საკლასო ოთახი ის ჯადოსნური ადგილია, სადაც მასწავლებლისა და მოსწავლეების ფანტაზიას საზღვარი არ აქვს. მათ შეუძლიათ ცოდნა ფირზე გაამჟღავნონ. დიახ, ასე მარტივად!

დაფაზე სპინერის გარშემო ასო-ბგერებს ვაწყობ. მოსწავლეები ინტერესით აკვირდებიან და მეკითხებიან, რისთვის ვაკეთებ ამას.

წინასწარ დაბეჭდილ ფურცელზე აპარატს თავისი ფირით ვიღებ და ვურიგებ. სწორედ მასზე დაბეჭდავენ გაკვეთილზე ცოდნას.

გაკვეთილის მიზანი:

• ლექსიკური მარაგის გამდიდრება;
• ფონოლოგიური უნარ-ჩვევების გამომუშავება;
• ნიმუშის შესაქმნელად სხვადასხვა მასალისა და ტექნიკის გამოყენება.

დაფასთან მოსწავლეები გამოდიან და ატრიალებენ სპინერზე მოთავსებულ ისარს. რომელი ასო-ბგერაც შეხვდებათ, მასზე ასახელებენ ხუთ სიტყვას. მეტი სიტყვის დასახელებისთვის ერთვება მთელი კლასი, რაც ხელს უწყობს სრულ ჩართულობას. მოსწავლე იღებს თავის კუთვნილ ასო-ბგერას და იკავებს ადგილს.

მას შემდეგ, რაც ასო-ბგერები გადანაწილდება, მოსწავლეებს ეძლევათ შემდეგი დავალება – ფირზე უნდა დახატონ სხვადასხვა ტექნიკის გამოყენებით იმ ასო-ბგერაზე მოფიქრებული სიტყვები, რომლებიც დაასახელეს. შემდეგ უნდა ამოჭრან აპარატი თავისი ფირით და დააკრან ფერად ფურცელზე, რაც ლამაზ ფონს შექმნის.

ნამუშევრის დასრულების შემდეგ, მოსწავლეები წარადგენენ პრეზენტაციას. ისაუბრებენ რომელი ასო-ბგერა შეხვდათ და რა დახატეს. კლასი აფასებს რამდენად სწორად შეასრულა თანაკლასელმა პირობა.

აღნიშნული დავალება მოსწავლეებისთვის ძალიან სახალისო და საინტერესო აღმოჩნდა. განსაკუთრებით გაამახვილეს ყურადღება იმაზე, რომ შესაძლებელია მარტივად, ფურცლისა და ფერადი ფანქრების საშუალებით დაბეჭდონ ის, რაც მათ სურს. მათ შორის ცოდნაც კი.

თქვენ რას დაბეჭდავდით?

ყველაფერი თემოს ყვავილებიანი წიგნაკით დაიწყო. წიგნაკის გარეკანზე ანიმაცია „კეთილი დინოზავრის“ პერსონაჟი – არლო იყო გამოსახული, შიდა ფურცლებზე კი აქა-იქ ყვავილებიც ეხატა.

როგორ აღმოვაჩინე პრობლემა

ზარი ახალი დარეკილია. ვიწყებთ ხელოვნების გაკვეთილს. გაკვეთილის თემაა „შემოდგომა ქალაქში“. მოსწავლეებს მოვუწოდე, მოემზადებინათ შესაბამისი რესურსი. ვიდრე პრაქტიკულ მუშაობაზე გადავიდოდით, ვთხოვე გულისყურით განგვეხილა საკითხის თეორიული ნაწილი. უცებ თემო წუწუნებს და თან საკმაოდ სამართლიანად. როცა მიზეზი ვკითხე მიპასუხა, რომ მას თანაკლასელი გოგო დასცინოდა მხოლოდ იმის გამო, რომ მის წიგნაკს ყვავილებიანი ფურცლები ჰქონდა, ბიჭებს კი არ შეიძლებოდა მსგავსი ნივთი ჰქონოდათ. თემომ იქვე გულდაწყვეტით აღნიშნა, რომ წიგნაკი ბებომ უყიდა წინა დღით, თავად მასაც არ მოეწონა ყვავილები რომ ეხტა, თუმცა ბებოს არ აგრძნობინა და მეორე დღეს სკოლაშიც წამოიღო. სასიამოვნო იყო იმის მოსმენა, რომ ამ პატარა ადამიანმა ასეთი ფორმით გამოავლინა ბებოს მიმართ კეთილგანწყობა. თუმცა ყურადსაღები იყო თავად ქილიკის ფაქტი, რომელიც საკლასო ოთახში მოხდა. ვიფიქრე, პირდაპირი გზით სიტუაციის განსჯაზე გადასვლას აჯობებდა, მოსწავლეები თავად მიმეყვანა იმ აზრამდე, რომ „ყვავილები მხოლოდ გოგონებს მოსწონს და ბიჭებისთვის სისუსტეა“ – სტერეოტიპულ შეხედულებაზე მეტყველებს და არანაირი კავშირი არ აქვს გენდერთან.

ისე აღმოჩნდა, რომ იმ დღეს ლურჯი სვიტერი მეცვა. ამ მცირე დეტალს ჩავეჭიდე და დისკუსია წამოვიწყე შემდეგი კითხვით, „შეიძლებოდა თუ არა, მცმოდა ამ ფერის სვიტერი?“. ყველამ ერთხმად აღიარა, რომ ეს ჩემი გემოვნებაა და სამოსიც იმ ფერის უნდა ამერჩია, როგორიც მომწონდა. კითხვაზე მაშინ საზოგადოების გარკვეული ნაწილი რატომ თვლიდა, რომ ვარდისფერი გოგოს ფერია, ლურჯი და ცისფერი კი – ბიჭის. ბავშვებმა საკუთარ ჩაცმულობას ახედ-დახედეს და ფერების საჯაროდ ჩვენებას მოჰყვნენ: „აი, მე გოგო ვარ, ჩემს მაისურს ცისფერი წარწერები აქვს და ძალიანაც მომწონს“, „ახლა დავაკვირდი, მას, ნახეთ მე წითელი სპორტული შარვალი მაცვია, ბიჭი ვარ და სულაც არ მრცხვენია“. მერე კი ერთმანეთში დაიწყეს ფერების ძიება. საბოლოოდ კი მივიდნენ იმ აზრამდე, რომ ფერების სიყვარული სულაც არ არის კავშირში გენდერთან.

ამის შემდეგ გავიხსენე ჩემთვის ერთ-ერთი გამორჩეული ანიმაციის გმირი ელვა-მაქქვინი, გაადამიანებული მანქანა, რომელიც რბოლაში იღებს მონაწილეობას. იქვე არგუმენტირებულად ავხსენი, რატომაც მოვიხიბლე მისით. ყველაზე მეტად ის არგუმენტი მოეწონათ, რომ ამ მულტფილმს პირველად ჩემს შვილთან ერთად ვუყურე (მოსწავლეებს უყვართ, როცა პირადი და ცხოვრებისეული მაგალითები მოგვყავს ხოლმე), როცა ის პატარა იყო. იმდენად აღგვაფრთოვანა ამ გმირის მიზანსწრაფულობამ და დამოკიდებულების სასიკეთო ცვლილებამ, რომ მაშინვე შევიყვარეთ-მეთქი. თან გავიხსენე, ამის გამო ჩემი გოგონა სკოლისთვის რვეულის შემოსაკრავებსაც კი მაქქვინის გამოსახულებით ყიდულობდა. იქვე აღვნიშნე, რომ ჩემს საუკეთესო ანიმაციათა ნუსხაში „კარგ დინოზავრს“ ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ადგილი ეჭირა, რადგან სწორედ მან მიმახვედრა, რაოდენ ძვირფასია ოჯახი; რომ ამის გამო უსუსური და გაუბედავი არსება შეიძლება ძლიერ, დამოუკიდებელ და უშიშარ გმირად იქცეს და სულაც არ არის სირცხვილი იმის აღიარება, რომ მასაც მოსწონდეს ბუნება და ყვავილები.

აქვე ახალი კითხვებიც დაიბადა:

• რომელი მულტფილმები იცით?
• რის მიხედვით არჩევთ მათ სანახავად?
• ფიქრობთ თუ არა, რომ არსებობს გოგოს მულტფილმები ან ბიჭის მულტფილმები?

აქვე ჩავატარეთ მცირე სტატისტიკური გამოკითხვა, ჰქონდათ თუ არა ნანახი ანიმაცია „გაწითლება“, რომლის მთავარი გმირები უმეტესად გოგონები არიან. ხელი ყველა მოსწავლემ ასწია, რადგან მას კინო-თეატრში ერთად ვუყურეთ. შემდეგი გამოკითხვა ეხებოდა „კუნფუ-პანდას“, რომლის მთავარი გმირები უმეტესად მამრი არსებები არიან და აღმოსავლურ ორთაბრძოლას ეუფლებიან. აქაც ყველამ აიწია ხელი. საბოლოოდ კი მოსწავლეებმა თვალნათლივ დაინახეს, რომ გოგო ხარ თუ ბიჭი, სრულიად არ განსაზღვრავს იმას, რომელი ანიმაცია უნდა მოგწონდეს და რომელია არა.

