,,კაცობრიობისთვის ახალი კერძის აღმოჩენას მეტი ბედნიერება მოაქვს, ვიდრე ახალი ვარსკვლავისას“ – 1825 წელი, ფრანგი ფიზიოლოგი და გასტრონომი, ბრილატ სავარინი.

შესაძლებელია ბევრი ვიკამათოთ იმაზე, კულინარია მეცნიერებაა თუ ხელოვნება. კულინარიის მეცნიერულ საფუძვლებს მოლეკულურ გასტრონომიასაც უწოდებენ. ეს მოიცავს ყველაფერს, სითბოს, მჟავებს, მარილებს, ტემპერატურასა და ყველა ფაქტორს, რომლებიც საკვების მომზადებაზე ახდენს გავლენას.

სჭირდება თუ არა შეფ-მზარეულს მეცნიერების ისეთი დარგების ცოდნა, როგორიცაა, ქიმია, ფიზიკა, ბიოლოგია? რაში უნდა გამოიყენოს მან ისინი?

მზარეულმა ქიმიის მიმართულებით უნდა იცოდეს:

• რა რეაქციები მიმდინარეობს საკვების მომზადებისას – ყველაზე გავრცელებული მაილარდის რეაქციაა. ამ რეაქციის შედეგია საკვების გაყავისფრება გაცხელების შედეგად. ცილები დენატურირდება და ამინომჟავები რედუცირებულ შაქართან ურთიერთქმედებენ. პროცესს კარამელიზაციას ეძახიან და საკვები მოტკბო გემოს იძენს.
• რა გავლენას ახდენს ტემპერატურა, მჟავები და ფერმენტები საკვებზე – სითბო და ენზიმები ახდენენ ცილის დენატურაციას, და ცვლიან საკვების სტრუქტურას. მაგალითად, კვერცხის მოხარშვისას ცილა დენატურირდება და ფერი და გემო ეცვლება. როცა ხორცზე ლიმონის წვენს ვასხამთ, ის რბილდება, ადვილია მისგან საკვების მომზადება. გარდა ამისა, ეცვლება საგემოვნო თვისებები, იგივე მეთოდი არ მუშაობს ბოსტნეულთან მიმართებით. გვაკამოლეს მომზადებისას ლიმონის წვენი ავოკადოს დაჟანგვას უშლის ხელს.

კულინარიის ფიზიკა

შეფ-მზარეულს ნამდვილად არ სჭირდება თერმოდინამიკის კანონები. თუმცა გათბობისა და გაგრილების პრინციპებზე წარმოდგენა ნამდვილად უნდა ჰქონდეს.

რა მნიშვნელობა აქვს თბოგამტარობას – ქვაბის ან ტაფის ზედაპირთან მოსამზადებელი პროდუქტი შეხების შედეგად მაშინვე თბება. ქვაბის შედგენილობაზეა დამოკიდებული, რა დრო დასჭირდება კონკრეტული საკვების მომზადებას. ერთი და იმავე კერძის მომზადებას ალუმინის ქვაბში მეტი დრო და ენერგია სჭირდება, სპილენძით მოპირკეთებულ უჟანგავი ფოლადის ქვაბთან შედარებით, მაგრამ უფრო ნაკლები, ვიდრე მინის ქვაბში მომზადებას. ეს დამოკიდებულია მასალის კუთრ სითბოტევადობაზე.

ამოცანა: ვთქვათ, ორი ქვაბი გვაქვს, თითოეულის მასა 1 კგ-ია, ორივე უნდა გავათბოთ 1 გრადუსით. ერთი დამზადებულია ალუმინისგან, მეორეში კი არის 75% უჟანგავი ფოლადი, 25% სპილენძი. რომელი ქვაბის გათბობას უფრო მეტი ენერგია სჭირდება და რამდენჯერ?

ამოცანის ამოხსნის შემდეგ მივიღებთ, რომ სპილენძით მოპირკეთებული ქვაბის გათბობას დაახლოებით ორჯერ ნაკლები ენერგია სჭირდება, ვიდრე ალუმინისას.

უჟანგავი ფოლადისგან დამზადებული სპილენძით მოპირკეთებული ქვაბის ეფექტურობა ასევე მდგომარეობს სპილენძის კარგ თბოგამტარობაში. თუ შევადარებთ ქვაბის მასალების თბოგამტარობის რიცხობრივ მაჩვენებლებს, მივიღებთ: Al : Cu : SiO₂ = 200 : 333 : 25. როგორც ხედავთ მინის ქვაბი კიდევ უფრო ცუდი არჩევანია. მაშინაც კი თუ ქვაბის ძირი არათანაბრად გათბა, სპილენძის დიდი თბოგამტარობის გამო, სითბო თანაბრად ნაწილდება ქვაბის შიგთავსში.

რაც შეეხება თბოგადაცემას კონვექციის გზით, ის მიმდინარეობს ჰაერღუმელში, საკვების გაგრილების დროს. გამოსხივებას ვხვდებით მიკროტალღურ ღუმელში, ელექტრომაგნიტური ტალღები ატარებენ სითბოს, რომელიც აღწევს საკვებში. ამიტომ შოკოლადის გადნობას სხვა დრო სჭირდება და კარაქისას სხვა.

ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტი საკვების თერმულად სწორად დამუშავებაა. მაგალითად, ქათმის ფილე 74⁰C-მდე თუ არ გათბა, არ ითვლება მომზადებულად. თერმულად დაუმუშავებელი საკვების მიღება ზრდის ჭიებით დასნებოვნებისა და სალმონელოზის რისკს. მზარეულმა ზუსტად უნდა იცოდეს, რომელ პროდუქტს როგორი დამუშავება სჭირდება. შეფს პრობლემას შეუქმნის ზედმეტად გამთბარი, ან სტრუქტურადარღვეული საკვები. ამიტომ ტემპერატურის კონტროლი კულინარიაში სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი პროცესია.

ბიოლოგია და კულინარია – ეს ორი დარგი განუყოფელია, პირველ რიგში უნდა ვახსენო ფერმენტაციის პროცესი. სპირტული დუღილის შედეგად ხდება ალკოჰოლური სასმელების დამზადება, პურის გაფუება. რძემჟავური დუღილის შედეგად მიიღება მწნილები, რძის პროდუქტები. ზოგჯერ ზედმეტად გაცხელებული საკვები პროდუქტები კარგავენ ვიტამინებს, ამიტომ მნიშვნელოვანია იმ ბიოლოგიური პროცესების ცოდნა, რომლებიც საკვებ პროდუქტებში მიმდინარეობს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

Sciense and Cooking – Michael Brenner, Pia Sorensen and David Weitz

მოგონებანი სკოლაზე – სიხარული თუ ტკივილი?

