანტის, ზანდა ჩეჩელაშვილის ავტორობით.

ნდობის როლი და მნიშვნელობა ადამიანთა ურთიერთობაში შეუფასებელია. უფრო მეტ მნიშვნელობას იძენს ის ბავშვთან ურთიერთობისას. ნდობა და სიყვარული ბავშვს კომფორტის, უსაფრთხოებისა და დაცულობის განცდას უჩენს. სითბოთი და სიყვარულით გარემოცული პატარა საკუთარი შესაძლებლობების რწმენას იძენს, მშვიდად იზრდება და ვითარდება, შეიმეცნებს სამყაროს. როცა ვხედავთ ბავშვის ნათელ მზერას, მის სიხარულით გამოწვეულ გულწრფელ ღიმილს, კარგად ვგრძნობთ, თუ როგორ გვენდობა ის ჩვენ. მაგრამ, რა ხდება, როცა ბავშვის მზერაში სინათლე ქრება, ღიმილი სულ უფრო და უფრო იშვიათად ჩნდება მის სახეზე. უფროსებისა და ცხოვრებისადმი ნდობით სავსე ბავშვი მოულოდნელად ხდება პირქუში, უკმაყოფილო, აგრესიული, რაც ბუნებრივია, ჩვენში ერთგვარ დაბნეულობას, ბრაზსა და განაწყენებას იწვევს. ბედნიერება თითქოს სადღაც ქრება. განაჩენს ჰგავს იმის გაცნობიერება, რომ ბავშვი აღარ გვენდობა. ნდობის დაკარგვა შფოთვის, წუხილის, გაუგებრობის, მომავალში კი უძილო ღამეების, ჩხუბის, კონფლიქტების, კომუნიკაციის დარღვევის მნიშვნელოვან წინაპირობად შეიძლება იქცეს. ყოველივე აღნიშნული კი სერიოზულად დააზარალებს ბავშვთან ჩვენს ურთიერთობას. სამწუხაროდ, ჩვენ არ ვაფასებთ იმას, რაც გვაქვს და, როცა ვკარგავთ, მოვთქვამთ და ვტირით. გავითვალისწინოთ, რომ ნდობის დაკარგვა ძალიან ადვილია, მაგრამ მისი აღდგენა კი – უკიდურესად რთული.

ალბათ, საინტერესო იქნება იმის გაანალიზება, რა იწვევს ნდობის დაკარგვას და რა შეიძლება გავაკეთოთ იმისათვის, რომ მისი შენარჩუნება მოვახერხოთ.

 ნდობის დაკარგვის ხელშემწყობი ფაქტორები:

