მოზარდების დაცვა ინტერნეტსივრცეში ისეთივე მნიშვნელოვანი ხდება, როგორც მათ ფიზიკურ უსაფრთხოებასა და ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე ზრუნვა. რაც მეტ დროს ატარებენ ბავშვები ციფრულ სამყაროში, რაც მეტ პლატფორმასა და ქსელში რეგისტრირდებიან, მით უფრო მრავალფეროვანია ის საფრთხეები, რაც მათ შეიძლება ემუქრებოდეთ. მოზარდების დაცვას ონლაინ სივრცეში რამდენიმე გარემოება ართულებს, რომელთა შორის არის თავად მათი მოუმზადებლობა იმ საფრთხეების შესახებ, რაც ამ სამყაროში ემუქრებათ, ასევე უფროსების, მშობლებისა და მასწავლებლების მხრიდან შედარებით ნაკლები ინფორმირებულობა იმ ეკოსისტემის შესახებ, რომელთა ნაწილებიც ისინი ხდებიან ციფრულ პლატფორმებზე.

ყოველწლიურად უფრო და უფრო მეტი მოზარდი ამბობს რომ ის ერთხელ მაინც გამხდარა კიბერბულინგის მსხვერპლი. როგორც ევროპის ქვეყნები, ისე ამერიკის შეერთებული შტატები კიბერდანაშაულების მზარდ სტატისტიკაზე საუბრობენ.

• 2023 წელს ამერიკის შეერთებულ შტატებში ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ 13-დან 17 წლამდე ასაკის მოსწავლეების 55% ერთხელ მაინც გამხდარა კიბერბულინგის მსხვერპლი, 27%-სთვის კი ეს ბოლო 30 დღეში მიღებული გამოცდილება აღმოჩნდა. ამავე კვლევის მიხედვით, გოგოები უფრო ხშირად ხდებიან ონლაინ სივრცეში თავდასხმის სამიზნეები.
• 2023 წელს კიბერბულინგის მსხვერპლი მოზარდების 2% ამბობდა რომ ამ ტრავმული გამოცდილების გამო სკოლაში სწავლა გაურთულდათ – ეს მაჩვენებელი 2016 წლის 10.3%-იან მაჩვენებელთან  შედარებით თითქმის გაორმაგებულია;
• ჯორჯიის სახელმწიფო უნივერსიტეტისა და Childlight Global Child Safety Institute-ის მიერ ჩატარებული კვლევის მიხედვით, რომელიც 2025 წლის დასაწყისში გამოქვეყნდა, მსოფლიოში ყოველი 12 ბავშვიდან ერთი (დაახლოებით 8%) გახდა ონლაინ სექსუალური ექსპლუატაციის ან შევიწროების მსხვერპლი; ონლაინ სექსუალური შევიწროებისა და ექსპლუატაციის სახეებია მოზარდთან არასასრუველი სექსუალური საუბარი, ბავშვისთვის სექსუალური სურათებისა და ვიდეოების გადაღება, გაზიარება ან გაგზავნა და სექსუალური გამოძალვა, ანუ მისთვის იმგვარი ქმედების იძულება, რაც არ სურს. როგორც წესი ყველა ამ დანაშაულს თან ახლავს დაშინება, ახლობლებთან და ოჯახის წევრებთან უნდობლობის გაღვივება და მსხვერპლში დანაშაულის გრძნობის გაღვივება.
• ასაკი, რომელშიც მოზარდები პირველად ხდებიან ონლაინ დანაშაულის მსხვერპლები, განსაკუთრებით მოწყვლადია თვითდაზიანებების და სუიციდის მცდელობების მხრივ;
• ბავშვების 70% ინტერნეტში საშინაო დავალების შესასრულებლად საჭირო რესურსების მოძიებისას სექსუალური ან ძალადობრივი ხასიათის კონტენტს აწყდება
• თინეიჯერების 50%-ზე მეტი ონლაინ ეკონტაქტება  უცხო ადამიანებს; მშობლებისგან დაფარულად;

მოზარდების უსაფრთხოებაზე ზრუნვა და შესაბამისი უნარების გამომუშავება მრავალმხრივი საკითხია, რომელიც ერთი მხრივ მოიცავს მათთვის სათანადო ინფორმაციით შეირაღების აუცილებლობას, მეორე მხრივ კი მოზარდების მხრივ სისტემებისა და უფროსებისადმი ნდობის შენარჩუნებას. მათ უნდა იცოდნენ, რომ უფროსებს შეუძლიათ მათი პრობლემების გაგება, მხარდაჭერა და დამნაშავეებთან ბრძოლაში დახმარება. უფრო კონკრეტულად კი, მოსწავლეების უსაფრთხოების დაცვაში ეს რჩევები დაგეხმარებათ:

• ციფრული წიგნიერების გაძლიერება
  • მოსწავლეებმა უნდა იცოდნენ ონლაინ ქცევის წესები და პირადი ინფორმაციის დაცვის მნიშვნელობა – ისევე იფრთხილონ უცხოებთან, როგორც ფიზიკურ სივრცეში და დაიცვან მათი პერსონალური მონაცემები, იქნება ეს მისამართი, დღის განრიგი, ფოტოები თუ სხვა სენსიტიური ინფორმაცია, რომლის გასაჯაროებაც შესაძლოა საფრთხეს წარმოადგენდეს მათთვის.
  • შეეძლოთ ფიშინგის, კიბერბულინგის და სხვა საფრთხეების ამოცნობა;
  • იცოდნენ ძლიერი პაროლების გამოყენება და ორფაქტორიანი ავთენტიფიკატორის გამოყენება.
• კრიტიკული აზროვნების განვითარება
  • მოსწავლეებმა უნდა ისწავლონ დეზინფორმაციის ამოცნობა და საეჭვო წყაროების იდენტიფიცირება.
  • უნდა იცოდნენ სოციალური ქსელების ალგორითმების ფუნქციონირების მექანიზმები და მათთვის საინტერესო ინფორმაციის მისაღებად შესაბამისად მოიწყონ სიახლეების ფიდი, რათა თავიდან აირიდიონ ჭარბი რეკლამები და მომხმარებლის ქცევასა და შეხედულებების შეცვლაზე ორიენტირებული კონტენტი.
• კიბერბულინგისა და კიბერშევიწროების პრევენცია
  • სასურველია სკოლებს ჰქონდეთ ანონიმური მხარდაჭერის არხები, სადაც მოზარდებს შეეძლებათ პრობლემების შესახებ ღიად საუბარი, უფროსებს კი მათთვის საჭირო დახმარების აღმოჩენა.
  • საჭიროა ბავშვებმა იცოდნენ, როგორ დაარეპორტონ არასასურველი ანგარიშები და როგორ შეაგროვონ დანაშაულის ამსახველი მტკიცებულებები;
  • მშობლებს ინფორმაცია უნდა ჰქონდეთ იმ საფრთხეების შესახებ, რაც თან ახლავს მოზარდებისთვის ანგარიშების გახსნას სოციალურ ქსელებში და იცოდნენ, ვის უნდა მიმართონ დანაშაულის შემთხვევაში – მნიშვნელოვანია ისინი ემპათიურები იყვნენ ბავშვების მხარდაჭერისას;
  • 13 წლამდე ასაკის ბავშვებისთვის სოციალურ ქსელებში ანგარიშების გახსნა გაუმართლებელია;
• მშობლების ჩართულობა
  • მშობლებმა უნდა იცოდნენ რას აკეთებენ მათი შვილები ინტერნეტში, რომელ თამაშებს თამაშობენ, რა სოციალურ ქსელებში აქვთ ანგარიშები და რა პლატფორმებს იყენებენ – სასურველია უზრუნველყონ ბრაუზერები ასაკის შესაბამისი ფილტრების დაყენებით, ინტერნეტსერფინგის დინამიკას კი თვალი ადევნონ ბრაუზერის ისტორიიდან.
  • მნიშვნელოვანია ბავშვს ჰქონდეს კონკრეტული დრო განსაზღვრული ონლიან აქტივობებისთვის და იცავდეს მას.
  • მშობელმა უნდა იცოდეს, რა აპლიკაციებს იყენებენ მათი შვილები კომუნიკაციისთვის და რამდენად დაცულები არიან ისინი ამ გზების გამოყენებისთვის.
  • რეგულარულად უნდა შემოწმდეს, რომ მოსწავლეები არ იყენებენ ისეთ პლატფორმებს, რომლებიც ზრდასრულ კონტენტს ან სარისკო კონტაქტებს შეიცავს.
• მოსწავლეების მიერ შექმნილი კონტენტის მართვა – ეს კომპონენტი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმ ვნების ფონზე, როცა ბავშვებს სურთ თავისი არხების შექმნა იუტუბზე, ტიკტოკსა თუ ინსტაგრამზე, სადაც მათ მიერ წარმოებულ კონტენტს გამოაქვეყნებენ.
  • მნიშვნელოვანია აქაც დავიცვათ პრინციპი, რომ მკაცრად ვიცავთ ასაკობრივ ზღვარს, რომელიც სხვადასხვა პლატფორმა აქვს და მხოლოდ დასაშვები ასაკის მოზარდებს ვაძლევთ იუტუბზე არხის გაკეთების თუ ტიკტოკზე ანგარიშის გახსნის უფლებას. მნიშვნელოვანია იცის, რომ ბავშვები ინფორმირებული იყვნენ იმ საფრთხეების შესახებ, რომელიც ამ სივრცეებში აქვთ და შეეძლოთ არასურველი კომენტარების დარეპორტება და ყალბი ანგარიშებისგან თავდაცვა.
  • ბავშვებმა უნდა იცოდნენ, რომ ნებისმიერი ფოტო, ვიდეო ან პირადი ინფორმაცია, რომელიც ინტერნეტში ატვირთეს, შეიძლება სამუდამოდ დარჩეს იქ და შესაძლოა ეს კონტენტი მათი კონტროლს მიღმაც აღმოჩნდნენ, ამიტომ კარგად უნდა დაფიქრდნენ და სასურველია უფროსების ფილტრიც გაატარონ, სანამ რაიმეს გამოაქვეყნებენ.
• ფინანსური რისკების დაზღვევა
  • ბევრი თამაშის დამატებითი სერვისების გასახსნელად გარკვეული თანხის გადახდაა საჭირო, ინტერნეტი სავსეა ონლაინ მაღაზიებით, რომლებიც რეკლამაც მოზარდებს შეიძლება დახვდეთ ნებისმიერ იმ საიტზე, რომელსაც თუნდაც საგანმანათლებლო მიზნებით იყენებენ. მოზარდები მოწყვლადები არიან ონლაინ კაზინოების მიმართაც – მნიშვნელოვანია რომ ყველა ფინანსური ტრანზაქცია, რასაც ბავშვები ონლაინ სივრცეში განახორციელებენ, მშობელთან იყოს შეთანხმებული, ბავშვმა იცოდე ბარათის უსაფრთხოების ნორმების დაცვა, რაღა დაცულები იყვნენ არაავტორიზებული ტრანზაქციებისგან, ბარათის მონაცემების გაჟონვისა და გადახდების ავტომატური გაგრძელებისგან.