(მეორე ნაწილი)

ფსიქოლოგიის პროფესორები, პიტერ გრეი და კირსტენ ოლსენი სასკოლო გამოცდილებასა და მოგონებებზე

თავის წიგნში „სკოლით დაჭრილნი“ („Wounded by School: Recapturing the Joy in Learning and Standing Up to Old School Culture“)[1], დოქტორი კირსტენ ოლსონი სასკოლო წლებში მიღებულ ფსიქოლოგიურ იარებსა და ჭრილობებს შვიდ კატეგორიად ყოფს და თითოეულზე ინტერვიუებში გვესაუბრება. ის იმის შესახებაც გვიყვება, როგორ შეუძლიათ მზრუნველ მშობლებს, მასწავლებლებსა და თავად მოსწავლეებს, აღკვეთონ ამ ჭრილობების მიზეზები და ხელი შეუწყონ მათ შეხორცებას. ქვემოთ უბრალოდ ჩამოვთვლით და მოკლედ აღვწერთ დოქტორი ოლსონის მიხედვით გამოვლენილი მწარე მოგონებების (იგივე „სულიერი ჭრილობების“) შვიდ კატეგორიას. შენიშვნა: ტექსტში აღნიშნულია, რომ ზოგან, თითოეული ტიპის ჭრილობის აღწერისას, დამატებულია დოქტორი პიტერ გრეის საკუთარი ხედვა და ინტერპრეტაცია. ლ.ა.

„სასკოლო ჭრილობების“ პირველი ოთხი კატეგორია ძირითადად ჩნდება იმ შეზღუდვების გამო, რომლებიც სკოლაში არსებობს ყოფა-ქცევასა და სწავლებასთან მიმართებაში, ესენია: წინასწარგანსაზღვრული პროგრამა, სწავლების მეთოდების მწირი არჩევანი, ტესტები, რომლებშიც ყველა კითხვაზე მხოლოდ ერთი სწორი პასუხი და ხშირად ის სავალდებულო წესები და რეგულაციები, რომელთა შექმნა-შემოღებაშიც მოსწავლეები არ მონაწილეობენ. ეს კატეგორიები, ავტორის მოსაზრებით შეიძლება შვიდ ჯგუფად დაიყოს:

1. შემოქმედების იარები

სკოლა თრგუნავს შემოქმედებითობას. ეს ალბათ სკოლით მიყენებული ყველაზე თვალსაჩინო იარაა. მოსწავლეების ინტერესები და ვნებები, ხშირად უგულებელყოფილია. მათი უნიკალური, არასტანდარტული მიდგომები პრობლემების გადასაჭრელად, ისევე როგორც კითხვებზე პასუხები, რომლებიც არ ემთხვევა სწავლებით გათვალისწინებულ სწორ პასუხს, სწორად არ აღიქმება და ხშირად, არასწორ პასუხად ფასდება. მექანიკური სწავლება და ტესტები, სადაც მხოლოდ ერთი სწორი პასუხია, არავისთვის ტოვებს შემოქმედებითობის სივრცეს. ოლსონის რესპონდენტებიდან, ვინც შემოქმედებით სფეროში წარმატებას მიაღწია, სკოლას არავინ უმადლის – მეტიც, ეს მათ, მათი სიტყვებით, „ასეთი [მწარე] სასკოლო გამოცდილების“ მიუხედავად მოახერხეს! მათ ფაქტობრივად მოუწიათ თავიდან აღედგინათ და „გაეზარდათ“ მათში არსებული შემოქმედებითი სული, რომელიც სკოლაში შესვლამდე ბუნებრივად ჰქონდათ. სამწუხაროდ, ბევრ ადამიანს სკოლამ ისე ჩაუკლა შემოქმედებითი ნიჭი და ენერგია, რომ ამაზე აღარც კი უფიქრიათ. ზოგი დარჩა (ან წავიდა) იმ სფეროებში, რომლებსაც სასკოლო კურსი არ ეხებოდა, თუმცა, მათი თქმით, სრულად დაკარგეს შემოქმედებითი უნარი და მიდგომა იმ საგნებში, რომლებიც სასწავლო პროგრამაში შედიოდა! რამდენმა ადამიანმა დაკარგა მათემატიკური უნარები და სწრაფვა ამ დისციპლინისკენ, იმის გამო, რომ სკოლაში ეს საგანი ასე ასწავლეს?

2. დამორჩილების იარები

სკოლაში მოსწავლეები იძულებულნი არიან, მუდმივად დაემორჩილონ წესებსა და პროცედურებს, რომელთა შექმნაშიც მონაწილეობა არ მიუღიათ და შეასრულონ დავალებები, რომლებიც მათ საჭიროებებს არ პასუხობს. ამ წესების და დავალებების შესახებ კითხვების დასმა, უმეტეს შემთხვევაში, აკრძალულია: ვინც ამას აკეთებს, „ჭკუისკოლოფად“ ან ურჩად ითვლება! კონფლიქტების თავიდან ასარიდებლად, ბავშვები სწავლობენ უსიტყვო მორჩილებას, რაც სრულად ეწინააღმდეგება „დემოკრატიული მოქალაქეობის“ პრინციპებს. დემოკრატიას სჭირდება მოქალაქეები, რომლებიც უსამართლო წესებს ეჭვქვეშ (და)აყენებენ და ცვლილებებს მოითხოვენ. უსიტყვო მორჩილებას ჩვეული ადამიანები ცხოვრებაში უფრო ვიწრო, შეზღუდული გზებით მიდიან, რადგან სკოლამ მათ ასწავლა, რომ საზღვრების გადალახვა საშიშია.