თემოს მოსწავლეების თანდასწრებით მაშინვე გადავუხადე მადლობა და „დღის მოტივატორი“ ვუწოდე. რადგან ხელოვნების გაკვეთილზე ეს პატარა წიგნაკი ინსპირაციის წყაროდ გვექცა: მოსწავლეებს სამუშაო თემის შეცვლა და საყვარელი ანიმაციის გმირის დახატვა ვთხოვე. მათ მაშინვე აიტაცეს იდეა. თემომ კი სიამაყით გადახედა კლასს, დახურა თავისი ყვავილებიანი წიგნაკი და მის გარეკანზე გამოსახული კეთილი დინოზავრის სამუშაო ფურცელზე გადატანა დაიწყო. არც ყვავილების დახატვა დავიწყებია მინდორზე. იგივე ერთ-ერთმა თანაკლასელმა ბიჭმაც გაიმეორა – „ნანახი მაქვს და მეც ამას დავხატავო“. როცა ნაშრომები ჩამაბარეს კლასში ხმამაღლა აღვნიშნე  -თურმე რა კარგია, როცა ჩვენი ნივთები რაღაცაში გვეხმარებიან. რომ არა თემოს წიგნაკი, გაკვეთილი ასე საინტერესოდ ვერ ჩაივლიდა. ეს ორი მოსწავლე კი ამ საოცარ შედევრსაც ვერ შექმნიდა, რადგან შეიძლებოდა, არც გახსენდებოდათ ჩვენი კეთილი დინოზავრი-მეთქი. აქვე თემოს ბებოსთან მადლობაც დავაბარე ამ ყველაფრისთვის, მოსწავლეებს საშინაო დავალებად კი ანიმაცია „ფერდინანდის“ კიდევ ერთხელ ნახვა დავავალე. ფერნდინანდი პატარა ხარია, რომელიც ნაცვლად იმისა, რომ სხვა ხარებივით ორთაბრძოლით გაერთოს, ურჩევნია ჩუმად იჯდეს ხის ქვეშ და ყვავილების სურნელით დატკბეს. მიუხედავად ამისა, იგი საბოლოდ უძლიერეს ხარად იქცევა, რომელიც ირგვლივ მყოფების სტერეოტიპულ აზროვნებას სრულიად შეცვლის, რომ ყველაფერი ძალმომრეობითი არ არის და ყვავილის სიყვარული სულაც არ ნიშნავს სისუსტეს.

იქვე დავაანონსე, რომ მომდევნო დღეს კლასის საათი გვექნებოდა, თუმცა სასაუბრო თემა საიდუმლოდ შევინახე.

შინ დაბრუნებულმა ბევრი ვეძებე და ვიკვლიე მასალა გენდერულ სტერეოტიპებზე. მარტივი არ იყო, რადგან რესურსი მეოთხეკლასელებისთვის მარტივად აღქმადი და გასაგები უნდა ყოფილიყო.

შემთხვევით USAID-ის საბაზისო განათლების პროგრამის ფარგლებში ჩატარებულ ექსპერიმენტს წავაწყდი და ყველაფერი ამით დაიწყო. გაჩნდა იდეა, რომელიც, ვფიქრობ, ძალიან შედეგიანი აღმოჩნდა.

გაგაცნობთ როგორ მიმდინარეობდა კლასის საათი.

ნაბიჯი 1. მოსწავლეებს დავურიგე სახატავი ფურცლები და ვთხოვე, დაეხატათ ავტომრბოლელი, ყველაზე მნიშვნელოვანი წესი კი იყო ის, რომ ამ მრბოლელისთვის აუცილებლად სახელი უნდა მოეფიქრებინათ, თუ ვინ იყო ის.

ათწუთიანი ხატვის შემდეგ ისევ დავურიგე ახალი ფურცლები და ვთხოვე, ამჯერად დაეხატათ პილოტი. წესი უცვლელი იყო – სახელი აუცილებლად უნდა დაერქმიათ.

ბოლოს კი იმავე პრინციპით პოლიციელის დახატვა ვთხოვე.

ნაშრომები შევაგროვე და ჩემთვის, ისე რომ მოსწავლეებს არც კი შეუმჩნევიათ, დავახარისხე შემდეგი პრინციპით – რომელზე იყო გამოსახული გოგონა და რომელზე ბიჭი. აღმოჩნდა, რომ 60 ნაშრომიდან, 36-ზე მამაკაცი იყო გამოსახული, 14-ზე ქალი (მათ შორის ჩემი სახელიც ეწერა ერთ-ერთზე), 6-ზე ორივე სქესი იყო წარმომადგენელი, ხოლო სახელის მიწერა დაავიწყდათ 4 ნაშრომზე.

მოსწავლეებს ამ მცირე ექსპერიმენტისა და სტატისტიკის შესახებ არაფერი ვუთხარი კლასის საათის ბოლომდე.

ნაბიჯი 2. უშუალოდ კლასის საათი დავიწყე რთული სიტყვა „სტერეოტიპის“ განმარტებით. შევეცადე, მათთვის მარტივი ენით ამეხსნა, რას ნიშნავდა „სტერეოტიპული აზროვნება“:

• ადამიანების ან იდეების გაუთვითცნობიერებელი აღქმა, რომელმაც შესაძლოა, გამოიწვიოს წინასწარ შექმნილი უარყოფითი აზრის ჩამოყალიბება მათზე, დისკრიმინაცია, ჩაგვრა.
• სტერეოტიპები არის მახასიათებლები, რომლებიც დაწესებულია ადამიანთა ჯგუფებზე მათი რასის, ეროვნებისა და სექსუალური ორიენტაციის გამო. ეს მახასიათებლები საზიანოა მაშინაც კი, თუ ისინი „პოზიტიურად“ გამოიყურებიან.

ნაბიჯი 3. რა თქმა უნდა, ამ გზით ახსნა მაინც რთულად გასაგები აღმოჩნდა მოსწავლეებისთვის, როგორც ვვარაუდობდი. ამიტომ შემდეგი ნაბიჯი იყო ანიმაციის „მოხუცი და ორცხობილა“ ნახვა და მსჯელობა შემდეგი თანმიმდევრობით:

• აღმოაჩინეთ სტერეოტიპი;
• რით იყო გამოწვეული ეს სტერეოტიპი?
• ამართლებთ თუ არა მოხუცის ქცევას?
• რა რჩევას მისცემდით მას?
• დაიმსხვრა თუ არა სტერეოტიპი, რომ „ახალგაზრდა თაობამ უფროსების პატივისცემა დაკარგა“?

ამ გზით მოსწავლეებმა ნათლად დაინახეს და გაიაზრეს სტერეოტიპის არსი და მიხვდნენ, რომ ადამიანის ღირებულებებზე მხოლოდ მისი გარეგანი ვიზუალით, ასაკით, ჩაცმისა და თმის ვარცხნილობის სტილით არ უნდა ვიმსჯელოთ.

ნაბიჯი 4. აქვე ვნახეთ ანიმაცია „ჯოი (ძაღლი) და წერო“. მოკლე ფილმის ჩვენება შევწყვიტეთ მანამდე, სანამ ძაღლი სიმართლეს გაიგებდა, თუ რისთვის სჭირდებოდა წეროს ჭიები. მოსწავლეებს ვკითხე, სწორად იქცეოდა თუ არა ძაღლი? წერო? აქ უმეტესობამ ძაღლი გაამართლა, წერო კი – დაადანაშაულა. თუმცა მცირე ნაწილი იმასაც ამბობდა, „დასასრული ჯერ არ იცით და ასე ნუ საუბრობთო“.

შემდეგ კი ვიდეო-რგოლი ბოლომდე ვნახეთ და დავამუშავეთ შემდეგი თანმიმდევრობით:

• რა ეგონა ძაღლს თავდაპირველად?
• რა აღმოჩნდა საბოლოოდ?
• დაუკავშირეთ ანიმაცია სტერეოტიპებს.
• კიდევ ხომ არ იყო აღმოაჩინეთ, რომელიმე საკითხი (იგულისხმებოდა აზრის მორალის ამოკითხვა, რომ „სიკეთეს სიკეთითვე უნდა ვუპასუხოთ“)?
• რის სწავლა შეიძლება ამ ანიმაციიდან?

ბავშვებმა შეაჯამეს ანიმაცია და მივიდნენ იმ დასკვნამდე, რომ შეიძლება ზოგჯერ საკუთარი თვალებიც კი გვატყუებდნენ, ამიტომ აუცილებელია ნებისმიერი საკითხის სიღრმისეული შესწავლა, რათა გამოუსწორებელი შეცდომა არ დავუშვათ და არ ავყვეთ სტერეოტიპულ შეხედულებებს.

