სწავლა-სწავლების ხარისხის გასაუმჯობესებლად მიზანშეწონილია სასწავლო წლის განმავლობაში მოსწავლეებისთვის მრავალფეროვანი წერითი დავალებების შეთავაზება. აუცილებელია, მასწავლებელმა თვალი ადევნოს, უმჯობესდება თუ უარესდება მოსწავლეთა შედეგები. გაუმჯობესებაზე ორიენტირებული სტრატეგიების დაგეგმვა გვეხმარება მოსალოდნელი საფრთხეების პრევენციაში. წერით ნამუშევრებზე დაკვირვება საშუალებას იძლევა, გაირკვეს, რა შედეგი გამოიღო გატარებულმა ღონისძიებებმა და რა მიმართულებით უნდა გაგრძელდეს მუშაობა არსებულ ნაკლოვანებათა გამოსასწორებლად.

მაგალითისთვის თუ განვიხილავთ სამი შემაჯამებელი დავალების შედეგებს და აღმოჩნდება, რომ კლასის საშუალო ქულა ყოველ მომდევნო წერაში მცირდება, კლასისა და ინდივიდის დონეზე პრობლემის იდენტიფიცირებისთვის ვადგენთ შესაბამის ცხრილს.

შეფასების რუბრიკების მიხედვით, მოსწავლეებმა წერით ნამუშევრებში მეტ-ნაკლებად თავი გაართვეს ტექსტის შესაბამისი სტრუქტურის დაცვას, მიზნის განსაზღვრასა და დამხმარე დეტალების გამოყენებას, თუმცა, სერიოზული პრობლემა გამოიკვეთა გრამატიკის ნაწილში (მორფოლოგია, სინტაქსი, ორთოგრაფია-პუნქტუაცია). მაშასადამე, მოსწავლეთა დიდმა ნაწილმა თავი ვერ გაართვა მეოთხე კრიტერიუმს – ენობრივი მახასიათებლები.

მიზანშეწონილია, აქცენტი გაკეთდეს სწორედ ამ მეოთხე კრიტერიუმზე, შედგეს ენობრივ შეცდომათა ლექსიკონი, რომელშიც შევა ის ტიპობრივი შეცდომები, რომლებსაც მოსწავლეები წერის დროს ხშირად უშვებენ. ეს საშუალებას მოგვცემს, გრაფიკულად გამოვსახოთ დაშვებული შეცდომები პროცენტულად.

როგორც დიაგრამაზე ჩანს, გრამატიკული შეცდომების დიდი პროცენტი პუნქტუაციასა და ორთოგრაფიაზე მოდის, შემდეგი კი – სინტაქსსა და მორფოლოგიაზე. აღნიშნულ მონაცემებზე დაყრდნობით ვადგენთ:

ა) ენობრივ შეცდომათა ლექსიკონს და მასში შეგვაქვს ის ტიპობრივი შეცდომები, რომლებსაც მოსწავლეები წერით დავალებებში ხშირად უშვებენ;

ბ) სხვადასხვა სირთულის დეფორმირებულ ტექსტებს რედაქტირებისთვის, რაც ძალიან ეხმარება მოსწავლეებს დაშვებულ შეცდომებზე ორიენტირებაში;

გ) სიტყვების ბანკს, რომელშიც ვაგროვებთ სინონიმურ ლექსიკურ ერთეულებს, რაც გვეხმარება ტავტოლოგიების აღმოფხვრაში;

მაგალითად:

ქონა – აქვს

ჰყავს, გააჩნია, აბადია, შეიცავს, მოეპოვება, ფლობს, უჭირავს, უკავია, მის ხელშია, ხელში უჭირავს, მის განკარგულებაშია, მის განმგებლობაშია, ეკუთვნის, მინიჭებული აქვს, უფლებამოსილია.

დ) მოსწავლეები ასწორებენ ერთმანეთის ნამუშევრებს, რასაც ხელშესახები შედეგი აქვს შეცდომებზე აქცენტირების კუთხით;

ე) სისტემატურად ვაწვდით მოსწავლეებს წერილობით განმავითარებელ უკუკავშირს შეცდომების გამოსასწორებლად.

პრაქტიკამ მაჩვენა, რომ ზემოთ აღნიშნული სტრატეგიები მასწავლებელს ეხმარება, მოსწავლეთა შედეგების გასაუმჯობესებლად სწავლის პროცესი გახადოს დინამიკური და საგაკვეთილო პროცესში შესაბამისი ყურადღება დაუთმოს მართლწერის საკითხებზე მუშაობას.

(ჩანაწერი როსტომ  ჩხეიძის წიგნის „გზანნი შენი უფალო“ კითხვისას)

წამში გაქრა პანდემია, კოვიდიც და გრიპიც…. ჩრდილოურმა სკვითურმა, კიმერიულმა თუ რუსულმა ურდომ უკრაინაში შეჭრით დილის ცვარივით გააქრო პანდემია, ერთ დღეში…

დიახ, სწორედ ასე იფიქრა კაცობრიობამ, ალბათ ჯესუსის გარდა, იმ ჯესუსი არა, ბუნებრივია, მხსნელის და მაცხოვრის,- არამედ  ჯანმოს პრეზიდენტის, გაბრიელის გარდა ალბათ. თითქოს არის ამაში მოჩვენებითი სიმართლე, მაგრამ მხოლოდ მოჩვენებითი.

ქართულმა ელიტამ  ეჭვშეუტანლადვე, უკრაინაში რუსული ოკუპაციის დასაწყისისთანავე გარდააგდო პანდემიაზე ფიქრი… თუმცა რა რაღა პანდემია, უკაცრავად და,  როცა უკრაინაში შეჭრისთანავე ქართულმა  ცრულიბერალურმა წრემ, ეგრევე მკრეხელობად გამოაცხადა აფხაზეთზე და სამაჩაბლოზე, რუსთა მიერ მის ოკუპაციაზე ფიქრიც და რაგადიც …  რაღა დროს ეგაა ახლაო. არადა, ღმერთი, რჯული ვინ გვიშლის, უკრაინელებს ისე თანავუგრძნოთ, რომ ჩვენიც გვახსოვდეს? ბუჩას ტრაგედიაც გვახსოვდეს და გაგრის ხოცვა ჟლეტაც? ჰო, ეს სხვა თემაა, ახლა ისევ პანდემიას რომ მივუბრუნდეთ, არსად გამქრალა… უფრო სწორედ ის ტკივილი არ გამქრალა არსად, მილიონობით ადამიანი რომ შეიწირა სამყაროში და ათასობით საქართველოში… ათასობით, აფხაზეთისა და სამაჩაბლოს ორ-ორივე ომზე მეტი… მეგობარი წამართვა მათ შორის…

არ გადავა ეს პანდემია ლიტერატურაში უკვალოდ, დროებით დაიჩრდილა ომებით, უბრალოდ დროებით… გნებავთ ათწლეულების მერე იფეთქებს ლიტერატურაში, მანამდე კი იმ რამდენიმეთი დავკმაყოფილდეთ, რაც უკვე გვაქვს. და გვაქვს უპირველეს ყოვლისა როსტომ ჩხეიძის  „გზანი შენი უფალო“, როგორც როსტომს  სწამს და სჯერა,- გამანძილების გარეშე, ცოცხლადვე მოაყოლა შიგნიდან განცდილი და გადატანილი ამბავი კალამს.

როსტომის ეს წიგნი სოციალური ქსელიდან ვიცოდი, როცა ნაწყვეტი განათავსა იქ მწერალმა, ვიცოდი, უკვე რომ არსებობდა, გამოცემამდე ვიცოდი, ციხის ეპიზოდიც იქიდანვე მახსოვდა. და მაინტერესებდა წაკითხვა, მაგრამ რაღაცას ვწერდი ამ დროს, როგორც იტყვიან და არ მინდოდა ამ თემაზე რამე წამეკითხა. ამიტომაც  დავილოდინე. ახლა კი აგერ მესამე მაღაზიის  გამყიდველი გოგონას მიერ ძლივს ნაპოვნი მოვიმარჯვე და შევუდექი სასიამოვნო აღმართს.

ცირა ბარბაქაძის შესავალს, რა თქმა უნდა, ვტოვებ და ვიწყებ უშუალოდ ძირითადს. კარგი, განგიმარტავთ ახლავე, ცხადია წავიკითხავ, ცირას წერილს როგორ დავტოვებ წაუკითხავს, უბრალოდ არ მინდა ამ მინირომანზე წინასწარი განწყობა შემექმნას, ამიტომაც, ჯერ ორიგინალი.