3. ამბოხის იარები

ზოგიერთი მოსწავლე სკოლის უსამართლო წესებსა და დავალებებს პროტესტით პასუხობს. მათ შეიძლება გაუჩნდეთ ძლიერი ბრაზი სისტემის მიმართ, რომელმაც მათ თავისუფლება და ღირსება წაართვა; მასწავლებლების მიმართ, რომლებიც ამ სისტემის ნაწილად აღიქმებიან; და თანაკლასელების მიმართ, რომლებიც უსიტყვოდ ემორჩილებიან წესებს და მათი ამბოხისადმი არასოლიდარული არიან. მათი პროტესტი შეიძლება გამოიხატოს უკანა მერხზე ჯდომაში, ირონიულ კომენტარებში, წესების დემონსტრაციულ დარღვევასა და დავალებების უარყოფაში. ამბოხი ჯანმრთელი რეაქციაა, მაგრამ უკონტროლო და გადაჭარბებულად გამომწვევი ქცევის შემთხვევაში, იგი უფრო მეტად ვნებს, ვიდრე უსიტყვო მორჩილება. სკოლაში წარუმატებლობამ, შესაძლოა მოსწავლის მომავლის პერსპექტივები მნიშვნელოვნად შეზღუდოს. სკოლისადმი ბრაზი, ზოგჯერ სწავლასთან ყველა სახის კავშირის გაწყვეტას იწვევს. ყველაზე ტრაგიკული კი ისაა, რომ ამბოხი შეიძლება თვითდაზიანების ფორმებს იღებდეს — მაგალითად, ნარკოტიკების მოხმარება, უპასუხისმგებლო სექსუალური ურთიერთობები ან სხვა სისხლის სამართლის დანაშაული – როგორც „თვითგამოხატვის“ ან „თვითდამკვიდრების“ ფორმები.

4. გრძნობის შესუსტების ან აღქმის უნარის დაქვეითების იარები

სკოლის მუდმივმა რუტინამ — უსასრულო, მოსაწყენი დავალებების შესრულებამ, გრაფიკისა და რეგლამენტის მკაცრმა დაცვამ — შეიძლება ინტელექტუალური „დაბუჟება“ გამოიწვიოს. ბევრი რესპონდენტი აღწერდა თავს, როგორც „გამორთულს“ ან „გონებრივად დაბუჟებულს“, სანამ სკოლაში სწავლობდა. სკოლაში ინტელექტუალური ცნობისმოყვარეობა იშვიათად ფასდება, სამაგიეროდ ფასდება დაუსრულებელი შრომა, დავალებების დროულად შესრულება და წესების მორჩილება. მაგალითად, თუ მოსწავლე ერთ საგანში ბრწყინვალედ იმუშავებს, მაგრამ მეორეს არ შეასრულებს, ერთი საგნისთვის მიიღებს „A“-ს და მეორისთვის „F“-ს. ხოლო ორივე საგანში საშუალო ხარისხის, მაგრამ არაინსპირირებულმა, არაშემოქმედებითმა ნამუშევარმა შეიძლება ორივეგან „A“ მოუტანოს. ესაა ერთ-ერთი გზა, რომლითაც სკოლა კლავს ინტელექტუალურ ენთუზიაზმს. ხშირად, თუ მოსწავლეები რაიმეს მიმართ ენთუზიაზმს ამჟღავნებენ, ეს ნაკლებადაა დაკავშირებული სასწავლო გეგმასთან.

შემდეგი სამი იარა დაკავშირებულია იმასთან, თუ როგორ აფასებს და ახარისხებს სკოლა მოსწავლეებს. ჭრილობა სხვადასხვანაირი შეიძლება იყოს იმის მიხედვით, თუ როგორ ხარ „შეფასებული“: დაბალ, მაღალ თუ საშუალო დონედ.

5. დაუფასებლობის იარები

ოლსონის ინტერვიუებში ზოგიერთმა რესპონდენტმა აღწერა, თუ როგორ დააზიანა ისინი სკოლამ, იმ ცრუ შეფასებების, დამოკიდებულებებისა და აღქმების საფუძველზე, რომლებიც მათ მიმართ მათი რასის, სოციალური კლასის, გენდერის, ან იმ ტესტების შედეგების საფუძველზე შეიქმნა, რომლებსაც მათი გონიერება და „შესაბამისობა“ უნდა განესაზღვრა. ზოგჯერ ეს დამოკიდებულებები იმდენად მძლავრი იყო, რომ მათ წინააღმდეგ ბრძოლა შეუძლებელი ხდებოდა და საბოლოოდ ჯობდა „დამოკიდებულებასთან“ შეგუება, ვიდრე მისი შეცვლა. შესაბამისად, ცრუ დამოკიდებულებები და აღქმები თვითგანსაზღვრულ და „თვითგანმსაზღვრელ“ წინასწარმეტყველებად იქცეოდნენ. მაგალითად, რაიმე ოცნების მქონე ახალგაზრდას შეიძლებოდა გადაეხვია სასურველი ბილიკიდან, ერთ ან რამდენიმე საგანში ცუდი ნიშნის გამო; მომავალი ბიოლოგი, შესაძლოა ამ მეცნიერებას ჩამოშორებოდა მეათე კლასის ბიოლოგიაში მიღებული „D“ ნიშნის გამო; ან წერის მოყვარულ მოსწავლეს შეიძლებოდა დაესკვნა, რომ მას პროფესიონალური წერის ნიჭი არ ჰქონდა, რადგან ლიტერატურის (ინგლისურის) მასწავლებელმა ვერ დაინახა მისი ესეების სიღრმე და მისი წინადადებების არატრადიციული სტრუქტურის ბრწყინვალება… რამდენ სტუდენტს ჰქონდა ცუდი ნიშანი იმ საგნებში, რომლებშიც ისინი ზრდასრულობისას, მსოფლიო წამყვანი ადამიანები გახდნენ! ნეტავ მოსწავლეებს სცოდნოდათ ეს… ნეტავ, მასწავლებლებსაც სცოდნოდათ…

აქ უნებურად გახსენდება ალბერტ აინშტაინის, თომას ალვა ედისონის, მარკ ტვენის, რეი ბრედბერის, ჩარლზ დიკენსის, ჯეკ ლონდონის, სტივ ჯობსისა თუ მარკ ცუკერბერგის შემთხვევები, რომლებიც არ გამოირჩეოდნენ საუკეთესო „აკადემიური მოსწრებით“ და ცხოვრების სხვადასხვა ეტაპზე უარი თქვეს ფორმალური განათლების დასრულებაზე და მიატოვეს სკოლები თუ უნივერსიტეტები (ლ.ა.)

