რიცხვების შემცირების ხელოვნება – გამოკლება ათის ფარგლებში

რიცხვები ჩვენი ყოველდღიური ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია. ისინი გვეხმარებიან თვლაში, შედარებაში, გაზომვაში, ყოფითი ამოცანების ამოხსნაში.

მათემატიკაში ერთ-ერთი ფუნდამენტური ოპერაციაა გამოკლება – „რიცხვების შემცირების ხელოვნება“. პირველ კლასში, როდესაც ბავშვები მათემატიკის სამყაროში პირველ ნაბიჯებს დგამენ, მნიშვნელოვანია, გაიგონ ამ მოქმედების არსი და გამოკლება მათთვის ფორმალურ პროცედურად არ დარჩეს.

გაგიზიარებთ გამოცდილებას იმის შესახებ, როგორ შეიძლება პირველკლასელებთან ათის ფარგლებში გამოკლების სწავლება, როგორ გავააქტიუროთ მათი წინარე ცოდნა, როგორ ვასწავლოთ კომპონენტების ამოცნობა, კანონზომიერებების აღმოჩენა და, რაც მთავარია, როგორ გავხადოთ ეს პროცესი სახალისო და ეფექტური.

თემატური ბლოკი: რიცხვები და მოქმედებები

თემა: მოქმედებები რიცხვებზე და მათი თვისებები

საკითხი: გამოკლება ათის ფარგლებში (საკლები, მაკლები, სხვაობა)

მიზანი: მოსწავლეები შეძლებენ გამოკლების ცნების გააზრებას, გამოკლების შედეგების გაანალიზებას და კავშირის აღმოჩენას საკლებსა და სხვაობას შორის, მათემატიკური ენის გამოყენებას და მათემატიკური აზროვნების განვითარებას.

სტანდარტის მიხედვით მისაღწევი შედეგები:

• 10-ის ფარგლებში გამოკლების ცოდნის დემონსტრირება ვიზუალური მოდელების, სათვლელი ნივთების ან სქემის გამოყენებით (მათ. მოდ. ლოგ.)
• გამოკლების კომპონენტების ერთმანეთთან დაკავშირება/შედარება (მათ. მოდ., კანონზ., ლოგ.)
• რეალური სიტუაციის მოდელირება რიცხვითი გამოსახულების მეშვეობით, საჭირო არითმეტიკული მოქმედების/მოქმედებების გამოყენებით პრობლემის გადაჭრა (მათ. მოდ., ლოგ.)

გაკვეთილის მსვლელობა:

(მისალმების, მიზნის გაცნობის და აქტივობების მოკლე აღწერის შემდეგ, 1-2 წთ)

აქტივობა 1.

წინარე ცოდნის გააქტიურება

აქტივობა 2. გამოკლება

აქტივობა 3. შემცირების ხელოვნება

აქტივობა 4. შეჯამება

მოსწავლეები ხალისით მონაწილეობდნენ ყველა აქტივობაში, სვამდნენ კითხვებს და გამოთქვამდნენ მოსაზრებებს. გაკვეთილმა ხელი შეუწყო არა მხოლოდ მათემატიკური ცოდნის განვითარებას, არამედ კომუნიკაციის, თანამშრომლობისა და კრიტიკული აზროვნების უნარების გაუმჯობესებასაც. სასიხარულოა, რომ პატარა მკვლევრებმა დამოუკიდებლად შეძლეს მათემატიკური კანონზომიერებების აღმოჩენა და დასკვნების გამოტანა. მათი ცნობისმოყვარეობა და აქტიური ჩართულობა ადასტურებს, რომ სწორი მიდგომით მათემატიკა სასწავლო საგანთან ერთად შეიძლება საინტერესო მოგზაურობად იქცეს. წარმატებას ვუსურვებ ჩემს პატარა მკვლევრებს მათემატიკის საოცარ სამყაროში!

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა – https://mes.gov.ge/content.php?id=3929&lang=geo
2. დაწყებითი საფეხურის დეტალური განაწილება მასწავლებლებისთვის ინდიკატორებით – https://math.ge/kurikulumi/
3. მათემატიკის გზამკვლევი პირველი კლასი. შედგენილი ქეთი ცერცვაძის მიერ ზოგადი განათლების რეფორმის ფარგლებში – https://math.ge/pirveli-klasi/
4. ზურაბ ვახანია, დოდო ნაზირიშვილი. მათემატიკის სწავლება I კლასში. 2009 წ.

„მოსწავლე არ არის ჭურჭელი, რომელიც უნდა აავსო,

ის ჩირაღდანია, რომელიც უნდა აანთო“, – პლუტარქე.

და მაინც ვინ არის მასწავლებელი? მასწავლებელი არის ადამიანი, რომელიც სწავლობს, ასწავლის, ზრუნავს, ზრდის, ავითარებს, ეხმარება მას, ვისაც ცხოვრების საწყის ეტაპზე ეს განსაკუთრებით სჭირდება. რა როლი აქვს მას მოსწავლის ცხოვრებაში? რა კვალის დატოვება შეუძლია მასზე? და რითაა გამორჩეულად მნიშვნელოვანი მისი საქმიანობა? ეს არის მრავალწახნაგოვანი პროფესია, რადგან მასწავლებელი მრავალი მიმართულებით ურთიერთობს აღსაზრდელთან. მას მყარი ფსიქო-ემოციური კავშირი აქვს მოსწავლესთან და ეს ემოციური მიზიდულობა სიცოცხლის ბოლომდე მიჰყვება. ამიტომაცაა, რომ აწ უკვე კურსდამთავრებული მოსწავლეები ხშირად სტუმრობენ თავიანთი სკოლის პედაგოგებს, თითქოს კვლავ მოელიან მათგან ჩვეულ სიყვარულს, სითბოსა და განსაკუთრებულ მზრუნველობას, და ცხადია, იღებენ კიდეც.

ხშირად გსმენიათ ალბათ, მასწავლებელს შეუძლია მოსწავლის ცხოვრების შეცვლა, და ეს ასეც არის. მის თითოეულ სიტყვას წარმოუდგენელი გავლენის მოხდენა შეუძლია მოსწავლის განწყობაზე, მოტივაციაზე, ღირებულებებზე, მსოფლმხედველობაზეც კი. ჩვენ შეგვიძლია შევცვალოთ მათი ცხოვრება ნებსით და უნებლიეთ, უფრო მეტიც, ჩვენ პასუხისმგებელი ვართ მათ უკეთეს მომავალზე. განუზომელია მასწავლებლის წვლილი ამ საქმეში. ჩვენ მას პროფესიის არჩევაშიც კი ვეხმარებით. ხშირად უთქვამთ ალბათ თქვენთვის „მას, თქვენ შემაყვარეთ მე თქვენი საგანი“. ალბათ ზოგიერთ შემთხვევაში, მასწავლებლის დადებითი როლი იმდენად მნიშვნელოვანი იყო და მოსწავლემ იმდენად ღრმად შეისწავლა საგანი, რომ პროფესიის შერჩევაშიც კი მიბაძა მასწავლებელს.

აღსანიშნავია, რომ მოსწავლეზე ზრუნვით ჩვენ ვზრუნავთ საკუთარ თავზეც. უჩვეულო არ იქნება, თუ ვიტყვით, რომ ნებისმიერი მოზარდი, მისი მომავალი წარმატება პირდაპირ კავშირშია ჩვენს უზრუნველ ხანდაზმულობასთან, რადგან მომავალში სწორედ ისინი არიან პასუხისმგებელნი ჩვენს კეთილდღეობაზე. ამიტომაც არის, რომ ნებისმიერი ქვეყნის განვითარების ქვაკუთხედი სწორედ განათლება გახლავთ. მოწინავეა ქვეყანა, თუ ის მისი ქვეყნის ფუნდამენტურ მისიად და მიღწევად განათლებულ მომავალ თაობას მიიჩნევს. დღეს გაღვივებული სიკეთის მარცვალი აუცილებლად გამოიღებს სასურველ ნაყოფს მომავალში.

და მაინც როგორი უნდა იყოს მასწავლებელი?

 თავისუფალი – მასწავლებელს უნდა ჰქონდეს თავისუფალი ნება, რათა მოახერხოს საკუთარი შესაძლებლობების რეალიზება მოსწავლის საკეთილდღეოდ. იგი თავისუფალი აზროვნებით მოსწავლეს უნდა აძლევდეს მაგალითს. მისი საზოგადოებრივი მნიშვნელობიდან და ფუნქციიდან გამომდინარე, უნდა ახერხებდეს სხვადასხვა საჭირბოროტო, მნიშვნელოვანი საკითხის შესახებ თავისუფალ მსჯელობას, პოზიციის გამოხატვას, კრიტიკულად შეფასებას, სასარგებლო და საჭირო ანალიზის გაკეთებას. ამით ეს უკანასკნელი მოსწავლეებში უნდა ნერგავდეს და ხელს უწყობდეს კრიტიკული აზროვნების განვითარებას.