ნაბიჯი 5. სტერეოტიპული შეხედულებების ბავშვთა უფლებებთან დაკავშირება აუცილებელ ფაქტად მივიჩნიე. ამიტომ ბავშვებს კიდევ ერთხელ ვაჩვენე ბევრჯერ ნანახი ვიდეო სახელწოდებით „კალათბურთი“, უბრალოდ ახლა ვთხოვე, რომ ხედვის კუთხე შეეცვალათ და სტერეოტიპული აზროვნება ამოეცნოთ მასში.

მომდევნო დავალება შემდეგი თანმიმდევრობით დავალაგე:

• აღმოაჩინე სტერეოტიპი;
• დაასახელე მიზეზი, რით არის გამოწვეული ეს სტერეოტიპი;
• დაიმსხვრა თუ არა სტერეოტიპი?
• როგორ გესმით გამოთქმა „მე რა ზანგი ვარ?“.

მოსწავლეებმა შეაჯერეს მოსაზრებები და საბოლოოდ დაასკვნეს, რომ კანის ფერით განსხვავება მხოლოდ სტერეოტიპული აზროვნების შედეგია და სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ განსხვავებული კანის ფერის მქონე ადამიანებს არ შეუძლიათ, საუკეთესო უნარები გამოავლინონ.

ნაბიჯი 6. ამ გზით მოსწავლეები ნაბიჯ-ნაბიჯ მივიყვანე გენდერულ-სტერეოტიპული აზროვნების მოსალოდნელ შედეგებთან. ვუყურეთ ანიმაციას „რაგბი“. ბავშვებმა იმსჯელეს შემდეგი კითხვების დახმარებით:

• აღმოაჩინე სტერეოტიპი;
• რით არის გამოწვეული ეს სტერეოტიპი;
• როგორ გესმით გამოთქმა „ეს გოგოსთვის შეუფერებელი პროფესიაა“;
• რაში ხედავთ პრობლემას და მისი გადაჭრის გზებს?

შეაჯამეს დისკუსია და აღნიშნეს, რომ არავის აქვს უფლება, უხეშად ჩაერიოს ამა თუ იმ ადამიანის პირად ინტერესებში და აიძულოს, აკეთოს ის, რაც მას თავად არ სიამოვნებს, როგორც ამას გოგონას მშობლები აკეთებდნენ მხოლოდ იმ სტერეოტიპული შეხედულებით, რომ „რაგბი გოგოს საქმე არ არის და მისი საქმე მხოლოდ ვიოლინოზე დაკვრაა“.

ნაბიჯი 7. ბოლო ეტაპზე ერთად ვნახეთ USAID-ის საბაზისო განათლების პროგრამის ფარგლებში ჩატარებული ექსპერიმენტი. მაშინ მიხვდნენ მოსწავლეები, რატომ დახატეს ამა თუ იმ პროფესიის ადამიანები. და პირველი კითხვა, რაც მათ დაებადათ, ეს იყო: „ჩვენ ნახატებში რამდენი გოგო იყო და რამდენი ბიჭი?“; „ჩვენ უფრო სტერეოტიპულად ვაზროვნებთ, თუ ის ბავშვები, რომლებიც ვიდეოშია“. ზოგმა გულისწყვეტაც კი გამოთქვა „ეჰ, ეგ რომ წინასწარ მცოდნოდა, მეც თანაბრად დავხატავდიო“.

ნაბიჯი 8. ამის შემდეგ მოსწავლეებს შევაჯამებინე დღის თემა შემდეგი თანმიმდევრობით:

• რა ისწავლეთ დღეს?
• რა დასკვნამდე მიხვედით საბოლოოდ?
• როგორ გამოიყენებთ სამომავლოდ ამ ცოდნას?

გავედით თუ არა სასურველ შედეგზე? დიახ, რადგან მოსწავლეებმა ისწავლეს სტერეოტიპის ამოცნობა და მასზე მსჯელობა. მეტიც, ეს არ დარჩა სამსჯელო თემად მხოლოდ კლასის საათზე, რადგან მას შემდეგ ჩვენს საკლასო ოთახში ხშირად გაიგონებთ ისეთ ფრაზებს ან კითხვებს, როგორებიცაა, „ეე, ბიჭო ეგ ხომ სტერეოტიპია?!“, „მასწავლებელო, დაგვეხმარეთ, ეს ხომ არასწორი შეხედულებაა და სინამდვილეში სტერეოტიპია“, „მე ვფიქრობ, რომ შენ სტერეოტიპულად აზროვნებ“. ჰოდა, ძალიან ბედნიერი ვარ, რომ კლასის საათზე მიღებული ცოდნა ასე ცხადად გადის გამოყენებისა და ტრანსფერის ეტაპებს, რაც სიღრმისეული ანალიზისა და ჯანსაღი შეფასების გარეშე ვერაფრით ჩაივლის ხოლმე.

ძვირფასო მკითხველებო! გაინტერესებთ, რა შეცდომებს უშვებენ მშობლები? ამ საჭირბოროტო საკითხზე საუბარს განვაგრძობთ დინ ბერნეტთან (Dean Burnett) ერთად. მისი წიგნი „რატომ ვერ ახერხებენ მშობლები შვილების გაგებას და რა მოვუხერხოთ ამ პრობლემას“ საინტერესო მოსაზრებებს გვთავაზობს. ავტორი ნეირობიოლოგია, კარდიფის უნივერსიტეტის ფსიქოლოგიური სკოლის ლექტორი, ბირმინგემის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მიწვეული მეცნიერი თანამშრომელი, ბლოგერი, ექსპერტი, მსოფლიოს 25 ქვეყანაში გამოცემული ბესტსელერების ავტორი.

წიგნში თხრობა დინამიკურად და საინტერესოდ მიმდინარეობს. მეცნიერი პირდაპირ მიმართავს ბავშვებს და მოზარდებს, მას სურს, ახალგაზრდებმა წაიკითხონ მისი ნაშრომი, რათა უკეთ გაუგონ საკუთარ თავსა და უფროსებს.

მოდი, პირდაპირ დავიწყოთ საუბარი, ჩემი აზრით, ყველაზე გავრცელებულ შეცდომაზე, რომელსაც მშობლები უშვებენ. მათ მიაჩნიათ, რომ მოზარდებს ძალიან ბევრი სძინავთ. რაღაც უცნაური ბრალდებაა, არა? არავინ წვება დასაძინებლად იმაზე ფიქრით, რომ, მაგალითად, 11 საათს იძინებს. ნებისმიერი ადამიანი იღვიძებს მას შემდეგ, რაც გამოიძინებს ან მაღვიძარა გააღვიძებს. უცნაურია, მაგრამ მშობლებს ამის გაგება რატომღაც არ სურთ. მათ მიაჩნიათ, რომ თუ შვილი ადრე დაწვება, ადრიანად გაიღვიძებს. სამწუხაროდ, არავინ იცის, როდის დაიღლება მოზარდი და როდის მოინდომებს დასაძინებლად დაწოლას. მშობლების შეცდომა ის არის, რომ მათ სურთ, აკონტროლონ შვილები როგორც სიფხიზლის, ისე ძილის დროს.

იყო მშობელი, ნიშნავს მრავალი წლის განმავლობაში თვალყური ადევნო, როგორ და რამდენი სძინავს შენს შვილის. ამაზე საუბრისას აუცილებელია ითქვას, რომ ძილის ჩვევები ასაკთან ერთად იცვლება. მოზარდები უფრო და უფრო გვიან იძინებენ, შედარებით მეტი სძინავთ და გვიან იღვიძებენ. ამ „პრობლემური სიტუაციის“ ახსნა მოზარდის თავის ტვინის აგებულების თავისებურებებში უნდა ვეძებოთ. სინამდვილეში მოზარდს გაცილებით მეტი ძილი სჭირდება, ვიდრე ბავშვს, უფროსებმა კი ეს არ იციან და ასეთ უბრალო საკითხზეც კი შვილებთან კონფლიქტი მოსდით. ძილის დროს თავის ტვინი კი არ ისვენებს (არადა სწორედ ასე ჰგონია ადამიანების უმრავლესობას, რადგან თავის ტვინის გარკვეული უბნები შედარებით მშვიდად „იქცევიან“), არამედ იმ საქმეს ასრულებს, რომლის შესრულება სიფხიზლეში ვერ ხერხდება. ძილისა და სიფხიზლის დროს თავის ტვინის აქტიურობა ერთნაირია, მაგრამ სხვადასხვანაირად ვლინდება.

ახლა ძილში მიმდინარე მნიშვნელოვან პროცესებზე ვთქვათ ორიოდე სიტყვა.