როგორც ველოდით საოცრად ინტიმური და სათუთი პირად და საოჯახო გარემოსთან ერთად ქართული ლიტერატურის, ლიტერატურის როგორც პერსონაჟის, სახეები… ელისაბედისკენ რომ შემობრუნდება  პატარა ოთარი და მიყვარხარო, რომ ეტყვის და ელისაბედის  შეშფოთებულ თუ  რა ვიცი, აღუწერავ სახესთან ერთად, ალბათ თითოეული მკითხველი ნათლად რომ წარმოიდგენს განსაცდელის,  პანდემიის  უძირო უფსკრულის პირთან  წონასწორობის დასაცავად  სუნთქვაშეკრულ დგომას… თან კი მოჰყვება და მოჰყვება  ლიტერატურული წერილების ციკლი,  უამრავ ლიტერატურულ პერსონაჟის აღსაწერად, შენთან ახლოს, ძალიან ახლოს მოსაყვანად.

წიგნზე რა ვთქვათ? უაღრესად, უკიდურესად ცას შემწვდარ  ლირიზმს შერეული (ისე რომ ხანდახან  ვერც არკვევ, სად რომელი იწყება ან მთავრდება),  შერთული უნატიფესი იუმორი. იუმორი თანამედროვე მწერლობაში თითქოს თავდასაცავ იარაღადაა ქცეული, ყველას, ვისაც უნდა თანამედროვე მწერლად გამოჩნდეს, თავზეხელაღებული სარკაზმი, ცინიზმი და „ფეხზედ დაკიდებული“  ძალად სტილი აქვს მომარჯვებული, თითქოს  მკითხველთა ნაწილი მისდევს კიდევაც ამ სახის თხზულებებს,  ჰგონიათ, თვითმფრინავით მისდევენ ასტრონავტებს, სინამდვილეში ეს თვითმფრინავიც და ის კოსმოსური ხომალდიც, ორივე ბორანზედ დევს და  მებორნე მიათრევს   ბაგირზე გამობმულს, უფრო- ვერ მიათრევს…

როსტომთან კი უმართლებს მკითხველს, უნატიფესი იუმორი აქვს როსტომს, დახვეწილი, თან ეჭვს ვერ შეიტან ისეთი ცხადი. ცირას აქვს ნახსენები, თითქოს ეს ვერც იქნებოდა სასაცილო  ჩვეულებრივ რეალობაში, მაგრამ როსტომის მიერ „იუმორის ესენცია“ მოსხმული უკვე ხელშესახებად კლასიკური ხდება, ცოცხლდება და თეატრალურ  სცენად თამაშდება შენს თვალწინ, წარმოსახვაში: ექთანი ეკითხება, ექთანი, მაგრამ მას, ავადმყოფს, ბურანში,  ანგელოზი რომ ჰგონია :

„თავს როგორ გრძნობთო?“ და მოდის ავტორის ცნობიერების ნაკადი :

„როგორ გინდა, ანგელოზი მოატყუო: კარგად ვარო, — არადა, ეტყვი: ცუდად ვარო, — და: აბა, მიგაცილებ წმინდა პეტრემდეო.“

ჰო, ერთიოდე აბზაციც წინასიტყვაობაზე: რა გითხრათ, ყოველთვის მინდოდა ასე ლამაზად, არსობრივად და ლაკონიურად შემძლებოდა  წიგნის მოხილვა, რეცენზია, დახასიათება …  რა ვიცი, რაც ჰქვია, ასეა ლამაზად, როგორც ცირა ბარბაქაძეს გამოსდის.

კოვიდი კი დაქროდა, ანაც დალასლასებდა, ანაც ნავლდებოდა მიმქრალი, ოღონდ მაინც არსებული, როგორც ის ვირთხა კამიუს შავი ჭირის ფინალისას რომ გაიელვებს და გაიქნევს ვერასოდეს ვერ გამქრალ და ყოველ წამს თავიდან გამოსაჩენ კუდს.

1. რაგადი- ეს დიდებული სიტყვა, გარდა მეგრულისა გურულშიც აქტიურად იხმარება და არ ღირს დაკარგვა- რაგადი ლაპარაკი.

წლების წინ, ზაფხულობით დედასთან ერთად გარკვეული დროით სოფელში ვრჩებოდი. მაშინ ვბუზღუნებდი, ვიღლებოდი იქ ყოფნით. ახლა ვაცნობიერებ, რომ მთელი ის დღეები უმშვიდესი და უბედნიერესი ყოფილა. შაბათ-კვირას რომელიღაც რადიოზე ერთსაათიანი გადაცემა გადიოდა. მსახიობები სხვადასხვა ნაწარმოებს კითხულობდნენ. ჰოდა, ერთ ღამესაც ძლიერი წვიმა მოვიდა, შუქი ჩაქრა და ისე დაემთხვა, რომ რადიოში სწორედ ეს გადაცემა იყო. „კაპიტან ბლადის ოდისეას“ კითხულობდნენ. ბავშვობაში ის წაკითხული მქონდა, მაგრამ მაინც სიამოვნებით მოვუსმინე. არაჩვეულებრივი თავგადასავალია მოთხრობილი.

ეს არის ამბავი ექიმზე, მშვიდობისმოყვარე ადამიანზე, რომელსაც პოლიტიკური პერიპეტიები „ახალ მიწაზე“ გადაისვრიან. იქ მონა ხდება და პლანტაციებში იწყებს მუშაობას. შემდეგ იქიდან გაიქცევა და მეკობრეების გემზე კორსარ მეთაური გახდება. ბოლოს მთელი კარიბის კუნძულების აუზის ტერიტორიაზე გაითქვამს სახელს და იამაიკას გადაარჩენს თავდასხმებისგან. მეფე კი მადლობის ნიშნად ყველა ბრალდებას მოუხსნის და გუბერნატორობას უბოძებს. საბოლოოდ კაპიტანი ბლადი მშვიდ ნავსაყუდელს იამაიკაზე, პორტ როილში, მეკობრეების ქალაქში პოულობს.

დიახ, სწორედ ეს ქალაქი აღგავა მიწისძვრამ მიწის პირისგან…

მე-17 საუკუნეში, სათავეში მოსული ოლივერ კრომველი „ახალ მიწაზე“ ესპანელების შევიწროების გადაწყვეტილებას იღებს. ესპანიოლაზე დიდ ექსპედიციას გზავნის, რათა ესპანელებს ესპანიოლა წაართვას. ესპანიოლას ახლა ჰაიტი ეწოდება, კარიბის ზღვის დიდი კუნძულია. ესპანელებმა ინგლისელების შეტევა მოიგერიეს, კარგად შეაჯანჯღარეს, თან რაღაც იქაური ინფექციაც აიკიდეს, თუმცა კრომველთან დამარცხებულად დაბრუნებას არ ჩქარობდნენ. არ იყო კრომველი ის კაცი, დამარცხება ვინმესთვის იოლად ეპატიებინა. ამიტომ, ინგლისელებმა გადაწყვიტეს უფრო ნაკლებად დაცულ კუნძულს დასხმოდნენ თავს და გეზი იამაიკისკენ აიღეს. 1655 წელს ჩანაფიქრი განახორციელეს. თუმცა, მიხვდნენ, რომ შეთხელებული და გადაღლილი ჯარით აღებულ კუნძულს დიდხანს ვერ შეინარჩუნებდნენ. ესპანელები დაბრუნებას აპირებდნენ. ამიტომ, ძველ ნაცნობ პრაქტიკას მიმართეს და დაქირავებული ჯარისკაცების აყვანა გადაწყვიტეს, რათა ესპანეთის წინააღმდეგ ზღვა-ზღვა ებრძოლათ. ანუ, ფაქტობრივად მეკობრეებს ქირაობდნენ. ეს იყო მანდატგაცემული ხალხი, რომლებსაც სრული უფლება ეძლეოდათ, თავს დასხმოდნენ გემებსა და სანაპირო ქალაქებს, დაეყაჩაღებინათ, გაეძარცვათ იმ სახელმწიფოს სასარგებლოდ, რომელმაც მანდატი მისცა, ანუ, ინგლისის სასარგებლოდ. ესპანეთი იმ ხანად ბევრს არ უყვარდა. ჰოდა, ინგლისმაც მოხალისეებს მთელი ევროპიდან მოუხმო, რათა ეყაჩაღ-ეპარპაშათ ესპანელების წინააღმდეგ. იამაიკის მთავარი პორტი პორტ-როილი ამ ყაჩაღ დაქირავებულების ცენტრად იქცა. მათი უმრავლესობა, უკვე თავის სასარგებლოდ ყაჩაღობდა. აბა ინტერნეტი არ იყო, მობილური კავშირი, კამერები და ვინ ვის როგორ გააკონტროლებდა? ჰოდა, იდებდნენ ყველაფერს ჯიბეში.