შემოქმედებითი – შემოქმედებითობა ერთ-ერთი იმ თვისებათაგანია, რომლითაც გამოირჩევა კარგი მასწავლებელი. მასწავლებლის მიერ ჩატარებული გაკვეთილი უნდა იძლეოდეს თითოეული მოსწავლისთვის განვითარების, წინსვლის შესაძლებლობას. ჩვენ ვერ მოვახერხებთ ჩვენი სათქმელი მივიტანოთ თითოეულ მოსწავლემდე თუ სწავლა-სწავლების პროცესში არ გამოვიყენებთ სწავლის თანამედროვე მრავალფეროვან სტრატეგიებს, რესურსებს. ამიტომ, სწორედ მასწავლებლის შემოქმედებითობაზეა დამოკიდებული წარმატებული გაკვეთილი და სასურველი შედეგი. მრავალფეროვანი სტრატეგიებით ჩვენ ვახერხებთ თითოეული მოსწავლის ინდივიდუალური შესაძლებლობების რეალიზებას, მის უკეთ ჩართვას სწავლა-სწავლების პროცესში. შესაბამისი გარემოს უზრუნველყოფა კი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გარემოებაა წარმატებისკენ მიმავალ გზაზე.

შეუპოვარი – შეუპოვრობა არა მხოლოდ მასწავლებლის, არამედ ნებისმიერი პროფესიის ადამიანის გამორჩეულად საჭირო და მნიშვნელოვანი თვისებაა. რარიგ მნიშვნელოვანია ის მასწავლებლისთვის, ვინც თავისი ცხოვრების წესით, აზროვნებით, ღირებულებებითა და უნარებით უნდა იძლეოდეს მაგალითს მოსწავლისთვის. ალბათ ხშირად გვყოლია მოსწავლე, რომელიც რიგი ობიექტური თუ სუბიექტური მიზეზების გამო დემოტივირებულია. მასწავლებლის მთავარი ამოცანა, ამ შემთხვევაში, მოსწავლის სასიცოცხლო ძალების, შინაგანი მუხტის გააქტიურება, მისთვის სწორი მიმართულების მიცემაა. მასწავლებელი უნდა შეეცადოს ყველა ძალისხმევა გამოიყენოს, რომ პასიური მსმენელი აქციოს აქტიურ მონაწილედ, შეძლოს გაუღვივოს მას ინტერესი სწავლისა თუ ზოგადად, სასკოლო ცხოვრების მიმართ. ეს არცთუ ისე იოლი მისიაა. სწორედ, შეუპოვარი მასწავლებელი ახერხებს ამ ურთულესი ამოცანის შესრულებას.

ინოვატორი. 21-ე საუკუნეში, თანამედროვე ტექნოლოგიური რევოლუციის პერიოდში, უაღრესად საჭირო და მნიშვნელოვანია, მასწავლებელი თავის ყოველდღიურ სასკოლო საქმიანობაში ნერგავდეს და ხელს უწყობდეს სხვადასხვა ინოვაციურ მიდგომას. წარმოუდგენელია, მან მხოლოდ ცარცის, დაფისა და სახელმძღვანელოს გამოყენებით მან შეძლოს 21-ე საუკუნის მოზარდი ჩართოს საგაკვეთილო პროცესში. ინოვაციური სწავლება თანამედროვე ტექნოლოგიების გამოყენებით, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ქვაკუთხედია ჩვენი დროის საგანმანათლებლო სისტემისა. ინოვატორ მასწავლებელს შეუძლია თანამედროვე ტექნოლოგიები სასარგებლო ინსტრუმენტად აქციოს სწავლა-სწავლების პროცესში და შესაბამისად, სასკოლო გარემო გახადოს მოსწავლისთვის უფრო სასურველი და პოზიტიური.

დემოკრატი – ისევე როგორც ყველაფერში, სწავლა-სწავლების პროცესში ძალიან მნიშვნელოვანია დემოკრატიული მიდგომების გამოყენება. რას ეფუძნება სასურველი შედეგი? რა წინაპირობა უნდა შევქმნათ იმისათვის, რომ სასურველ შედეგამდე მივიდეთ? სასურველი შედეგი პირდაპირპროპორციულია სწავლა-სწავლების დემოკრატიული პრინციპებისა. მოსწავლე მაშინ არის მოტივირებული, თუ ჩვენ მას არჩევანის შესაძლებლობას მივცემთ, თუ შევქმნით ისეთ გარემოს, სადაც მას შეეძლება საკუთარი, თუნდაც განსხვავებული, კრიტიკული მოსაზრების გამოთქმა, მონაწილეობის მიღება სასწავლო პროცესის დაგეგმვის პროცესში, სხვებთან ერთად პასუხისმგებლობის გაზიარება, და საკუთარი და სხვისი ინტერესების თუ უფლებების დაცვა; სადაც იგი შეძლებს, ჰქონდეს საკუთარი ხმა. სწავლა-სწავლების დემოკრატიული მიდგომები უპირობოდ შობს თავისუფალ ადამიანს, რაც არის კიდეც თანამედროვე საგანმანათლებლო სისტემის ერთ-ერთი მთავარი ამოცანა.

გულწრფელი – გულწრფელობა და უშუალობა ნებისმიერი ტიპის მყარი ურთიერთობის საწინდარია. წარმატებული სწავლა-სწავლების პროცესი მოსწავლესა და მასწავლებელს შორის პოზიტიური განწყობით, გულწრფელი ემოციებითა და გრძნობებით იწყება. მოზარდი განსაკუთრებულად მგრძნობიარეა სულ მცირე სიყალბის მიმართაც კი. მის დაკვირვებულ თვალს და მახვილ ყურს არ გამორჩება ჩვენთვის თითქოსდა ერთი შეხედვით უმნიშვნელო წვრილმანი. ისინი ადვილად არჩევენ, როდის არის მასწავლებელი გულწრფელი და როდის – არა. მასწავლებლის ქათინაურიც კი შეიძლება მიუღებელი იყოს, თუ მან იგრძნო, რომ ეს უკანასკნელი არ არის გულწრფელი. ამიტომ არის, რომ ყველაზე უფრო მეტი პოპულარობით სარგებლობენ მასწავლებლები, რომლებსაც თავიანთ მოსწავლეებთან წრფელი, თანამშრომლობითი აქვთ  ურთიერთობა.

შრომისმოყვარე – ბევრ სხვა მნიშვნელოვან თვისებასთან ერთად, მასწავლებელი უნდა იყოს შრომისმოყვარე. მას უნდა შეეძლოს თავისი თუნდაც ყოველდღიური რუტინის ხარისხიანად შესრულება. თავისი თავდადებული შრომით, საქმისადმი ერთგულებით, იგი მაგალითს უნდა აძლევდეს მომავალ თაობას. მხოლოდ ბეჯითი შრომით არის შესაძლებელი, მიაღწიო პროფესიულ სრულყოფილებას. გარდა ამისა, შრომისმოყვარეობა ადამიანში აყალიბებს ისეთ მნიშვნელოვან პიროვნულ თვისებებს, როგორებიცაა, შეუპოვრობა, მიზანდასახულობა, მტკიცე ნებისყოფა და სხვა. ცალსახად შეიძლება იმის მტკიცება, რომ შრომისმოყვარეობა აკეთილშობილებს ადამიანს, ასწავლის სხვისი შრომის დაფასებასა და აღიარებას, უვითარებს თანაგრძნობის, თანაგანცდის უნარს, სხვისი მიღწევების პატივისცემას.

უსასრულოდ შეიძლება ვისაუბროთ მასწავლებლის პროფესიის მნიშვნელობაზე, იმ თვისებებზე, რომლებიც 21-ე საუკუნის მასწავლებელს უნდა ჰქონდეს, რომ ამ უკანასკნელმა შეძლოს ქვეყანას ღირსეული მომავალი თაობა აღუზარდოს. მასწავლებელი სარკეა თავისი აღსაზრდელისთვის, იმ ღირებულებების მატარებელია, რომლებითაც ადამიანი საზოგადოებრივ ნდობასა და პატივისცემის მოიპოვებს.

მუდმივი ცვლილებებითა და ტექნოლოგიური ნახტომებით გამორჩეულ საუკუნეში ახალგაზრდების განათლება პირდაპირპროპორციულად აისახება მსოფლიოს მომავალზე. თანამედროვე სამყაროში არიან ქვეყნები, რომლებიც დროს უსწრებენ და ზუსტად იციან, როგორ გამოიყენონ განათლების სისტემა მყარი ეკონომიკური თუ სოციალური ფონის შესაქმნელად. მათთვის, განათლებაში ჩადებული ფული და ამ თანხების სწორად განკარგვა სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია ქვეყნის განვითარების პროცესში. ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა ფინეთი, შვეიცარია და გერმანია, სადაც საუნივერსიტეტო და პროფესიული განათლება უმაღლეს დონეზეა განვითარებული, ყველაზე კარგად იციან განათლების ფასი, მისი როლი და სწორედ ამიტომ აქვთ საათივით აწყობილი სისტემა.