6. სრულყოფილების იარები

მაღალი ნიშნები და ტესტებში საუკეთესო შედეგები, მიუხედავად მათი „კეთილი“ სტატუსისა, შეიძლება მტკივნეული გახდეს ახალგაზრდა პიროვნების ჩამოყალიბების გზაზე. შევეცდებით აგიხსნათ, რას ვგულისხმობთ: ზოგიერთი მოსწავლე, რომლებიც „წარმატებულის“ იდენტობას ირგებს, განიცდის მუდმივ ზეწოლას, რომ ყველაფერი ყოველთვის საუკეთესოდ უნდა გამოსდიოდეს. მათთვის „A“ შეიძლება მარცხის ტოლფასი გახდეს! ისევე როგორც მეორეხარისხოვანი როლი სპექტაკლში, ან უარი საუკეთესო უნივერსიტეტისგან. „სრულყოფილების იარით“ შეიძლება განიმარტოს, ის ფენომენი, რატომ ხდებიან „წარჩინებული“ მოსწავლეები ხშირად თაღლითები, როდესაც გრძნობენ, რომ მათ „ეკუთვნით“ და „უნდა“ მოიპოვონ ყველასგან მოსალოდნელი მაღალი შედეგები, თან ყველაფერში! როდესაც სრულყოფილება ნიშნებით იზომება, სწავლა გადაიქცევა შეჯიბრებად მაღალი ნიშნებისთვის და არა ცოდნისთვის. სკოლაში „სრულყოფილება“ და ინტელექტუალური „დაბუჟება“ ხშირად გვერდიგვერდ „დაიარებიან“.

7. საშუალოობის იარები

საშუალო მოსწავლე — რომელიც კლასში არც წარუმატებელია და არც გამორჩეული — ხშირად „უხილავისა“ და „უმნიშვნელოს“ სტატუსს ირგებს. ოლსონის რესპონდენტებიდან ბევრმა თქვა, რომ სკოლის წლებში, თავს უმნიშვნელო პიროვნებებად გრძნობდნენ, ანუ ისეთ ადამიანად, რომელიც არაფერს წარმოადგენდა. ეს ახალგაზრდებში ხშირი მოვლენაა და ბევრი, სასკოლო სამყაროსა და იქ გაბატონებული „წესების“ გამო, საკუთარ თავს აღიქვამდა როგორც უხილავს, არასაინტერესოს, რომელსაც არავინ შეხედავს, ან მოუსმენს. ეს კი საკუთარ თავზე წარმოდგენას ისე მძლავრად არღვევს, რომ საბოლოოდ იმ რწმენამდე მიჰყავს, რომ მათ მხოლოდ გვერდის გამაგრება შეუძლიათ და არა თავკაცობა. რომ ისინი „უბრალოდ უმნიშვნელო ადამიანები არიან“.

ყველანი ვხვდებით და ვხედავთ, თუ რამდენად დამაზიანებელია ასეთი „გამოცდილება“ ახალგაზრდა ადამიანისთვის, რომელიც ცხოვრებას ახლა იწყებს. კიდევ უფრო სამწუხაროა ის ფაქტი, რომ ხშირად, ეს „გამოცდილება“ მას სკოლის კედლებში უგროვდება!

დოქტორი გრეის ბოლოსიტყვაობა: „განათლება არ საჭიროებს იძულებით სასწავლო პროგრამას, დავალებებსა და ნიშნებისთვის დაუსრულებელ რბოლას. განათლება ისეთ გარემოში ვითარდება, სადაც მოსწავლეები საკუთარ სწავლებას თავადვე წარმართავენ, თითოეულს აქვს თავისი უნიკალური ინტერესები და ძლიერი მხარეები. არ არსებობს უნივერსალური სკალა, რომელზეც ვინმე „უკეთესად“ ან „უარესად“ შეფასდება. ასეთი სკოლა უფრო მეტად ჰგავს რეალურ სამყაროს, ვიდრე სტანდარტული, „მოწესრიგებული“ და რეგულაციებით მართული სკოლა. რეალურ სამყაროში საჭიროა ყველა ტიპის ადამიანი, ყველა უნიკალური ნიჭი და ყველა პიროვნება, რათა ცხოვრება საინტერესო და მრავალფეროვანი იყოს.

[1] “სკოლით დაჭრილნი”; წიგნის სათაური ინგლისურად: Wounded by School: Recapturing the Joy in Learning and Standing Up to Old School Culture. იხ. ბმული: https://www.amazon.com/Wounded-School-Recapturing-Learning-Standing/dp/0807749559

თანამედროვე საგანმანათლებლო მიდგომები განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებენ ინტეგრირებულ სწავლებას, რომელიც სხვადასხვა საგანსა და უნარს აერთიანებს. სწორედ ასეთი ინოვაციური პროექტია „ჩემი ქალაქი”, რომელიც მესამე კლასის მოსწავლეებისთვის შემუშავდა და მიზნად ისახავს მათთვის შემოქმედებითი, წერის, კითხვისა და პრეზენტაციის უნარების კომპლექსურ განვითარებას.

პროექტის მიზნები და ამოცანები

პროექტის მთავარი მიზნებია:

• მოსწავლეთა თვალსაწიერის გაფართოება,
• ლექსიკური მარაგის გამდიდრება,
• კითხვასა და წერაში გაწაფვა,
• შემოქმედებითი და პრეზენტაციის უნარების განვითარება.

პროექტის ძირითადი ამოცანები მოიცავს:

• მოსწავლეთა ინფორმირებას პროექტის შესახებ და საჭირო ლიტერატურის გაცნობას.
• წაკითხული ნაწარმოების შეჯამებას „მოვყვეთ 5 თითით” მეთოდით.
• თეთრი ქალაქის მაკეტის შექმნას ნაწარმოების მიხედვით.
• ორიგინალური ამბის შეთხზვას თემაზე “ჩემი ქალაქი” და მისი წიგნად ჩამოყალიბებას.
• საკუთარი წარმოსახვითი ქალაქის დიორამის შექმნას.
• საბოლოო პრეზენტაციის მომზადებასა და ჩატარებას.

„მოვყვეთ 5 თითით” აქტივობა

ამ სტრუქტურირებული მეთოდით მოსწავლეები ხუთი ძირითადი ასპექტის მიხედვით აანალიზებენ ტექსტს:

თითი 1 – პერსონაჟები: ვინ არიან მოთხრობის მთავარი გმირები?