• აღზრდის ავტორიტარული სტილი. როდესაც საქმე ეხება აღზრდის მეთოდს, რომელიც ბავშვთან მიმართებაში ბრძანებებს გულისხმობს, ბავშვთან ნდობით განმსჭვალულ ურთიერთობებზე შეიძლება მხოლოდ ვიოცნებოთ. ბრძანებების გაცემით და ამ ბრძანებების სიტყვაშეუბრუნებლად, მკაცრად დაცვის მოთხოვნით ჩვენ უარვყოფთ ბავშვის განცდების მნიშვნელობას, მარტივად რომ ვთქვათ, ჩვენ ამ განცდებს ვაუფასურებთ. ისეთი ფრაზები, როგორიცაა: „შენ ბევრი რამ გინდა, მაგრამ ეს არაფერს ნიშნავს“, ან „მე ვის ვუთხარი, მოდი აქ!“, – ნათლად გვიჩვენებს აღზრდის ზემოაღნიშნული სტრატეგიის შინაარსს. არანაირ ნდობაზე არ შეიძლება საუბარი, როდესაც ერთი ადამიანი საკუთარ განცდებს, აზრებსა და გრძნობებს სხვის გრძნობებზე და განცდებზე მნიშვნელოვნად მიიჩნევს. ოჯახები, სადაც აღზრდის ავტორიტარული სტილი გამოიყენება, როგორც წესი, ბავშვები ან ეგუებიან იმ ფაქტს, რომ ყველაფერი გადაწყვეტილია და მათზე უკვე აღარაფერია დამოკიდებული, ან აპროტესტებენ და ამბოხს აწყობენ, რაც, თავის მხრივ, სერიოზულად აზიანებს ბავშვთან ურთიერთობას. თუ პატარა სიტყვაშეუბრუნებლად ემორჩილება ბრძანებებს და დისკომფორტს არ განიცდის, ის იზრდება ისეთ პიროვნებად, რომელსაც არ შეუძლია გადაწყვეტილების დამოუკიდებლად მიღება და საკუთარი აზრიც კი არ გააჩნია. ამბოხისას კი ბავშვი წყვეტს მშობლების მორჩილებას, რომლებიც მასზე მბრძანებლობენ, რაც საბოლოოდ ნდობის დაკარგვასა და ურთიერთობების დაზიანებას იწვევს. მათი აღდგენის ალბათობა კი საკმაოდ მცირეა;
• ხშირად მშობლები მიიჩნევენ, რომ ბავშვი მათი საკუთრებაა და როგორც სურთ, ისე მოექცევიან. ასეთ მიდგომას ასევე მივყავართ ნდობის დაკარგვამდე. ბავშვი ენდობა იმას, ვინც უსმენს. თუ მუდმივად ვუყვირით ბავშვს და ვმბრძანებლობთ მასზე, არ ვაძლევთ საშუალებას, გამოთქვას საკუთარი აზრი და გააკეთოს რაიმე ისე, როგორც თავად თვლის საჭიროდ, ცხადი ხდება, რომ ჩვენ მას არ ვენდობით. ეს კი, თავის მხრივ, ბავშვსაც უკარგავს ნდობას ჩვენ მიმართ;
• ბავშვის ნდობას ვკარგავთ მაშინაც, როცა ჩვენ არ გვჯერა მისი და არასაკმარისად ვაფასებთ მის შესაძლებლობებს;
• თუ ჩვენ არ გვჯერა სიკეთის, ჩვენი სასოწარკვეთილება და ნეგატივი გადაეცემა ბავშვს ცხოვრებით უკმაყოფილების, ადამიანებისა და ზოგადად ცხოვრებისადმი უნდობლობის სახით. ძნელია ცხოვრება, როდესაც ირგვლივ ყველაფერი ნაცრისფერი, უღიმღამო და მოსაწყენია, როდესაც ვერავის ვენდობით, არავინაა სანდო;
• გულწრფელობის ნაკლებობა უფროსებში ასევე შეიძლება ბავშვის ნდობის დაკარგვის მიზეზი გახდეს. თუ ჩვენ არ ვართ გულწრფელები, პირველ რიგში, საკუთარ თავთან, არ ვაღიარებთ საკუთარ შეცდომებს, საკუთარ ნაკლოვანებებს, ბავშვები ამ ყველაფერს ხედავენ და ჩვენგან სწავლობენ სიმართლის დამალვას. როცა ჩვენ არ ვართ გულწრფელი ადამიანებთან ურთიერთობაში – ვუღიმით შეხვედრის, საუბრის დროს, განშორების ან ტელეფონის გათიშვის შემდეგ კი ვიცვლით ტონს და განვიკითხავთ მას, ბავშვი წყვეტს ჩვენს ნდობას და შედეგად შეიძლება საერთოდ დავკარგოთ ის;
• ბავშვის ნდობის დაკარგვის მიზეზი შეიძლება გახდეს მისი შედარება სხვა ბავშვებთან. ეს ერთგვარი ღალატია ჩვენი მხრიდან, რადგან ჩვენ არ გვინდა მივიღოთ ბავშვი ისეთი, როგორიც არის. ბავშვისთვის ამის გაცნობიერება ძალიან სამწუხარო და გულსატკენია.

რეკომენდაციები – როგორ შევინარჩუნოთ ბავშვის ნდობა, როგორ ავაწყოთ ჩვენი ურთიერთობა მასთან ისე, რომ ის არ დავკარგოთ:

• მივიღოთ ბავშვი ისეთი, როგორიც არის. პატივი ვცეთ მას და მის პირად სივრცეს; მოვერიდოთ ბავშვისა და მისი გრძნობების განსჯას; „მივცეთ უფლება“ ჰქონდეს საკუთარი აზრები, შეხედულებები, ემოციები, სურვილები. ბრძანებების გაცემა ბევრად უფრო ადვილია, ვიდრე ახსნა, განხილვა, კომპრომისების ძიება და საზღვრების დაცვა. თუ ჩვენ ბავშვთან ურთიერთობას დავიწყებთ როგორც პიროვნებასთან, რომელსაც აქვს საკუთარი აზრები, საკუთარი სურვილები, ვისწავლით გადაწყვეტილების ერთად მიღებას, კომპრომისების ძიებას და ერთმანეთისათვის დათმობას, გაცილებით მეტი ნდობა იქნება ჩვენ შორის, ვიდრე იმ შემთხვევაში, როცა რაიმე მოქმედების სასარგებლოდ ჩვენი მთავარი არგუმენტია – „მე ასე ვთქვი“!;
• ბავშვს მოთხოვნები წავუყენოთ მისი ასაკისა და შესაძლებლობების შესაბამისად. არ იქნება სამართლიანი მოვთხოვოთ ბავშვს იმაზე მეტი, რის მიღწევაც მას შეუძლია. ბავშვები იმედგაცრუებას და წუხილს განიცდიან, როცა მათ სთავაზობენ მათთვის დაუძლეველ დავალებებს, რომლებიც მათ შესაძლებლობებს აღემატება. ისინი სტრესულ მდგომარეობაში ვარდებიან, შეიძლება დაეწყოთ თავის ტკივილები, გაღიზიანება. ბავშვისთვის ძნელია ისეთ ადამიანებთან ურთიერთობა, რომლებიც მისგან იმაზე მეტს მოითხოვენ, რის გაკეთებაც მას შეუძლია. მხარი დავუჭიროთ ბავშვს წარმატებებში და ვიყოთ მის გვერდით წარუმატებლობის შემთხვევაში;
• ვიყოთ გულწრფელი საკუთარი თავისა და გარშემომყოფების მიმართ – ასეთ დროს ჩვენ უკეთესად ვიგრძნობთ თავს, ბავშვს კი უფრო მეტი ნდობა ექნება ჩვენ მიმართ;
• ვიყოთ ერთგული ბავშვის მიმართ, ყურადღება გამოვიჩინოთ, დავინტერესდეთ მისი ცხოვრებით, მონაწილეობა მივიღოთ მის ცხოვრებაში, მოვუსმინოთ, გავუგოთ, მხარი დავუჭიროთ. თუ ბავშვები ახერხებენ უფროსის ხელმძღვანელობით რაღაცის გაკეთებას, მათ უჩნდებათ ნდობა უფროსების მიმართ, მათი ცხოვრებისეული გამოცდილების მიმართ. ისინი დარწმუნებული იქნებიან, რომ უფროსები მათ არ მიატოვებენ, ყოველთვის დაეხმარებიან და მხარს დაუჭერენ;
• დავუკმაყოფილოთ ბავშვს ურთიერთობის მოთხოვნილება. ბავშვთან ურთიერთობის მზაობა კიდევ ერთი გზაა მისი ნდობის მოსაპოვებლად. ბავშვი თავს დაცულად და უსაფრთხოდ გრძნობს, როცა იცის, რომ ყოველთვის შეუძლია, მიმართოს გვერდით მყოფ უფროსებს ნებისმიერი შეკითხვით, საკუთარი განცდების, გრძნობების, ემოციების გასაზიარებლად და შიშის, შფოთვის დასაძლევად. მნიშვნელოვანია, ბავშვმა იგრძნოს, რომ მის გვერდით არის ადამიანი, ვისაც შეუძლია დაეყრდნოს, რომ საჭირო მომენტში მასთან ახლოს იქნება ადამიანი, რომელსაც შეეძლება ნებისმიერი ინფორმაციის გაგება და მიღება, დახმარება რჩევების მიცემით, მხარდაჭერით;
• ვიყოთ ბავშვისთვის „პროგნოზირებადი“. ადამიანის „პროგნოზირებადობა“, ანუ მისი უნარი, მოიქცეს ისე, როგორც ამას მისგან მოელიან, უკვე თავისთავად ნდობას იწვევს. თუ ბავშვმა იცის, როგორი რეაქცია ექნებათ მასთან ურთიერთობაში მყოფ უფროსებს კონკრეტულ სიტუაციაში, მას შეუძლია წინასწარ განსაზღვროს თავისი სხვადასხვა ქმედების შესაძლო შედეგი და შესაბამისად შეცვალოს საკუთარი ქცევა. და, პირიქით, როდესაც ბავშვს არ შეუძლია წინასწარ განჭვრიტოს თავისი ქცევის შედეგი, საფრთხის ქვეშ დგება არა მხოლოდ მისი ნდობა უფროსების მიმართ, არამედ მისი ფსიქიკური ჯანმრთელობაც;
• შევეცადოთ ყოველთვის შევასრულოთ ჩვენი დაპირება. ნდობის მოპოვების გზაზე უფრო დიდი დაბრკოლება არ არსებობს, ვიდრე დაპირების დარღვევაა. გავითვალისწინოთ, რომ ბავშვისთვის ძალიან რთულია დარღვეულ დაპირებასთან დაკავშირებული ახსნა-განმარტებების გაგება და მიღება, რაც არ უნდა ობიექტური იყოს ისინი;
• ნუ განვსჯით და ვუსაყვედურებთ ბავშვს უცხო ადამიანების თანდასწრებით. პატივი ვცეთ მის გრძნობებს. წინააღმდეგ შემთხვევაში ბავშვის ნდობას ჩვენ მიმართ სერიოზული საფრთხის წინაშე დავაყენებთ.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ნდობა ისეთი რამეა, რაც ნებისმიერ ფასად უნდა შევინარჩუნოთ. მნიშვნელოვანია, რომ ბავშვს სიყვარული და ნდობა ჩავუნერგოთ მანამ, სანამ ის ჯერ კიდევ ძალიან პატარაა. თუმცა, არასოდეს არის გვიან ბავშვის გულის მოგების გზას დავადგეთ. ამისკენ მიმართული ძალისხმევა დაგვეხმარება განვითარებისა და ქცევის შესაძლო პრობლემების თავიდან აცილებაში და სასიკეთო გავლენას მოახდენს ბავშვის პიროვნებაზე. გავითვალისწინოთ, რომ, თუ ბავშვი გვიზიარებს თავის განცდებს, მოგვმართავს რჩევისთვის, შეგვიძლია მშვიდად ვიყოთ, რადგან ის ჩვენ გვენდობა.