პორტ როილის ბაზარზე რას აღარ ნახავდით გასაყიდად გამოტანილს. რეგიონში ყველაზე მდიდარი პორტი იყო. იამაიკის იმჟამინდელი ხელმძღვანელობაც ძალიან ლოიალურად უმზერდა მიმდინარე პროცესებს და ნაკლებად ინტერესდებოდა გასაყიდად გამოტანილი ნივთების წარმომავლობით.

პორტ როილი ქვისგან იყო აგებული. ამ ქალაქში ასეთი ფუფუნების უფლება ჰქონდათ, რადგან ყოველდღე დიდი და იოლი ფული შეედინებოდა. ქვა კი ფუფუნების სამშენებლო მასალა გახლდათ. ნიადაგი ფხვიერი იყო და შენობები ერთმანეთთან ძალიან ახლოს შენდებოდა. ამ შენობებს საძირკველი არ ჰქონდა, რადგან გრუნტის წყლები ძალიან მაღლა იდგა და მის დასაშრობადაც მაინცდამაინც არავინ იწუხებდა თავს. კუნძული სულ უფრო მიმზიდველი ხდებოდა ავანტიურისტებისთვის და იოლი ფულის მოყვარულებისთვის. შესაბამისად, ადგილი ახალი ბინებისთვის სულ უფრო მცირდებოდა… ამიტომ, გრუნტის წყლებჩამდგარ ფხვიერ ნიადაგზე მრავალსართულიანი ქვის სახლების შენება დაიწყეს.

პორტ როილი სეისმურად აქტიური ზონა იყო. მიწისძვრებიც ხშირი მოვლენა გახლდათ, ოღონდ შენებისას ეს არავინ გაითვალისწინა. მიჩვეული იყვნენ ბიძგებს. საბედისწერო მიწისძვრა 1692 წელს მოხდა. როდესაც პირველი ბიძგები დაიწყო, დიდად არავის უნაღვლია. დიდი საქმე, ერთ-ერთი მორიგი მიწისძვრააო, იფიქრეს.

მოგვიანებით, გადარჩენილები იხსენებდნენ, რომ გაისმა საშინელი ღმუილისმაგვარი ხმა და თვალის დახამხამებაში ქალაქის ნაწილი წყლის ქვეშ გაუჩინარდა, მეორე ნაწილი კი წყლით დაფარულმა ქვიშამ შთანთქა. რამდენიმე წუთის შემდეგ ცუნამი მოვარდა და რაც ქალაქისგან დარჩა, იმან წაიღო.

წერილში, ზემოთ მოთხრობილის პასუხად ერთი კვლევის ფრაგმენტი მინდა შემოგთავაზოთ. კვლევას მე ვაწარმოებ NATO-ს პროგრამა – მშვიდობისა და თავდაცვისათვის პროექტის ფარგლებში. ამ პროექტის შესახებ სხვა ორ წერილშიც მაქვს საუბარი და უფრო ვრცლად იქ წაიკითხეთ.

„ვენეციური ამბავი“ https://mastsavlebeli.ge/?p=34881

„როგორი ჰაერი არის გარეთ“ https://mastsavlebeli.ge/?p=37357

აქ სწორედ მიწისძვრასთან კავშირი მინდა განვიხილო. პროექტის ფინალურ ეტაპზე ე.წ. CASE STUDY კვლევა დავიწყეთ. 2023 წლის 24 სექტემბერს საქართველოში მოხდა მიწისძვრა, დილის რვა საათზე, თბილისთან ახლოს, 4.6 ბალის სიმძლავრის. ბიძგები მცხეთასთან მდებარე სოფელ ლელუბნიდან მოდიოდა. მოგვიანებით, სოციალურ ქსელში ყველა საუბრობდა ღრიალისმაგვარ ხმაზე, რაც ბიძგებს წინ უსწრებდა. ეს ხმები მეც გავიგონე. მეძინა და სწორედ ამ ღრიალმა და ბიძგებმა გამაღვიძა. მოგვიანებით, როდესაც სენსორების ჩანაწერების გაშიფვრა დავიწყე, აღმოჩნდა, რომ ხმაურის სენსორმა ხმაური დიდად ვერ დააფიქსირა. როგორც სეისმური კვლევების ინსტიტუტმა გამოაქვეყნა, ხმაურის ტალღები შედარებით ქვედა ფენებიდან წამოსულა და შესაძლოა ჩვენმა დეტექტორებმა მთლად კარგად ვერ აღიქვეს. სამაგიეროდ, სხვა რამდენიმე პარამეტრია დაფიქსირებული. დილის რვა საათამდე გაიზარდა ტემპერატურა და შემცირდა ტენიანობა. ოთხივე ლოკაციაზე დამონტაჟებულმა სენსორმა დააფიქსირა PM10 ნაწილაკების მკვეთრი ზრდა. ეს მოხდა ძირითადი ბიძგის წინ. სპეციალურ ლიტერატურაში ამას ე.წ. „ბალიშის ეფექტს“ უწოდებენ. ანუ, ბალიშს, რომ ხელს შემოკრავ და მტვერი ავარდება, მსგავსად ძირითადი ბიძგების წინმსწრები მცირე ბიძგების შედეგად „მტვრის ნაწილაკების“ ზრდა დაფიქსირდა.

სამეცნიერო ლიტერატურის ფართო ნაწილი მხარს უჭერს კავშირს ანომალიებსა და არსებულ ძირითად გარემო პარამეტრებს შორის, როგორებიცაა, ტემპერატურა, ტენიანობა, ხოლო სხვები აღნიშნავენ ატმოსფერულ PM ნაწილაკების ზრდას მიწისძვრის დროს/შემდეგ, მიწის ტალღების გავრცელების შედეგად.

სურათზე ასახული გრაფიკები გადმოსცემს 24 სექტემბრის მიწისძვრისას საათების მიხედვით პარამეტრების ცვლილებას.

გული მიგრძნობს, აქეთ ყველაფერი მშვიდად იქნება. აი, იმდროინდელ პორტ როიალში კი ახალი ქალაქის აშენების მცდელობა იყო, თუმცა ვერ გამოვიდა. ხან ხანძარი მოხდა, ხან წყალდიდობა, ხანაც იამაკის გუბერნატორმა კაპიტანმა ჰენრი მორგანმა (კაპიტან ბლადის პროტოტიპი), ყოფილმა მეკობრემ, მეკობრეობის საწინააღმდეგო კანონი გამოსცა. ამ კანონმა პორტ როილის ეკონომიკა გააცამტვერა. მე-17 საუკუნის ბოლოს კარიბის მეკობრეობის ოქროს ხანაც დასრულდა.

დღეს მეკობრეების ქალაქის ადგილას ერთი პატარა სოფელია, მეთევზეები ცხოვრობენ, კიდევ არქეოლოგები ჩადიან, ვინაიდან ჩაძირული ქალაქის შესწავლა დღემდე გრძელდება.

ელბერტ ფრეტველმა კოლუმბიის უნივერიტეტის სასწავლო პროგრამაში შექმნა  არაფორმალური განათლების პროგრამა, როგორც ცალკე დისციპლინა. იგი აღნიშნავდა, რომ ძლიერი არაფორმალური კათედრების არსებობის საჭიროება სკოლის დღის წესრიგში მუდმივად იდგებოდა. მართლაც, მე-20 საუკუნის 30-იან წლებში, როცა ამერიკას დიდი დეპრესიის ტალღამ გადაუარა (დაიხურა სკოლები, შემცირდა პედაგოგიური პერსონალი, ხელფასები გაიყინა), არაერთი პროგრამის დაფინანსება შემცირდა, თუმცა კლასგარეშე აქტივობების დაფინანსება არ შეწყვეტილა. ამერიკული სკოლების წარმატების საფუძველი დღემდე არაფორმალური განათლებაა. ამერიკელი განათლების მკვლევრები ამბობენ, რომ არაფორმალური განათლების როლი დიდია ჯერ კიდევ ანტიკური პერიოდიდან. სწორედ არაფორმალური განათლების წარმატებული მოდელების არსებობამ განსაზღვრა  მოგვიანებით ჰარვარდის უნივერსიტეტსა და იელსში  მსგავსი ტიპის არაფორმალური კლუბების შექმნა, სადაც სტუდენტებს სწავლასთან ერთად გართობისა და შემოქმედებითი ცხოვრების შესაძლებლობაც ეძლევათ.