თითი 2 – ადგილი და დრო: სად და როდის ხდება მოვლენები?

თითი 3 – პრობლემა: რა არის მოთხრობის მთავარი კონფლიქტი ან პრობლემა?

თითი 4 – გადაჭრის გზა: როგორ იჭრება პრობლემა?

თითი 5 – დასკვნა: რა დასკვნა გამოაქვს მოსწავლეს ამ ამბიდან?

ეს აქტივობა მოსწავლეებს დაეხმარება უფრო გააზრებულად წაიკითხონ და კრიტიკულად გააანალიზონ ტექსტი.

პროექტის ეტაპები

პროექტი ეტაპობრივად ხორციელდება:

1. გაცნობითი ეტაპი – მოსწავლეები ეცნობიან ნ. ცირამუას ზღაპარს „თეთრი ქალაქი”
2. ანალიზის ეტაპი – ნაწარმოების ანალიზი და შეჯამება „მოვყვეთ 5 თითით” მეთოდით.
3. მაკეტის შექმნა – თეთრი ქალაქის მაკეტის დამზადება ნაწარმოების საფუძველზე.
4. შემოქმედებითი ეტაპი – საკუთარი ქალაქის კონცეფციის მოფიქრება, ისტორიების შეთხზვა და წიგნად გაფორმება.
5. დიორამის შექმნა – წარმოსახვითი ქალაქის სამგანზომილებიანი მოდელის დამზადება.
6. პრეზენტაციის ეტაპი – პროექტის ნამუშევრების წარდგენა უმცროსკლასელებისთვის

მოსალოდნელი შედეგები

პროექტის წარმატებით განხორციელების შედეგად მოსწავლეები:

• გაიწაფებიან წერით და პრეზენტაციის უნარებში
• შეიძენენ ახალ ლექსიკურ ერთეულებს და მნიშვნელოვნად გაამდიდრებენ ლექსიკურ მარაგს
• განივითარებენ შემოქმედებით და კრიტიკული აზროვნების უნარებს
• გაიაზრებენ ქალაქის როლსა და მნიშვნელობას და შექმნიან მის კონცეპტუალურ მოდელს
• გაიუმჯობესებენ ჯგუფში თანამშრომლობისა და იდეების გაზიარების უნარებს

რესურსები და შეფასება

პროექტის განსახორციელებლად საჭირო მასალებია:

• ნ. ცირამუას ზღაპარი „თეთრი ქალაქი”
• სახატავი ფურცლები, ფერადი ფანქრები და მარკერები
• ფერადი ქაღალდები, მუყაო, პლასტილინი, წებო
• მუყაოს ყუთი დიორამისთვის
• დამატებითი დეკორატიული ელემენტები (სურვილისამებრ)

პროექტის საბოლოო პრეზენტაცია გაიმართება 2025 წლის 21 თებერვალს. მოსწავლეთა ნამუშევრები შეფასდება განმავითარებელი კომენტარით, რაც მათ შემდგომი პროფესიული ზრდის სტიმულს მისცემს.

„ჩემი ქალაქი” წარმოადგენს ინოვაციურ სასწავლო პროექტს, რომელიც მოსწავლეებს ეხმარება კითხვის, წერისა და შემოქმედებითი უნარების კომპლექსურ განვითარებაში. პროექტის ფარგლებში ბავშვები არა მხოლოდ ეცნობიან ლიტერატურულ ნაწარმოებს, არამედ თავადაც ქმნიან ორიგინალურ ისტორიებს, მაკეტებსა და დიორამებს, რაც ხელს უწყობს მათი დამოუკიდებელი და ჯგუფური მუშაობის უნარების განვითარებას.

„მოვყვეთ 5 თითით” მეთოდის გამოყენებით, მოსწავლეები უფრო სტრუქტურირებულად და კრიტიკულად შეაფასებენ ნაწარმოებს, რაც მნიშვნელოვნად გააუმჯობესებს მათ ანალიტიკურ და აზროვნების უნარებს. ამგვარი კომპლექსური მიდგომა უზრუნველყოფს ცოდნის ინტეგრირებულ შეძენასა და პრაქტიკულ გამოყენებას, რაც თანამედროვე განათლების უმნიშვნელოვანესი კომპონენტია.

(ნაწილი მესამე)

სტატიის ამ ნაწილში ნანა შველიძე ამერიკულ სკოლაში ნიჭიერი ბავშვების ჩართულობასა და სამოქალაქო განათლების ასპექტებზე გვიყვება. მკითხველს შევახსენებთ, რომ იგი ამერიკის ქალაქ სამარვილის საჯარო სკოლის ადმინისტრატორია.

• ნიჭიერი ბავშვები საშუალო სკოლიდან, როგორც მოხალისეები, ეხმარებიან ელემენტარულ სკოლებში სხვადასხვა მასწავლებელს რამდენიმე საათით კვირაში ან ეს მოსწავლეები ჩართული არიან წრეებში ზედამხედველებად. მაგალითად, პროგრამების წერის წრე დაკომპლექტებულია მე-5 კლასიდან მე-8 კლასის ჩათვლით და მათ მეთვალყურეობას უწევენ ასეთი ნიჭიერი სტუდენტები, რათა წლის ბოლოს ჩატარებულ კონკურსში თავიანთი გუნდები გამოაჩინონ.

ვრცლად …..

თამაშით სწავლება რომ ეფექტური მეთოდია არა მარტო სასკოლო ასაკში, არამედ ზრდასრულთათვისაც, ამაზე ყველანი ერთხმად ვთანხმდებით. იგი უფრო  საინტერესოს, სახალისოსა და ნაყოფიერს ხდის სასწავლო პროცესს მოსწავლისათვის.

ამ მხრივ, არც მე ვარ გამონაკლისი და როგორც მასწავლებელი თუ როგორც ზრდასრული ადამიანი, მუდმივად ვცდილობ, თამაში შემოვიტანო ჩემი ბავშვების და ჩემს ცხოვრებაში.

ზაფხული სასკოლო საზოგადოებისთვის მშვიდი, თუმცა თავგადასავლებითა და შთაბეჭდილებებით დატვირთული სეზონია. მოსწავლეები ისვენებენ, მასწავლებლები კი ძალებს აღვიდგენთ და მომდევნო სასწავლო წლისთვის ვიწყებთ მზადებას.