სკანდინავიის ქვეყნები, მოსწავლეებში, დიდ ინტერესს იწვევს. ამის მიზეზია ქვეყნების საუკეთესო რეიტინგები, წარმატებები ეკონომიკაში, განათლებასა თუ სხვა მიმართულებით. ხუთივე ქვეყანა, მიუხედავად მკაცრი კლიმატური პირობებისა ბედნიერების ინდექსში მოწინავე ადგილებს არ თმობენ. გამოირჩევიან სოციალური დაცვის მაღალი გარანტიებით. ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, მოზარდები ხშირად სვამენ კითხვას – რაშია მათი (სკანდინავიის ქვეყნების) ქვეყნის წარმატების საიდუმლო? რა განაპირობებს მას: საერთო წარსული? გეოგრაფიული მდებარეობა? კულტურული მახასიათებლები? საქმისადმი დამოკიდებულება? თუ სხვა რამ.

სწორედ ამ და სხვა კითხვებზე პასუხების ძიებას დავუთმეთ გეოგრაფიაში პროექტი აღმოვაჩინოთ სკანდინავია.

პროექტის დასაწყისში გამოვყავით ხუთი ძირითადი მიმართულება, რომელზეც გუნდები მუშაობის პროცესში გაამახვილებდნენ ყურადღებას. ესენი იყო:

• ქვეყნის ისტორია, წარსული და ზოგადი ინფორმაცია;
• ქვეყნის პოლიტიკური და ტერიტორიული მოწყობა;
• განათლების სისტემა და მისი თავისებურებები;
• ეკონომიკური მდგომარეობა, ქვეყნის რეიტინგი საერთაშორისო ინდექსებში (მშპ, ჰუმანური განვითარების, პრესის თავისუფლების, ბედნიერების…);
• ქვეყნის კულტურული მახასიათებლები და ტრადიციები.

კლასი დაიყო ხუთ ჯგუფად. თითო გუნდს შემთხვევითობის პრინციპით შეხვდა ერთი ქვეყანა. სამუშაოდ განისაზღვრა ორი კვირა, შუალედური შეხვედრის ჩათვლით. სამუშაოს პირობაში პრეზენტაციის მომზადებასთან ერთად, გავითვალისწინეთ ვიდეოსა და სტატიის მომზადება გამოყენებული ლიტერატურის ჩამონათვალით.

ჯგუფის წევრებმა დაიწყეს ქვეყნების სიღრმისეული შესწავლა. მუშაობის პროცესში შეეხნენ ისეთ საკითხებს, როგორებიცაა: ვიკინგები და მათი გავლენა სკანდინავიის თანამედროვე ქვეყნებზე, ჩრდილოეთ პოლუსი, სახელმწიფოს მართვა-გამგეობა და ტერიტორიული მოწყობა, მონარქია და მათი ძალაუფლება, სოციალურ-ეკონომიკური ასპექტები, ცნობილი სკანდინავიური კომპანიები, სპორტი, კულტურა და ა.შ.

განსაკუთრებული ყურადღება განათლების სისტემების თავისებურებებმა გამოიწვია. პრეზენტაციებისა და რეფლექსიის დროს, მოსწავლეებმა დასვეს არაერთი კრიტიკული კითხვა, შეადარეს და ისაუბრეს იმ ძირეულ განსხვავებებზე, რომლებიც აქვთ სკანდინავიის ქვეყნებს ქართულთან მიმართებით.

განათლების სისტემის შემდეგ, ინტერესი ეკონომიკურმა პარამეტრებმა გამოიწვია. საშუალო ხელფასი, პენსია, სოციალური დაცვის გარანტიები აღფრთოვანების საგანი გახდა.

პრეზენტაციების შემდეგ გადავედით რეფლექსიის ეტაპზე, სადაც მოსწავლეები კიდევ ერთხელ დაფიქრდნენ იმაზე, თუ რა ცოდნა, გამოცდილება და უნარები შეიძინეს სამუშაო პროცესში. რეფლექსიის ეტაპზე უპასუხეს ხუთ კითხვასა და შეასრულეს აქტივობა „სამი კუთხე“.

რეფლექსიის კითხვები

• რა იყო თქვენთვის ყველაზე საინტერესო აღმოჩენა ამ ქვეყნის შესახებ?
• როგორი ტიპის ინფორმაციის მოძიება გაგიჭირდათ ყველაზე მეტად და რატომ?

• რა კავშირებს ხედავთ თქვენ მიერ შესწავლილ ქვეყანასა და საქართველოს შორის?
• რა მსგავსებები და განსხვავებები შენიშნეთ სკანდინავიის რეგიონისა და ევროპის სხვა ქვეყნებს შორის?
• რა არის ის მთავარი ფაქტორი/ფაქტორები, რამაც განაპირობა ამ ქვეყნის (რომელზეც იმუშავეთ) წარმატება?