არაფორმალური განათლება მნიშვნელოვნად უწყობს ხელს მოსწავლის  აკადემიური, თუ ცხოვრებისთვის საჭირო სოციალური უნარ-ჩვევების განვითარებას. ეხმარება მას გახდეს აქტიური, სოციალური, შემოქმედებითი, თავდაჯერებული, დამოუკიდებელი პიროვნება, რომელიც უმაღლეს დონეზე ფლობს 21-ე  საუკუნის ადამიანისთვის საჭირო უნარებს.  მაღალკონკურენტულ გარემოში ცხოვრება და საქმიანობა კიდევ უფრო აქტუალურს ხდის შეკითხვას: რა  შესაძლებლობები გააჩნიათ მოსწავლეებს მსგავს გარემოში საორიენტაციოდ? არიან თუ არა ისინი მზად არსებულ გამოწვევებთან  გასამკლავებლად?

დღემდე არსებული კვლევები ამტკიცებს, რომ არაფორმალური განათლება მოსწავლეებს იმ გამოწვევების დაძლევაში ეხმარებათ, რომელთაც ისინი ჯერ კიდევ სწავლის პროცესში, სკოლაში აწყდებიან. ჩატარებული კვლევების მიზანი სწავლა-სწავლების პროცესში კლასგარეშე აქტივობების მნიშვნელობისა და უპირატესობების წარმოჩენაა.

1987 წელს განათლების ამერიკელმა მკვლევრებმა, ჰოლანდმა და ანდრემ, დაადგინეს უშუალო კავშირი მოსწავლის სპორტულ აქტივობებში ჩართულობასა და მის აკადემიურ უნარებს შორის. კვლევის თანახმად, მოსწავლეების ჩართულობამ სპორტულ აქტივობებში მნიშვნელოვნად იმოქმედა მათი GPA-ს გაუმჯობესებაზე (საშუალო ქულის მაჩვენებელი). მოსწავლეების სპორტულ ღონისძიებებში აქტიური მონაწილეობა დადებით გავლენას ახდენდა მოსწავლეების აკადემიურ მდგრადობაზე, რაც მათ პასიურობის დაძლევაში დაეხმარა. აღნიშნულ კვლევაში გამოვლინდა, რომ მოსწავლის ინტერესებზე მორგებულმა გარემომ განაპირობა მათი მაღალი აკადემიური მოსწრება და ჩართულობა.

1997 წელს სილიკერმა და კვირკმა, 123 სტუდენტზე, ჩაატარეს კვლევა საშუალო სკოლის მოსწავლეების ჩართულობაზე არაფორმალურ განათლებაში. კვლევაში მონაწილეობდნენ ის მოსწავლეები, რომლებიც სასწავლო წლის პირველ კვარტალში სკოლათაშორის საფეხბურთო ჩემპიონატში მონაწილეობდნენ და არ მონაწილეობდნენ. კვლევის შედეგებზე დაყრდნობით, მეორე კვარტლის განმავლობაში, მაღალი აკადემიური მოსწრება ჰქონდათ იმ მოსწავლეებს, რომლებიც პირველ კვარტალში დაკავებულები იყვნენ სპორტული ცხოვრებით. განსხვავებით, მეორე კვარტლისგან, როდესაც უფრო მეტი თავისუფალი დრო და ნაკლები ფიზიკური ენერგია ჰქონდათ. მკვლევრებმა მიიჩნიეს, რომ სპორტულ წრეებში ჩართულობა, მოსწავლეებში აუმჯობესებს დროის აღქმას, ზრდის მოტივაციასა და მათ უფრო პროდუქტიულს ხდის.

2006 წელს ჩატარებულმა კვლევამ, რომლის მიზანი იყო მოსწავლის აკადემიურ პროდუქტიულობაზე მძლეოსნობის გავლენის კვლევა, აჩვენა, რომ გუნდური მუშაობა, რომელიც მოცემულ სპორტში გადამწყვეტია, მოსწავლეებს გუნდურობისა და თანამშრომლობის მოტივაციას უჩენს და ავითარებს აკადემიურ უნარ-ჩვევებს. შედეგებმა აჩვენა, რომ საუკეთესოდ საკუთარ ფუნქციას ასრულებენ ის სკოლები, რომლებიც ქმნიან სპორტულ გარემოს მოსწავლეებში გუნდური მუშაობის უნარის გამოსამუშავებლად.

2008 წელს ჩატარებული კვლევა აჩვენებს, რომ სკოლებში, სადაც 2000-ზე მეტი მოსწავლე სწავლობს, მოსწავლეებს კი აქვთ აქტიური ხელშეწყობა არაფორმალური განათლების მისაღებად, მოზარდები გაცილებით უფრო მოტივირებულნი არიან.

განათლების ამერიკელი მკვლევრის რობერტ ფრიმანისთვის, რომელიც მოზარდების კლასგარეშე საქმიანობასა და აკადემიურ მიღწევებს შორის კავშირის დადგენაზე მუშაობდა, მნიშვნელოვანი იყო შემდეგ შეკითხვებზე პასუხი: 1.იყო თუ არა კავშირი კლასგარეშე საქმიანობასა და აკადემიურ მიღწევებს შორის; 2.ჰქონდა თუ არა მნიშვნელობა არასაკლასო მეცადინეობების რაოდენობას მოსწავლის აკადემიურ მიღწევებთან. ფრიმანის კვლევის საფუძვლად იქცა მისი სტუდენტი, რომელიც რამდენიმე სპორტული კლუბის წევრი იყო, ამის პარალელურად, წარმატებით ართმევდა თავს სწავლის პროცესს. თუ აქამდე მოსწავლე სტრესულად რეაგირებდა საკუთარ აკადემიურ შეფასებებზე, რაც მას უფრო მიჯნავდა სასწავლო პროცესისგან, ფრიმანის დახმარებით, მან მოახერხა ფოკუსირება საკუთარ შესაძლებლობებზე და ჩაერთო სამხატვრო შოუში. სამხატვრო შოუში გამარჯვების შემდეგ, როდესაც მას გადასცეს ჯილდო, ის აქტიურად ჩაერთო სასკოლო საქმიანობაში, მოგვიანებით კი გაუმჯობესდა მისი აკადემიური მოსწრებაც.

ფრიმანი 20 წლის განმავლობაში აკვირდებოდა სხვადასხვა ასაკის, სქესის, ინტერესების, ხასიათის მოსწავლეებს და იკვლევდა მათგან რამდენს ჰქონდა წარმატება. კვლევა, რომელიც მან ჩიკაგოს გარეუბანში მდებარე 2 საშუალო კოლეჯში ჩაატარა, მოზარდთა 2 ჯგუფში, დაახლოებით 1145 (575 – მამრობითი სქესი, 570 – მდედრობითი სქესი) მოსწავლეს აერთიანებდა. კვლევაში მონაწილეობდნენ მოსწავლეები, რომლებიც კლასგარეშე აქტივობებით იყვნენ დაკავებულები და 116 მონაწილე, რომელიც არ მონაწილეობდა კლასგარეშე ღონისძიებებში. ფრიმანმა გააანალიზა პროგრამული უზრუნველყოფის მონაცემთა ბაზიდან მიღებული მონაცემები, ე.წ. პენტამაცია. აგრეთვე, დამატებითი მონაცემები, სადაც შედიოდა სტუდენტის საშუალო ქულა ფინალური გამოცდიდან, სემესტრული ქულები, სტუდენტების პირადობის ნომრები, სქესი და ასაკი. კვლევაში დამოუკიდებელი ცვლადი იყო სტუდენტების ACT ქულები და კლასის საშუალო (GPA). კვლევის შედეგად გამოვლინდა, რომ: 1.მას შემდეგ, რაც მოსწავლეები ჩაერთნენ არაფორმალურ საგანმანათლებო კლუბებში მათი GPA გაიზარდა 2,58-2,93; 2. 117 მოსწავლის მაჩვენებელი, რომელებიც  ჩართულნი იყვნენ 5 ან მეტ საკლუბო საქმიანობაში, გაიზარდა 3, 17-მდე.

ამ მიმართულებით ჩატარებული კვლევები ცხადყოფს,  რომ განურჩევლად იმისა, სტუდენტი რომელ არაფორმალურ  კლუბში მონაწილეობს,  სქესის,  ასაკის მიუხედავად, მისი აკადემიური მოსწრება უმჯებესდება და ეს მათ შემდგომ წარმატებას განაპირობებს.