სკოლაში დაბრუნებისას ყველას სურს, თავისი ემოციები და თავგადასავლები გიამბოს. ამ დროს ვცდილობ ხაზი გავუსვა არა მარტო შთაბეჭდილებებს, არამედ იმ ადგილებსაც, სადაც ბავშვებმა ზაფხულის ამბები დააგროვეს. თუმცა რთულია, ისე შეარჩიო აქტივობა,  რომ პროცესი სახალისო იყოს და მოსაბეზრებლად არ იქცეს მოსწავლეებისთვის.

აქტივობა „მოვიარე საქართველო“, ვფიქრობ, სწორედ ამ მიზნებს ემსახურება.

აქტივობის მიზნები :

• ზაფხულის თავგადასავლებისა და შთაბეჭდილებების გახსენება-გაზიარება;
• მოსწავლეთა მოტივაციისა და ინტერესის გაზრდა;
• საქართველოს ქალაქების, სოფლების, კუთხეების გაცნობა.

თამაშისთვის საჭირო რესურსები :

1. საქართველოს რუკა;
2. დავალებების ბარათები;
3. კამათელი;
4. ჭიკარტი.

თამაშის მსვლელობა :

საქართველოს რუკაზე, ერთ ხაზზე, დატანილია გეოგრაფიული ადგილები. კარგი იქნება, თუ წინასწარ, მშობლებთან გამოკითხვით ვიცით, ვინ სად იყო ზაფხულში და ამის მიხედვით გვექნება აწყობილი მოგზაურობის მთავარი ხაზი.

ჩვენს შემთხვევაში, აქტივობა დავიწყეთ საქართველოს რუკის თავსატეხის (ე.წ. ფაზლის) აწყობით. ვფიქრობ, ამან უკვე მოტივაცია შექმნა მოსწავლეებში. იყვნენ ბავშვები, რომლებმაც იცოდნენ კუთხეები და მათი განლაგება. თუმცა მოსწავლეთა უფრო დიდ ნაწილს მაინც დასჭირდა დახმარება. ამ შემთხვევაში, პირდაპირ რომ არ მეკარნახა, თუ როგორ აგვეწყო თავსატეხი, რამდენიმე ვიდეო რესურსი გამოვიყენე და ამით კიდევ უფრო მეტი ხალისი შემოვიტანეთ სამუშაო პროცესში.

ვფიქრობ, მასწავლებელმა აუცილებლად უნდა გაითვალისწინოს ერთი ფაქტორი- კლასში აუცილებლად იქნებიან მოსწავლეები, რომლებიც არსად ყოფილან და მთელი ზაფხული სახლში გაატარეს. ამ დროს შეიძლება ბავშვი დაითრგუნოს, უხერხულობა იგრძნოს და  ჩართულობის ნაცვლად, შესაძლებელია უკუშედეგიც კი  მივიღოთ. მინდა გითხრათ, რომ მსგავსი შემთხვევები ყოველთვის მქონდა/მაქვს და მათი გათვალისწინებით, როლურ მოდელად ყოფნას ვცდილობ.

თავიდანვე ვიწყებ ჩემი ამბების მოყოლით- რომ მე ეს ზაფხული ჩემს მშობლიურ ქალაქში/სოფელში გავატარე.  ვცდილობ, დავანახო მათ, რამდენი რამ არ ვიცი ჩემს ქალაქში,  რამდენი ადგილი, დეტალი თუ ემოცია აღმომაჩენინა ამ ზაფხულმა და საერთოდ,  არდადეგები სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ აუცილებლად სადმე  შორს უნდა წავიდეთ, საკუთარ სახლსა თუ  ქალაქშიც შეგიძლია საუკეთესო შთაბეჭდილებები დააგროვო და მოგონებები აკინძო. ჩემი გამოცდილებით, მასწავლებლის გულრწფელი საუბარი და პირველი გამოსვლა ყოველთვის ამართლებს, სტიმულს აძლევს მოსწავლეს და იმედგაცრუების რისკებს ამცირებს.

გაგაცნობთ უშუალოდ პროცესის მიმდინარეობას. შემთხვევითი პრინციპით (აქვე შეგიძლიათ გამოიყენოთ გამოსაძახებელი ჩხირები) გამოდის მოსწავლე, აგორებს კამათელს, მიდის რუკასთან, რომელზეც გავლებულია მოგზაურობის მთავარი ხაზი და ჭიკარტებით აღნიშნულია სხვადასხვა პუნქტი ისე, რომ ყველა კუთხე მოიცვას. ათვლა იწყება საწყისი წერტილიდან , კამათელზე მიღებული  რიცხვის მიხედვით გადავთვლით და ვჩერდებით შესაბამის ადგილას. თუ გამოსული მოსწავლე  ისეთ ადგილზე მოხვდა , რომელშიც ამ ზაფხულზე იყო,  იღებს ყვითელ ბარათს და ჰყვება  თავის თავგადასავალს. ხოლო  თუ ისეთი ადგილი შეხვდა, რომელიც უცნობია მისთვის და არ აქვს ზაფხულის თავგადასავლები, გადავდივართ ჯგუფზე და ვიწყებთ გამოკითხვას, ვინ იყო ამ ქალაქსა თუ სოფელში.  ამ შემთხვევაში, ყვითელი ბარათი გადაეცემა ამხანაგს და ის იწყებს ამბის თხრობას, თვითონ კი იღებს წითელ ბარათს, რომელზეც შეკითხვებია მოცემული და უნდა უპასუხოს დამატებით შეკითხვებს, რომლებიც, რა თქმა უნდა, ისევ საზაფხულო თავგადასავლებს ეხება. შემდეგ სვლა მომდევნო მოსწავლეზე გადადის და ასე გრძელდება მანამ, სანამ მოსწავლეთა რაოდენობა არ ამოიწურება და მოგზაურობის ხაზის ბოლო პუნქტთან არ მივალთ. აქტივობის დასასრულს კი გავაერთიანებთ ყველა იმ პუნქტს,  რომელიც ერთად გავიარეთ, კიდევ ერთხელ ჩამოვთვლით ქალაქებს, სოფლებს კუთხეების მიხედვით და გაზიარებული შთაბეჭდილებების მიხედვით მომდევნო ზაფხულისთვის მოსანახულებელ ადგილებს მოვინიშნავთ.