ტესტი – როგორც ცოდნის შეჯამების მექანიზმის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ფორმაა განათლებაში. როგორც სკოლებში, ასევე უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებებში ცოდნის, უნარებისა და დამოკიდებულებების შეფასების მექანიზმად ხშირად ტესტი გვევლინება.

სოციალურ მეცნიერებებში ტესტის აგების, მისი მიზნობირობის და ვალიდობის საკითხებზე უამრავი ლიტერატურა იძებნება. ამ ინსტრუმენტის გამოყენება არც თუ ისე მარტივია და დიდ რისკებსაც შეიცავს – არასწორად დაგეგმილმა პროცესმა, არარელევანტურად შერჩეულმა ტესტის დებულებებმა და ფორმამ შესაძლოა შედეგის სანდოობა დააყენოს ეჭვქვეშ. სტატიების ამ ციკლში მიმოვიხილავთ ტესტის აგებისა და ვალიდობის ზოგად პრინციპებს, რაც შესაძლოა დაეხმაროს მასწავლებელს (ან ნებისმიერ დაინტერესებულ პირს) უკეთ წარმართონ ტესტის აგებისა და გამოყენების პროცესი.

ლიტერატურის ანალიზისას შევნიშნავთ, რომ ტესტებთან დაკავშირებული სხვადასხვა სახის კვლევების შედეგები ძირითადად თავმოყრილია სახელმძღვანელოებში, რაც იძლევა მათი ფართოდ განხილვის შესაძლებლობებს. განსაკუთრებით გამოირჩევა ამერიკული საგანმანათლებლო და კვლევითი სივრცე – ადგილი, სადაც ფორმალიზებული სახელმწიფო შეფასებები ხშირია, შეფასების ინსტრუმენტების გამართვასთან დაკავშირებითაც ბევრი კვლევაა ჩატარებული.

იმ შემთხვევაში, თუ მასწავლებელი გადაწყვეტს შემაჯამებელი დავალების ერთ-ერთ სახედ ტესტი გამოიყენოს, პროცესის მომზადება იწყება დაგეგმვის ეტაპიდან. მკვლევრები გვირჩევენ, რომ ამ ეტაპზე მნიშვნელოვანია გავითვალისწინოთ შემდეგი გარემოებები:

• განვსაზღვროთ ტესტის მიზანი – მაგალითად, კონკრეტული ცოდნისა და უნარების შემოწმება;
• განვსაზღვროთ ტესტის სპეფიციკა;
• შევარჩიოთ ტესტის შინაარსი;
• კოლეგებთან განვიხილოთ ტესტის ფორმა;
• დავწეროთ ტესტის დებულებები;
• დებულებები ავაწყოთ ტესტის შერჩეული სტრუქტურის შესაბამისად – მაგალითად, შესავალი ნაწილის კითხვები, ძირითადი ნაწილის დავალებები და შეჯამების ტიპის დავალებები;
• განვსაზღვროთ ტესტის წერისთვის აუცილებელი დრო;
• დავგეგმოთ ტესტის შეფასების ნაწილი – რუბრიკა / რუბრიკის განხილვა მოსწავლეებთან.

რაც შეეხება ტესტის ვალიდობას, ლიტერატურაში მიუთითებენ, რომ ვალიდობა ტესტთან მიმართებით დამოკიდებულია ტესტის გამოყენების თავისებურებებზე. ტესტის განსხვავებულმა გამოყენებამ შეიძლება სხვა შედეგები წარმოაჩინოს, ვიდრე პირველ შემთხვევაში.

სანამ ვალიდობის საკითხს უფრო სიღრმისეულად შევეხებით, უნდა აღინიშნოს, რომ განათლებაში, და კონკრეტულად ამ სტატიების ციკლში, ტესტებთან მიმართებით ჩვენ ვფოკუსირდებით კონსტრუქტის ვალიდობაზე. სოციოლოგიურ მეცნიერებებში კონსტრუქტის ვალიდობა აღნიშნავს თეორიულ ცნებას, რომელიც გამოიყენება ცოდნის, უნარების, დამოკიდებულებების და/ან ფსიქოლოგიური თვისებების აღსაწერად (კოჰენი და მორისონი, 2018). იმისათვის, რომ ტესტი ვალიდური იყოს, ოთხი ძირითადი ასპექტი უნდა დააკმაყოფილოს. ესენია:

• შინაარსობრივი ვალიდობა – გულისხმობს იმას, რომ ტესტის დებულებები უნდა მოიცავდეს ყველა მთავარ თემას, რომელსაც მასწავლებელი სწავლების პროცესში განიხილავდა. ტესტში დაბალანსებული უნდა იყოს სხვადასხვა სირთულის ამოცანა და არ უნდა მოიცავდეს ისეთ კითხვებს, რაც არ შეესაბამება განვლილ მასალას;
• კონვერგენტული ვალიდობა – იმ შემთხვევაში, თუ მოსწავლეს აქვს ცოდნა კონკრეტულ თემასთან მიმართებით და ტესტში აჩვენებს X შედეგს, მისი შედეგი ამავე ტიპის სხვა ტესტშიც მსგავსი უნდა იყოს. ეს ნაწილი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმ სკოლებისათვის, სადაც მოსწავლის წლიური ქულები რადიკალურად განსხვავდება მათი დიაგნოსტიკური შეფასების შედგებისგან.ამ ნაწილში ასევე გასათვალისწინებელია, რომ ტესტი ისე უნდა იყოს აგებული, ერთი უნარის შესაფასებლად სხვადასხვა ტიპის დავალებები დამოიყენებოდეს.
• დისკრიმინანტული ვალიდობა – ტესტი უნდა ზომავდეს მხოლოდ იმას, რისი შეფასებაცაა მისი მიზანი. მაგალითად, ისტორიის ტესტი არ შეიძლება აფასებდეს მოსწავლის წერის უნარებს, თუ ეს მისი მიზანი არ არის. ტესტის დებულებები უნდა იყოს გამართული და მაქსიმალურად თავიდან იქნას არიდებული ბუნდოვანი/ორაზროვანი კითხვები.
• კონკურენტული ვალიდობა – გულისხმობს იმას, რომ კარგი ტესტის შედეგები უნდა კორელირებდეს სხვა შეფასების შედეგებთან და მოსწავლეთა შეფასების შედეგები მომავალ სასწავლო ეტაპზეც უნდა ასახავდეს მათ ცოდნას (მაგალითად, მაღალი შედეგების მქონე მოსწავლემ სწავლების მომდევნო საფეხურზეც მსგავსი შედეგი უნდა აჩვენოს).

ვალიდობასთან დაკავშირებული საფრთხეები იმდენად მრავალფეროვანია, რომ მოითხოვს პედაგოგების ან სკოლაში მოქმედი ხარისხის ჯგუფის საფუძვლიან მომზადებას, შეფასების პროცესის გამართვისა და სანდოობი უზრუნველსაყოფად. შესაბამისად, რთულია სტატიების ამ ფორმატში სიღრმისეულად ყველა მათგანის განხილვა, თუმცა შევეცდებით რამდენიმე ძირითადი რეკომენდაცია შემოგთავაზოთ, რაც ლიტერატურაში ყველაზე ხშირად იჩენს თავს.

იმისათვის, რომ ტესტის ვალიდობასთან დაკავშირებული საფრთხეები მეტნაკლებად თავიდან იქნას აცილებული მნიშვნელოვანია ტესტის შემუშავებამდე მისი მიზნის განსაზღვრა და დაკავშირება სწავლების მიზანთან. კონკრეტული ცოდნის შესაფასებლად მრავალფეროვანი დავალებების შერჩევა ასევე ერთ-ერთი გზაა ტესტის ვალიდობის უზრუნველსაყოფად. მკვლევრები ასევე რეკომენდაციას უწევენ თანამშრომლობით გამოცდილებებს – მასწავლებლების ჯგუფის მიერ ერთობლივად შექმნილი ტესტები და/ან უკვე შემქნილი ტესტის განხილვა კოლეგებთან ინსტრუმენტის დახვეწის ერთ-ერთი მთავარი წინაპირობაა. დაბოლოს, იმ შემთხვევაში, თუ მასწავლებელს თავდაპირველად სურს დარწმუნდეს და გამოსცადოს ინსტრუმენტი მის დანერგვამდე მცირე ჯგუფზე პილოტირება და შედეგების ანალიზი ასევე კარგი მეთოდია ვალიდობის უზრუნველსაყოფად.

ქართულ ზოგადსაგანმანათლებლო სივრცეში ტესტთან მიმართებით ყველაზე ხშირი და გავრცელებული შეცდომა ტესტის დებულებებს უკავშირდება – ბევრს დღემდე წარმოუდგენია, რომ ტესტი მხოლოდ არჩევითბოლოიანი დებულებებით შეიძლება შედგებოდეს (ე.წ. შემოსახაზი დავალებები) და მაქსიმულ ორ ღია კითხვას მოიცავდეს. კოჰენის და მორისონის აზრით ტესტი შეიძლება იყოს ზეპირი, წერილობითი, პრაქტიკული, ინტერაქციული, კომპიუტერული, დრამატული, დიაგრამული, აუდიო-ვიზუალური მასალის გამოყენებით, პრეზენტაციის, როლური და სიმულაციური აქტივობის სახით. მაგალითად, ზეპირი ტესტი გამოიყენება იმ შემთხვევაში, თუ მკვლევარი თვლის, რომ წერილობითი ტესტი ხელს უშლის რეალური მიზნის მიღწევას.  ავტორები აქვე გვთავაზობენ ტესტში შემავალი დებულებების (ე.წ. კითხვების) სახეების აღწერას:

• დებულებები დახურული (მრავალჯერადი არჩევითი) ბოლოებით – სწრაფი შეფასებისთვის;
• ღია კითხვები – ანალიზისა და სააზროვნო უნარების გამოსავლენად;
• დებულებები შესავსები ადგილებით – კონკრეტული ცოდნის შესამოწმებლად;
• შედარებითი ან შესაბამისობის დავალებები – სხვადასხვა ცნებების დასაკავშირებლად;
• პრაქტიკული ამოცანები – თეორიის პრაქტიკაში გადასატანად.

რაც შეეხება ტესტში შემავალი დებულებების ტიპებს, ისინი შეიძლება მოიცავდნენ:

• თავისუფალი თემა;
• ესსე (სხვადასხვა ტიპის);
• კითხვები მოკლე პასუხებით;
• შემოქმედებითი, სააზროვნო დებულებები;
• დასასრულებელი დებულებები;
• კითხვები მრავალი არჩევითი პასუხებით;
• შესაბამისობის დებულებები;
• დასასრულებელი წინადადებები და/ან დასასათაურებელი დიაგრამები;
• გამოტოვებული სიტყვების ჩასმა;
• ჭეშმარტია/მცდარიას ტიპის დებულებები;
• ღია კითხვები, სადაც მოსწავლეს მიეთითებათ პასუხის მოცულობა.

სტატიის მომდევნო ნაწილში შემოგთავაზებთ კონკრეტულად რამდენიმე ტიპის ტესტის დებულებების ჩამოყალიბებასთან დაკავშირებულ რეკომენდაციებს.

საგანმანათლებლო ტექნოლოგიების განვითარებასთან ერთად სკოლებმა დანერგეს სწავლების მეთოდები, რომლებიც განსხვავდება ტიპური მოდელებისგან. დისტანციური სწავლება გლობალურად გამოიყენა ბევრმა საგანმანათლებლო დაწესებულებამ, მათ კი, ვინც კარგი შედეგი აჩვენეს მისი კომპონენტი დატოვეს სწავლების ფორმად. ასე შეიქმნა ჰიბრიდული სწავლების სხვადასხვა მოდელი. ჰიბრიდული მოდელი უფრო მეტია, ვიდრე მხოლოდ სილაბუსის ნახევრის ვირტუალურ საკლასო სივრცეში გადატანა. ეს არის ყოვლისმომცველი მიდგომა, რომელიც აერთიანებს პირისპირ და ონლაინ სწავლების საუკეთესო პრაქტიკებს, რათა შეიქმნას ყველაზე მოქნილი და შედეგიანი სასწავლო გამოცდილება.

რა არის ჰიბრიდული სწავლება?

ჰიბრიდული სწავლება მოდელია, როცა მოსწავლეების ნაწილი გაკვეთილს ესწრება კლასში, ნაწილი ონლაინ, რაიმე სახის საკომუნიკაციო საშუალებით ჩართულია ვირტუალურად, თუნდაც სახლიდან. მასწავლებელი ერთდროულად ასწავლის ორვე ჯგუფის მოსწავლეებს ვიდეო კონფერენციების, პრეზენტაციებისა და სხვა პროგრამული საშუალებებით.

ზოგიერთ შემთხვევაში ჰიბრიდული სწავლება აერთიანებს ასინქრონულ სასწავლო ელემენტებს, როგორიცაა ონლაინ გაგზავნილი დავალებები, წინასწარ ჩაწერილი ვიდეო ლექციები და სხვა. როცა სასწავლო პროცესი კარგად არის დაგეგმილი, ჰიბრიდული სწავლების მეთოდის გამოყენებით განათლება ხელმისაწვდომი ხდება გაცილებით მეტი მოსწავლისა თუ სტუდენტისთვის. იმისთვის რომ ჰიბრიდული სწავლება წარმატებული იყოს, კურსის ყველა ელემენტი მორგებული უნდა იყოს კლასის საჭიროებებზე.