ზემოთხსენებული კვლევები უფრო ამყარებს ჩემს მოსაზრებას, რომელიც ეფუძნება ჩემს პირად გამოცდილებას, რომელზე საუბარიც ჩემი მოსწავლეების მაგალითზე შემიძლია, აშკარაა არაფორმალური განათლების ზეგავლენა მათ ყოველდღიურ ცხოვრებასა და  სასკოლო წარმატებებში. ვფიქრობ, მოსწავლეების წარმატების უკან  არაფორმალური განათლება დგას, რომელმაც დადებითი ზეგავლენა მათ აკადემიურ მოსწრებაზეც მოახდინა.

დაკვირვების შედეგები, რჩევები და რეკომენდაციები

არაფორმალური განათლება თავისუფლებასა და დამოუკიდებლობას აძლევს როგორც მოსწავლეს, ისე მასწავლებელს:

1. მეთოდოლოგიური თავისუფლება (რა მეთოდოლოგიურ მიდგომას გამოიყენებენ);
2. შინაარსობრივი თავისუფლება (რა თემაზე სურთ მუშაობა);
3. სოციალური თავისუფლება (თავად ადგენენ წესებს, თავად განსაზღვრავენ ღირებულებებს);

ამასთანავე, არაფორმალური განათლების ფარგლებში, სკოლას შეუძლია თავად უპასუხოს გამოწვევებს, რომელიც სხვადასხვა კლასებში დგას. ამ გამოწვევების დანახვა, აღიარება და პრობლემად აღმა არაფორმალური განათლების მეშვეობით სხვადასხვა ფორმით შეიძლება:

1. სპორტული აქტივობები;
2. წიგნიერების განვითარება;
3. კულტურა/ხელოვნება;
4. ინტელექტუალურ-შემეცნებითი აქტივობები;
5. პროფესიული კლუბები;
6. შემოქმედებითი კლუბები.

ამის პარალელურად, ის ფსიქო-ემოციური ფონი, რომელიც მოსწავლეებს აქვთ:

1. არ ეკუთვნის სკოლას;
2. არის მარტოხელა/არ ჰყავს ბევრი მეგობარი;
3. უარყოფილია ვიწრო სოციუმში;
4. თავს გრძნობს მორცხვად;
5. არ გრძნობს მხარდაჭერას;
6. იღებს ნაკლებ ინტერესს;
7. აქვს დაბალი თვითშეფასება;
8. არ სურს თვითგანვითარება.

მსგავსი განწყობისა და თვითშეფასების მქონე მოსწავლეებს სჭირდებათ განსხვავებული მიდგომა სხვადასხვა აქტივობაში ჩართვა და განსაკუთრებულ მხარდაჭერას  საჭიროებენ. არაფორმალური განთლების უპირატესობებია:

1. მუშაობის პროცესში გართობა, პირადი სიამოვნების მიღება;
2. ინდივიდუალური საჭიროებების გათვალისწინება;
3. პირადი და სოციალური საქმიანობის გაფართოება/ახლის მოსინჯვა;
4. პოპულარობისა და სოციალური სტატუსის მიღწევა;
5. იმ პროფესიების, საქმიანობების შესწავლა, რომელიც არ არის ხელმისაწვდომი სკოლის პროგრამაში;
6. სოციალური უნარ-ჩვევების განვითარება, ახალი მეგობრების შეძენა;
7. ლიდერობის შესაძლებლობების თანაბარი განვითარება;
8. ჯილდოების, რეკომენდაციებისა და პრიზების მიღების შესაძლებლობა;
9. სასკოლო ცხოვრების გაძლიერება და გაფართოება;
10. აქტიური მოქალაქის ფორმირება;
11. მონაწილეობა სკოლის პრობლემების იდენტიფიცირებასა და მოგვარებაში;
12. მოსწავლეებთან, მასწავლებლებთან და სკოლის ადმინისტრატორებთან თანამშრომლობითი კომუნიკაციის განვითარება.

ამერიკული არაფორმალური სკოლის წამყვანი სპეციალისტები გვირჩევენ,  რომ მასწავლებლებმა არაფორმალური განათლების პროცესში თავადაც უნდა დაიცვან გარკვეული წესები:

1.კლასგარეშე აქტივობების განხორციელება, რომლებიც ზრდის ჩართულობასა და კომუნიკაციის ხარისხს;

2.მასწავლებელს უნდა ჰქონდეს მრჩეველის ფუნქცია და არა ავტორიტეტის;

3.ისეთი გარემოს ხელშეწყობა, რომელიც მოსწავლეებს  საშუალებას მისცემს მონაწილეობა მიიღონ  გადაწყვეტილების მიღების პროცესში, რადგან მხოლოდ კეთილგანწყობილი გარემო ეხმარებათ მათ განავითარონ უნარ-ჩვევები კონტროლისა და არასასურველი იმპულსების გარეშე;

4.კლასგარეშე აქტივობების განხორციელება, რომლებიც განავითარებენ პოზიტიური გადაწყვეტილების მიღების უნარებსა და დამოუკიდებლობას. ეს ხელს უწყობს ინდივიდუალური თავისუფლების გრძნობის ჩამოყალიბებას და ქმნის ატმოსფეროს, რომელშიც მოსწავლეებს არა მორჩილების, არამედ თანამშრომლობის განცდა ექნებათ;

5.სასკოლო მომსახურების ისეთი  პროექტის შექმნა, რომელიც უზრუნველყოფს მათ ჩართვას სასკოლო ცხოვრებაში, რადგან ეს იძლევა შესაძლებლობას ჯანსაღი კომუნიკაციისა და თანამშრომლობის განვითარებისთვის;

6.მოსწავლე-ლიდერების დანიშვნა, როგორც პოზიტიური მისაბაძი ადამიანების, რომლებიც არ არიან ჩართულნი კლასგარეშე აქტივობებში. მონაწილეებს დაეკისრებათ მათი დამხმარის, მრჩევლის ფუნქცია, რათა უმცროსებს მიაწოდონ ცოდნა და გაუზიარონ გამოცდილება;

7.იმგვარი პროფესიული კულტურის შემუშავება, რომ თავად მასწავლებლისთვისაც სასიამოვნო, შემოქმედებითი და ყოვლისმომცემი იყოს როგორც მოსწაველეებთან, ასევე კოლეგებსა და სკოლის ადმინისტრაციასთან;

8.ყველა სასკოლო რესურსის გამოყენება, დამატებით სხვა რესურსის მოპოვება,  რათა შეიქმნას თანამედროვე, პრინციპებსა და ღირებულებებზე ორიენტირებული სასწავლო გარემო;

9.მოსწავლეების მუდმივი გამოკითხვა, რათა მათ გაარკვიონ საკუთარი საჭიროებები, რამდენად კომფორტულად და მნიშვნელოვნად გრძნობენ თავს სასკოლო გარემოში;

10.თითოეული სტუდენტისთვის ოთხწლიანი გეგმის შედგენა, რომელიც დაეხმარებათ აკადემიური და არააკადემიური უნარების განვითარებაში;

11.მოსწავლეთა იდეების ხელშეწყობა, მხარდაჭერისა და ინტერესის გამოხატვა როგორც   იდეების,  ასევე მათი პიროვნების მიმართ;

12.მოსწავლებისთვის, ძალისა და ნებისყოფის ჩვენება იმისთვის, რომ მათ დაეხმაროთ ცოდნისა და გამოცდილების გაზიარების პროცესში;

13.მოსწავლეების მიერ განხორციელებული პროექტების წარმოჩინება და მატი ხელშეწყობის გავრცელება;

14.კლუბის ან ორგანიზაციის ხელმძღვანელების მხრიდან პრეზენტაციების გაკეთება, ახალი წევრების მოძიება;

15.ასწავლეთ თქვენს მოსწავლეებს ლიდერობა, დაეხმარეთ მომავლის დაგეგმვასა და გეგმების განხორციელებაში.

ამრიგად, შეიძლება, ითქვას, რომ არაფორმალურ საგანმანათლებლო საქმიანობას, მის სწორად წარმართვასა და მოსწავლის ინტერესებსა და შესაძლებლობებზე მორგებას გარდამტეხი როლი აქვს მოსწავლეების წარმატებაში, იმ უნარ-ჩვევების განვითარებაში, რომელსაც 21- საუკუნის უნარ-ჩვევებს უწოდებენ.

მოზარდის ფანტაზია ამოუწურავია, ის ბევრ საინტერესო კითხვას უსვამს მასწავლებელს. არის საკითხები, რომლებზეც სრულყოფილი პასუხის გაცემა მხოლოდ  საგაკვეთილო პროცესის დროს ვერ მოხერხდება. სწორედ ამიტომაა მნიშვნელოვანი არაფორმალური განათლების ფარგლებში დაგეგმილი აქტივობების გამოყენება მოსწავლეთა მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად. როგორ შეიქმნა სამყარო? რა არის შავი ხვლელი? რა ინფორმაციას ფლობთ ბერმუდის სამკუთხედზე? რა ფიზიკური ახსნა აქვს ჭექა-ქუხილს?  რა არის პოლარული ციალი? რა არის სინამდვილეში ფერები, რომლებსაც ვხედავთ? კიდევ ბევრი სხვა. მეტად  მნიშვნელოვანია    მსგავს საკითხებზე სტატიების გამოქვეყნება.