„სამი კუთხე“

1. რა ვისწავლეთ? – ჩამოწერეთ ფაქტები, რომლებიც ისწავლეთ ან დაგამახსოვრდათ;
2. გაგვიკვირდა… – ჩამოწერეთ თქვენი აღმოჩენები;
3. კითხვები გვაქვს – დასვით პასუხგაუცემელი კითხვები.

ასეთი კომპლექსური მიდგომა ხელს უწყობს ქვეყნების/რეგიონის 360 გრადუსით შესწავლას, ეხმარება მოსწავლეს ინფორმაციის მოძიების, დახარისხება-თავმოყრის უნარების განვითარებაში; უვითარდება კრიტიკული, შემოქმედებითი და სინთეზური აზროვნება; ისინი ისიგრძეგანებენ, თავიანთი, როგორც მოქალაქის პასუხისმგებლობასა და მნიშვნელობას სახელმწიფოსთან მიმართებით.

მოსწავლეების მიერ მომზადებული პრეზენტაციები:

ისლანდია

ნორვეგია

დანია

შვედეთი

ფინეთი

„პანიკაში ჩავვარდი“ – იდიომი, რომელიც გვაშინებს

მოზარდები ძალიან ხშირად ამბობენ: „კინაღამ პანიკა დამეწყო“, „ახლა პანიკაში ჩავვარდები“, „პანიკა მაქვს“, „დავპანიკდი“ და ასე შემდეგ. ჰოდა, ვინ არის ან რა არის პანიკა? რაიმე ორმოა, სადაც შეშინებული ან განერვიულებული ადამიანი ვარდება, თუ უძირო ჭაა? ჩემს მოსწავლეებს რომ ვკითხე, რას ფიქრობდნენ, რა იყო პანიკა, ზოგმა ავადმყოფობააო, ზოგმა ქვესკნელიაო, ზოგმა სხეულის კანკალიო. ვერავინ გამოიცნო, ვინ ბრძანდებოდა ეს ჩვენი იდუმალი პანიკა, რომელიც მაშინ მოდის, როცა ძალიან, ძალიან განერვიულებული ვართ. მოდის და გვაიძულებს, მთელი სხეულით გამოვხატოთ ჩვენი ემოციური მდგომარეობა, გვაიძულებს სუნთქვა შევიკავოთ – თითქოს ცხვირზე ან ყელზე გვიჭერდეს ხელს და გვახრჩობდეს, თან გვეთამაშება და თან შიშის საბურველში გვხვევს. აი, გთავაზობთ პატარა ტექსტს და ძალიან საინტერესო, სახალისო აქტივობებს, რომლებიც მშვენივრად გააცნობენ ბატონ პანის – ძველ ბერძნულ ღვთაებას, სწორედ მის სახელს უკავშირდება ეს არაჩვეულებრივი იდიომი.

„პანიკაში ჩავვარდი“, „პანიკურმა შიშმა შემომიტია“, „პანიკამ მომიცვა“… – ხშირად გაიგონებთ ასეთ ფრაზებს და მაშინვე განგაში, შიში, საფრთხე გაგახსენდებათ და შესაძლოა უსიამოვნო შეგრძნებაც კი გაგიჩნდეთ. არადა, პანიკა, იგივე პანი ძველი ბერძნული ტყეებისა და ჭალების ღვთაებაა, არც ისე საშიში, მხიარულიც კი, მაგრამ თუ სიმყუდროვეს დაურღვევენ, ისეთ ყვირილს ატეხს, სიმყუდროვის დამრღვევს ნამდვილ პანიკურ შიშს მოგვრის და თავზარს დასცემს.

პანის მშობლებზე სხვადასხვა ლეგენდა არსებობს, ერთ-ერთის თანახმად მისი მშობლები, მთავარი ღმერთი ზევსი და ფერია კალისტო იყვნენ. პანი უცნაური გარეგნობით დაბადებულა. მთელი სხეული თმით ჰქონია დაფარული, ჰქონია ჩლიქები და კუდი. შეშინებულ დედას მიუტოვებია, ხოლო ჰერმესს, ღმერთების მაცნეს, უცნაური ჩვილი ოლიმპოზე ღმერთებთან წაუყვანია. ღმერთებს მოსწონებიათ და შესცოდებიათ პატარა ბანჯგვლიანი არსება, თავიანთთან დაუტოვებიათ და სახელიც შეურქმევიათ: პანი.

პანი მხიარულ და გართობის მოყვარულ, ტყეების ღმერთად იქცა. დაეხეტებოდა მთებსა და ჭალებში, ცეკვავდა ფერიებთან და ნიმფებთან ერთად, უკრავდა თავისივე გამოგონილ სალამურზე. ისეთ საზარელი ხმით შეეძლო ყვირილი, რომ შეიარაღებულ მეომრებსაც კი აშინებდა და გააქცევდა.