1. „ნაგვის გატანა“. თუ რეგულარულად არ მოხდა თავის ტვინიდან „ჭუჭყისა და ნაგვის“ გატანა, სასიცოცხლოდ აუცილებელი საქმიანობა წარმოუდგენელი გახდება. დასუფთავება კი ყველაზე უკეთ ძილის დროს მიმდინარეობს.
2. ახალი ინფორმაციისა და მოგონებების დახასირსხება. ჩვენ უკვე ვიცით, რომ ნებისმიერი ახალი მოგონება ან ინფორმაციის ფრაგმენტი, რომელიც თავის ტვინში ხვდება, ქმნის ახალ კავშირებს თავის ტვინის ნეირონულ უჯრედებს შორის. ეს ყველაფერი არ არის – ნეირონული კავშირები წესრიგში მოყვანას, დახარისხებას და დამუშავებას საჭიროებს. მოზარდებისთვის უფრო გასაგებად რომ ვთქვათ, შეგიძლია, შენს სმარტფონში ნებისმიერი დანართი ან ფაილი ჩამოტვირთო, მაგრამ თუ ის ვერ მოერგო გაჯეტის ოპერაციულ სისტემას, მისგან ვერანაირ სარგებელს ვერ მიიღებ. ის გადაიქცევა უსარგებლო ნაგვად, რომელიც ფუჭად იკავებს სმარტფონის მეხსიერებას, თანაც მისი მუშაობის ხარისხს აუარესებს. ზუსტად იგივე შეიძლება ითქვას ადამიანის თავის ტვინსა და მეხსიერებაზე.

მშობლებს სურთ, შვილებმა დასაძინებლად „გონივრული დრო“ შეარჩიონ. თუმცა რას ნიშნავს „გონივრული დრო“, საკამათოა, რადგან უფროსების ბიოლოგიური საათი და მოზარდების ბიოლოგიური საათი ძალიან განსხვავდება ერთმანეთისგან. უფროსები ცდილობენ, შვილებს თავიანთი საათის მიხედვით შეუდგინონ გრაფიკი, რაც იგივეა, რომ გამორთულ პრინტერზე მოინდომო რამის ამობეჭდვა. შეგიძლიათ იჩხუბოთ, გაბრაზდეთ, მაგრამ არაფერი გამოგივათ.

ძილის ხანგრძლივობას აკონტროლებენ ჰორმონები, ანუ მოზარდის სხეულის ასაკობრივი თავისებურებები. აქვე გეტყვით, რომ არსებობს განსხვავებული მოსაზრება, რომ მოზარდების უცნაური ძილის რეჟიმი მათივე ინიციატივაა. უბრალოდ, მათ უყვართ გვიან დაძინება, რის გამოც დილით ადრიანად ვეღარ იღვიძებენ.

ეს თეორია ლოგიკურად ადვილად იხსნება: მთელი დღის განმავლობაში უფროსები აკონტროლებენ, რა და როგორ აკეთონ უმცროსებმა, სად წავიდნენ, რა ჭამონ, რამდენი იმეცადინონ და ა. შ. ჰოდა, ღამით, როდესაც მაკონტროლებლებს სძინავთ, მოზარდები თავად წყვეტენ, როდის დაიძინონ. თუ თავის ტვინის აქტივობის სტიმულირებაც მოხდა, მაგალითად, ვიდეოთამაშებით, ქიმიური ნივთიერებებით (კოფეინი, ენერგეტიკული სასმელები), შესაძლებელია ძილის ხელოვნურად გადავადება. მაგრამ ძილის მოთხოვნილება არსად წავა და როდესაც მოზარდს ჩაეძინება, ის დიდხანს იძინებს დანაკლისის ასანაზღაურებლად.

დიდი ხნის განმავლობაში გვიან დაძინება თანდათან ჩვევაში გადაეზრდება მოზარდს და მისი ბიოლოგიური საათი ასეთ რეჟიმზე გადაერთვება. უფროსები მოზარდების ასეთ ცვალებადობას ვიდეოთამაშებს, სოციალურ ქსელებს და ქიმიურ ნივთიერებებს აბრალებენ, მაგრამ სანამ ასეთი საცდურები დამკვიდრდებოდა, თავადაც ხომ არღვევდნენ თავიანთი მშობლების მიერ დაწესებულ რეჟიმს?

ვფიქრობ, არც მშობლებს და არც შვილებს არ მიაჩნიათ, რომ გამოძინება საჭირო არ არის. ორივე მხარე აცნობიერებს ძილის აუცილებლობას. სამწუხაროდ, მხარეები ვერ თანხმდებიან, როდის და რამდენი უნდა ეძინოთ მოზარდებს. უფროსები დარწმუნებული არიან, რომ ძილი აუცილებელია, მაგრამ ზედმეტი ძილი ჯანმრთელობისთვის საზიანოა, თანაც სიზარმაცის მაჩვენებელია. ამიტომ მათ უწევთ ბრძოლა შვილების მავნე ჩვევების წინააღმდეგ. ეს იმას ჰგავს, რომ მარათონელს ეჩხუბო რბოლის შემდეგ გახშირებული სუნთქვის გამო. არავინ იცნობს მშობლების აღზრდის მეთოდებს შვილებზე უკეთ. მოზარდებმა იციან, რომ უფროსები საუკეთესო მიზნებით ხელმძღვანელობენ, როდესაც მათ ძილის რეჟიმს აკონტროლებენ. უბრალოდ, მშობლები აქამდე არ ფლობდნენ ამ ინფორმაციას.

მოზარდებო, რამდენიმე რჩევას მოგცემთ (რომლებიც მშობლებისთვისაც საინტერესო იქნება):

1. აუცილებელია ყოველდღიური ფიზიკური დატვირთვა. რაც უფრო მეტად დაიღლები, მით უფრო ადვილად დაგეძინება.
2. ტელეფონი და ყველა გაჯეტი ძილის წინ უნდა გამორთო – შენ ხომ მათ გამო გიჭირს დროულად დაძინება. კვლევებმა აჩვენა, რომ ეკრანებიდან მომავალი ცისფერი ნათება ხელს უშლის ძილის ჰორმონის მელატონინის გამომუშავებას. დღეს უკვე ბევრ მოწყობილობას აქვს ფერის რეგულირების ფუნქცია, ამიტომ შეცვალე ეკრანის ფერი, თუ ეს შესაძლებელია. უკვე იცი, რომ გაჯეტები თავის ტვინის მუშაობას ააქტიურებს, ამიტომ გამორთე ისინი დაძინებამდე მინიმუმ ერთი საათით ადრე, რომ თავის ტვინმა დასვენება მოასწროს. ეცადე, ტელეფონი საწოლიდან რაც შეიძლება შორს დადო, რომ თუ გაგეღვიძება, ხელახლა ჩაძინება არ გაგიჭირდეს.
3. მოელაპარაკე მშობლებს, რომ თუ სკოლის დღეებში მოახერხებ ადრე დაძინებას და ადრე გაღვიძებას, სანაცვლოდ ისინი ნებას დაგრთავენ, შაბათ-კვირას გამოიძინო. აქვე შეგახსენებ, რომ შენი მშობლები, დიდი ალბათობით, ჩათვლიან, რომ გეხმარებიან. შენ ხომ არ მოგწონს, როდესაც გაკრიტიკებენ, განსაკუთრებით – იმის გამო, რასაც განზრახ კი არ აკეთებ, არამედ ასეა მოწყობილი შენი თავის ტვინი (ამაზე ბევრი ვისაუბრეთ). ჰოდა, არც უფროსებს მოსწონთ მათი მისამართით გაშვებული კრიტიკული შეფასებები. ყველაზე მეტად კი კრიტიკა მაშინ აწუხებთ ადამიანებს, როცა ისედაც ხვდებიან საკუთრ შეცდომას.
4. თუ მაინც გვიანობამდე მოგიწია გაჯეტებთან ჯდომა, რამე სასარგებლო საქმე მაინც აკეთე, რომ უფროსებმა ძალიან აღარ გისაყვედურონ. მესმის, რომ ზედმეტი საქმის კეთება სულაც არ გხიბლავს, მაგრამ იფიქრე უფროსებზე და მათ საყვედურებზე, რომლებსაც დროებით მაინც გაერიდები.

ძვირფასო მკითხველებო! გაინტერესებთ, რა შეცდომებს უშვებენ მშობლები? ამ საჭირბოროტო საკითხზე საუბარს განვაგრძობთ დინ ბერნეტთან (Dean Burnett) ერთად. მისი წიგნი „რატომ ვერ ახერხებენ მშობლები შვილების გაგებას და რა მოვუხერხოთ ამ პრობლემას“ საინტერესო მოსაზრებებს გვთავაზობს. ავტორი ნეირობიოლოგია, კარდიფის უნივერსიტეტის ფსიქოლოგიური სკოლის ლექტორი, ბირმინგემის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მიწვეული მეცნიერი თანამშრომელი, ბლოგერი, ექსპერტი, მსოფლიოს 25 ქვეყანაში გამოცემული ბესტსელერების ავტორი.

წიგნში თხრობა დინამიკურად და საინტერესოდ მიმდინარეობს. მეცნიერი პირდაპირ მიმართავს ბავშვებს და მოზარდებს, მას სურს, ახალგაზრდებმა წაიკითხონ მისი ნაშრომი, რათა უკეთ გაუგონ საკუთარ თავსა და უფროსებს.