რა ხდება ჩვენთან და როგორია სასკოლო საზოგადოების განწყობა 21-ე საუკუნეში პროფესიული განათლების მიმართ? როგორც განათლებისა და მეცნიერების გეგმებში ჩანს, პროფესიულ განათლებას ძალიან დიდი ყურადღება უნდა მიექცეს მომავალ ათწლეულში. არც აქამდე ვუჩიოდით პროფესიული კოლეჯების ნაკლებობას, თუმცა ფაქტია, რომ საუნივერსიტეტო განათლება დღემდე უფრო მეტად პოპულარულია და ყოველ წელს აბიტურიენტების რაოდენობა 40 000-ს აჭარბებს. რა თქმა უნდა, არავისთვის არის უცხო, რომ უნივერსიტეტის დასრულების შემდეგ ადამიანთა უმრავლესობა ვერ შოულობს სამსახურს საკუთარი პროფესიით და უწევთ დაბალანაზღაურებად სამსახურებში დასაქმება ან ხელობის შესწავლა იმ ასაკში, როდესაც უკვე მყარი ეკონომიკური შემოსავალი უნდა ჰქონდეთ. ჩემი აზრით, ეს უდიდესი პრობლემა ერის საერთო ფსიქო-ემოციური ფონით არის განპირობებული. „ჩემმა შვილმა უნივერსიტეტი უნდა დაამთავროს და დიპლომი უნდა აიღოს’’ – არის ქართველი მშობლების უდიდესი ნაწილის ცხოვრებისეული კრედო და თუ ძირეულად არ მივუდექით ამ პრობლემას, ვშიშობ, უახლოესი ათწლეულის გეგმა ვერ მიაღწევს დასახულ მიზანს.

ასეთი დამოკიდებულება კი ერთი და ორი წლის წინ არ გაჩენილა. თვალს თუ გადავავლებთ ჩვენს ისტორიას მარტივად დავინახავთ, როგორ ჩამოყალიბდა მსგავსი ანომალიური დამოკიდებულებები (უპირატესობის მინიჭება უმაღლესი განათლებისათვის და ნეგატიური დამოკიდებულება პროფესიული განათლებისადმი) ჩვენს საზოგადოებაში.

საქართველოში პროფესიულ განათლებას დიდი ტრადიცია აქვს და მთელი XIX საუკუნის განმავლობაში ძველ თბილისში არაერთი ხელობა ისწავლებოდა. ხელობის ცოდნას იმდენად დიდი მნიშვნელობა ენიჭებოდა, რომ მშობლები ჯერ კიდევ მცირეწლოვან შვილს მიაბარებდნენ ოსტატს, რათა მათი შვილი „კაცი გამოსულიყო“. აქვე ისიც უნდა აღვნიშნოთ, რომ საკუთარ შვილებს ხელობას ასწავლიდნენ არა მხოლოდ ღარიბი ოჯახები, არამდე მდიდარი ოჯახებიც, რათა მათ შვილს ძნელბედობის ჟამს თავის გასატანად ხელობა გამოეყენებინა.

სამწუხაროდ, XX საუკუნის 20-იან წლებში საქართველო გასაბჭოვდა. ის იდეები, რომლებსაც საბჭოთა კავშირი ეყრდნობოდა, იდეებად დარჩა. საბჭოთა განათლების სისტემა თითქოს ცდილობდა კიდეც, წაეხალისებინა პროფესიული განათლება და მას სხვადასხვა გზით პროპაგანდას უწევდა. იყო გავრცელებული ლოზუნგები როგორიცაა „შრომამ შექმნა ადამიანი“, არსებობდა მრავალი პროფესია. თუმცა, სხვადასხვა მიზეზების გამო, საბჭოთა პერიოდში პროფესიული სასწავლებლების პრესტიჟი დაბალი იყო. მათთვის მუდმივი პრობლემა იყო კონტინგენტის შევსება, ვინაიდან სკოლებიდან უმთავრესად იმ მოსწავლეებს გზავნიდნენ, რომლებიც არ გამოირჩეოდნენ მაღალი აკადემიური მოსწრებით. აღნიშნული პრობლემა ძალიან კარგად აღწერა რევაზ ინანიშვილმა თავის მოთხრობაში „ჩიტების გამომზამთრებელი“, სადაც ცუდი აკადემიური მოსწრების მოსწავლეს პროფესიულ სასწავლებელში გაგზავნით ემუქრებიან. ასევე შეიძლება გავიხსენოთ ყველასთვის საყვარელი იუმორისტული ფილმი „თოჯინები იცინიან“, სადაც ყველაზე მძაფრადაა წარმოჩენილი ის მომენტი, რომელსაც შვილის მხრიდან იმედგაცრუება ჰქვია (უმაღლესის ნაცვლად პროფესიული განათლების არჩევა).

დღეს როდესაც ვსაუბრობთ XXI საუკუნეზე და ვადარებთ მას გასულ საუკუნეს, სამწუხაროდ, ვხვდებით, რომ ჩვენი საზოგადოება წინ ვერ წავიდა. ის შიშები და სტერეოტიპული დამოკიდებულებები, რომლებიც დღეს პროფესიულ სასწავლებლებთან დაკავშირებით არსებობს, შემთხვევით არ გაჩენილა და სწორედ გასული საუკუნიდან იღებს სათავეს, როდესაც პროფსასწავლებელი დაბალი აკადემიური მოსწრების მოსწავლეთა სასწავლებლად ითვლებოდა.

ასეთი საინტერესო ამბების განხილვისას, რომლებსაც ხშირად მიზიარებს ჩემი კოლეგა – ისტორიის და სამოქალაქო განათლების მასწავლებელი – ანი სუხიტაშვილი, მოგვივიდა იდეა, რომ ჩვენს სკოლაში გაგვეკეთებინა პროექტი პროფესიულ განათლებაზე. პროექტში ჩაერთო კიდევ ერთი ისტორიისა და სამოქალაქო განათლების მასწავლებელი – გოგა ჭანტურია და დავიწყეთ მასზე მუშაობა. რადგან სამივე ვასწავლით მე-9 კლასებს და მე ერთ-ერთი კლასის დამრიგებელიც ვარ, წლის დასაწყისშივე დავიწყეთ მშობლებთან გასაუბრება ამ პროექტის მიზნებზე. გავაცანით მათ ინტერვენციების მონახაზი და ავუხსენით, რომ მათი ჩართულობა ამ საქმეში ძალიან მნიშვნელოვანია. შეუძლებელია მშობლების მხარდაჭერის გარეშე მოსწავლემ თავისი ნებით აირჩიოს პროფესია, რადგან ხშირად გვქონია შემთხვევა, რომ მშობელი სასტიკი წინააღმდეგია, თავისმა შვილმა სკოლა მე-9 კლასის ბოლოს დატოვოს და პროფესიული სასწავლებელი აირჩიოს.

პროექტის დაგეგმვისთანავე ვიცოდით, რომ ძალიან რთული პროცესები გველოდა წინ. ჩავატარეთ გამოკითხვები სასკოლო საზოგადოებაში და, სამწუხაროდ, უმეტეს ნაწილს (მოსწავლე, მშობელი, მასწავლებელი) არ ჰქონდა სრული ინფორმაცია არც პროფესიულ განათლებაზე და არც პროფესიულ კოლეჯებზე. ვწუხვარ, მაგრამ უნდა ვაღიაროთ, რომ მასწავლებლებიც კი მოსწავლეების პროფესიულ განათლებაში გადასვლას ისე უყურებენ, თითქოს კოლეჯში მხოლოდ ის მოსწავლე უნდა წავიდეს, ვისი აკადემიური მოსწრებაც დაბალია. დამოკიდებულება, რომელიც წლების განმავლობაში ჩამოყალიბდა, ჯერ კიდევ ძალიან მყარია და თუ უახლოეს მომავალში ყინული არ დაიძვრება, ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკა კიდევ უფრო საგანგაშო მდგომარეობაში აღმოჩნდება.

როდესაც ჩემი სადამრიგებლო კლასის მოსწავლეების პროფესიულ სასწავლებელში წაყვანა გადავწყვიტე, ვიგრძენი, რომ ამას მშობლების მხრიდან დიდი აღფრთოვანება არ გამოუწვევია. ბავშვებშიც იგრძნობოდა ეს გავლენა და მიუხედავად იმისა, რომ პროფესიულ კოლეჯში ნამდვილად გამოსადეგი, შემოსავლიანი პროფესიების სწავლა შეუძლიათ მცირე დროში, არცერთ მათგანს არ გამოუთქვამს, რომ რომელიმე პროფესია მოეწონა. თუმცა პირველი ინტერვენციის ფონზე ალბათ სხვა მოლოდინი არც უნდა მქონოდა…

ალბათ იკითხავთ, რაში ვხედავ გამოსავალს და როგორ შეიძლება სასკოლო საზოგადოებას აზრი შევუცვალოთ პროფესიულ განათლებაზე? გამოსავალი ერთადერთია – არ უნდა შევწყვიტოთ მისი პოპულარიზაცია. რაც შეიძლება მეტი ადამიანის მაგალითი უნდა მოვუყვანოთ ბავშვებს, რომლებმაც აირჩიეს პროფესიული განათლება და ახლა სტაბილური შემოსავალი აქვთ. უნდა ვატაროთ ჯერ კიდევ დაწყებითი კლასებიდან ასეთ კოლეჯებში და მივაჩვიოთ, რომ შრომა არსებობს არა მხოლოდ გონებრივი, არამედ ფიზიკურიც და აუცილებელია ირგვლივ გვყავდეს პროფესიონალი ადამიანები, რომლებსაც ზედმიწევნით კარგად ეცოდინებათ თავიანთი საქმე. საუნივერსიტეტო და პროფესიულ განათლებაში ახალგაზრდების სწორი გადანაწილებით შრომით ბაზარზე დასაქმების მაჩვენებელიც შესაძლოა გაიზარდოს და შესაბამისად, სოციალურად დაუცველი მოსახლეობის რაოდენობაც თანდათან აუცილებლად შემცირდება.