ხშირად ერთსა და იმავე ადგილზე რამდენიმე მოსწავლეა ნამყოფი და ამ დროს შესაძლებელია, ერთდროულად გამოვიდნენ პრეზენტაციაზე, მასწავლებელი დაეხმაროს კითხვებით და შედარება გააკეთებინოს, ვინ რა ნახა, რა გამორჩა, რა მოეწონა და რა არა.

არის შემთხვევა, როდესა  არცერთი ბავშვი არაა ნამყოფი შერჩეულ ადგილზე და კონკრეტული კუთხის, ქალაქის თუ სოფლის შესახებ არავის აქვს ინფორმაცია. ასეთ დროს გამოსული მოსწავლე მაინც იღებს წითელ ბარათს, რომელზეც არის შეკითხვები მისი ზაფხულის თავგადასავალების შესახებ  და  ერთი პატარა ინფორმაცია აღნიშნულ კუთხეზე, რომელსაც ეცნობა მთელი ჯგუფი (ამ შემთხვევისთვის მასწავლებელს წინასწარ უნდა ჰქონდეს ტურისტული თვალსაზრისით  მცირე, საინტერესო და სახალისო ინფორმაციები თითოეული კუთხის შესახებ).

აქტივობის განხორციელებით მიღებული შედეგები:

შედეგი, რომელიც აქტივობის განხორციელებას მოჰყვება, ვფიქრობ, მნიშვნელოვანი და საჭიროა. ერთი ის, რომ მოსწავლეებისთვის ზაფხულის შთაბეჭდილებების გამოკითხვა აღარაა ტრადიციული კითხვა-პასუხით შემოფარგლული და ქაოსური, მეორე მხრივ, მხოლოდ ამბების მოყოლით არ შემოიფარგლებიან, ეცნობიან სხვადასხვა კუთხეს, მისთვის დამახასიათებელ წეს-ჩვეულებებს, საუბრის მანერას, კერძებს, ღირშესანიშნავ ადგილებს და გართობის საშუალებებს. ამ გამოცდილების გაზიარებით მათ უჩნდებათ სურვილი, მომავალში ნახონ სხვა ადგილებიც და დასვენებასთან ერთად მეტი ყურადღება მიაქციონ ინფორმაციის მიღებას.

სამოქალაქო ინჟინერიის სტუდენტებთან ქიმიის ლაბორატორიული მეცადინეობების ჩატარებისას ამ სემესტრის ჯგუფი ყველაზე მეტად ალუმინით დაინტერესდა. არც გამკვირვებია, რადგან ინჟინრების ფავორიტი ლითონი გახლავთ.

ფაქტობრივად, ყველაზე გავრცელებული და გამოყენებადი ლითონია. ახლა, რომ ნოუთბუქზე ვბეჭდავ და თქვენც კომპიუტერის ან ტელეფონის საშუალებით კითხულობთ, მათი კორპუსებიც ამ მეტალის არის. აბა შეამოწმეთ… მსუბუქია ხომ? კი, ალუმინი ყოფილა.

ნახევრად ძვირფას ქვებშიც ალუმინია. მაგ. Al₂O₃ ალუმინის ოქსიდი მინერალი კორუნდია. მისი ფერი დამოკიდებულია მინარევებზე. წითელი ლალია, ლურჯი საფირონი (ზოგიერთი წარმოშობის საფირონი სილიციუმს შეიცავს). ტოპაზი კი ალუმინოსილიკატია ფორმულით Al₂[SiO₄](FOH)₂. თიხა, რომელსაც უძველესი დროიდან მოვიხმართ, შეიცავს, როგორც ალუმინის ოქსიდს, ასევე სილიკატსაც Al₂(OH)₄Si₂O₅, რომელსაც კაოლინიტი ეწოდება. თიხას ძირითადად ჭურჭლისთვის იყენებენ. ალუმინის წარმოებისთვის კი უფრო მნიშვნელოვანი ბოქსიტი Al₂O₃·H₂0 და ალუნიტია KAl₃(SO₄)₂(OH)₆

ალუმინსილიკატებიდან აღსანიშნავია ცეოლითები, ორთოკლაზი, ალბიტი, ანორთიტი, კაოლინი (საფაიფურე თიხა, Al₂O₃ ·2SiO₂·2H₂O). დედამიწის ქერქში ალუმინის შემცველობა 8,8%-ია.

სითბოსა და ელექტროგამტარობის მიხედვით, ვერცხლის, სპილენძისა და ოქროს შემდეგ, ალუმინი მეოთხე ადგილზეა. თუმცა, გარე გაყვანილობებში სპილენძთან შედარებით სწორედ ალუმინის მავთულებს ანიჭებენ უპირატესობას. რატომ? ის კოროზიას არ განიცდის. ჰაერის ჟანგბადთან შეხებისას ალუმინის ზედაპირზე ოქსიდური ფენა წარმოიქმნება. ეს ფენა აბრკოლებს მეტალში აირებისა და სითხეების შეღწევას და იცავს მას შემდგომი დაჟანგვისგან. გამოდის, რომ ალუმინი თავისი თავის დამცველია.

ადრე ალუმინი ყველაზე ძვირფას ლითონად მიიჩნეოდა. თავისუფალი სახით მისი მიღება ძვირი ჯდებოდა. ამიტომ, ბევრმა წყალმა ჩაიარა მის გაიაფებამდე.

1808 წელს ჰამფრი დევი ელექტროლიზის მეშვეობით Al₂O₃-დან ალუმინის გამოყოფას ცდილობდა. მაშინ ეს მეტალი თავისუფალი სახით ჯერ არც არავის ენახა, დევი კი მის არსებობაში დარწმუნებული იყო. მან მხოლოდ ალუმინისა და რკინის შენადნობის მიღება მოახერხა, თუმცა სახელი სწორედ მან დაარქვა. წერდა, თუ ბედმა გამიღიმა და მივიღე ლითონი, რომელსაც ვეძებ, ალუმინს დავარქმევო.

ალუმინის მისაღებად ცდები ჰანს ერსტედმა გააგრძელა და 1825 წელს ალუმინის ქლორიდის მიღება შეძლო, მერე კალიუმთან შეალღო და ტყვიის მსგავსი მეტალი გამოყო. ამის შესახებ მან მაშინვე აცნობა ერთ-ერთ სამეცნიერო ჟურნალს და ექსპერიმენტები შეწყვიტა. საქმე ფრიდრიხ ველერმა გადაიბარა. 18-წლიანი მუშაობის შემდეგ მან სუფთა ალუმინის მიღება მოახერხა, ეს ძალიან ძვირი ჯდებოდა.