მოდი, პირდაპირ დავიწყოთ საუბარი, ჩემი აზრით, ყველაზე გავრცელებულ შეცდომაზე, რომელსაც მშობლები უშვებენ. მათ მიაჩნიათ, რომ მოზარდებს ძალიან ბევრი სძინავთ. რაღაც უცნაური ბრალდებაა, არა? არავინ წვება დასაძინებლად იმაზე ფიქრით, რომ, მაგალითად, 11 საათს იძინებს. ნებისმიერი ადამიანი იღვიძებს მას შემდეგ, რაც გამოიძინებს ან მაღვიძარა გააღვიძებს. უცნაურია, მაგრამ მშობლებს ამის გაგება რატომღაც არ სურთ. მათ მიაჩნიათ, რომ თუ შვილი ადრე დაწვება, ადრიანად გაიღვიძებს. სამწუხაროდ, არავინ იცის, როდის დაიღლება მოზარდი და როდის მოინდომებს დასაძინებლად დაწოლას. მშობლების შეცდომა ის არის, რომ მათ სურთ, აკონტროლონ შვილები როგორც სიფხიზლის, ისე ძილის დროს.

იყო მშობელი, ნიშნავს მრავალი წლის განმავლობაში თვალყური ადევნო, როგორ და რამდენი სძინავს შენს შვილის. ამაზე საუბრისას აუცილებელია ითქვას, რომ ძილის ჩვევები ასაკთან ერთად იცვლება. მოზარდები უფრო და უფრო გვიან იძინებენ, შედარებით მეტი სძინავთ და გვიან იღვიძებენ. ამ „პრობლემური სიტუაციის“ ახსნა მოზარდის თავის ტვინის აგებულების თავისებურებებში უნდა ვეძებოთ. სინამდვილეში მოზარდს გაცილებით მეტი ძილი სჭირდება, ვიდრე ბავშვს, უფროსებმა კი ეს არ იციან და ასეთ უბრალო საკითხზეც კი შვილებთან კონფლიქტი მოსდით. ძილის დროს თავის ტვინი კი არ ისვენებს (არადა სწორედ ასე ჰგონია ადამიანების უმრავლესობას, რადგან თავის ტვინის გარკვეული უბნები შედარებით მშვიდად „იქცევიან“), არამედ იმ საქმეს ასრულებს, რომლის შესრულება სიფხიზლეში ვერ ხერხდება. ძილისა და სიფხიზლის დროს თავის ტვინის აქტიურობა ერთნაირია, მაგრამ სხვადასხვანაირად ვლინდება.

ახლა ძილში მიმდინარე მნიშვნელოვან პროცესებზე ვთქვათ ორიოდე სიტყვა.

1. „ნაგვის გატანა“. თუ რეგულარულად არ მოხდა თავის ტვინიდან „ჭუჭყისა და ნაგვის“ გატანა, სასიცოცხლოდ აუცილებელი საქმიანობა წარმოუდგენელი გახდება. დასუფთავება კი ყველაზე უკეთ ძილის დროს მიმდინარეობს.
2. ახალი ინფორმაციისა და მოგონებების დახასირსხება. ჩვენ უკვე ვიცით, რომ ნებისმიერი ახალი მოგონება ან ინფორმაციის ფრაგმენტი, რომელიც თავის ტვინში ხვდება, ქმნის ახალ კავშირებს თავის ტვინის ნეირონულ უჯრედებს შორის. ეს ყველაფერი არ არის – ნეირონული კავშირები წესრიგში მოყვანას, დახარისხებას და დამუშავებას საჭიროებს. მოზარდებისთვის უფრო გასაგებად რომ ვთქვათ, შეგიძლია, შენს სმარტფონში ნებისმიერი დანართი ან ფაილი ჩამოტვირთო, მაგრამ თუ ის ვერ მოერგო გაჯეტის ოპერაციულ სისტემას, მისგან ვერანაირ სარგებელს ვერ მიიღებ. ის გადაიქცევა უსარგებლო ნაგვად, რომელიც ფუჭად იკავებს სმარტფონის მეხსიერებას, თანაც მისი მუშაობის ხარისხს აუარესებს. ზუსტად იგივე შეიძლება ითქვას ადამიანის თავის ტვინსა და მეხსიერებაზე.

მშობლებს სურთ, შვილებმა დასაძინებლად „გონივრული დრო“ შეარჩიონ. თუმცა რას ნიშნავს „გონივრული დრო“, საკამათოა, რადგან უფროსების ბიოლოგიური საათი და მოზარდების ბიოლოგიური საათი ძალიან განსხვავდება ერთმანეთისგან. უფროსები ცდილობენ, შვილებს თავიანთი საათის მიხედვით შეუდგინონ გრაფიკი, რაც იგივეა, რომ გამორთულ პრინტერზე მოინდომო რამის ამობეჭდვა. შეგიძლიათ იჩხუბოთ, გაბრაზდეთ, მაგრამ არაფერი გამოგივათ.

ძილის ხანგრძლივობას აკონტროლებენ ჰორმონები, ანუ მოზარდის სხეულის ასაკობრივი თავისებურებები. აქვე გეტყვით, რომ არსებობს განსხვავებული მოსაზრება, რომ მოზარდების უცნაური ძილის რეჟიმი მათივე ინიციატივაა. უბრალოდ, მათ უყვართ გვიან დაძინება, რის გამოც დილით ადრიანად ვეღარ იღვიძებენ.

ეს თეორია ლოგიკურად ადვილად იხსნება: მთელი დღის განმავლობაში უფროსები აკონტროლებენ, რა და როგორ აკეთონ უმცროსებმა, სად წავიდნენ, რა ჭამონ, რამდენი იმეცადინონ და ა. შ. ჰოდა, ღამით, როდესაც მაკონტროლებლებს სძინავთ, მოზარდები თავად წყვეტენ, როდის დაიძინონ. თუ თავის ტვინის აქტივობის სტიმულირებაც მოხდა, მაგალითად, ვიდეოთამაშებით, ქიმიური ნივთიერებებით (კოფეინი, ენერგეტიკული სასმელები), შესაძლებელია ძილის ხელოვნურად გადავადება. მაგრამ ძილის მოთხოვნილება არსად წავა და როდესაც მოზარდს ჩაეძინება, ის დიდხანს იძინებს დანაკლისის ასანაზღაურებლად.

დიდი ხნის განმავლობაში გვიან დაძინება თანდათან ჩვევაში გადაეზრდება მოზარდს და მისი ბიოლოგიური საათი ასეთ რეჟიმზე გადაერთვება. უფროსები მოზარდების ასეთ ცვალებადობას ვიდეოთამაშებს, სოციალურ ქსელებს და ქიმიურ ნივთიერებებს აბრალებენ, მაგრამ სანამ ასეთი საცდურები დამკვიდრდებოდა, თავადაც ხომ არღვევდნენ თავიანთი მშობლების მიერ დაწესებულ რეჟიმს?

ვფიქრობ, არც მშობლებს და არც შვილებს არ მიაჩნიათ, რომ გამოძინება საჭირო არ არის. ორივე მხარე აცნობიერებს ძილის აუცილებლობას. სამწუხაროდ, მხარეები ვერ თანხმდებიან, როდის და რამდენი უნდა ეძინოთ მოზარდებს. უფროსები დარწმუნებული არიან, რომ ძილი აუცილებელია, მაგრამ ზედმეტი ძილი ჯანმრთელობისთვის საზიანოა, თანაც სიზარმაცის მაჩვენებელია. ამიტომ მათ უწევთ ბრძოლა შვილების მავნე ჩვევების წინააღმდეგ. ეს იმას ჰგავს, რომ მარათონელს ეჩხუბო რბოლის შემდეგ გახშირებული სუნთქვის გამო. არავინ იცნობს მშობლების აღზრდის მეთოდებს შვილებზე უკეთ. მოზარდებმა იციან, რომ უფროსები საუკეთესო მიზნებით ხელმძღვანელობენ, როდესაც მათ ძილის რეჟიმს აკონტროლებენ. უბრალოდ, მშობლები აქამდე არ ფლობდნენ ამ ინფორმაციას.