რა განსხვავებაა ჰიბრიდულ და შერეულ სწავლებას შორის?

ძალიან ბევრჯერ სწავლების ეს ორი ფორმა გაიგივებულია ერთმანეთთან, რადგან მსგავს ელემენტებს მოიცავს. თუმცა ისინი განსხვავებული სასწავლო მოდელებია. შერეული სწავლება პერსონალურ სწავლებას აერთიანებს ასინქრონულ სწავლებასთან. სადაც მოსწავლეები მუშაობენ ონლაინ სავარჯიშოებზე და სასწავლო ვიდეოებს უყურებენ პროგრამის შესაბამისად.

ჰიბრიდული სწავლების დროს მასწავლებელი ერთდროულდ ასწავლის პირისპირ და ონლაინ მოსწავლეებს. ასინქრონული სწავლების მეთოდები შეიძლება სინქრონულთან ერთად იქნას გამოყენებული, როცა მასწავლებელი ინსტრუქციას მოსწავლეს პირისპირ აძლევს.

როგორც ონლაინ, ისე პირისპირ სწავლებას აქვს თავისი დადებითი და უარყოფითი მხარეები. ჰიბრიდული სწავლების მიზანი არის ამ ორი ფორმატის გაერთიანება, უნიკალური სასწავლო გამოცდილების შესაქმნელად.

ჰიბრიდული სწავლების ერთ-ერთი მოდელი

ჰიბრიდული სწავლების მრავალი ფორმა არსებობს. ის დამოკიდებულია მასალის შინაარსზე, მოსწავლეების საჭიროებებსა და მასწავლებლის შესაძლებლობებზე. დიაგრამა ასახავს ქრისტენსენის ინსტიტუტის (Christencen Institut) მიერ შემუშავებულ მოდელს.

ჰიბრიდული სწავლების დადებითი მხარეები:

1. სწავლების მოქნილობა – ევროპის ქვეყნებში ბევრი სკოლა გადავიდა ჰიბრიდულ რეჟიმზე სასწავლო გრაფიკის მოქნილობის გამო. ამ დროს მოსწავლეებისთვის უფრო ხელმისაწვდომია სასწავლო რესურსები. ასევე განათლების მიღების შესაძლებლობას არ კარგავენ ის მოსწავლეები, რომლებიც სკოლაში გაკვეთილებზე დასწრებას ვერ ახერხებენ. საქმიანი ურთიერთობა ყალიბდება მასწავლებლებსა და მოსწავლეებს შორის.
2. სინქრონული კომუნიკაციის შესაძლებლობა – ზოგიერთი მოსწავლე უფრო გაბედული და თავდაჯერებულია, როცა არ უწევს პირისპირ კომუნიკაცია. სწავლების ჰიბრიდული მიდგომა მას საშუალებას აძლევს უფრო ხშირად ჩაერთოს დისკუსიებში, დებატებში. ასევე დრო ეფექტურად გამოიყენება სინქრონული ჯგუფური მუშაობისთვის, პრეზენტაციებისა და კითხვა – პასუხის მეთოდის გამოყენებისთვის.
3. დროის მენეჯმენტისა და აკადემიური თავისუფლება – ონლაინ სწავლება მოსწავლეს დამოუკიდებლობის ხარისხს უზრდის, მას შეუძლია ისწავლოს ნებისმიერ დროს, ნებისმიერ სივრცეში, ხელახლა გაიმეოროს მასალა. ასეთი მოსწავლეები დამოუკიდებელი მსაწავლელები არიან და თვითმართვის უნარები კარგად აქვთ ჩამოყალიბებული.
4. რესურსების უფრო ეფექტური გამოყენება – მასწავლებელს საშუალება აქვს გამოიყენოს მრავალი ელექტრონული რესურსი. მათ მოძიებას ძალიან ბევრი დრო და ენერგია სჭირდება, თუმცა შედეგი რცა კარგია დახარჯულ ენერგიაზე აღარავინ ფიქრობს.

რა უნდა გაითვალისწინოს მასწავლებელმა ჰიბრიდული სწავლების რომელიმე ფორმის გამოყენების დროს:

1. დაგეგმვა მოითხოვს საკმაოდ დიდ დროს და ფიქრს;
2. დავალებების პირობები და ინსტრუქციები უნდა შეესაბამებოდეს მოსწავლეების შესაძლებლობებს და გასაგები ენით იყოს დაწერილი;
3. მოლოდინი წინასწარ უნდა განისაზღვროს;
4. განსაზღვრეთ სემესტრის შემდეგ მისაღწევი მიზანი;
5. განსაზღვრეთ მოკლევადიანი მიზნები;
6. გააცანით მოსწავლეებს;
7. შეიმუშავეთ შეფასების სისტემა;
8. შექმენი დავალებების ბანკი – რომლებიც რესურსებთან ერთად განთავსდება ვირტუალურ კლასში, ღრუბლოვან სივრცეში ან ბლოგზე. მთავარია მოსწავლეებისთვის ყველა მასალა ხელმისაწვდომი იყოს ნებისმიერ დროსა და სივრცეში;
9. სემესტრის შემდეგ მისაღწევი მიზნიდან უკუსვლით დაგეგმვა უზრუნველყოთს დავალებების შესაბამისობას სასწავლო მიზანთან;
10. შეადგინეთ აქტივობების რუკა, სადაც თვალსაჩინოდ იქნება წარმოდგენილი დრო, აქტივობა, რესურსი, მიზანი;
11. ბოლოს დაადგინეთ რომელი აქტივობები მუშაობდა ეფექტურად, სად იყო მოსწავლეების შედეგები მაღალი, რა საჭიროებს გაუმჯობესებას;
12. პირისპირ სწავლებისას მნიშვნელოვანია მოხდეს:

ა) სინქრონული ჯგუფური ბრეიმშტორმინგი;

ბ) კლასის მოლოდინებისა და ინდივიდუალური პასუხისმგებლობის გამოკვეთა;

გ) თანამშრომლობითი, ნდობაზე დაფუძნებული გარემოს ჩამოყალიბება;

დ) ზარებისა და პასუხის პროტოკოლის შექმნა;

ე) მოსწავლეებისთვის სწრაფი და ეფექტური უკუკავშირის უზრუნველყოფა.

13. განსაზღვრეთ ონლაინ კომპონენტის წილი მთლიან კურსში – ჰიბრიდული კურსის მთავარი ელემენტია ინფორმაციის სწორი მიწოდება. ინდივიდუალური დავალებები უმჯობესია შეასრულონ ვირტუალურად. ასევე გამოიყენეთ: ა) დამოუკიდებლად სწავლების ან დავალების დამოუკიდებლად დასრულების მეთოდები; ბ) ასინქრონული ჯგუფური დისკუსიები; გ) თვითშემოწმებადი ტესტები და ქვიზები; დ) წერილობითი კრიტიკული ანალიზი და დისკუსია; ე) ვიდეო და აუდიო მასალები;

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. https://www.codlearningtech.org/PDF/hybridteachingworkbook.pdf
2. https://resources.owllabs.com/blog/hybrid-learning
3. https://resources.owllabs.com/blog/virtual-classroom

ჟან რენუარის 1943 წლის ფილმი This Land is Mine პირველ რიგში ადამიანის პიროვნულ ტრანსფორმაციაზეა — როგორ შეიძლება შიში, სიჩუმე და ისტორიისათვის თავდაუზოგავი თავის არიდება , საბოლოოდ თვითგადარჩენის ნაცვლად, თვითშეგნებად იქცეს. ფილმი გადაღებულია მეორე მსოფლიო ომის დროს, როცა ევროპაში ჯერ კიდევ არ იყო ცნობილი ომის შედეგი, როდესაც ფაშიზმი არა მარტო მტრის ხატად, არამედ გარდაუვალ პოლიტიკურ რეალობად განიხილებოდა. ამ კონტექსტში ფილმი უფრო მეტია, ვიდრე მხატვრული ტექსტი — ესაა პირდაპირი მიმართვა, სამოქალაქო სიმამაცისა და შინაგანი გარდატეხის ისტორია, რომელიც დღესაც შეიძლება გახდეს რესურსი იმისთვის, ვისთვისაც მასწავლებლობა ნიშნავს არა მარტო პროფესიულ, არამედ ღირებულებით  საქმეს.