პანის წინასწარმეტყველების უნარიც ჰქონია, მარტოდ მყოფი, როცა არავინ აწუხებდა, შეეძლო კეთილი და მხიარული ყოფილიყო.

ჰოდა, კიდევ ერთი საოცარი რამ ამ თმიან, ჩლიქებიან, მხიარულ, ხან სალამურზე საამურად დამკვრელ, ხან საზარლად მყვირალ ღვთაებაზე: მისი ფლეიტის ხმა ციური სხეულების მოძრაობის შედეგად გამოცემულ კოსმოსის ხმად, ჰარმონიად მიაჩნდათ.

ამის მერე რომ გაიგებთ, გამონათქვამს – პანიკაში ჩავარდაო, დარწმუნებული ვარ თვალწინ ეს საოცარი პანი წარმოგიდგებათ და თქვენთვის პანიკა არც ისე შემზარავ სიტყვად იქცევა.

ლექსიკონი

განგაში – შფოთიანი ხმაური, მღელვარება, აურზაური.

ფლეიტა – მუსიკალური საკრავი.

ჰარმონია – მწყობრი შეთანხმება, შეთანხმება, შეხამება.

პირველი აქტივობა:

წარმოიდგინე ფერიებთან მოცეკვავე პანი, დახატე ილუსტრაცია. გაითვალისწინე, რომ პანი ტყეებისა და ჭალების ღმერთია.

მეორე აქტივობა:

აქციე ამბად პანის დაბადება, დაწერე პატარა მოთხრობა ჩვილ პანიზე. შეგიძლია, დაამატო პერსონაჟები და მოიფიქრო მოვლენები. განავრცე აღნიშნული ეპიზოდი, აუცილებლად გამოყავი: დასაწყისი, შუა ნაწილი და დასასრული. დაასათაურე, დაასურათე.

მესამე აქტივობა:

განგაში, ფლეიტა, ჰარმონია – ამ სიტყვების გამოყენებით შეადგინე სამი წინადადება. წინადადებაში აუცილებლად გამოიყენე: ზედსართავი, არსებითი სახელები და ზმნა.

მეოთხე აქტივობა:

გაიხსენე ტექსტი.

როდის ყვირის შემზარავად პანი?

ვინ წაიყვანა პატარა პანი ოლიმპოზე?

რა საკრავი გამოიგონა პანიმ?

რა მაგიურ უნარს ფლობდა ტყეებისა და ჭალების ღმერთი?

რის ხმად მიაჩნდათ პანის ფლეიტის ხმა?

მეხუთე აქტივობა:

მიუწერე პანის გარეგნული და შინაგანი თვისებები.

მოზარდების დაცვა ინტერნეტსივრცეში ისეთივე მნიშვნელოვანი ხდება, როგორც მათ ფიზიკურ უსაფრთხოებასა და ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე ზრუნვა. რაც მეტ დროს ატარებენ ბავშვები ციფრულ სამყაროში, რაც მეტ პლატფორმასა და ქსელში რეგისტრირდებიან, მით უფრო მრავალფეროვანია ის საფრთხეები, რაც მათ შეიძლება ემუქრებოდეთ. მოზარდების დაცვას ონლაინ სივრცეში რამდენიმე გარემოება ართულებს, რომელთა შორის არის თავად მათი მოუმზადებლობა იმ საფრთხეების შესახებ, რაც ამ სამყაროში ემუქრებათ, ასევე უფროსების, მშობლებისა და მასწავლებლების მხრიდან შედარებით ნაკლები ინფორმირებულობა იმ ეკოსისტემის შესახებ, რომელთა ნაწილებიც ისინი ხდებიან ციფრულ პლატფორმებზე.

ყოველწლიურად უფრო და უფრო მეტი მოზარდი ამბობს, რომ ის ერთხელ მაინც გამხდარა კიბერბულინგის მსხვერპლი. როგორც ევროპის ქვეყნები, ისე ამერიკის შეერთებული შტატები კიბერდანაშაულების მზარდ სტატისტიკაზე საუბრობენ.