მოზარდებო, რამდენიმე რჩევას მოგცემთ (რომლებიც მშობლებისთვისაც საინტერესო იქნება):

1. აუცილებელია ყოველდღიური ფიზიკური დატვირთვა. რაც უფრო მეტად დაიღლები, მით უფრო ადვილად დაგეძინება.
2. ტელეფონი და ყველა გაჯეტი ძილის წინ უნდა გამორთო – შენ ხომ მათ გამო გიჭირს დროულად დაძინება. კვლევებმა აჩვენა, რომ ეკრანებიდან მომავალი ცისფერი ნათება ხელს უშლის ძილის ჰორმონის მელატონინის გამომუშავებას. დღეს უკვე ბევრ მოწყობილობას აქვს ფერის რეგულირების ფუნქცია, ამიტომ შეცვალე ეკრანის ფერი, თუ ეს შესაძლებელია. უკვე იცი, რომ გაჯეტები თავის ტვინის მუშაობას ააქტიურებს, ამიტომ გამორთე ისინი დაძინებამდე მინიმუმ ერთი საათით ადრე, რომ თავის ტვინმა დასვენება მოასწროს. ეცადე, ტელეფონი საწოლიდან რაც შეიძლება შორს დადო, რომ თუ გაგეღვიძება, ხელახლა ჩაძინება არ გაგიჭირდეს.
3. მოელაპარაკე მშობლებს, რომ თუ სკოლის დღეებში მოახერხებ ადრე დაძინებას და ადრე გაღვიძებას, სანაცვლოდ ისინი ნებას დაგრთავენ, შაბათ-კვირას გამოიძინო. აქვე შეგახსენებ, რომ შენი მშობლები, დიდი ალბათობით, ჩათვლიან, რომ გეხმარებიან. შენ ხომ არ მოგწონს, როდესაც გაკრიტიკებენ, განსაკუთრებით – იმის გამო, რასაც განზრახ კი არ აკეთებ, არამედ ასეა მოწყობილი შენი თავის ტვინი (ამაზე ბევრი ვისაუბრეთ). ჰოდა, არც უფროსებს მოსწონთ მათი მისამართით გაშვებული კრიტიკული შეფასებები. ყველაზე მეტად კი კრიტიკა მაშინ აწუხებთ ადამიანებს, როცა ისედაც ხვდებიან საკუთრ შეცდომას.
4. თუ მაინც გვიანობამდე მოგიწია გაჯეტებთან ჯდომა, რამე სასარგებლო საქმე მაინც აკეთე, რომ უფროსებმა ძალიან აღარ გისაყვედურონ. მესმის, რომ ზედმეტი საქმის კეთება სულაც არ გხიბლავს, მაგრამ იფიქრე უფროსებზე და მათ საყვედურებზე, რომლებსაც დროებით მაინც გაერიდები.

რა შეუძლია მზეს

ზოგადი განათლების ეროვნული სასწავლო მიზნების მისაღწევად  ფორმალური განათლების გვერდით მეტად მნიშვნელოვანია არაფორმალური განათლების ხელშეწყობა. არაფორმალური განათლება შეიძლება  განისაზღვროს როგორც   ფორმალური გარემოს მიღმა ჩატარებული სწავლების ნებისმიერი ფორმა.

არაფორმალური განათლება მნიშვნელოვან როლს თამაშობს  მოზარდის განვითარებაში. არასაგაკვეთილო პროცესში განხორციელებული აქტივობები მნიშვნელოვანია ადაპტირებადი სწავლის შესაძლებლობების, ახალი უნარებისა და ცოდნის უზრუნველსაყოფად. შეიძლება გამოვიყენოთ ინდივიდუალური და სოციალური განათლების ნებისმიერი  პროგრამა და ფორმა, რომელიც არ არის ოფიციალური სასწავლო პროგრამების ნაწილი და მიზნად ისახავს ცოდნისა და შესაბამისი კომპეტენციების გაუმჯობესებას.

არაფორმალური განათლება ახალგაზრდას ეხმარება დამოუკიდებლად აზროვნებაში, როგორც აქტიურ მოქალაქეებს კი სათემო საქმიანობასა და ეროვნული მიზნების შესაბამისად განვითარებაში.  არაფორმალური განათლების პროცესში აქტივობების არჩევის თავისუფლება მოზარდს უვითარებს  გადაწყვეტილებების მიღების უნარს, რაც უაღრესად მნიშვნელოვანია, ახალგაზრდა უფრო შემოქმედებითად ემზადება დამოუკიდებელი ცხოვრებისთვის და   ხდება თავდაჯერებული.

არაფორმალურ სწავლებაში სასარგებლოა კლუბური და საწრეო სამუშაოების, სემინარების, კონფერენციების, საგანმანათლებლო გამოფენების, პრეზენტაციების, როლური თამაშების, დებატების,  ექსპერიმენტული ( STEAM)  სასწავლო აქტივობების გამოყენება. იგი ხელს უწყობს მოზარდებში სწავლებისადმი ინტერესის გაღვივებას,  ნდობისა და შესაძლებლობების ჩამოყალიბებას.

ამ სტატიაში ვისაუბრებ მოსწავლეთა კონფერენციების მნიშვნელობაზე და შემოგთავაზებთ იდეას საგანთაშორის ინტეგრირებული კონფერენციისთვის.

   რატომ არის მნიშვნელოვანი მოსწავლეთა კონფერენციები? კონფერენციებისთვის მზადებისას მოზარდი ,,ტოვებს“ საკლასო ოთახის საზღვრებს, მისი  ცოდნა სცილდება სახელმძღვანელოს. იწყებს  საგანმანათლებლო მოგზაურობას, ეძებს სხვადასხვა საინტერესო ინფორმაციას. ეძლევა კვლევა-ძიების უნიკალური შესაძლებლობა.

საკონფერენციო მზადების პროცესში მოსწავლეს შეუძლია დაფიქრდეს:

• რა იცის;
• რა არ იცის;
• რა უნდა, რომ იცოდეს;
• რა შემდგომი ნაბიჯები უნდა გადადგას;
• რა საკითხზე  სჭირდებათ  დახმარების მიღება მასწავლებლისგან;

არაფორმალურ სივრცეში მუშაობის პროცესში მოსწავლე

• საკუთარ მოლოდინების და მიღწევებს აფასებს კრიტიკულად ;
• იღებს პასუხისმგებლობას და  შეუძლია დასახოს რეალური სასწავლო მიზნები და იმუშაოს მათ მისაღწევად;
• ეჩვევა გუნდურ მუშაობს;
•  ივითარებს აუდიტორიის წინაშე გამოსვლის და პრეზენტაციის უნარებს.

მოსწავლეთა კონფერენციები ეხმარება მასწავლებელს:

• დაეხმაროს  მოსწავლეს, დაუსახოს  მკაფიო მოლოდინები და მიზნები;
• მიიღოს გაწეულ სამუშაოზე  უკუკავშირი მოსწავლეებისგან;
•  უკეთ გაიგოს თითოეული მოსწავლის, საინტერესო  სფეროებზე ფოკუსირებით დაეხმაროს მოზარდს მათ გააზრებაში;
• უფრო ეფექტურად გამოიყენოს სხვადასხვა ინდივიდუალური საგანმანათლებლო სტრატეგიები სასწავლო პროცესის უკეთ და შედეგიანად წარმართვისთვის;
• განახორციელოს  თითოეული მოსწავლის პროგრესის მონიტორინგი.

სწავლა-სწავლების პროცესში კონფერენციების გამოყენება იძლევა დიფერენცირებული სწავლების  მიდგომის საშუალებას.  მასწავლებლისა და მოსწავლის ჯანსაღი ურთიერთობა არაფორმალურ გარემოში სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია მოზარდთა აქტიურობისთვის, ურთიერთნდობის ჩამოყალიბებისთვის.

კონფერენციებისთვის მზადება და მონაწილეობა  ხელს უწყობს მაღალი სააზროვნო უნარების განვითარებას.  ასეთი აქტივობები საბოლოო ჯამში ხელს უწყობს კრიტიკულ, ანალიტიკურ, შემოქმედებით აზროვნებას, ავითარებს ისეთ უნარებს და შეხედულებებს, რომელიც აუცილებელია პიროვნული თუ პროფესიული წარმატების მისაღწევად.

კონფერენციის ეფექტურობას განაპირობებს თემატიკა.  მნიშვნელოვანია  თემა იყო აქტუალური, პასუხობდეს ზოგადი განათლების ეროვნულ მიზნებს. კონფერენცია შესაძლებელია ჩატარდეს საგნობრივი მიმართულებით, მაგრამ, მოსწავლეთა სურვილების გათვალისწინებით, უმჯობესია, დასამუშავებელი საკითხი იყოს ნებისმიერი საგნობრივი ჯგუფიდან. ინტეგრირებული კონფერენციები ასევე საუკეთესო საშუალებაა კოლეგებს შორის თანამშრომლობითი კულტურის ამაღლების ხელშეწყობისთვის.

ინტეგრირებული კონფერენციის ჩატარებისას უმნიშვნელოვანესია თემის სწორად შერჩევა. მოზარდს უნდა ჰქონდეს საშუალება, თემატიკა დაუკავშიროს მის საყვარელ  საგანს. ასეთი მიდგომა საშუალებას მოგვცემს, ახალგაზრდას ხელი შევუწყოთ საკუთარი შესაძლებლობების გამოვლენასა და სრულყოფაში.

წარმოგიდგენთ ჩემ მიერ განხორციელებული  ინტეგრირებული კონფერენციის იდეას.

კონფერენციის თემა:

რა შეუძლია მზეს – მზის სემიოტიკა

რატომ მზე? მზე არის ჩვენი გალაქტიკის ცენტრი.

მე-16 საუკუნემდე ადამიანები ცნობდნენ გეოცენტრულ მოდელს, რომლის თანახმადაც დედამიწაა ცენტრი, რომლის გარშემოც უნდა ყოფილიყო განხილული კოსმოსში მიმდინარე მოვლენები და პროცესები. ამ მოდელის ფუძემდებელი გახლდათ  მეორე საუკუნეში  მოღვაწე ბერძნული წარმოშობის ეგვიპტელი ასტრონომი, მათემატიკოსი და გეოგრაფი პტოლემე ალექსანდრიელი.