დიდი იმედი მაქვს, რომ ყველა ინტერვენციის განხორციელების შემდეგ ჩემს კლასში და პარალელურ კლასებში მშობელთა და მოსწავლეთა დამოკიდებულება მცირედით მაინც შეიცვლება და მოსწავლეები შეძლებენ სწორი არჩევანის გაკეთებას მათივე კეთილდღეობისთვის. რადგან პროექტი მიმდინარეა და ჯერ მხოლოდ რამდენიმე ინტერვენცია განვახორციელეთ, მინდა რამდენიმე მათგანი გაგაცნოთ, რომლებიც, ვფიქრობთ, რომ გავლენას მოახდენს მოსწავლეთა და მშობელთა დამოკიდებულებაზე. მაგალითად, ვაპირებთ, რომ მშობლები და ბავშვები ისეთ ადამიანს შევახვედროთ, რომელიც სკოლაში მშვენიერი აკადემიური მოსწრებით გამოირჩეოდა, მაგრამ მე-9 კლასიდან გადაწყვიტა ბედი პროფესიულ სასწავლებელში ეცადა. მას მზარეულობა უნდოდა და მიუხედავად მშობლების წინააღმდეგობისა, შეძლო მათი გადარწმუნება. ის საკმაოდ წარმატებულია და თავისი სახელობითი ნიშნითაც აპირებს ბაზარზე თავის დამკვიდრებას. დღეს მისი ოჯახის წევრები ძალიან ამაყობენ მისი გადაწყვეტილებით. ასევე მსურს, გავაცნო ისეთი ადამიანები, რომლებმაც მიუხედავად იმისა, რომ დაამთავრეს უმაღლესი სასწავლებლები, შემდეგ სრულიად სხვა პროფესიით დაიწყეს მუშაობა და საკმაოდ მოზრდილ ასაკში გაიარეს პროფესიული გადამზადების კურსები. კიდევ ერთი ინტერვენცია, რომელიც დაგეგმილი გვაქვს არის იმ მშობლების მოწვევა კლასის საათის ფარგლებში, რომლებიც მუშაობენ როგორც სახელმწიფო სამსახურებში (რომელსაც სჭირდება უმაღლესი განათლება), არიან ასევე თვითდასაქმებული, მაგალითად, სილამაზის სალონებში, გათბობის სისტემების მონტაჟში და ა.შ. მნიშვნელოვანია, მათ საკუთარი პროფესიის დადებითი და უარყოფითი მხარეები დაანახონ ბავშვებს, რომ მოსწავლეებს ჰქონდეთ არჩევანის თავისუფლება და შეადარონ რომელ მშობელს აქვს მეტი შემოსავალი, მეტი თავისუფალი დრო, უსაფრთხო გარემო და ა.შ.

ასევე მნიშვნელოვანია, რომ სკოლებს ხშირი ურთიერთობა ჰქონდეთ პროფესიულ კოლეჯებთან და სკოლებში ჩატარდეს ინტეგრირებული გაკვეთილები, სადაც მოსწავლეებს შეეძლებათ, არჩევით საგნებად ისწავლონ რომელიმე პროფესია. ამისთვის კი ჩვენი სკოლა და პროფესიული კოლეჯები მემორანდუმს გააფორმებენ ერთმანეთთან. ეს ძალიან დაეხმარება პროექტის მდგრადობასაც და ციკლურობასაც, რადგან ის არ არის ერთჯერადი ხასიათის და მომავალ წლებშიც უნდა გაგრძელდეს სკოლის სტრატეგიული გეგმიდან გამომდინარე.

კოლეგებს კი მინდა, ვურჩიო, რომ ბევრი ვისაუბროთ მშობლებთან და მოსწავლეებთან შრომის ფასზე, ყველა პროფესიის უნიკალურობაზე, ხშირად მოვაწყოთ მშობელთა შეხვედრები პროფესიული სასწავლებლების კურსდამთავრებულებთან და მათთან ერთად ვესტუმროთ კოლეჯებს, რომ მათ დაინახონ, რაოდენ მნიშვნელოვანია, მათ შვილებს ჰქონდეთ სწორად შერჩეული პროფესია და არა წითელი დიპლომი, რომელიც შესაძლოა წლების განმავლობაში უბრალოდ თაროზე დაიდოს და დაიმტვეროს.

,,მე ვასწავლი მთელ კლასს, ის ასწავლის სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეს“; ,,მაქვს სურვილი თანამშრომლობის, მაგრამ არასდროს გვცალია ამისთვის, ან როცა მოვიცლი, ის უკვე სხვა სამსახურშია“; არანაირი დიალოგი ან კოლაბორაცია ჩვენ შორის არ არის“; (Vakianaki & Zervakis, 2015). ამგვარად პასუხობენ ბერძენი მასწავლებლები სპეციალური და საგნის მასწავლებლებს შორის კოლაბორაციის შესახებ დასმულ კითხვას. „არ ვარ ბოლომდე კმაყოფილი ჩვენი კომუნიკაციით, მიუხედავად იმისა, რომ გვაქვს ურთიერთობა და საუბრები…“, – ამბობს მასწავლებელი ერთ-ერთი ქართული საჯარო სკოლიდან.

თანამედროვე განათლების სისტემისთვის ინკლუზიური განათლების მოდელი და პრინციპები ერთ-ერთი მაგისტრალური საკითხია. ასეთია დეკლარირებული, ოფიციალური პოლიტიკა, რომლის იმპლემენტაციაც მნიშვნელოვანი გამოწვევაა. ამ პრობლემის წინაშე მხოლოდ საქართველო არ დგას, ინკლუზიური განათლების პრინციპების განხორციელება გამოწვევაა სხვა ქვეყნებისთვისაც. აღნიშნული პროცესის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი, რაც ინკლუზიური განათლების ხარისხიან განხორციელებაზე ახდენს გავლენას, არის საგნის მასწავლებლებისა და სპეციალური პედაგოგების ურთიერთთანამშრომლობა, კოლაბორაცია, შეთანხმებული და მხარდამჭერი ურთიერთობები. წინამდებარე სტატიის მიზანია, მიმოვიხილოთ არსებული ცოდნა აღნიშნულ საკითხზე, გავაცნობიეროთ მისი მნიშვნელობა, არსებული ბარიერები და ადგილობრივ დონეზე გავაუმჯობესოთ არსებული პრაქტიკა.

კოლაბორაცია საგნის მასწავლებლებსა და სპეციალური განათლების პედაგოგებს შორის წარმოადგენს ინტერაქციულ, აქტიურ და ცოცხალ პროცესს, რომელშიც სხვადასხვა გამოცდილებისა და ცოდნის მქონე პროფესიონალები საერთო მიზნის მისაღწევად თანაბრად არიან ჩართული. ეს არ არის უბრალოდ ერთად მუშაობა, ან ერთსა და იმავე აქტივობაში ერთობლივი ჩართულობა. პედაგოგების ურთიერთთანამშრომლობა სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლის სწავლის ხარისხის გაუმჯობესებას უნდა ისახავდეს მიზნად და უნდა ეფუძნებოდეს არა ფორმალურ, არამედ რეალურ საჭიროებებსა და გამოცდილების გაზიარებაზე დაფუძნებულ, თანასწორი ურთიერთობის ფორმას, როდესაც საჭიროებები და გადაჭრის გზები ერთობლივადაა გააზრებული და გაზიარებული ორი ან მეტი სხვადასხვა გამოცდილებისა და ცოდნის მქონე სპეციალისტის მიერ.

რა არის ეფექტიანი კოლაბორაცია? როგორ უნდა ითანამშრომლონ სპეციალურმა და საგნის მასწავლებლებმა ერთმანეთთან? სხვადასხვა ქვეყანაში ჩატარებული კვლევებიდან მიღებული ინფორმაცია შეიძლება რამდენიმე ძირითად კომპონენტად ჩამოვაყალიბოთ:

• ერთმანეთისთვის სხვადასხვა ტიპის ინფორმაციის გაცვლა-გაზიარება;
• რეგულარული შეხვედრები მიმდინარე საკითხების განხილვის მიზნით;
• მოსწავლის ერთდროულად შეფასება. მიღებული შედეგების გაზიარება და განხილვა;
• ადაპტაციებისა და აკომოდაციების განხილვა და ერთობლივად დაგეგმვა-განხორციელება;
• გაკვეთილის ერთად დაგეგმვა და წარმართვა, რაც ინკლუზიურობის და ეფექტური სტრატეგიების გამოყენების ალბათობას ზრდის;
• საერთო მიზნების დასახვა;
• გადაწყვეტილებების ერთობლივად მიღება;
• პრობლემების გადაჭრის საერთო, შეთანხმებული სტრატეგიების შემუშავება და გამოყენება;
• ცნებებისა და საკითხების შესახებ მსჯელობისას საერთო ენა და ტერმინოლოგია;
• რესურსების, პასუხისმგებლობებისა და ვალდებულებების გაზიარება.