ფერთა ფიზიკის შესახებ შეიძლება გამოვყოთ რამდენიმე თემატიკა:

• რა არის სინათლე;
• რატომ არის სინათლე მნიშვნელოვანი დედამიწაზე სიცოცხლისთვის;
• როგორ აღვიქვამთ ვიზუალურად სამყაროს ;
• რატომ არის ცა ლურჯი;
• ფერთა აღქმა, ფერის ეფექტები;
• ფერთა მრავალფეროვნების ფიზიკური და ქიმიური ახსნა;
• ფერის ფსიქოლოგია და სხვა.

ამ სტატიაში წარმოგიდგენთ ინფორმაციას RGB, RYB და CMY ფერთა მოდელების შესახებ. მოზარდებს ხშირად აბნევთ ის ფაქტი, რომ სხვადასხვა ლიტერატურაში ძირითად ფერებად სხვადასხვა მოდელებია მითითებული. სწორედ ამიტომ ჩავთვალე საჭიროდ ამ საკითხზე  სტატიის დაწერა.

სინათლე მრავალი ორგანიზმისთვის სამყაროს აღქმისა და მასთან ურთიერთობის ძირითადი საშუალებაა. მზის შუქი ათბობს დედამიწას, განაპირობებს ამინდს და ახდენს ფოტოსინთეზს სიცოცხლის არსებობისთვის. ყოველდღე დაახლოებით დედამიწას აღწევს  10²² ჯოული მზის სხივური ენერგია. სინათლის ურთიერთქმედება მატერიასთან ასევე განსაზღვრავს სამყაროს სტრუქტურას და მის შემდგომ ჩამოყალიბებას. მზის სხივის უწყვეტ სპექტრში არჩევენ 130-მდე ფერის ტონალობას.

გარემომცველ სამყაროზე ინფორმაციის უდიდეს ნაწილს – დაახლოებით 90% -ს   მხედველობით ვიღებთ. ადამიანი ოდითგანვე ცდილობდა გაერკვია რა არის სინათლე.  ბუნებრივად გვებადება კითხვა: ,,რა ხდება, როდესაც ვხედავთ? რა ფიზიკურ მოვლენას უკავშირდება სამყაროს ვიზუალური აღქმა?”  ეს არის უძველესი კითხვები, რომელთა გადაწყვეტას ცდილობდნენ ისეთი ფილოსოფოსები, როგორებიც იყვნენ არისტოტელე, პტოლემე და გალენოსი.

სინათლის ბუნების შესახებ განსხვავებული შეხედულებები დროთა განმავლობაში იცვლებოდა. ძველი ბერძნები თვლიდნენ, რომ სინათლე განსაკუთრებული ნივთიერებაა, რომელიც თვალიდან გამოედინება.  პითაგორა კი ფიქრობდა საწინააღმდეგოს, თითქოს სხეულები გამოტყორცნიან უმცირეს ნაწილაკებს, რომელთა თვალში მოხვედრის დროს აღიქვამს ადამიანი გარემომცველ სხეულებს. მრავალი საუკუნის შემდეგ ეს შეხედულება შეცვალა ისააკ ნიუტონმა.  ნიუტონის მოდელის მიხედვით სინათლე შედგება უმცირესი დრეკადი ნაწილაკებისგან – კორპუსკულებისგან.  კორპუსკულური თეორიის მიხედვით სინათლის არეკვლა განიხილებოდა, როგორც სიბრტყეზე დარტყმისას დრეკადი ბურთულების არეკვლა.  ნიუტონმა ბოლომდე ვერ ახსნა სინათლის ბევრი თვისება, მაგალითად, გაუგებარი იყო რატომ არ მოქმედებდა სივრცეში გადაკვეთისას სინათლის ნაკადები. სინათლის ნაწილაკები ერთმანეთთან  დაჯახებისას უნდა გაფანტულიყვნენ.

ნიუტონის თანამედროვე მეცნიერები  რობერტ ჰუკი და ქრისტიან ჰიუგენსი თვლიდნენ, რომ სინათლე არის მექანიკური ტალღა, რომელიც ვრცელდება ეთერში, ავსებს მთელ სივრცეს და აღწევს სხეულებში.

მე-19 საუკუნეში ჯეიმს კლარკ მაქსველმა დაამტკიცა, რომ სინათლე ელექტრომაგნიტური ტალღაა. გავრცელებისას სინათლე ისე იქცევა, როგორც ტალღა. გამოსხივებისა და შთანთქმის დროს კი სინათლე იქცევა, როგორც ნაწილაკების ნაკადი.

სინათლის ბუნებაზე თითქოს შეუთავსებელი ორი თეორია გაერთიანდა მე-20 საუკუნის 30 -იან წლებში – კვანტურ ელექტროდინამიკაში.  შემდგომ გაირკვა, რომ ორმაგი ბუნება- დუალიზმი არა მარტო სინათლეს, არამედ მატერიის ნებისმიერ სხვა ფორმას ახასიათებს.

ელექტრომაგნიტური ტალღები შეიძლება დავყოთ და დავალაგოთ ტალღის სიგრძის და სიხშირის მიხედვით. ამგვარი დაყოფა ცნობილია, როგორც ელექტრომაგნიტური სპექტრი. სპექტრი გვიჩვენებს ყველა ტიპის ელექტრომაგნიტურ რადიაციას, რომელიც არსებობს სამყაროში.

ხილული სპექტრი – ანუ სინათლე, რომელსაც აღიქვამს ჩვენი თვალები – შეადგენს გამოსხივების მთლიანი სპექტრის მხოლოდ პატარა ნაწილს. სურათზე, ხილული სპექტრის მარჯვნივ მოცემულია ის გამოსხივება, რომლის სიხშირეც არის შედარებით დაბალი (შესაბამისად, გრძელი ტალღის სიგრძე აქვს) ხილულ სპექტრთან შედარებით. ამ ტიპის გამოსხივებაა ინფრაწითელი სხივები (IR) (თერმული სხეულების მიერ გამოცემული სითბური ტალღები), მიკროტალღური და რადიოს ტალღები.   ხილული სპექტრის მარცხნივ მოცემულია ულტრაიისფერი (UV) სხივები, იქს-სხივები (რენტგენის სხივები), და გამა სხივები.

ხილული სპექტრი ელექტრომაგნიტური სპექტრის ერთადერთი ნაწილია, რომელსაც ადამიანის თვალი ხედავს. მასში შედის 360-დან 700 ნანომეტრამდე ტალღის სიგრძის ელექტრომაგნიტური გამოსხივება.    მზისგან წამოსული ხილული სინათლის სხივები თეთრი ჩანს, მაგრამ ისინი რამდენიმე სხვადასხვა ტალღის სიგრძის (ანუ ფერის) სინათლისგან შედგება.

ფერების დანახვა მაშინაა შესაძლებელი, თუ სინათლის სხივი პრიზმაში გაივლის: ამ დროს სხვადასხვა ტალღის სიგრძის მქონე სინათლე სხვადასხვანაირად გარდატყდება, სინათლის სხივი იშლება და ცისარტყელა წარმოიქმნება. წითელ სინათლეს ყველაზე დიდი ტალღის სიგრძე აქვს და ყველაზე ნაკლები ენერგია, იისფერ სინათლეს კი – ყველაზე მოკლე ტალღის სიგრძე და ყველაზე მეტი ენერგია.

თუ გამოსხივებული სინათლე შეიცავს ყველა ფერს, მაშინ ის თეთრი ფერისაა, სწორედ ამიტომ ვერ ვხედავთ მზის სინათლეს. საგანზე დაცემისას, სინათლის გარკვეული ფერები შთაინთქმება საგნის ზედაპირის მიერ, ხოლო ზოგიერთი აირეკლება; ეს დამოკიდებულია საგნის ზედაპირის ქიმიურ შემადგენლობაზე. საგანს იმ ფერად აღვიქვამთ, რა ფერის სხივებსაც ის აირეკლავს.  ფერის მატარებელი არის არა საგანი, არამედ სინათლე, ის შეიძლება იყოს გამოსხივებული აქტიური წყაროდან (მაგ. მზე, მონიტორის ეკრანი, ტელევიზორი) და არეკლილი სხვადასხვა საგნებიდან (მაგ. კედელი, მანქანა, ქსოვილი, მცენარე, მინდორი).   ე.ი. ფერი არის შეგრძნება, რომელიც იქმნება ადამიანის გონებაში იმ სხივების ზემოქმედებით, რომლებსაც ის ხედავს.