ფილმის მთავარი გმირი, ალბერტ ლარი, მორცხვი, შეუმჩნეველი, თითქოს შიშით დამორჩილებული მასწავლებელია. მისი არქეტიპი იმ თაობების წარმომადგენელია, რომელიც ძალაუფლების წნეხის ფონზე საკუთარ თავში სიმშვიდეს მხოლოდ მორჩილებით პოულობს. მაგრამ რენუარის ნარატივი არ გვაჩვენებს მხოლოდ დამორჩილებულ ადამიანებს; ის გვიჩვენებს, როგორ იქცევა მორალური შოკი, სხვაზე პასუხისმგებლობა და აზრის თავისუფლების შიმშილი ტრანსფორმაციის საწყისად. ალბერტი ეტაპობრივად იძენს ხმას — თავდაპირველად ხმადაბალი სიტყვით, შემდეგ საჯაროდ და ბოლოს — სასამართლო დარბაზში წარმოთქმული მორალური მონოლოგით, რომელიც შეიძლება ჩაითვალოს დამოუკიდებელ ლიტერატურულ ტექსტად.

ეს მონოლოგი თავისი ღრმა მორალურობითა და მოქალაქეობრივი დატვირთვით აცდენილია უბრალო სასამართლო სცენის ჩარჩოებს და გვახსენებს კლასიკური გმირების გამოსვლებს ლიტერატურაში . ალბერტ ლარი  დგება იქ, სადაც პედაგოგის მორალური პასუხისმგებლობა სცდება საგნის ფარგლებს და პიროვნების ხასიათად ყალიბდება. განათლება, როგორც თავისუფლების წინაპირობა, არა მარტო თეორიულად, არამედ ემპირიულად აისახება ფილმში. სწავლება იქცევა წინააღმდეგობის ერთ-ერთ ყველაზე ძლიერ და ახალ თაობაზე ორიენტირებულ ფორმად, რაც ფილმს განსაკუთრებულ მნიშვნელობას სძენს მასწავლებლებისთვის, განსაკუთრებით იმ საზოგადოებებში, სადაც ისტორიული მეხსიერება კვლავ აქტიურად მონაწილეობს პოლიტიკურ და კულტურულ აწმყოში.

ქართულ რეალობაში ეს თემა ორმაგად რეზონანსულია. თაობების მეხსიერებაში ჩარჩენილი საბჭოთა პერიოდის წნეხი, ეს ქმნის ფონს, რომელზეც რენუარის ფილმი წარმოუდგენლად თანამედროვე ტექსტადაც კი აღიქმება. ალბერტ ლარი შეიძლება დაინახო როგორც პედაგოგი, რომელიც არსებობდა როგორც 1937 წელს, ისე დღევანდელ სოფლის სკოლაში, სადაც მასწავლებელი ხშირად კვლავ დგას არჩევანის წინაშე — გადარჩეს მორალურად, თუ დარჩეს ჩრდილში.

ამ თვალსაზრისით, ფილმის გამოყენება სასწავლო პროცესში ლიტერატურისა და ისტორიის ინტეგრაციის შესაძლებლობას იძლევა. შეიძლება დისკუსიის ფორმატში დაისვას კითხვები: როგორ გვეხმარება ცოდნა უკეთესი საზოგადოების აშენებაში? რას ნიშნავს სიმამაცე მაშინ, როცა მას თან ახლავს მარტოობა? არის თუ არა პედაგოგი მხოლოდ საგნის გადამცემი, თუ მისი სიტყვა ფუნდამენტურად უკავშირდება იმას, თუ როგორი მოქალაქეები გაიზრდებიან კლასში? ამ კითხვებზე მუშაობა მოზარდებთან არა მხოლოდ მათ კრიტიკულ აზროვნებას ავითარებს, არამედ თავად მასწავლებელსაც ახსენებს საკუთარ ამოსავალ წერტილს — რომ სიტყვას შეუძლია გადაარჩინოს, როცა მისი დრო დგება.

„This Land is Mine’(ეს ჩემი მიწაა) წარმოგვიდგენს განათლებას როგორც სიმშვიდის, თანაგრძნობის და ხანდახან — წინააღმდეგობის ენას. ალბერტ ლარი არ ხდება რევოლუციონერი, არ იღებს იარაღს ხელში, მაგრამ მის „იარაღად“ იქცევა სიტყვა. ეს სიტყვა გადის შიშზე, სიმარტოვეზე, უნდობლობაზე და საბოლოოდ იქცევა საჯარო აქტად. მასწავლებლის ხმა, რომელიც ფილმის დასაწყისში მხოლოდ დაფის ხმაურს ერწყმის, ბოლოს საზოგადოებრივ დარბაზში ექოდ ისმის და მაყურებელს არწმუნებს, რომ ზოგიერთი ხმა არ ექვემდებარება ჩახშობას — თუნდაც მას დრო დასჭირდეს.

ჟან რენუარის ეს ფილმი, თითქოს შავ-თეთრი სიჩუმით მოთხრობილი ამბავი, სინამდვილეში ხმაურიანად ჰყვება იმაზე, რაც პედაგოგიური სიჩუმის მიღმა დგას — სამოქალაქო პოზიცია, ღირებულებები და გაბედვა. სწორედ ამიტომ This Land is Mine დღესაც რჩება იმ ნამუშევრად, რომელიც მასწავლებელს აძლევს საშუალებას, თავისი პროფესია კიდევ ერთხელ განიცადოს როგორც მორალური სივრცე, სადაც სიტყვას შეუძლია გადაარჩინოს — არა მხოლოდ მოსწავლე, არამედ თავად პედაგოგიც.

ამას წინათ ჩემი სკოლის მეგობარს შევხვდი, მასაც ჩემი შვილის ასაკის შვილი ჰყავს, ანუ გაგანია თინეიჯერი – 14 წლის. მოვიკითხმივიკითხეთ ერთმანეთი, კლასელების ამბები, მშობლების ჯანმრთელობა, შვილებსაც მივადექით:

-არის რა, ისევე როგორც მისი ასაკის ყველა ბავშვს, მეცადინეობა აღარ უნდა -მითხრა თავისი და, უნდა ვაღიარო, ჩემი გულისტკივილიც. ჩემთანაც იგივეა, 13 წლის გახდა თუ არა, მეცადინეობა მისთვის საძულველი რუტინა გახდა, მე კი, ვიღაც საშინელი ოჯახის წევრი, რომელიც სწავლას აიძულებს.

თინეიჯერობა, ასაკობრივ, ჰორმონალურ, ფსიქოლოგიურ ცვლილებებთან ერთად აკადემიური წესრიგის ცვლილებაცაა, სწავლების საბაზო და მაღალი საფეხურის მასწავლებლები დამეთანხმებიან, რომ თანდათანობით სწავლის მოტივაცია იკლებს და მეცადინეობის პროცესიც უფრო და უფრო რთული ხდება.

აქვე, რა თქმა უნდა, არსებობენ მოსწავლეები, რომლებიც ყველა ასაკსა და მდგომარეობაში იდეალური სასწავლო უნარებით, პასუხისმგებლობითა და მოტივაციით არიან აღსავსენი, მათ მშობლებსა და მასწავლებლებს გაუმართლათ, ეს სტატია მათთვის არ არის.

მოკლედ, მოტივაცია იკლებს, პასუხისმგებლობა კი ჯერ არაა სათანადო სიმაღლეზე, შედეგად კი – შეუსრულებელ დავალებებსა და გაუარესებულ აკადემიურ მოსწრებას ვიღებთ.