მეხუთე საუკუნეში ბერძენმა ფილოსოფოსებმა ფილოლაუსმა და ჰიცეტასმა ივარაუდეს, რომ დედამიწა იყო სფერო, რომელიც მუდმივად ტრიალებს მისტიკური ,,ცენტრალური ცეცხლის“ გარშემო.  ორი საუკუნის შემდეგ, არისტარქე სამოსელმა გამოთქვა მოსაზრება, რომ დედამიწა და სხვა პლანეტები მოძრაობდნენ  ცენტრალური ობიექტის, მზის გარშემო. ამ იდეამ იმ ეპოქაში ვერ მოიპოვა მხარდაჭერა. დაახლოებით 1400 წლის შემდეგ გამოჩნდნენ მეცნიერები, რომლებიც ამტკიცებდნენ, რომ  დედამიწა და სხვა ციური სხეულები  მზის გარშემო ბრუნვენ.

მე-15 საუკუნეში პოლონელმა ასტრონომმა ნიკოლაუს კოპერნიკმა  თქვა, რომ დედამიწა და სხვა პლანეტები ბრუნავენ  მზის და  საკუთარი ღერძის გარშემო. ამ წარმოდგენას ჩვეულებრივ უწოდებენ ჰელიოცენტრულ  ან „მზეზე ორიენტირებულ“ სისტემას. ეს სახელწოდება მომდინარეობს ბერძნული სიტყვიდან „ჰელიოს“, რაც  „მზეს“ ნიშნავს. კოპერნიკის თეორიას მოგვიანებით მნიშვნელოვანი შედეგები მოჰყვა გალილეო გალილეის, კეპლერის, დეკარტის და ნიუტონის ნაშრომებში.

კოპერნიკის ჰელიოცენტრიზმს  იცავდა იტალიელი ჯორდანო ბრუნო –  კოპერნიკის თეორიის პირველი აღიარებული დამცველი და გამავრცელებელი, პოეტი და ფილოსოფოსი.  იგი კოპერნიკის სასარგებლოდ საუბრობდა არა მარტო იტალიაში, არამედ ყველა ქვეყანაში, სადაც კი  მოგზაურობდა: საფრანგეთში, ინგლისსა და გერმანიაში. კოპერნიკის მოძღვრებას ბრუნო ასე გადმოსცემს: ,,…კოპერნიკს უნდა ვუმადლოდეთ იმას, რომ მან გაგვათავისუფლა მცდარი რელიგიური დებულებებისაგან, რომელიც ყველგან გაბატონებულ ვულგარულ დამაბრმავებელ ფილოსოფიაში სუფევდა. უნდა ვაღიაროთ, რომ უფრო დასაშვებია დედამიწის ფარდობითი მოძრაობა სამყაროში, ვიდრე ის, რომ უამრავი სხეული, რომელთაგან ბევრი დედამიწაზე უფრო დიდი და ლამაზია, მოძრაობს ჩვენი სფეროს, როგორც ცენტრის ირგვლივ. ეს ხომ ბუნებას და გონებას ეწინააღმდეგება“.

ბრუნომ განავითარა კოპერნიკის თეორია და უფრო შორს წავიდა – ეპიკურეს, ჰერაკლიტეს და ლუკრეციუსის მიბაძვით, რომლებიც სამყაროს დაუსრულებლობას და მარადიულ მოძრაობას აღიარებდნენ – დაუშვა, რომ მზე ერთ-ერთი ვარსკვლავთაგანია. ასეთი ვარსკვლავი სამყაროში უამრავია. სამყაროში არა მარტო დედამიწა, არამედ მზეც მტვრის ნაწილაკად უნდა მივიჩნიოთ. ამით ბრუნო შესანიშნავ დასკვნამდე მივიდა, რომ სამყარო უსასრულოა, იგი არ შექმნილა რომელიმე გარკვეული პერიოდის განმავლობაში, იგი არსებობდა და მარადიულად იარსებებს. ბრუნო იტალიაში  1600 წლის 17 თებერვალს საჯაროდ კოცონზე დაწვეს. ამან  მსოფლიო საზოგადოების ნაწილი შეაშფოთა, მაგრამ ვერ შეაშინა. 1604 წელს, ისევ იტალიაში, გალილეო გალილეიმ დაიწყო ოფიციალური პროპაგანდა ჰელიოცენტრული სისტემის სასარგებლოდ.

სამყაროს შესახებ ახალ შეხედულებებს  ყველგან გამოუჩნდა მომხრეები: პოლონეთში იან ჰეველიუსი, ინგლისში – რობერტ ჰუკი, ჯონ ფლემსტიდი, ისააკ ნიუტონი და ჯეიმზ ბრადლეი, საფრანგეთში – ბერნარ ლე ბოვიე დე ფონტენელი, ნიდერლანდში – ქრისტენ ჰიუგენსი, რუსეთში – მიხეილ ლომონოსოვი, საქართველოში – დავით და იოანე ბაგრატიონები და სხვა.

კეპლერმა 1596 წელს გამოაქვეყნა წიგნი – ,,სამყაროს საიდუმლოება“. ამ ნაშრომში ავტორმა სრულიად აშკარად დაიცვა ჰელიოცენტრული სისტემა.   იოჰანეს კეპლერმა შეიმუშავა მზის სისტემის ჰელიოცენტრული მოდელი, რომლის თანახმადაც ყველა პლანეტა მოძრაობს საკუთარ ელიფსურ ორბიტაზე.

კეპლერის მზის სისტემის პლანეტების მოძრაობის კანონები:

პირველი კანონი:  ყოველი პლანეტა მოძრაობს ელიფსურ ორბიტაზე, რომლის ფოკუსში  მოთავსებულია მზე.

მეორე კანონი: მზისა და პლანეტის შემაერთებელი მონაკვეთი დროის ტოლ შუალედებში ტოლი ფართობების ფიგურებს შემოწერს.

  მესამე კანონი: სხვადასხვა პლანეტის ორბიტაზე შემოვლის პერიოდების კვადრატების შეფარდება მზემდე საშუალო მანძილების კუბებთან მუდმივი სიდიდეა.

კეპლერის კანონებზე დაკვირვება შესაძლებელია ქვემოთ მოცემულ სიმულაციებში:

https://rb.gy/p32m9y

https://rb.gy/a9b8iy

https://rb.gy/vnvq9n

ნიუტონმა თქვა პირველმა, რომ გრავიტაცია  იყო უნივერსალური  და მსოფლიოში არსებულ ყველა სხეულზე მოქმედებდა. ნიუტონის მსოფლიო მიზიდულობის კანონმა  უზარმაზარი გავლენა მოახდინა ადამიანების მიერ სამყაროს აღქმაზე.  ყველა სხეული ურთიერთქმედებს ერთმანეთთან ძალით, რომელიც პირდაპირპროპორციულია მათი მასების ნამრავლის და უკუპროპორციულია მათ შორის მანძილის კვადრატის.

ნიუტონის მსოფლიო მიზიდულობის კანონი სამართლიანია მთელი სამყაროსთვის. ის სხეულების მოძრაობას აღწერს არა მხოლოდ დედამიწაზე, არამედ ღია კოსმოსშიც. მსოფლიო მიზიდულობის კანონის აღმოჩენის შემდეგ იოლი გასაგებია, თუ რატომ ბრუნავენ პლანეტები მზის გარშემო.

ჩვენი მზე არის 4,5 მილიარდი წლის ყვითელი ჯუჯა ვარსკვლავი – წყალბადისა და ჰელიუმის ცხელი მბზინავი ბურთი, ის  ჩამოყალიბდა   გაზისა და მტვრის გიგანტურ, მბრუნავ ღრუბელში, რომელსაც მზის ნისლეული ეწოდება. ის დედამიწიდან დაახლოებით 150 მილიონი კილომეტრითაა დაშორებული და ჩვენი მზის სისტემის ერთადერთი ვარსკვლავია.

მზე არის უდიდესი ობიექტი ჩვენს მზის სისტემაში. მისი დიამეტრი დაახლოებით 1,4 მილიონი კილომეტრია. მისი გრავიტაცია ინარჩუნებს მზის სისტემას და ინარჩუნებს ყველაფერს, დაწყებული ყველაზე დიდი პლანეტებიდან, მის გარშემო ორბიტაზე ნამსხვრევების უმცირეს ნაწილებამდე.

მზის ენერგიის გარეშე დედამიწაზე სიცოცხლე ვერ იარსებებდა.  მზე არის დინამიკური ვარსკვლავი, რომელიც მუდმივად იცვლება და აგზავნის ენერგიას კოსმოსში.  მზის და მისი გავლენის შესწავლის მეცნიერებას ეწოდება ჰელიოფიზიკა.