• 2023 წელს ამერიკის შეერთებულ შტატებში ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ 13-დან 17 წლამდე ასაკის მოსწავლეების 55% ერთხელ მაინც გამხდარა კიბერბულინგის მსხვერპლი, 27%-თვის კი ეს ბოლო 30 დღეში მიღებული გამოცდილება აღმოჩნდა. ამავე კვლევის მიხედვით, გოგოები უფრო ხშირად ხდებიან ონლაინ სივრცეში თავდასხმის სამიზნეები.
• 2023 წელს კიბერბულინგის მსხვერპლი მოზარდების 2% ამბობდა , რომ ამ ტრავმული გამოცდილების გამო სკოლაში სწავლა გაურთულდათ – ეს მაჩვენებელი 2016 წლის 10.3%-იან მაჩვენებელთან  შედარებით თითქმის გაორმაგებულია;
• ჯორჯიის სახელმწიფო უნივერსიტეტისა და Childlight Global Child Safety Institute-ის მიერ ჩატარებული კვლევის მიხედვით, რომელიც 2025 წლის დასაწყისში გამოქვეყნდა, მსოფლიოში ყოველი 12 ბავშვიდან ერთი (დაახლოებით 8%) გახდა ონლაინ სექსუალური ექსპლუატაციის ან შევიწროების მსხვერპლი; ონლაინ სექსუალური შევიწროებისა და ექსპლუატაციის სახეებია მოზარდთან არასასურველი სექსუალური საუბარი, ბავშვისთვის სექსუალური სურათებისა და ვიდეოების გადაღება, გაზიარება ან გაგზავნა და სექსუალური გამოძალვა, ანუ მისთვის იმგვარი ქმედების იძულება, რაც არ სურს. როგორც წესი, ყველა ამ დანაშაულს თან ახლავს დაშინება, ახლობლებთან და ოჯახის წევრებთან უნდობლობის გაღვივება და მსხვერპლში დანაშაულის გრძნობის გაღვივება.
• ასაკი, რომელშიც მოზარდები პირველად ხდებიან ონლაინ დანაშაულის მსხვერპლები, განსაკუთრებით მოწყვლადია თვითდაზიანებების და სუიციდის მცდელობების მხრივ;
• ბავშვების 70% ინტერნეტში საშინაო დავალების შესასრულებლად საჭირო რესურსების მოძიებისას სექსუალური ან ძალადობრივი ხასიათის კონტენტს აწყდება;
• თინეიჯერების 50%-ზე მეტი, მშობლებისგან დაფარულად, ონლაინ ეკონტაქტება  უცხო ადამიანებს.

მოზარდების უსაფრთხოებაზე ზრუნვა და შესაბამისი უნარების გამომუშავება მრავალმხრივი საკითხია, რომელიც, ერთი მხრივ, მოიცავს მათთვის სათანადო ინფორმაციით შეიარაღების აუცილებლობას, მეორე მხრივ კი, მოზარდების მხრივ სისტემებისა და უფროსებისადმი ნდობის შენარჩუნებას. მათ უნდა იცოდნენ, რომ უფროსებს შეუძლიათ მათი პრობლემების გაგება, მხარდაჭერა და დამნაშავეებთან ბრძოლაში დახმარება. უფრო კონკრეტულად კი, მოსწავლეების უსაფრთხოების დაცვაში ეს რჩევები დაგეხმარებათ:

• ციფრული წიგნიერების გაძლიერება
  • მოსწავლეებმა უნდა იცოდნენ ონლაინ ქცევის წესები და პირადი ინფორმაციის დაცვის მნიშვნელობა – ისევე იფრთხილონ უცხოებთან, როგორც ფიზიკურ სივრცეში და დაიცვან მათი პერსონალური მონაცემები, იქნება ეს მისამართი, დღის განრიგი, ფოტოები თუ სხვა სენსიტიური ინფორმაცია, რომლის გასაჯაროებაც შესაძლოა საფრთხეს წარმოადგენდეს მათთვის.
  • შეეძლოთ ფიშინგის, კიბერბულინგის და სხვა საფრთხეების ამოცნობა;
  • იცოდნენ ძლიერი პაროლების გამოყენება და ორფაქტორიანი ავთენტიფიკატორის გამოყენება.
• კრიტიკული აზროვნების განვითარება
  • მოსწავლეებმა უნდა ისწავლონ დეზინფორმაციის ამოცნობა და საეჭვო წყაროების იდენტიფიცირება.
  • უნდა იცოდნენ სოციალური ქსელების ალგორითმების ფუნქციონირების მექანიზმები და მათთვის საინტერესო ინფორმაციის მისაღებად შესაბამისად მოიწყონ სიახლეების ველი, რათა თავიდან აირიდონ ჭარბი რეკლამები და მომხმარებლის ქცევასა და შეხედულებების შეცვლაზე ორიენტირებული კონტენტი.
• კიბერბულინგისა და კიბერშევიწროების პრევენცია
  • სასურველია, სკოლებს ჰქონდეთ ანონიმური მხარდაჭერის არხები, სადაც მოზარდებს შეეძლებათ პრობლემების შესახებ ღიად საუბარი, უფროსებს კი მათთვის საჭირო დახმარების აღმოჩენა.
  • საჭიროა, ბავშვებმა იცოდნენ, როგორ დაარეპორტონ არასასურველი ანგარიშები და როგორ შეაგროვონ დანაშაულის ამსახველი მტკიცებულებები;
  • მშობლებს ინფორმაცია უნდა ჰქონდეთ იმ საფრთხეების შესახებ, რაც თან ახლავს მოზარდებისთვის ანგარიშების გახსნას სოციალურ ქსელებში და იცოდნენ, ვის უნდა მიმართონ დანაშაულის შემთხვევაში – მნიშვნელოვანია, ისინი ემპათიურები იყვნენ ბავშვების მხარდაჭერისას;
  • 13 წლამდე ასაკის ბავშვებისთვის სოციალურ ქსელებში ანგარიშების გახსნა გაუმართლებელია;
• მშობლების ჩართულობა
  • მშობლებმა უნდა იცოდნენ, რას აკეთებენ მათი შვილები ინტერნეტში, რომელ თამაშებს თამაშობენ, რა სოციალურ ქსელებში აქვთ ანგარიშები და რა პლატფორმებს იყენებენ – სასურველია, უზრუნველყონ ბრაუზერები ასაკის შესაბამისი ფილტრების დაყენებით, ინტერნეტსერფინგის დინამიკას კი თვალი ადევნონ ბრაუზერის ისტორიიდან.
  • მნიშვნელოვანია, ბავშვს  კონკრეტული დრო ჰქონდეს განსაზღვრული ონლაინ აქტივობებისთვის და იცავდეს მას.
  • მშობელმა უნდა იცოდეს, რა აპლიკაციებს იყენებენ მათი შვილები კომუნიკაციისთვის და რამდენად დაცულები არიან ისინი ამ გზების გამოყენებისთვის.
  • რეგულარულად უნდა შემოწმდეს, რომ მოსწავლეები არ იყენებენ ისეთ პლატფორმებს, რომლებიც ზრდასრულ კონტენტს ან სარისკო კონტაქტებს შეიცავს.
• მოსწავლეების მიერ შექმნილი კონტენტის მართვა – ეს კომპონენტი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმ ვნების ფონზე, როცა ბავშვებს სურთ თავისი არხების შექმნა იუტუბზე, ტიკტოკსა თუ ინსტაგრამზე, სადაც მათ მიერ წარმოებულ კონტენტს გამოაქვეყნებენ.
  • მნიშვნელოვანია, აქაც დავიცვათ პრინციპი, რომ მკაცრად ვიცავთ ასაკობრივ ზღვარს, რომელიც სხვადასხვა პლატფორმას აქვს და მხოლოდ დასაშვები ასაკის მოზარდებს ვაძლევთ იუტუბზე არხის გაკეთების თუ ტიკტოკზე ანგარიშის გახსნის უფლებას. მნიშვნელოვანია, იცის, რომ ბავშვები ინფორმირებული იყვნენ იმ საფრთხეების შესახებ, რომელიც ამ სივრცეებში აქვთ და შეეძლოთ არსასურველი კომენტარების დარეპორტება და ყალბი ანგარიშებისგან თავდაცვა.
  • ბავშვებმა უნდა იცოდნენ, რომ ნებისმიერი ფოტო, ვიდეო ან პირადი ინფორმაცია, რომელიც ინტერნეტში ატვირთეს, შეიძლება სამუდამოდ დარჩეს იქ და შესაძლოა, ეს კონტენტი მათი კონტროლს მიღმაც აღმოჩნდნენ, ამიტომ კარგად უნდა დაფიქრდნენ და სასურველია, უფროსების ფილტრიც გაატარონ, სანამ რაიმეს გამოაქვეყნებენ.
• ფინანსური რისკების დაზღვევა
  • ბევრი თამაშის დამატებითი სერვისების გასახსნელად გარკვეული თანხის გადახდაა საჭირო, ინტერნეტი სავსეა ონლაინ მაღაზიებით, რომელთა რეკლამაც მოზარდებს შეიძლება დახვდეთ ნებისმიერ იმ საიტზე, რომელსაც თუნდაც საგანმანათლებლო მიზნებით იყენებენ. მოზარდები მოწყვლადები არიან ონლაინ კაზინოების მიმართაც – მნიშვნელოვანია,  ყველა ფინანსური ტრანზაქცია, რასაც ბავშვები ონლაინ სივრცეში განახორციელებენ, მშობელთან იყოს შეთანხმებული, ბავშვმა იცოდეს ბარათის უსაფრთხოების ნორმების დაცვა, რათა დაცულები იყვნენ არაავტორიზებული ტრანზაქციებისგან, ბარათის მონაცემების გაჟონვისა და გადახდების ავტომატური გაგრძელებისგან.

ამ წერილში კვლავ სურათის, ილუსტრაციის აღწერაზე ვისაუბრებთ, რითაც ერთგვარად განვამტკიცებთ სერია „სწავლის ძირის“ წინა, მეექვსე წერილში აღწერილ პრაქტიკას და ყურადღებას გავამახვილებთ ქართული ანბანის კიდევ ოთხ ბგერაზე: დ, ე, ვ, ზ.

წარმოგიდგენთ ილუსტრაციას „დედა შვილებს წიგნს უკითხავს“, რომელიც შექმნილია ხელოვნური ინტელექტის გამოყენებით.

თავდაპირველად მოკლედ შევაფასოთ ილუსტრაცია წინა წერილში მოყვანილი კრიტერიუმების მიხედვით:

ვრცლად

ჭაუჭიძე – მეორე სურათის აღწერა