ეფექტური კოლაბორაცია სასკოლო პრაქტიკის უმნიშვნელოვანესი ნაწილია. ის კრიტიკულ გავლენას ახდენს ინკლუზიური განათლების განხორციელების ხარისხზე. კოლაბორაციის ნაკლებობა ნეგატიურად აისახება მოსწავლის აკადემიურ შედეგებზე, ხოლო, არსებული –  პირიქით, დადებით გავლენას ახდენს მოსწავლის სწავლის ხარისხზე. მასწავლებლებს შორის კოლაბორაციას შეუძლია სასკოლო კლიმატის შეცვლა, რაც, თავის მხრივ, მიჩნეულია, ძირითად ფაქტორად აკადემიური მიღწევისთვის. მუშაობის პროცესში მასწავლებლების ავტონომიურობა ამ შემთხვევაში, სასწავლო პროცესის ცალკე, განყენებულად დაგეგმვა და განხორციელება, ვერ ახდენს დადებით გავლენას მოსწავლის მიღწევებზე, ხოლო ამის საპირისპიროდ, გუნდურ მუშაობასა და პასუხისმგებლობის გაზიარებას მასწავლებლებს შორის, შეუძლია, პოზიტიური და მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანოს მოსწავლეების წარმატებაში (Goddard et all., 2007). მოსწავლეთა საჭიროებების გაცნობიერება და მათზე მორგებული სწავლების პრაქტიკა ფრაგმენტული და არასისტემურია, როდესაც არ მიმდინარეობს კოლაბორაციული მუშაობა, სტრატეგიებისა და გამოცდილებების გაზიარება. სწორედ ამიტომ, აუცილებელია, გავაცნობიეროთ ამგვარი ურთიერთთანამშრომლობის სარგებელი და საჭიროება და ის ჩვენი ყოველდღიური მუშაობის ნაწილად ვაქციოთ.

აღნიშნულ პროცესს სხვადასხვა ბარიერი უშლის ხელს. მასზე გავლენას ახდენს მრავალი შინაგანი, ფსიქოლოგიური და ტექნიკური ფაქტორი. სხვადასხვა ქვეყნის მაგალითზე (Alhossyan, 2023), შეგვიძლია ვთქვათ, რომ საგნის მასწავლებლებსა და სპეციალურ მასწავლებლებს შორის ეფექტური კოლაბორაცია არის გამოწვევა, რაც კომპლექსური საკითხია. საინტერესოა, როგორ ურთიერთობენ სხვა ქვეყნების პედაგოგები სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლის საუკეთესო ინტერესებისთვის. ამერიკის შეერთებულ შტატებში ჩატარებულ სხვადასხვა კვლევაში მონაწილე სკოლების მასწავლებლები ამბობენ (Alhossyan, F. 2023), რომ მათ არ აქვთ ბევრი დრო ხშირი შეხვედრებისთვის და ამიტომ მეილით კომუნიკაცია საუკეთესო გამოსავალია. ასევე, ნაწილი ამბობს, რომ საგნის მასწავლებლები არიან პასუხისმგებელი სასწავლო გეგმის აკომოდაციაზე, გარემოს მოწყობასა და ცვლილებაზე, და სპეციალური მასწავლებლები მხოლოდ კონსულტაციას უწევენ მათ. მკვლევრები რობინსონი და ბული მიიჩნევენ (Robinson, L. and Buly, M.L., 2007), რომ ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ბარიერად გვევლინება ენობრივი, საერთო გაზიარებული ტერმინები და ცნებები, რომლებიც სხვადასხვაგვარად ესმით საგნის მასწავლებლებსა და სპეციალურ პედაგოგებს (აღნიშნული საკითხი ღრმადაა ნაკვლევი და მოიცავს კონკრეტული ტერმინების გაგებაში განსვლებისა და ამ გაუგებრობის აღმოფხვრის გზების საკითხებს). ჩრდილოეთ კალიფორნიის ერთ-ერთი სკოლის მასწავლებლები კი კოლაბორაციისა და მასალის ადაპტაციისთვის დროის დეფიციტს უჩივიან. იორდანიის სხვადასხვა სკოლაში კოლაბორაციის დაბალი მაჩვენებელი, კვლევის მიხედვით, განსხვავებული ფაქტორებითაა განპირობებული, მათ შორის მასწავლებელთა გადატვირთული სამუშაო გრაფიკით, კოლაბორაციული მუშაობის მნიშვნელობის შესახებ ცნობიერების დეფიციტით და ასევე, ინკლუზიური განათლების მიმართ არსებული დამოკიდებულებებით. ეს უკანასკნელი, ზოგადად, მიჩნეულია ინკლუზიური განათლების ეფექტური განხორციელების ერთ-ერთ ცენტრალურ ფაქტორად, შესაბამისად, უარყოფითი დამოკიდებულებები კოლაბორაციის თვალსაზრისითაც, ბუნებრივია, სერიოზული ბარიერია.

სხვადასხვა კვლევაში ჩანს, რომ ადმინისტრაციის მხარდაჭერა ამ ტიპის კომუნიკაციისთვის კრიტიკულად მნიშვნელოვანია. ადმინისტრაციას შეუძლია ადგილობრივ დონეზე შექმნას ისეთი სასკოლო კულტურა, სადაც კოლაბორაცია და ურთიერთმხარდამჭერი კომუნიკაცია იქნება სკოლის სისტემური ხედვისა და პრაქტიკის ნაწილი. არსებული რეალობის მიხედვით კი სპეციალური მასწავლებლები და საგნის პედაგოგები სკოლაში მუშაობას ახორციელებენ, როგორც პარალელური სისტემები. მსგავსი დუალური მოცემულობა ხელოვნურ ბარიერს ქმნის მასწავლებლებს შორის კოლაბორაციული მუშაობის გზაზე (Robinson & Buly, 2007).

პედაგოგებს სჭირდებათ მეტი ინფორმაცია ეფექტური ურთიერთთანამშრომლობის და მისი კონკრეტული ფორმების შესახებ. ასევე, მათ განხორციელებაში მხარდაჭერა, მათ შორის, ტრენინგებით. მნიშვნელოვანია, კოლაბორაცია მხარდაჭერილი და წახალისებული იყოს სასკოლო პოლიტიკისა და პრაქტიკის დონეზე, მათ შორის შეხვედრების ორგანიზების, დაგეგმვის და მონიტორინგის თვალსაზრისითაც, რადგან თუკი ბარიერები შეექმნება რეგულარულ და ეფექტურ კოლაბორაციას, სწორედ ადმინისტრაციაა ის რგოლი, რომელმაც მისი იდენტიფიცირება და მხარდაჭერა უნდა განახორციელოს. არსებული გამოცდილებისა და ცოდნის შედეგად, ჩანს, რომ კოლაბორაციის შესახებ ინფორმაციას მასწავლებლები პირდაპირ მუშაობის დროს იგებენ, რაც არაა სწორი პრაქტიკა. აუცილებელია, რომ თანამშრომლობითი მუშაობის შესახებ ასწავლიდნენ სტუდენტებს და აღნიშნული საკითხი მასწავლებლების მომზადების სხვადასხვა პროგრამის ერთ-ერთი მნიშვნელოვან მოდულად იქცეს.

მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში არსებული პრაქტიკა და ბარიერები ძალიან ჰგავს ჩვენს რეალობას. საქართველოს სკოლებსაც აქვს საკუთარი ეფექტური გამოცდილებები და ბარიერები, თუმცა მათი გააზრება, გაცნობიერება და სისტემურ პრაქტიკაში დანერგვა უმნიშვნელოვანესია ინკლუზიური განათლების ხარისხიანი განხორციელებისთვის.

გამოყენებული ლიტერატურა:

Alhossyan, F. 2023. Collaboration Between Special and General Education Teachers: A

Systematic Review. Majmaah University.

Dally, K. and Foggett, J. 2016. Journal of Research in Special Educational Needs.

Collaboration Between General and Special Education Teachers in Malaysia.

Goddard et al., 2007. A Theoretical and Empirical Investigation of Teacher Collaboration

for School Improvement and Student Achievement in Public Elementary Schools.

Columbia University.

Landever, G. S. 2010. Collaboration Among General and Special Education Teachers.

Baker University.

Olore, K.L. 2017. Effectiveness of General and Special Education Collaboration in Middle

Schools. Lesley University

Robinson, L. and Buly, M.R. 2007. Breaking the Language Barrier: Promoting

Collaboration Between General and Special Educators. Teacher Education

Quarterly.

Sharpe, M. N. and Hawes M. E. 2003. Collaboration Between General and Special

Education: Making It Work. Issue Brief

Venianaki, A. 2015. Collaboration Practices Between Special Education Teachers and

Mainstream Teachers in Secondary Education. Journal of Education @ Social Policy.