მიუხედავად იმისა, რომ მზე არის ჩვენი მზის სისტემის ცენტრი და აუცილებელია ცოცხალი ორგანიზმების არსებობისთვის, ის მხოლოდ საშუალო ვარსკვლავია თავისი ზომის მიხედვით. აღმოჩენილია 100-ჯერ დიდი ვარსკვლავებიც.

მზეზე წარმოუდგენელია სიცოცხლე მისი ექსტრემალური ტემპერატურისა და რადიაციის გამო. თუმცა, დედამიწაზე სიცოცხლე შესაძლებელია მხოლოდ მზის სინათლისა და ენერგიის წყალობით.

მზე მდებარეობს ირმის ნახტომის გალაქტიკაში,   მის გარშემო ბრუნავენ  ჩვენი მზის სისტემის პლანეტები, ასტეროიდები, კომეტები  და სხვა ობიექტები. ჩვენი მზის სისტემა მოძრაობს საშუალო სიჩქარით  720,000 კმ/ სთ-ში.  ამ სიჩქარითაც კი, მზეს დაახლოებით 230 მილიონი წელი სჭირდება ირმის ნახტომის გარშემო ერთი სრული ბრუნისთვის.

მზე წყალბადისა და ჰელიუმის უზარმაზარი ბურთია, რომელიც ერთმანეთთან არის დაკავშირებული საკუთარი გრავიტაციით. მზის მასის 3/4-ს წყალბადი შეადგენს, ხოლო დანარჩენი უმეტესად ჰელიუმია. დარჩენილი 1,69% მოიცავს მძიმე ელემენტებს, როგორებიცაა: ჟანგბადი, ნახშირბადი, ნეონი, რკინა და სხვა.

მზეს არ აქვს ისეთი მყარი ზედაპირი, როგორიც დედამიწას და სხვა კლდოვან პლანეტებს. მზის ის ნაწილი, რომელსაც ჩვეულებრივ მის ზედაპირს უწოდებენ, არის ფოტოსფერო. სიტყვა ფოტოსფერო ნიშნავს “სინათლის სფეროს” –  ეს არის ფენა, რომელიც ასხივებს ყველაზე ხილულ შუქს და ის,  რასაც ჩვენ ვხედავთ დედამიწიდან ჩვენი თვალებით.   ფოტოსფეროს ზემოთ არის ქრომოსფერო, გარდამავალი ზონა და გვირგვინი. ფოტოსფერო, ქრომოსფერო და გვირგვინი არის  მზის ატმოსფეროს ნაწილები.

მზეს ადამიანებმა მრავალი სახელი უწოდეს. მზის ლათინური სახელწოდებაა  (sol),  ხოლო ბერძნული (Helios). სწორედ აქედან მომდინარეობს  მზესთან დაკავშირებულ ბევრი ტერმინი, როგორიცაა ჰელიოსფერო, ჰელიოცენტრული და სხვა.

სემიოტიკა უძველესი ცნებაა, რომელიც მოიცავს ადამიანისა და გარემოს კომუნიკაციის ფორმებს და სისტემებს.  ცენტრალური იდეა სემიოტიკაში არის ნიშანი, რომელიც გარკვეულად არეგულირებს და მიმართავს ინდივიდი–გარემოს ინტერაქციას.

       ჩვენი გარემოს ღერძი  არის მზე.  სწორედ ამიტომ მნიშვნელოვანია, მოზარდებმა სამყარო აღიქვან და გაიაზრონ როგორც მზის ენერგიის შედეგი. მზე სიმბოლოა, რომელსაც აქვს უამრავი მნიშვნელობა. მათ შორის არის: ბიბლიური, არქეტიპული, მითოსური, ასტრონომიული, ასოციაციური, პოეტური და სხვა მნიშვნელობები. ის არის სინათლის, სითბოს და შესაბამისად, სიყვარულის წყარო… მზე  თავისი ენერგიით გავლენას ახდენს  ზოგადად ადამიანზე, მის  ბუნებასა და განწყობაზე.   სწორედ მზის  სინათლე და ენერგია  ქმნის მიწიერ ფორმებს.

სამყაროს უძველესი სურათები გეოცენტრულია, მაგრამ მზე მაინც ყოველთვის ითვლებოდა  ყოფიერების სიმბოლურ ცენტრად. სწორედ მზის ენერგია შთააგონებს ადამიანს  ინტუიციურ ცოდნას, გონიერებას, აძლევს უზღვავ ენერგიას არსებობისთვის, შენებისთვის, შემოქმედებისთვის, ფიქრისა და  განსჯისთვის.

მზის ენერგიაზე და მის გავლენაზე შესაძლებელია საკონფერენციოდ საკითხების მომზადება ნებისმიერი სასწავლო დისციპლინის ფარგლებში.

უმნიშვნელოვანესია,  ვისაუბროთ ფოტოსინთეზზე.  ფოტოსინთეზი არის პროცესი, როცა მზის ენერგიის გამოყენებით ნახშირორჟანგის და წყლისგან წარმოიქმნება  გლუკოზა (C₆H₁₂O₆) და ჟანგბადი.

გლუკოზა ფოტოსინთეზის ძირითადი პროდუქტია.  უჯრედული სუნთქვის დროს გლუკოზაში არსებული ქიმიური ბმების ენერგია გარდაიქმნება ატფ-ის ენერგიად.  ფოტოსინთეზის დროს წარმოქმნილი ჟანგბადი კი აუცილებელია ცოცხალი ორგანიზმების  სუნთქვისთვის.  ნებისმიერი ორგანიზმისთვის საჭირო ენერგია წარმოიქმნება ფოტოსინთეზის შედეგად.  ეს პროცესი სინათლის ენერგიის ხარჯზე მიმდინარეობს და მისი წყალობით წყლისა და ნახშირორჟანგისგან წარმოიქმნება გლუკოზა (ან სხვა შაქრების) მოლეკულები, ჟანგბადი კი თანაპროდუქტის სახით გამოთავისუფლდება.

ფოტოსინთეზი უმნიშვნელოვანესია დედამიწაზე სიცოცხლის შენარჩუნებისთვის.  ერთადერთი ორგანიზმი, რომელსაც შეუძლია იარსებოს ასეთ პირობებში, არის ქიმიოსინთეზური ბაქტერია, რომელსაც შეუძლია გამოიყენოს გარკვეული არაორგანული ნაერთების ქიმიური ენერგია და შესაბამისად, არ არის დამოკიდებული სინათლის ენერგიის გარდაქმნაზე.

მილიონობით წლის წინ მცენარეების ფოტოსინთეზის შედეგადაა წარმოქმნილი წიაღისეული საწვავი – ქვანახშირი, ნავთობი და გაზი.  სწორედ ამ წიაღისეულს ეყრდნობა მსოფლიო ინდუსტრია. ეს საწვავი არა მხოლოდ უზრუნველყოფს ქარხნებში, შენობებსა და ტრანსპორტირებაში გამოყენებული ენერგიის დიდ ნაწილს, არამედ წარმოადგენს ნედლეულს პლასტმასის და სხვა სინთეზური პროდუქტებისთვის.

შესაძლებელია უამრავი თემატიკის შერჩევა, რომელიც მზის ენერგიას და მის გამოყენებას უკავშირდება. მზე იყო და არის ადამიანების შთაგონების წყარო.

საკონფერენციო თემად შეიძლება მოზარდმა შეარჩიოს შემდეგი საკითხები:

• მზე მითოლოგიაში;
• მზე ხალხურ პოეზიაში;
• ჩვენი  ფერადი სამყარო;
• მზის სინათლე სახვით ხელოვნებაში;
• მზის და მთვარის დაბნელება;
• მზე და ენერგეტიკა;
• მზე მუსიკაში;
• მზე და წიაღისეული საბადოები;
• მზე და ადამიანთა განწყობა;
• სიყვარულის სრულყოფილებისთვის

და სხვა მრავალი.

გთავაზობთ ჩემი მოსწავლეების მიერ მომზადებულ პრეზენტაციებს კონფერენციისთვის  ,,მზის სემიოტიკა“. აღნიშნული კონფერენცია ჩატარდა დისტანციური სწავლების პერიოდში. შესაძლებელია ასეთ კონფერენციას თან ერთოდეს მუსიკალური ნომრები, გამოფენა – მაგ.  ნახატების,  STEAM რესურსების და ა.შ.

https://nestanmikadze.blogspot.com/p/blog-page_12.html

ზოგადად,  მოსწავლეთა კონფერენციის დაგეგმვისას სასურველია ისეთი თემის არჩევა, რომელიც გაამთლიანებს საკითხს ერთი იდეის ირგვლივ, ასეთი საკითხები კი ამოუწურავია.

გამოყენებული ლიტერატურა:

„ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნები“

https://rb.gy/nsprfs

https://rb.gy/vsceog

https://science.nasa.gov/sun/

https://science.nasa.gov/sun/facts/

https://www.britannica.com/science/photosynthesis

https://ck12.edu.ge/maswavleblebi/ana-kinwurashvili/gamochenili-mecnierebi-fizikashi/

https://semioticsjournal.wordpress.com/author/semioticsjournal/page/18/