მთავარი ამ ასაკში – დამოუკიდებლად მეცადინეობის ჩვევაა, რომელიც დაწყებითი კლასების მთავარი ნაყოფი, შედეგი თუ უნარია, მაგრამ როგორ მოვიქცეთ, თუ ეს ჩვევა სათანადოდ ვერ განვითარდა? ჩვენ, ყველანი, ხანდახან ხომ ვყოფილვართ მშობლები, რომლებიც მოსწავლეებს გვერდით ვუსხედვართ და მეცადინეობაში ვეხმარებით, ზოგჯერ ამის გარეშე უბრალოდ შეუძლებელია.

დამოუკიდებლად მეცადინეობა არის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი უნარი, რომელიც მოსწავლეს სკოლის გარეთაც მოჰყვება — უნივერსიტეტში, სამსახურსა თუ პირად ცხოვრებაში. თუმცა, მოზარდისთვის ეს პროცესი მარტივი არაა: ის მოითხოვს მოტივაციას, დროის მართვას, თვითორგანიზებასა და პასუხისმგებლობას. მოზარდებს ამ უნარის განვითარებაში მნიშვნელოვანი როლი აქვთ მასწავლებლებსა და მშობლებს, მაგრამ მნიშვნელოვანია, რომ ეს დახმარება გახდეს თანადგომა და არა ზედამხედველობა.

სხვადასხვა კვლევით დადგენილია, რომ წარმატებული მოსწავლეები, თავად ადგენენ მიზნებს, გეგმავენ სწავლის პროცესს, იყენებენ სტრატეგიებს და ახდენენ თვითშეფასებას. ანუ დამოუკიდებელი მუშაობის ჩვევა, სწავლისა და სწავლების სტრატეგიების ცოდნა პირდაპირ დაკავშირებულია წარმატებასთან, ეს მნიშვნელოვანი მოდულია, რომლის განვითარება სწავლების ერთ-ერთი პრიორიტეტია.

როგორ დავეხმაროთ მოზარდს სრულყოფილი და ორგანიზებული დამოუკიდებელი სწავლის პროცესის განვითარებაში?

1. სწავლის რუტინის შექმნა:

მოზარდს სჭირდება სტაბილური გარემო, რომელშიც სწავლა მისი ცხოვრების ბუნებრივ ნაწილად იქცევა.

2. დროის განსაზღვრა — მაგალითად, ყოველდღე ერთსა და იმავე დროს გამოვყოფთ სამეცადინო საათს.
3. ფიზიკური სივრცის ორგანიზება — მშვიდი, მოწესრიგებული ადგილი განათებით, ნივთებით, რაც ყურადღებას არ უფანტავს.
4. მიზნების დასახვა და დაგეგმვა:

სწავლა გაცილებით ეფექტურია, როდესაც მოსწავლის დავალებები კონკრეტულ, მიზნობრივად შესასრულებელ ამოცანად არის დახარისხებული. მნიშვნელოვანია,  რომ ეს ამოცანები სწორად   – მარტივიდან რთულისკენ.

5. ყოველდღიური და კვირეული გეგმის შექმნა:

მოზარდს დაეხმარეთ კვირის გეგმების შედგენაში. თავდაპირველად — ერთობლივად შეადგინეთ, შემდეგ — ის დამოუკიდებლად შეადგენს.

მნიშვნელოვანია დავიცვათ ბალანსი: ზედმეტი კონტროლი ამცირებს მოზარდის  მოტივაციას და ზრდის დაძაბულობას. ფსიქოლოგიური კვლევები აჩვენებს, რომ ავტონომიის განცდა— ზრდის მოტივაციას, ინტერესსა და პასუხისმგებლობას.

6. მასწავლებლობანა- ყველაზე უკეთ ვიცით ის, რისი ახსნაც სხვებისთვის შეგვიძლია, ამიტომ მეგობრებისა და კლასელების ჯგუფური მუშაობა, ან შთაბეჭდილებისა და ცოდნის ოჯახის წევრებისთვის გაზიარება კიდევ უფრო მეტად გაnამტკიცებს მოზარდის ცოდნას.
7. გადატვირთულობა:

შეამოწმეთ რეალისტურია თუ არა გეგმა, დაუშვით სასწავლო გრაფიკში თავისუფალი დრო, სუნთქვის საშუალება და, რაც მთავარია, არ გამოიყენოთ სწავლა როგორც დასჯის ფორმა

8. გამეორება – პერიოდული გადახედვა ამტკიცებს ცოდნას და ააქტიურებს ინფორმაციას. გამეორების დღეების გრაფიკი შეგიძლიათ ცვალოთ, პირველი, მესამე და მეშვიდე დღე.

წარმოგიდგენთ, ცხრილის ფორმას დამოუკიდებლად  მეცადინეობის უნარის გასავითარებლად: ( წარმოდგენილია ერთი კვირის გეგმა), ამ ცხრილის შევსება მოსწავლეს მისცემს საშუალებას თავად გადაანაწილოს სამუშაო, დრო, შესასრულებელი ამოცანების მიმდევრობა და არაფერი გამორჩეს.

მასწავლებლები ორ დიდ ჯგუფად იყოფიან: 1. ვინც ფიქრობენ, რომ ჯერ წერა გაჩნდა და შემდეგ – კითხვა, 2. ვინც პირიქით ფიქრობენ: ჯერ კითხვა გაჩნდა და შემდეგ – წერა.

მე მეორე ჯგუფში ვრაცხ თავს, რადგან მიმაჩნია, რომ ადამიანს ბუნების მიერ მოცემული იმდენი ნიშანი აქვს ამოსაკითხი, რომ…

მაგრამ დღევანდელობამ ამ დაყოფას უკვე აზრი დაუკარგა და პირველ ჯგუფს არსებობის არგუმენტიც გამოაცალა, რადგან დღევანდელი წერა თავისთავად ჯერ კითხვას მოითხოვს — კლავიატურაზე დასაჭერად (ანუ დასაწერად) ჯერ ასო უნდა ამოვიცნოთ, ამოვიკითხოთ.

მაგრამ… ეს პროცესი იმდენად ავტომატიზირებულია, თითები ისე მექანიკურად მოქმედებენ, რომ ჩვენ კლავიატურას აღარც ვაკვირდებით და უმეტესად ჩვენს ნაწერს ვკითხულობთ — ანუ ერთდროულად ვწერთ და ვკითხულობთ კიდეც.

ვრცლად

გიორგი ჭაუჭიძე. 3….. 34. 7. წერის სწავლა სწავლებამდე – სწავლის ძირი

ამ წერილში კვლავ სურათის, ილუსტრაციის აღწერაზე ვისაუბრებთ და ერთგვარად განვამტკიცებთ წინა, ჩვენის სერიის ,,სწავლის ძირი” მეექვსე წერილში წარმოდგენილ პრაქტიკას და ყურადღებას გავამახვილებთ ქართული ანბანის კიდევ ოთხ ბგერაზე: დ, ე, ვ, ზ.

წარმოგიდგენთ ილუსტრაციას ,,დედა შვილებს წიგნს უკითხავს”, რომელიც დამზადებულია ე. წ. ხელოვნური ინტელექტის გამოყენებით. დასაწყისში მოკლედ შევაფასოთ ჩვენი ილუსტრაცია წინა წერილში დასახელებული კრიტერიუმების მიხედვით:

ვრცლად

გიორგი ჭაუჭიძე. 2…. 34. 6. მეორე სურათის აღწერა – სერია სწავლის ძირი1

რა დასამალია და, ყველაზე გაუგებარ და უაზრო საქმიანობად სურათის აღწერა მიმაჩნდა, როდესაც სკოლის მოსწავლე ვიყავი. კიდევ კარგი, ბევრი არ იყო ასეთი დავალებები და დიდად არც ვბეზრდებოდი… საინტერესოა, რა იწვევდა ჩემს ასეთ ფრუსტრაციას? ალბათ, არ მესმოდა ის ინსტრუმენტები, რომელთა გამოყენებითაც ეს დავალება უნდა შემესრულებინა და მეც მექანიკურად მივყვებოდი, ვიმეორებდი მასწავლებლისეულ წინადადებებს.

წინამდებარე წერილში, რომელიც ჩვენი სერიის ,,სწავლის ძირი” მეექვსე წერილია, სწორედ სურათების აღწერაზე ვისაუბრებთ ქვემოთ წარმოდგენილი გეგმის მიხევდით.