დიდი ხანია, მსჯელობენ მარსზე სიცოცხლის შესახებ. თუმცა ყველაფერი თავიდან დავიწყოთ. მარსი დედამიწიდან საკმაო მანძილითაა დაშორებული. მაგ. მთვარის დანახვა შეუიარაღებელი თვალით შეგვიძლია. თან მხოლოდ მთვარეს კი არ დავინახავთ, ზედ კრატერებს და ჩაღრმავებებსაც შევნიშნავთ. მარსის დანახვას შევძლებთ? არა, რაღაც მბჟუტავ ვარსკვლავს შეამჩნევთ, სულ ეგ არის. მარსი, მზის გარშემო, თავის დამოუკიდებელ ორბიტაზე მოძრაობს და ხან უახლოვდება დედამიწას, ხან შორდება. როდესაც გვიახლოვდება, სწორედ მაშინ 250-ჯერ უფრო მცირედ მოჩანს მთვარესთან შედარებით. ამიტომ, მარსის სათვალთვალოდ აუცილებელია ტელესკოპი. თან არ დაგვავიწყდეს, რომ ე.წ. სამოყვარულო ტელესკოპები, რაც არ უნდა ძვირიანი იყოს, მარსის დეტალებს მაინც ვერ გვაჩვენებს. აქ საქმე ატმოსფეროს ცუდ ოპტიკურ თვისებებშია. არადა, სწორედ ატმოსფეროს გასწვრივ უყურებთ კოსმოსს. ატმოსფერო სხვადასხვა ტემპერატურის ჰაერის მასებისგან შედგება, რომლებიც მუდმივად გადაადგილდებიან. დაკვირვებისთვის, ჰაერი უნდა იყოს მშრალი და გამჭვირვალე (სწორედ ამიტომ ირჩევენ ასეთ ადგილებს პროფესიონალური ობსერვატორიების ასაგებად). თუმცა, ჰაერის ნაკადების ტემპერატურული სხვაობები მათში გამავალ სხივს მაინც გარდატეხს. ამიტომ, ტელესკოპში გამოსახულება ძირითადად მცირედ გადღაბნილი ჩანს და დეტალების გარჩევა რთულდება. მარსის დეტალური სურათები მას შემდეგ გამოჩნდა, რაც კოსმოსური ხომალდები მასთან ახლოს მიფრინდნენ და სურათები გადაუღეს.

1877 წელს მსოფლიომ იტალიელი ასტრონომის ჯოვანი სკიაპარელის შრომებიდან მარსის ე.წ. „არხებზე“ შეიტყო. მან ჯერ ტურინის უნივერსიტეტი დაამთავრა, მერე ბერლინის ობსერვატორიაში მუშაობდა, შემდეგ მილანში. 1877 წელს, როდესაც მარსი საკმარისად, სულ რაღაც 56 მილიონ კილომეტრზე მოუახლოვდა დედამიწას, სკიაპარელიმ მის ზედაპირზე ხაზების ქსელი შენიშნა, რომელსაც მან canali (არხები) უწოდა. ასტრონომიაში მიღებულია, რომ ტელესკოპში გამოჩენილ მუქ უბნებს „ზღვები“ უწოდონ. მაგ. მთვარეზე არის „სიმშვიდის ზღვა“, „სინათლის ზღვა“, „ვნებების ოკეანე“ და ა.შ. არავინ ამტკიცებს, რომ იქ წყალია, უბრალოდ წარმოსახვითი სახელებია და ყველა შეთანხმებულია ამაზე. სკიაპარელიმ აღმოაჩინა მუქი ხაზები, რომლებიც მარსის „ზღვებს“ აერთიანებდა. უწოდა იტალიური სიტყვა canali, რაც არხებს ნიშნავს. მისი სტატიების ინგლისურად თარგმნისას, ბუნებრივია სიტყვა canali თარგმნეს, როგორც channels. ინგლისურ ენაში კი ეს სიტყვა ხელოვნურ არხს ნიშნავს, სადაც წყალი გადის. სანამ ამ სტატიებს სპეციალისტები კითხულობდნენ, ზედმეტი კითხვები არ დასმულა, რადგან ყველასთვის გასაგები იყო, რომ ეს უბრალოდ „შეთანხმებული“ ტერმინია. თუმცა, სტატიების შინაარსმა პრესაში გაჟონა. ამ დროისთვის ასტრონავტებმა უკვე იცოდნენ, რომ მარსზე სიგრძით დედამიწის მსგავსი დღეები და ღამეები იყო, ასევე სეზონებიც. სეზონების ცვლილებასთან ერთად მარსის პოლარული ყინულის „ქუდები“ ხან იზრდებოდა, ხან მცირდებოდა. სხვათა შორის, ეს ჩვეულებრივი ყინული არ არის, მშრალი ყინულია, ანუ ნახშირორჟანგი. „ზღვებიც“ მუდმივად იცვლიდნენ კონტურებს. სინამდვილეში, ამაში მარსის მტვრის ქარიშხლებია დამნაშავე.

დროდადრო ჩნდებოდა ინფორმაცია, რომ სკიაპარელის არხები სადღაც ქრებოდნენ, მერე ისევ ჩნდებოდნენ. ამის მიზეზი ისიც იყო, რომ მაშინდელი ტელესკოპები ვერ არჩევდნენ დეტალებს და ფაქტობრივად რაც ჩანდა, ოპტიკური ილუზია გახლდათ.

პერსირვალ ლოელმა მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა მარსის პოპულარიზაციის საქმეში. საინტერესო იყო მისი მოსაზრება მარსის ხელოვნურ არხებზე და სიცოცხლის განვითარებაზე. ამ ბატონმა ჰარვარდი წარმატებით დაასრულა, მართავდა რამდენიმე ქარხანას და მოგზაურობდა. დაწერილი აქვს წიგნები იაპონურ და კორეულ კულტურასა და რელიგიაზე. ამერიკაში დაბრუნებისას, მოისმინა, რომ მარსზე რაღაც არხები აღმოაჩინეს. ამ ამბით ისე დაინტერესდა, რომ გადაწყვიტა, დარჩენილი ცხოვრება ასტრონომიისთვის მიეძღვნა. არიზონაში ობსერვატორია ააგო და დაიწყო იმის მტკიცებულების ძიება, რომ მარსზე ნამდვილად არსებობდა მაღალგანვითარებული სიცოცხლის ფორმა და ცივილიზაცია.

მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევარი სამრეწველო პროგრესის აღმავლობა იყო და მსხვილი არხების მშენებლობა მიმდინარეობდა. 1869 სუეცის არხის მშენებლობა დასრულდა, 1880 წელს კი პანამის არხის მშენებლობა დაიწყო. ჰოდა, სიტყვა „არხი“ მუდმივად ისმოდა ყველა გაზეთიდან, თუ ყოველდღიური საუბრებიდან. ლოელის აზრითაც, თუ მარსზე იყო „არხები“, მაშინ უნდა ყოფილიყო ამ არხების მაშენებელი მაღალგანვითარებული საზოგადოებაც. ასევე, ეს „არხები“ უნდა გამოჩენილიყო ტელესკოპიდანაც. ლოელის შეხედულებები მარსის შესახებ, ისე გავრცელდა, რომ მოგვიანებით სხვადასხვა მხატვრულ ნაწარმოებებზე აისახა. მაგალითისთვის ესეც გამოდგება:

„მათ ჰქონდათ ბროლის სვეტებიანი სახლი პლანეტა მარსზე ამომშრალი ზღვის პირას, და ყოველ დილას შეიძლებოდა დაგენახათ, როგორ მიირთმევდა მისის კ. ოქროსფერ ნაყოფს, რომელიც ბროლის კედლებზე იზრდებოდა, ანდა როგორ ასუფთავებდა სახლს თითო მუჭა მაგნიტური მტვრის მიმობნევით, რომელიც ჭუჭყს იკრავდა და მასთან ერთან მიჰყვებოდა ცხელ ქარს“ (რეი ბრედბერი, „ილა“).

მარსზე თუ რამე მტვერია, ის რკინის (III) ჰიდროქსიდია, რომელიც სწორედაც, რომ მტვრის სახით გვხვდება და პლანეტას მოწითალო შეფერილობას აძლევს. მარსის ატმოსფეროს შემადგენლობაშია – CO₂, H₂O, N₂, CO, NH₃, CH₄, NO.

1894 წელს ერთმა ფრანგმა ასტრონომმა განაცხადა მარსზე სინათლის უცნაური აფეთქებების შესახებ. მწერალმა ჰერბერტ უელსმა ეს გამოიყენა თავისი ნაწარმოების „სამყაროთა ომების“ მონახაზის შესაკრავად. მისი ვერსიით ეს შუქები იყო მარსელების კოსმოსური ხომალდების სტარტები. ეს ხომალდები დედამიწისკენ მოემართებოდნენ.