ფერების შერევის სამეცნიერო საფუძველი მომდინარეობს ისააკ ნიუტონის  ექსპერიმენტებიდან სინათლეზე, მან დაადგინა, რომ თეთრი სინათლე შვიდი ფერის კომბინაცია – წითელი, ნარინჯისფერი, ყვითელი, მწვანე, ლურჯი , ცისფერი და იისფერი.   ადამიანის თვალი აღიქვამს მხოლოდ წითელ, მწვანე და ლურჯ ფერებს. მათ სინათლის  პირველადი ფერები ეწოდება. სხვა ყველა ფერი მიიღება პირველადი ფერების სხვადასხვა კომბინაციით.

ფერადი ბორბალი არის დიაგრამა, რომელიც გამოიყენება  ხილული სპექტრის ფერების ერთმანეთთან ურთიერთქმედების  წარმოსადგენად. ისააკ ნიუტონმა  პირველმა დაალაგა ფერები ბორბალზე. ილუსტრაცია დაიბეჭდა მის 1704 წლის წიგნში –  ,,ოპტიკები“.

ფერები განლაგებულია წრეზე, თითოეული ფერი, როგორც წესი, იყოფა სამ კატეგორიად: პირველადი, მეორადი და შუალედური. ისეთ სფეროებში, როგორიცაა მხატვრობა, მოდა, კინო და დიზაინი, მხატვრები სქემების ასაწყობად იყენებენ ფერთა ბორბალს.

არსებობს რამდენიმე ფერის ბორბალი, თითოეული წარმოადგენს სხვადასხვა ფერის სისტემას. ფერის სისტემები დაფუძნებულია სამ ძირითად ფერზე, საიდანაც სისტემაში არსებული ყველა სხვა ფერის მიღებაა შესაძლებელია. ძირითადი ფერებიდან წარმოქმნილი ფერების ნაკრები ცნობილია, როგორც ფერთა გამა. ხელოვნების გაკვეთილზე მოსწავლეებს, როგორც წესი, ასწავლიან, რომ ძირითადი ფერებია წითელი, ყვითელი და ლურჯი.

ფაქტობრივად არ არსებობს ძირითადი ფერების სტანდარტები; ნებისმიერი სამი ფერი შეიძლება გამოვიყენოთ ძირითად ფერად, ფერის სისტემის შესაქმნელად. თუმცა, არსებობს ძირითად ფერთა  ნაკრები, რომლებიც უფრო ეფექტურია, ანუ უფრო ფართო ფერთა  გამას წარმოქმნის, ვიდრე სხვები.

ფერების განლაგება ფერის ბორბალზე მიუთითებს მნიშვნელოვან ვიზუალურ ურთიერკავშირებზე. მსგავსი შეფერილობის ფერები დაჯგუფებულია ერთად, თბილი ფერებით (როგორიცაა წითელი, ნარინჯისფერი, ქარვისფერი და ყვითელი) ერთ მხარეს და ცივი ფერები (მათ შორის მწვანე, ჩაისფერი, ლურჯი და იისფერი) მეორე მხარეს. ბორბალზე გვერდიგვერდ მოთავსებულ ფერებს ანალოგიურ ფერებს უწოდებენ და ხშირად გამოიყენება ნახატებში განწყობის გამოსაწვევად ან დიზაინში, რათა შეიქმნას თანმიმდევრულობა და ჰარმონია.

ძირითადი ფერის დამატებითი ფერი ყოველთვის იქნება მეორადი ფერი და პირიქით. შუალედური ფერის დამატებით ყოველთვის იქნება სხვა შუალედური ფერი.

ტრადიციული მხატვრების ფერთა ბორბალზე ძირითადი ფერებია წითელი, ყვითელი და ლურჯი (აქედან გამომდინარე, მას ასევე უწოდებენ RYB ფერის მოდელს, თითოეული ძირითადი ფერის პირველი ასოს შესაბამისად). ფერებს პირველადი ეწოდება, რადგან მათი შექმნა შეუძლებელია სხვა ფერების კომბინაციით. სამი ძირითადი ფერიდან ნებისმიერი ორი შეიძლება შერეული იყოს მეორადი ფერების მისაღებად: მწვანე (მიიღება ყვითელისა და ლურჯის შერწყმით), ნარინჯისფერი (ყვითლის და წითელის შერევით) და იისფერი (ლურჯის და წითლის კომბინაციით).  ძირითადი ფერის შერევა მიმდებარე მეორად ფერთან ქმნის შუალედურ ფერს.

ამ მოდელში შუალედური ფერებია ვერმილიონი (წითელ-ნარინჯისფერი), ქარვისფერი (ყვითელ-ნარინჯისფერი), შარტრი (ყვითელ-მწვანე), ჩაისფერი (ლურჯი-მწვანე), ინდიგო (ლურჯი-იისფერი) და ფუქსინი (წითელ-იისფერი) .

არსებობს სამი ხშირად გამოყენებული ძირითადი ფერთა მოდელი:

RYB (წითელი, ყვითელი და ლურჯი);

RGB (წითელი, მწვანე და ლურჯი);

CMY (ციანი, მაგენტა და ყვითელი ) .                                          

RYB ფერის მოდელის დიაგრამა,  ფერის სისტემის ერთ-ერთი მაგალითი, რომელიც გვიჩვენებს ფერების შემდეგ შერევას.

RYB მოდელის ყველა ფერის გაერთიანება   ქმნის შავს. ეს იმიტომ ხდება, რომ  პიგმენტები ან საღებავები, შერჩევით შთანთქავს და ასახავს სინათლეს ფერის შესაქმნელად.  მაგალითად, ყვითელი პიგმენტი შთანთქავს ლურჯ და იისფერ ტალღებს,  ხოლო ასახავს ყვითელ, მწვანე და წითელ ტალღებს. ლურჯი პიგმენტი შთანთქავს ძირითადად ყვითელ, ნარინჯისფერ და წითელ ტალღებს. თუ ყვითელი და ლურჯი პიგმენტები შერეულია, წარმოიქმნება მწვანე, რადგან ეს არის ერთადერთი სპექტრული კომპონენტი, რომელიც ძლიერად არ შეიწოვება არც ერთი პიგმენტით. გარკვეული გაგებით, ყვითელი და ლურჯი პიგმენტები  გვაძლევს მწვანე ფერს; აქედან გამომდინარე, RYB ფერის მოდელს ასევე უწოდებენ სუბტრაქტიული ფერის სისტემას.

ციფრული მხატვრები და ისინი, ვინც ფერად შუქზე მუშაობენ, იყენებენ RGB ფერის მოდელს, ფერთა დანამატის სისტემას, რომლის მიხედვით  ძირითადი ფერებია წითელი, მწვანე და ლურჯი. RGB ფერთა მოდელს აქვს უფრო დიდი ფერის დიაპაზონი , ვიდრე RYB და ის მუშაობს ისე, როგორც ადამიანის თვალი აღიქვამს სინათლეს – წითელი, მწვანე ან ლურჯი ტალღების სიგრძის დამატებით ყველა სხვა ხილული ფერის შესაქმნელად. ამრიგად, თანამედროვე ფერთა თეორიაში RGB უფრო ზუსტია, ვიდრე RYB ფერის მოდელი.   RGB ფერთა შერევის ფიზიკურად დემონსტრირება შესაძლებელია სამი სლაიდ პროექტორის გამოყენებით, რომლებიც აღჭურვილია ფილტრებით ისე, რომ ერთი პროექტორი თეთრ ეკრანზე ასხივებს გაჯერებული წითელი შუქის სხივს, მეორე გაჯერებული ლურჯი სინათლის სხივს  და მესამე გაჯერებული მწვანე შუქის სხივს.  სადაც წითელი და მწვანე სხივები ერთმანეთს ერევა წარმოიქმნება ყვითელი. თუ მეტი წითელი შუქი დაემატება ან თუ მწვანე შუქის ინტენსივობა მცირდება, სინათლის ნარევი ხდება ნარინჯისფერი. ციფრული დისპლეები, რომლებიც ასხივებენ სინათლეს, როგორიცაა კომპიუტერის მონიტორები ან ტელევიზორები, სურათების შესაქმნელად იყენებენ RGB ფერის მოდელს.

https://rb.gy/pfpcy4

ვენის დიაგრამაზე წითლის და მწვანის კომბინაციით მიიღება ყვითელი ფერი, წითელი და ლურჯი ფერების კომბინაციით მიიღება მეწამული (magenta) სინათლე.  მწვანე და ლურჯი სინათლის კომბინირებით მიიღება ცისფერი სინათლე. ყვითელს, მეწამულსა და ცისფერს სინათლის მეორეული ფერები ეწოდება. დიაგრამის ცენტრში სამი პირველადი ფერის გადაკვეთით მიიღება თეთრი ფერის სინათლე.