• რა სურათები გვხვდება პირველი კლასის სახელმძღვანელოებში და რა მიზნით უნდა გამოვიყენოთ ისინი?
• როგორ აღვწეროთ სურათები?
• როგორ შევარჩიოთ, შევადგინოთ სურათები, რათა ისინი დავაკავშიროთ ფონეტიკურ და ფონოლოგიურ კომპეტენციას?
• სურათებისა და აქტივობების ნიმუშები

ვრცლად 

• გიორგი ჭაუჭიძე. 1… 34. 5. პირველი სურათის აღწერა – სერია სწავლის ძირი

ადამიანის თვითგამოხატვის ფორმებს შორის პოეზია საუკეთესო საშუალებაა ინტერნალური ამბოხისთვის და პროტესტისთვის, რომელიც ახალგაზრდულ ასაკში იჩენს ხოლმე თავს, ამ დროს ჩნდება ერთგვარი უმოტივაციო პროტესტი არსებული წესრიგისადმი და, ამ შემთხვევაში, ლიტერატურული წესრიგისადმი. რაღაც ამდაგვარი მეც მჭირდა ახალგაზრდულ ასაკში და მაშინდელ ლექსებშიც პროეცირდა ეს ყოველივე, თუმცა ეს, სხვებივით, არასოდეს გადამსვლია ოიკოფობიაში და ჩვენი დიდი ლიტერატურული წარსულის ლანძღვა-გინებაში.

ამ თითქმის ოცი წლის მანძილზე, რაც ლიტერატურულ პროცესებში (როგორც წესი, დისტანციის დაცვით) ჩართული ვარ, უამრავი ამბოხებული ახალგაზრდა პოეტი მინახავს, რომლებსაც ძალიან რადიკალური მიზანი – ქართული პოეტური ესთეტიკის და წესრიგის დეკონსტრუქცია ჰქონდათ დასახული. მრავალწლიანი, წინასწარვე განწირული, კოლიზიების მერე ზოგიერთმა მათგანმა საერთოდ დაანება წერას თავი და კაცმა არ იცის, ახლა სადაა, ზოგიერთი კი დანებდა და მიჰყვა ლიტერატურულ დინებას.

ღრმა არქაულ საწყისებში ფესვგადგმულ ჩვენს ფოლკლორულ პოეზიას რომ თავი დავანებოთ, ქართველი მეცნიერების საფუძვლიანი მტკიცებით, ქართული საერო პოეზია წინარექრისტიანული ხანიდან იღებს სათავეს, ქრისტიანობამდე ჩვენში უკვე არსებობდა საერო პოეზია და მკაცრად ჩამოყალიბებული ვერსიფიკაციულ-მეტრული სისტემა (თუმცა ქრისტიანობის შემოღებასთან ერთად, რომელიც ყველაფერი წარმართულის მოსპობას გულისხმობდა, ეს პოეზია განადგურდა). ამისი დასტურია, მეოთხე-მეხუთე საუკუნეებიდან მოყოლებული, თარგმნილ ჰაგიოგრაფიულ ძეგლებში ჩართული საერო ლექსითი ციტატები, რომლებშიც, სასულიერო პოეზიისგან განსხვავებით, მეტრი მყარად არის ორგანიზებული, ანუ უკვე არსებობდა სალექსო სისტემა და ამ ციტატების სახით ამ სისტემის ცალკეული ერთეულების რეციდივებთან გვაქვს საქმე. იმის თქმა მინდა, რომ მინიმუმ ოცსაუკუნოვანი ქართული საერო პოეზიის – ამხელა მონსტრის, რომელიც ასეულობით მეტრულ ერთეულს და რიტმული მოდულაციის ფართო პოტენციალს შეიცავს – დეკონსტრუქცია როცა გაქვს განზრახული, ეს გრანდიოზული პოეტური გამოცდილება ათვისებული და დაძლეული უნდა გქონდეს, რომ რამე ახალი შექმნა. როცა მხოლოდ ორი ყბადაღებული ფორმა – უკეთეს შემთხვევაში, ყველაზე გავრცელებული რიტმით (რომელიც მცირე და დიდბესიკურის, ლოგაედური ათმარცვლედის და მეორე პეონურ-დიქორული და ლოგაედური კომბინაციებით კონსტრუირებული რამდენიმე მეტრული ერთეულის მოდულაციებს გულისხმობს) დაწერილი ვერლიბრი და, უარეს შემთხვევაში, სრულიად ურიტმოდ დაწერილი ვერლიბრი – გაქვს მომარჯვებული, ცხადია, კომიკურად უთანასწორო ამ დაპირისპირების შედეგი წინასწარვეა განსაზღვრული.

ყველა ავანგარდული თუ მოავანგარდულო პოეტური თაობა არსებული პოეტური წესრიგის დეკონსტრუქციის აგრესიული იდეით მოდის, თუმცა ღრმა თეორიული ცოდნის გარეშე ეს ამბავი წარმოუდგენელია. მაგალითად, ოციანი წლების ქართული ავანგარდული გამოცდილება ფონეტიკურ და გრაფიკულ ძიებებს ვერ გასცდა, ეს გამოცდილება თავისთავად ძალიან საინტერესოა, მაგრამ იგი თავის დროშივე კონსერვირდა და ინკუბაციის უნარი ნაკლებად აღმოაჩნდა, ამას, ცხადია, ოცწლიანმა კომუნისტურმა წნეხმაც შეუწყო ხელი, რომელიც ყოველგვარ ფორმობრივ ძიებას კაპიტალისტური დასავლეთის კულტურულ დივერსიად განიხულავდა და კრძალავდა, თუმცა ეს უამისოდაც ასე იქნებოდა, რადგან არ გახლდათ ქართული ლექსის შინაგანი, თვისობრივი გადახალისება, როგორიც გააკეთა გალაქტიონმა – მიუბრუნდა რა ვერსიფიკაციულად უკიდურესად საინტერესო და, ფაქტობრივად, აუთვისებელი ქართული კლასიცისტური პოეზიის გამოცდილებას და, ამ გამოცდილების რეცეფცია-რეგენერაციით და საკუთარი ახალი საზომების შემოტანით, რეალურად შეძლო ესთეტიკურ ჩიხში შესული ქართული პოეტური წესრიგის დეკონსტრუირება.

პ. ს. დღესაც მრავლად შეხვდებით ფშუტე პოეტურ ამბიციურობას, რომლის უკან არანაირი თეორიული ცოდნა და შესაძლებლობები არ დგას, და უმწეობით გაავებულ ამ ამბიციურობას ერთადერთი გზა დარჩენია – დიდი ქართული პოეტური გამოცდილების (თვით – რუსთაველისა და გურამიშვილისაც კი) “დაკნინება”, თუმცა ეს უსუსური მცდელობანი, ცხადია, თვითონ ფშუტე ამბიციურობასვე აყენებს კომიკურ მდგომარეობაში. სწორედ ამან დამაწერინა ეს ბლოგი.

31 მარტს ზვიად გამსახურდიას დაბადების დღე იყო. იგი იმ ისტორიულ პერსონათა რიცხვს განეკუთვნება, რომელთა შესახებ აზრი სიცოცხლეშივე ორად იყოფა – ან ფანატიზმამდე უყვართ, ან უმძაფრესი სიძულვილით სძულთ. მისადმი ფანატიკური სიყვარული დღემდე არავითარ რევიზიას არ დაქვემდებარებია, ხოლო, სიძულვილს რაც შეეხება, ალბათ, ისევ სძულთ, სამაგიეროდ ამ სიძულვილს საჯაროდ უკვე იშვიათად გამოხატავენ და თუ გამოხატავენ – მსუბუქად და კორექტულად, რადგან, როგორც მართალ და ბედის უკუღმართობით ლაფში ამოსვრილ ისტორიულ პერსონებთან მიმართებაში ხდება ხოლმე, დრო მასზე მუშაობს: გარდაუვალია აბსოლუტური ეროვნული კონსენსუსის მიღწევა გამსახურდიას დამსახურებასთან და მნიშვნელობასთან დაკავშირებით.