1909 წელს ლოელმა გამოაცხადა მარსზე ახალი 1000 მილის სიგრძის „არხის“ აღმოჩენის შესახებ. ჩიკაგოს გაზეთში, „Evening American“, დაბეჭდა დიდი წერილი სათაურით: „მარსის მოსახლეობამ ახალი არხი ააგო“. სანამ მოკვდავი საზოგადოება მარსელებთან დღე დღეზე კავშირის დამყარებას ელოდა, ნამდვილი მეცნიერები სკეპტიკურად იყვნენ განწყობილი. ჯერ კიდევ 1894 წელს, ამერიკელი ასტრონომმა უილიამ კემბელმა სპექტრომეტრული ანალიზის მეშვეობით აჩვენა, რომ მარსის ატმოსფეროში არც წყალია და არც ჟანგბადი. ფრანგმა ასტრონომმა ეჟენ ანტონიადიმ შექმნა მარსის რამდენიმე დეტალური რუკა. სხვათა შორის, ბევრი ობიექტი კვლავ, მის მიერ შერქმეული სახელებით არის ცნობილი. ეჟენმა მარსზე „არხები“ ვერ დაინახა. 1907 წელს ბრიტანელმა ბუნებისმცოდნე ალფრედ რასელმა გამოაქვეყნა წიგნი – „მარსი დასახლებულია?“ („Is Mars Habitable?“), სადაც დაასაბუთა, რომ მარსის ზედაპირი იმაზე ცივია, ვიდრე ეს ლოელმა აღწერა. ასევე, გამოთქვა ვარაუდი, რომ ატმოსფერული წნევა იმდენად დაბალია, რომ ზედაპირზე ვერ იქნება ვერც წყალი თხევადი ფორმით და ვერც სიცოცხლე.

1962 წლის 1 ნოემბერს მარსზე ფრენების სეზონი გაიხსნა. ამის შემდგომ ათ წელიწადში მარსისკენ 14 ფრენა განხორციელდა. აქ საუბარია ავტომატურ პლანეტათაშორის სადგურებზე და მხოლოდ ხუთმა მათგანმა შეძლო რაღაც მიზნის შესრულება. მარსამდე მისვლა საკმაოდ რთულია და ამ მისიის მიღწევას დღემდე ცდილობენ, მაგ. ილონ მასკი თავისი ტექნოლოგიებით. სხვათა შორის, მასკის კოსმოსური ხომალდი ალუმინის შენადნობს შეიცავს და მისი დაშლა „საკმაოდ იოლია“.

https://www.youtube.com/shorts/i-zbbTOs5Lk

ეს იუმორისტული ჩანართი გახლდათ… ვამბობ ყოველი შემთხვევისთვის, იმ მკითხველისთვის, ვისაც იუმორის გრძნობა ღალატობს.

სერიოზულად, კი განვაგრძოთ.

1965 წლის 15 ივლისს ზონდმა “Mariner-4-მა” მარსს 10 ათასი კილომეტრის სიახლოვეს ჩაუქროლა, იპაპარაცა და მისი ზედაპირის ამსახველი 21 ფოტოსურათი გამოგზავნა დედამიწაზე. ამ სურათებზე მარსის ზედაპირი იმდენად ოღროჩოღროდ გამოიყურებოდა, რომ მთვარეს უფრო ჰგავდა, ვიდრე დედამიწას. „Mariner-9” მარსის ორბიტაზე 1971 წლის მაისში შეფრინდა. 349 დღე იმუშავა და გამოგზავნა 7329 სურათი, რაც პლანეტის ზედაპირის 85%-ს ასახავდა. ამ სურათებზე ბევრი საინტერესო დეტალი გამოჩნდა და ისიც ნათელი გახდა, რომ სიცოცხლის ნაკვალევიც კი არ იყო.

მოგვიანებით დაიწყო მცდელობა, სადგური მარსის ზედაპირზე დაესვათ. ასეთი სადგური „Viking-1“ 1976 წელს გამოჩნდა. დაჯდა, სურათებიც გადაიღო და ატმოსფეროს და გრუნტის შესწავლაც განახორციელა. მალე მას „Viking-2-ც“ შეუერთდა და არაო, არ არის სიცოცხლისთვის შესაფერისი პირობებიო, აფრინა ამბები. დღისით მარსის ეკვატორზე ტემპერატურა შეიძლება +20-მდე ავიდეს, თუმცა ღამე -100 გრადუსამდე ეცემა. პოლუსებზე კი უფრო ცუდად არის საქმე. მარსის ატმოსფერო 95% ნახშირორჟანგისგან შედგება, დანარჩენი, აზოტი და არგონია. ჟანგბადი და წყლის ორთქლი ფაქტობრივად არ არის. შიგადაშიგ, მარსზე მტვრის ქარიშხალი ტრიალებს და თვეობით გრძელდება. ატმოსფერული წნევა ჩვენთან შედარებით 166-ჯერ ნაკლებია. ატმოსფერო ულტრა იისფერი გამოსხივებისგან ვერ იცავს და რადიაციისთვის გამჭვირვალეა.

„ვიკინგებმა“ მარსზე წყალი ვერ იპოვეს…

ამის მიუხედავად, ჩვენ მაინც ვიცით მარსზე როდის იქნება სიცოცხლე…

„…არის თუ არა სიცოცხლე მარსზე?!

არის თუ არა იქ სადმე წყალი?!

სიცოცხლე მარსზე იქნება მაშინ,

როდესაც მარსზე იქნება… ქალი”.

(ტარიელ ჭანტურია)

ქართული ენის გრამატიკის სწავლების მეთოდიკა სიახლეების დანერგვას საჭიროებს. ფაქტია, რომ  მოსწავლეთა  უმრავლესობისთვის თეორიის რუტინული დასწავლა მოსაწყენი  და   დამღლელია.

უფრო ხშირად უნდა გამოვიყენოთ  ნდივიდუალური, შემოქმედებითი მიდგომა, რაც  რთულის  – მარტივად, მოსაწყენის – სახალისოდ, რუტინულის – საინტერესოდ ქცევას ემსახურება და, ხშირ შემთხვევაში, ძალიან შედეგიანი შეიძლება აღმოჩნდეს.

მასწავლებელი  აქტივობების დასაგეგმად იყენებს წინარე ცოდნას, პედაგოგიურ თეორიებს ან საკუთარი დაკვირვებების საფუძველზე ჩამოყალიბებულ შეხედულებებს, ან ამ ყველაფერს ერთად. ეს განაპირობებს კიდეც მის აკადემიურ თავისუფლებას. მაგრამ ერთი რამ  ცხადია –  თამამი, კრეატიული მიდგომებით  პედაგოგი შეიძლება  გახდეს  მოტივატორი მოსწავლისთვის.

ხშირ შემთხვევაში, მასწავლებლები უდროობას უჩივიან და ამის გამო უარს ამბობენ ინოვაციური მეთოდების გამოყენებაზე, თუმცა საკუთარმა გამოცდილებამ დამარწმუნა, რომ მცირედი ძალისხმევაც მოსწავლეთა დასაინტერესებლად შესაძლოა საკმარისზე მეტიც აღმოჩნდეს.

ჩემ მიერ მე-6 კლასში ჩატარებული გაკვეთილის დაგეგმვისას გავითვალისწინე (თემა:„ზმნის ცვლა პირების მიხედვით“) კონსტრუქტივისტული მიდგომა, როგორც „ჟ. პიაჟეს, ლ. ვიგოტსკის და ჯ. ბრუნერის თეორიების ლოგიკური შედეგი“. ვეცადე, ხაზი გამესვა მოსწავლის მიერ პრობლემის გადაწყვეტის მნიშვნელობისთვის და, უპირველეს ყოვლისა, მეხელმძღვანელა კარლ როჯერსის ჰუმანისტური თეორიით.

ჩემ მიერ ზემოთ ხსენებული გაკვეთილის ეფექტურად ჩასატარებლად გადავწყვიტე, გამეკეთებინა პრეზენტაცია Power point-ის პროგრამის გამოყენებით. ტექსტი თითქმის მთლიანად ეფუძნებოდა სახელმძღვანელოში მოცემულ თეორიას, რომელსაც დავამატე ჩემ მიერ მოფიქრებული აქტივობები (წიგნში დაბეჭდილი სავარჯიშოების ანალოგიით).

პრეზენტაციამ მოსწავლეთა დიდი ინტერესი და ჩართულობა გამოიწვია. მიზეზი მათთვის მისაღები და საინტერესო ვიზუალური ფორმა და თამაშის ფორმატით მიწოდებული თეორია აღმოჩნდა.

ვრცლად

კლასის მართვა სწავლების მნიშვნელოვანი ნაწილია როგორ მასწავლებლებისთვის, ასევე მოსწავლეებისთვის. კლასის მართვა მრავალ ასპექტს მოიცავს: დისციპლინის შენარჩუნებას, პოზიტიური ურთიერთობების ჩამოყალიბებას, სასწავლო პროცესის ორგანიზებას და მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლებას. თანამედროვე განათლების სისტემა კლასის მართვას მხოლოდ დისციპლინის დამყარების საშუალებად არ განიხილავს, არამედ ის ითვალისწინებს მოსწავლეთა ინდივიდუალურ საჭიროებებს, სხვადასხვა სწავლების სტილს და ემოციურ ინტელექტს. ამასთან ერთად, სასწავლო პროცესში ხელოვნური ინტელექტის როლი სულ უფრო მნიშვნელოვანი ხდება და დიდ როლს ასრულებს კლასის მართვის პროცესში, რაც მასწავლებლებს საშუალებას აძლევს, მრავალფეროვანი ონლაინ რესურსების დახმარებით, ეფექტურად გაუმკლავდნენ სხვადასხვა გამოწვევებს.