მე-19 საუკუნის დასაწყისში ფერადი სინათლის შერევა გამოიკვლია ინგლისელმა ფიზიკოსმა თომას იანგმა , რომელმაც დაადგინა, რომ ადამიანის თვალი ფერს აღიქვამს სამი ფოტორეცეპტორის მეშვეობით, რომლებიც მგრძნობიარეა მხოლოდ ხილული სპექტრის სპეციფიკურ ტალღის სიგრძეებზე. დაახლოებით 50 წლის შემდეგ, გერმანელმა ფიზიკოსმა ჰერმან ფონ ჰელმჰოლცმა დაადასტურა იანგის თეორია და თქვა, რომ სამი რეცეპტორიდან თითოეულს შეუძლია მიიღოს მხოლოდ მოკლე, საშუალო ან გრძელი ტალღის სიგრძე.

https://rb.gy/q4g4qy

RGB ფერის მოდელი (წითელი, მწვანე და ლურჯი) თავდაპირველად წარმოადგინა 1861 წელს შოტლანდიელმა მათემატიკოსმა და ფიზიკოსმა ჯეიმს კლერკ მაქსველმა.  RGB ფერის მოდელი ასევე შეესაბამება ჰელმჰოლცის ტალღის სიგრძის თეორიას, წითელი, მწვანე და ლურჯი, შესაბამისად როგორც გრძელი, საშუალო და მოკლე ტალღის სიგრძე. სხვადასხვა კომბინაციებთან და თანაფარდობებთან შერწყმისას, ეს ძირითადი ფერები ქმნიან ფერთა ფართო სპექტრს, ხოლო წითელი, მწვანე და ლურჯი სინათლის თანაბარი რაოდენობით შერწყმისას, ისინი ქმნიან თეთრ შუქს. RGB – მთავარი მოდელია კომპიუტერულ გრაფიკაში. წითელი, მწვანე და ლურჯი ფერების კომბინაციით მონიტორის ეკრანზე  შესაძლებელია ყველა ფერის მიღება.

  CMY ფერის მოდელი (ცისფერი, მეჯენტა და ყვითელი) ემთხვევა წითელ, მწვანე და ცისფერ დანამატის ძირითად ფერებს. ციანი შთანთქავს წითელ შუქს, მეჯენტა შთანთქავს მწვანე შუქს, ყვითელი კი ლურჯ შუქს.

ამ ფერთა ნაკრებს შავი ფერის დამატებით ხშირად იყენებენ სურათების ბეჭდვისას.

https://rb.gy/nkej37

მიუხედავად იმისა, რომ წითელი, ყვითელი და ლურჯი – RYB ფერის მოდელი  ფართოდ ისწავლება, როგორც  ძირითადი ფერები, CMY ფერის მოდელი ქმნის ფერთა ნარევების უფრო დიდ დიაპაზონს.

    თეთრი ფერის მაშინ არის საგანი, როდესაც იგი აირეკლავს ყველა ფერს. თუ თეთრ ფურცელზე დავასხამთ წითელ საღებავს, ის შთანთქავს მასზე მოხვედრილი სინათლის მწვანე და ლურჯ სხივებს და აირეკლავს მხოლოდ წითელს. იგივე ხდება მწვანე და ლურჯი საღებავების შემთხვევაში: მწვანე შთანთქავს წითელს და ლურჯს- აირეკლავს მწვანეს, ლურჯი შთანთქავს წითელს და მწვანეს – აირეკლავს ლურჯს. კომპიუტერის ეკრანზე, ამ სამი ფერით ყველა ფერის მიღებაა შესაძლებელი, ხოლო ფურცელზე ისინი ერთმანეთს აბათილებენ. საჭირო გახდა ისეთი ფერის საღებავების მოძებნა, რომლებიც შთანთქავენ ერთი ფერის სხივს და აირეკლავენ ორს. ექსპერიმენტების შედეგად დაადგინეს, რომ:

ცისფერი – შთანთქავს წითელს და აირეკლავს მწვანეს და ლურჯს;

მეწამური – შთანთქავს მწვანეს და აირეკლავს წითელს და ლურჯს;

ყვითელი – შთანთქავს ლურჯს და აირეკლავს წითელს და მწვანეს;

ასე გამოვლინდა ურთიერთ დაპირისპირებული ფერების ორი სამეული:

თუ ამ ფერებს ფერთა ბორბალზე მოვძებნით, ვნახავთ რომ ურთიერთდაპირისპირებული ფერები ერთმანეთის პირისპირ მდებარეობენ, ხოლო ერთი ჯგუფის ორ ფერს შორის მოთავსაბულია ფერი, რომელიც მეზობელი ფერების შერევით მიიღება.

RYB ფერის მოდელი არის უძველესი და, შესაძლოა, ყველაზე ხელმისაწვდომი სამი ფერის მოდელიდან, რომელიც, სავარაუდოდ, უძველესი დროიდან იყო ცნობილი საღებავზე მომუშავე მხატვრებისთვის და ადვილად ისწავლება და ვიზუალიზებულია ხელოვნების მასალებით საკლასო ოთახში. RYB და CMY ფერების მოდელები ხშირად ერთმანეთში იყო შერწყმული მცდარი წარმოდგენის გამო, რომ ციანი უდრის ლურჯს და რომ მაგენტა წითელის ექვივალენტურია.

RGB და CMY მოდელები ციფრული ინფორმაციის აღწერის, ჩაწერის და გადმოცემის ყველაზე მნიშვნელოვანი და გავრცელებული მოდელებია. RGB გამოიყენება კომპიუტერულ ტექნოლოგიებში და ინახავს ინფორმაციას ადიტიური ( ტერმინი ინგლისური სიტყვიდან add – დამატება) ფერების შესახებ, როდესაც ფერი მიიღება საბაზო ფერის შერევით, ხოლო CMY მოდელი ინახავს ინფორმაციას სუბტრაქტრული (ინგლისური – sabtract გამორიცხვა) ფერების შესახებ, როდესაც ფერი მიიღება რომელიმე ფერის შთანთქმით.

კიდევ ერთი გავრცელებული მცდარი წარმოდგენა არის ის, რომ პირველადი ფერები „სუფთაა“ და შეუძლებელია მისი მიღება სხვა პიგმენტების შერევით. სინამდვილეში, CMY მოდელის ფერები შეიძლება შეიქმნას RYB მოდელის ფერებიდან და პირიქით.  RYB ძირითადი ფერი წითელი შეიძლება დამზადდეს ფუქსინისა და ყვითელი პიგმენტების კომბინაციით, ხოლო CMY პირველადი ფერის მეჯენტა წითელი და ლურჯის კომბინაციით.

სტატია მინდა დავასრულო  უდიდესი მხატვარის, გოგენის სიტყვებით.  ის პირდაპირ საუბრობს ფერის უნარზე, აღძრას გარკვეული ემოცია ადამიანში: „შეხედეთ ბუნების მიერ შექმნილ დიად სამყაროს და  დაინახავთ, რომ იქ არსებულ კანონთა მიხედვით შეიძლება შემოქმედება, ხელახლა ქმნა,  მაგრამ არა გარეგნული მიმსგავსებების გზით, არამედ გრძნობათა, შთაბეჭდილებათა მსგავსების მიღწევის დიდი სურვილით . . . არსებობს ხაზი კეთილშობილური, არსებობს  ყალბი და ა.შ. სწორი ხაზი მარადისობის შეგრძნებას იწვევს, მრუდი კი რაც ხდება იმას  შემოსაზღვრავს . . . ფერს ბევრად მეტის გამოხატვა შეუძლია, რადგან თვალზე მოქმედების  დიდი ძალა აქვს. . . კეთილშობილური ფერიც არის, უხამსი ფერიც, მშვიდი და სიმშვიდის მომგვრელიც, წყნარი ჰარმონიაც, მაგრამ პირიქით, ისეთი თამამიც, რომ აგანთებს და   აგაღელვებს“.

გამოყენებული ლიტერატურა:

https://rb.gy/q7odwv

https://rb.gy/b0gvhv

https://rb.gy/g1ds9t

https://rb.gy/mswl4i