ბავშვობაში, სამეგრელოში, ზვიადის მოძულე მე არავინ შემხვედრია (ალბათ, იყვნენ, თუმცა მე არ მინახავს), მაგრამ, როცა თბილისში გადმოვედით საცხოვრებლად, ასეთი ხალხი საკმაოდ ბევრი შემხვდა, ორიათასიანი წლების დასაწყისი გახლდათ და ყოფილი მხედრიონელ-პუტჩისტები და მათი ჭკუარეზისტენტული ადეპტები ჯერ კიდევ ყინჩად გრძნობდნენ თავს. მათ რიტორიკაში ყოველთვის დომინირებდა ჩვენს, კვაზი-ღირებულებებზე დაშენებულ, რეალობაში გაყიდვადი დისკურსი, რომელიც გამსახურდიას კაცურ-მასკულინურ მხარეზე შეტევაში მდგომარეობდა, ხშირად იმეორებდნენ, რომ ის იყო “ქალაჩუნა”, “ქალოია”, “ცოლის ჭკუაზე მოსიარულე” და ა. შ. , ერთი სიტყვით, მისი პერსონის დისკრედიტაციისთვის “სუკის” მიერ შემუშავებულ და გავრცელებულ სისაძაგლეებს შორის ეს ხაზი აშკარად დაწინაურებული გახლდათ (აქვე ვიტყვი, რომ დღემდე ვიტალურია “სუკის” შემოგდებული კიდევ ერთი მითი – თითქოს კოსტავა გამსახურდიამ მოკლა), ამ ნარატივს ხშირად იმეორებდნენ გამსახურდიას მოწინააღმდეგე ე. წ. კულტურული ელიტის წარმომადგენლები, ზოგი პირდაპირ ამბობდა, ზოგთან კი ირიბად ისხამდა ხორცს ეს ყოველივე: საკუთარი მხატვრული ნაწარმოებების პროტაგონისტების აზროვნება-მეტყველებაში პროეცირდებოდა ხსენებული ნარატივი. არადა, რეალურად, გამსახურდიას ბიოგრაფიას თუ გადავავლებთ თვალს, შეუძლებელია ქალაჩუნა ყოფილიყო კაცი, რომელიც, სკოლის პერიოდიდან მოყოლებული, სამკვდრო-სასიცოცხლო კოლიზიაში იყო შესული საბჭოეთის მონსტრთან და სისხლის გამშრობი დისიდენტი გახლდათ მაშინ, როცა სხვები ან სოროებში ისხდნენ, ან საკუთარ სამზარეულოებში ჩურჩულით ლანძღავდნენ სისტემას. მისი პოლიტიკური მოღვაწეობის ზოგიერთ ასპექტზე შეიძლება, კონტროვერსიული მოსაზრებები არსებობდეს, მაგრამ მის პერსონასთან დაკავშირებით – არამც და არამც!

ზვიად გამსახურდია მრავალმხრივი, უკიდურესად ერუდირებული კაცი იყო: პოეტი, მეიგავე, მთარგმნელი, კრიტიკოს-ესეისტი, მეცნიერ-მკვლევარი… ამ ჰიპოსტასების უნიტარულობა ქმნის მისი პერსონის გრანდიოზულობას, ამიტომ არ ვიცი, მისი მრავალმხრივობის პარციალური განხილვა რამდენად იქნება სწორი, თუმცა უნდა ვაღიაროთ, რომ გამსახურდიას პოეტური მემკვიდრეობა ნაკლებად მნიშვნელოვანია, განსხვავებით მისი სამეცნიერო, ესეისტური და მთარგმნელობითი მემკვიდრეობისგან. ამ ქრონოსული დისტანციიდან ქართულ მთარგმნელობით სივრცეში, რომლის ინტერესთა არეალი ლინგვისტურ-გეოგრაფიულად მკვეთრად იყო შემოსაზღვრული, ამერიკელი პოეტების თარგმნა აბსოლუტური გარღვევა გახლდათ. ამ თარგმანებში ბევრი ტექნიკური წუნია, სამაგიეროდ ეს თარგმანები ცოცხალია, ისინი სუნთქავენ (რისი მიღწევაც ასე ძნელია მთარგმნელობით ხელობაში), სწორედ ამიტომაა დღემდე კითხვადი. ამ თარგმანებმა საფუძველი მოუმზადა ოთხმოცდაათიანი წლების ქართულ პოეტურ ავანგარდს. ეს თარგმანები რიტმული თვალსაზრისითაც არის საინტერესო – ზოგადად ჩვენს მთარგმნელობით კონიუნქტურაში (რომელიც, სამწუხაროდ, დღემდე გრძელდება) მიღებული წესის თანახმად, ორიგინალში ნებისმიერი რიტმული მოდულაციით კონსტრუირებული ვერლიბრი ითარგმნება ერთადერთი ყბადაღებული რიტმული სქემით, რომელიც მცირე და დიდბესიკურის, ლოგაედური ათმარცვლედის და მეორე პეონურ-დიქორული და ლოგაედური კომბინაციებით კონსტრუირებული რამდენიმე მეტრული ერთეულის მოდულაციებს გულისხმობს. გამსახურდია კი ზოგიერთ თარგმანში ამ სქემის რევიზიას და თავისუფალი ლექსის საინტერესო რიტმულ ორგანიზებას გვთავაზობს… თარგმანებთან ერთად, მრავალმხრივად საინტერესოა მისი წერილები ამერიკელ (და – არა მარტო) პოეტებზე, ეს წერილები დღესაც დიდი ინტერესით იკითხება და წარმოვიდგინოთ, რა მნიშვნელოვანი მოვლენა იყო მაშინდელ ჰერმეტულ ლიტერატურულ გარემოში.

*

ჩემი გამოქვეყნებული რომანის (“გველები მაზუთის გუბეებში”) პირველი ნაწილი არის კაცზე, რომელიც გამსახურდიას გულმხურვალე მხარდამჭერია, მისი დამხობის შემდეგ კი სოფლის მოსაცდელში შესახლდება, იწყებს შიმშილობას და ასე, ათწლეულების განმავლობაში გრძელდება მისი ეს ტრაგი-კომიკური დევიაცია. უკითხავთ, თუ ჰყავს ამ პერსონაჟს პროტოტიპი. პასუხი ცალსახაა: არა! ესაა კრებითი სახე გამსახურდიას მხარდამჭერი ადამიანებისა, რომლებიც ცხოვრებაში შემხვედრია. პირადად ვიცნობ ადამიანებს, რომლებსაც გამსახურდია დღემდე ცოცხალი ჰგონიათ, მისი მოკვდავობის იდეის მიღება, უბრალოდ, მათ ძალებს აღემატება… და ამხელა ფანატიკური სიყვარულის ფონზე სრულიად გამაოგნებელია გამსახურდიას მხარდამჭერების ნაწილის ტრფიალი რუსეთისადმი, თან ზვიადის სახელს იფიცებენ და თან რუსეთი უყვართ. ეტრფიან სახელმწიფოს, რომელმაც მათი საყვარელი პოლიტიკური ლიდერი უკეთეს შემთხვევაში დაამხო, უარეს შემთხვევაში კი მოკლა. ამ ერთი მაგალითითაც თვალსაჩინოა, რომ ზღვარგადასული ფანატიზმი ადამიანს, უბრალოდ, აზროვნების უნარს აკარგვინებს.

პ. ს. ბავშვობაში, სოფელში, გაგანია “მხედრიონელობის” დროს, ტანსაცმლის კარადის ყველაზე მიუვალ ადგილას ერთი ჟურნალი (სახელს ვერ ვიხსენებ) ჰქონდათ შენახული ჩემს მშობლებს, ჟურნალის მთელ ყდაზე ზვიად გამსახურდიას ფერადი პორტრეტი იყო გამოტანილი, ხოლო, ასე საგულდაგულოდ იმიტომ გახლდათ შენახული, რომ “მხედრიონელები” თუ შემოიჭრებოდნენ და სახლს გადააქოთებდნენ, არ ენახათ, რადგან ნახვის შემთხვევაში უპრობლემოდ შეეძლოთ, ოჯახის მინიმუმ ერთი წევრი მაინც მიეხვრიტათ იქვე, სახლის კედელზე (უფრო მსუბუქი რაღაცების გამოც მიუხვრეტიათ ხალხი).