რატომ არის კლასის მართვა მნიშვნელოვანი მასწავლებლისთვის?

• მასწავლებლებს ეძლევათ მეტი შესაძლებლობა საგნის სწავლების;
• პროფესიული გადაწვა მნიშვნელოვნად მცირდება;
• მასწავლებელი მეტად ენერგიულია და ნაკლებად იღლება. შესაბამისად აქვს მოტივაცია უკეთ დაგეგმოს მრავალფეროვანი აქტივობები და პროექტები;
• მასწავლებელს ბევრად უმარტივდება კლასის კონტროლის შენარჩუნება, რაც შემდგომ უზრუნველყოფს წლის დასაწყისში შემუშავებული სასწავლო მიზნების წარმატებით განხორციელებას.

რატომ არის კლასის მართვა მნიშვნელოვანი მოსწავლეებისთვის?

• მოსწავლეებს ეძლევათ შესაძლებლობა ისწავლონ მშვიდ და უსაფრთხო გარემოში;
• მოსწავლეთა ჩართულობა იზრდება და მობილიზებულები არიან;
• მოსწავლეების ინტერესი და პასუხისმგებლობა საგნის მიმართ იზრდება;
• წლის ბოლოს ისინი წარმატებულ აკადემიურ შედეგებზე გადიან.

გიზიარებთ კლასის მართვის 5 მნიშვნელოვან სტრატეგიას, რომლებიც სწორედ აღნიშნული მიზნების განხორციელებაში მეხმარება.

#1 საკლასო წესების გაცნობამდე

ახალი სასწავლო წლის დასაწყისში, საკლასო წესების გაცნობამდე, მოსწავლეებს ვაძლევ დავალებას: წარმოიდგინეთ:

1. გზა საგზაო ნიშნების გარეშე.
2. ფეხბურთი (სხვა თამაშები) მსაჯის გარეშე.

მოსწავლეებთან ერთად განვიხილავ მათ მიერ მოყვანილ მაგალითებს. შემდეგი კითხვა საკლასო წესებს ეხება:

• ახლა კი წარმოიდგინეთ საგაკვეთილო პროცესი საკლასო წესების გარეშე.

აღნიშნული მსგავსი სიტუაციების განხილვის შემდეგ მოსწავლეები უკეთ აღიქვამენ საკლასო წესების მნიშვნელობას და ხალისით იწყებენ საკლასო წესების შემუშავებას.

#2 საკლასო წესების გაცნობა

ხელოვნური ინტელექტის მიერ მომზადებული ვიდეოების გამოყენება საკლასო წესების გაცნობა/გახსენებაში წარმატებულად მუშაობს. Vindoz AI –  მოცემულ გვერდზე დევს ნიმუშები, რომლებსაც ვირჩევ მოსწავლეთა ინტერესების გათვალისწინებით. მაგალითად: დაწყებითი კლასის მოსწავლეებისთვის ვირჩევ ანიმაციურ პერსონაჟებს, რომელთა ალაპარაკების საშუალებასაც გვაძლევს ეს პლატფორმა. ყველა ვიდეოს ახლავს თავისი ტექსტი, რომელსაც ვცვლი და ვწერ მოსწავლეების მიერ შემუშავებულ საკლასო წესებს. ამ გზით, საკლასო წესების გაცნობა/გახსენება მათთვის სახალისო და საინტერესო პროცესია. აქვე გიზიარებთ ჩემ მიერ აწყობილი ერთ-ერთი ვიდეოს ბმულს: Link

#3 მასწავლებელი=სარკე

მომდევნო ეფექტური კლასის მართვის ხერხი თავად მასწავლებლის ქცევას ეხება: საუბარს, ნაბიჯებს და განწყობას. მნიშვნელოვანია მასწავლებელმა აკონტროლოს ხმის ტემბრი, ისაუბროს არც ძალიან ხმადაბლა და არც ძალიან ხმამაღლა. ჩვენი ხმის ტონი, ლექსიკა, მოსწავლეებს აძლევს მაგალითს, თუ როგორ გვესაუბრონ ჩვენ და თანაკლასელებს. გაკვეთილზე ჩვენი ნაბიჯებიც მეტყველებენ ჩვენს ემოციურ განწყობაზე. მნიშვნელოვანია საკლასო ოთახში ვიაროთ მშვიდად და არა ქაოსურად. გარდა ამისა, უნდა დავანახოთ მოსწავლეებს რომ სირთულეების მიუხედავად ვცდილობთ განწყობის შენარჩუნებას, რთულ ქცევაზე ვრეაგირებთ მშვიდად და ვცდილობთ მოსწავლეთა დახმარებას. ერთი სიტყვით, მასწავლებელი არის სარკე, რომელშიც შემდგომ მოსწავლეების ქცევა აირეკლება. მაგალითად, მოსწავლეებს ვაძლევ დავალებას, ხელოვნური ინტელექტის დახმარებით (Canva AI) შექმნან მასწავლებლის სასურველი სახე – “როგორი იქნება შენი მასწავლებელი? როგორი გამომეტყველება ექნება (ღიმილიანი თუ სერიოზული?) რა თვისებები ექნება? რთულ სიტუაციებში როგორ დაეხმარება მოსწავლეებს?” და სხვა. (აქვე გიზიარებთ მაგალითს –  Link).  აღნიშნული დავალება ჩემი, როგორც მასწავლებლის, ერთ-ერთი საუკეთესო თვითრეფლექსიაა, რაც მეხმარება გავიგო რა მოლოდინები აქვთ მოსწავლეებს ჩემგან, რა ღირებულებებს ანიჭებენ უპირატესობას და როგორ შეგვიძლია ერთად შევქმნათ უფრო მეგობრული, უსაფრთხო და პოზიტიური საკლასო გარემო.

#4 Classdojo

კლასის მართვაში გვეხმარება კიდევ ერთი ონლაინ პლატფორმა -ClassDojo.com – ClassDojo, რომელსაც ძირითადად დაწყებითი კლასის მოსწავლეებთან ვიყენებ. აღნიშნულ საიტზე წლის დასაწყისში ვქმნი ჯგუფებს კლასების მიხედვით. ყველა მოსწავლეს შერჩეული ყავს თავისი პერსონაჟი, რომლებსაც სხვადასხვა კრიტერიუმების გათვალისწინებით ქულები ენიჭებათ, მაგალითად: გაკვეთილში ჩართულობა, საშინაო დავალება, ჯგუფური მუშაობა და სხვა. მოსწავლეები ცდილობენ რაც შეიძლება მეტი ქულა მოაგროვონ კონკრეტული მიზნისთვის. აღნიშნული მეთოდი მნიშვნელოვნად ამარტივებს კლასის მართვას და სწავლის პროცესს კიდევ უფრო საინტერესო და სახალისო პროცესად აქცევს.

#5 გაკვეთილის ბოლო 5 წუთი

მე-5 სტრატეგია გაკვეთილის ბოლო 5 წუთს ეხება, რომელიც ზოგჯერ მთლიანად ცვლის სასწავლო კვირის განწყობას. ამ ხერხს სასწავლო კვირის დასაწყისში ან ბოლოს ვიყენებ. პერიოდულად ვქმნი ონლაინ თამაშებს (მაგ: wordwall  – ზე) სხვადასხვა სახალისო კითხვებით, რომლებიც გაკვეთილის თემას არ ეხება (აქვე გიზიარებთ ჩემ მიერ შექმნილ რესურსს – Link). ეს თამაში მოსწავლეების წარმოსახვის უნარს ავითარებს და მათ დადებითად განაწყობს საგნის მიმართ. მაგ: “არჩევანის საშუალება რომ გქონდეს, რომელს მიანიჭებდი უპირატესობას? დავალებების არ ქონას თუ ტესტების?,” “რომელი იდეა  უფრო მოგწონს? მსოფლიოს გარშემო მოგზაურობა თუ 10 ენაზე საუბარი?, “ “რომ შეგეძლოს რომელ სუპერძალას აირჩევდი?,” და სხვა.

კლასის მართვის ეფექტური სტრატეგიების გამოყენება წარმოადგენს წარმატებული სწავლა- სწავლების პროცესის აუცილებელ პირობას. შესაბამისად, მათი გამოყენება ამცირებს არა მხოლოდ დისციპლინურ პრობლემებს, არამედ ზრდის სწავლის ხარისხს. თანამედროვე განათლების სისტემაში კი კლასის მართვა დინამიკური პროცესია, რომელიც მასწავლებლის მუდმივ პროფესიულ განვითარებას, მოქნილობასა და მზაობას მოითხოვს, ინოვაციური მიდგომების დასანერგად.

გამოყენებული ინტერნეტგვერდები:

https://www.canva.com/ai-image-generator/

https://aiapp.vidnoz.com/video/index.html

https://www.classdojo.com/en-gb/?redirect=true

https://wordwall.net/

https://newteacherlibraryandtools.square.site/