1854 წელს ფრანგმა ქიმიკოსმა სენ-კლერ დევილმა მეთოდი შედარებით გააიაფა – ალუმინის მიღების პროცესში ძვირად ღირებული აღმდგენი კალიუმი შედარებით იაფი ნატრიუმით შეცვალა – და თავისი მეთოდი 1855 წელს პარიზში, გამოფენაზე სახელწოდებით „ვერცხლი თიხისგან“ წარადგინა.

ლაბორატორიაში ინჟინრებთან ჩვენც ჩავატარეთ ცდა: ავიღეთ სინჯარა და ჩავყარეთ ალუმინის ქლორიდი, დავამატეთ ნატრიუმის ნაჭერი, დავაფარეთ აზბესტი და დავიწყეთ გაცხელება. ნივთიერებები გალღვა, დაიწყო რეაქცია და წარმოიქმნა მეტალური ალუმინი:

AlCl₃+3Na=Al+3NaCl.

მეთოდი მეცხრამეტე საუკუნის დასასრულ გაიაფდა. პრობლემაზე ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად მუშაობდა ორი ქიმიკოსი – ამერიკელი სტუდენტი მარტინ ჰოლი და ფრანგი ინჟინერი პოლ ერუ. ისინი კრიოლიტში გახსნილი ალუმინის ოქსიდის ელექტროლიზს აწარმოებდნენ. შედეგი მშვენიერი იყო, მაგრამ ელექტროენერგიის დიდი დანახარჯი ახლდა თან. ქარხნის აგების შემდეგ ეს პრობლემა მოგვარდა. ქარხანა შვეიცარიაში ააგეს, რაინის ჩანჩქერის გვერდით. მარტინ ჰოლი იმ დროს 21 წლის იყო. მოგვიანებით მას არაერთი პრემია მიენიჭა. მეცნიერმა კოლეჯს თავისი მემკვიდრეობის დიდი ნაწილი – 5 მილიონი დოლარი დაუტოვა. იგი 54 წლისა ლეიკემიით გარდაიცვალა. მის მშობლიურ ქალაქში, კოლეჯის წინ კი მისი ძეგლი დგას, მის მიერვე მიღებული ელექტროლიზური ალუმინისგან ჩამოსხმული.

ალუმინი მსუბუქი მეტალია. მასზე უფრო მსუბუქი ტუტე და ტუტე მიწა მეტალებია. თუმცა, ამ მსუბუქ მეტალთაგან სამშენებლო საქმეში მხოლოდ ალუმინის გამოყენებაა შესაძლებელი. ჰო, კიდევ ბერილიუმიც შეიძლება გამოვიყენოთ და სხვადასხვა დეტალი დავამზადოთ, თუმცა ის ძალიან ძვირფასია და მისი მტვერი უაღრესად საზიანოა. ალუმინი მსუბუქიცაა, მაგნიუმივით იოლად არ იწვება, არც ტუტე მეტალებივით შედის წყალთან რეაქციაში და არც ბერილიუმივით ძვირი და საზიანოა. ჰოდა, ინჟინრების ფავორიტი მეტალი გახდა. ყველა საქმეში იყენებენ –  მშენებლობიდან დაწყებული ტრანსპორტით დამთავრებული.

თუმცა, თავად სუფთა ალუმინი პლასტიკური და რბილია. აი, მისი შენადნობები სხვა საქმეა. თუ ალუმინს დავამატებთ სკანდიუმს Sc, მიღებული შენადნობი უფრო მტკიცე გახდება. ასეთივე სიმტკიცეს იძენს მაგნიუმთან. თუ კალციუმს დავამატებთ, ნაკლებად კოროზიული გახდება.

ალუმინის მავთულს თუ ცეცხლის ალში შევიტანთ, გალღვება, მაგრამ წვის რეაქციაში არ შევა, რადგან უკვე წარმოქმნილი ალუმინის (III) ოქსიდის ფენა დაიცავს. თუმცა, თუ ამავე ცეცხლის ალში წვრილდისპერსულ ალუმინის ფხვნილს შევიტანთ, ოქსიდის წარმოქმნით მკვეთრი ალით დაიწვება. ეს რეაქცია ბენგალურ ცეცხლშია გამოყენებული.

ზემოთ დავწერე, ალუმინის ოქსიდის ფენა ალუმინს სხვადასხვა რეაქციისგან იცავს მეთქი. სწორედ ამის გამო გახდა შესაძლებელი ალუმინის ჭურჭლის დამზადება. სხვაგვარად, ალუმინი მასში მომზადებულ წვნიანთანაც შევიდოდა რეაქციაში. რა მოხდება, თუ ალუმინის ქვაბს ამ ფენას მოვაცილებთ? მაგ. ფაიფურის ტიგელში მოვათავსოთ გალიუმის ნაჭერი და ალუმინის ფოლგა. გავაცხელოთ, რათა გალიუმი გალღვეს, შემდეგ ორი მეტალი წკირით ერთმანეთს შევურიოთ. მივიღებთ ორი მეტალისგან შემდგარ ნარევს. თუ მას წყლით სავსე ჭიქაში ჩავასხამთ, გალიუმი წყალთან არ იმოქმედებს, ალუმინი კი საკმაოდ აქტიურად შევა რეაქციაში. წარმოიქმნება ჰიდროქსიდი:

2Al+6H₂O=2Al(OH)₃+3H_2.

სხვათა შორის, ალუმინის დამცავი ფენის მოცილება მერკურის ნიტრატითაც შეიძლება. თუმცა, მე არც გალიუმი მაქვს ლაბორატორიაში და არც ვერცხლისწყლის ნიტრატი. სამაგიეროდ, მაქვს სუფრის მარილი და სპილენძის სულფატი. ჰოდა, ახლავე საქმეს მივხედავ.

https://www.youtube.com/shorts/i-zbbTOs5Lk

ჯერ ნატრიუმის ქლორიდი და სპილენძის სულფატი ურთიერთქმედებს ერთმანეთთან და წარმოქმნის სპილენძის კომპლექსურ ნაერთს:

4NaCl+CuSO₄=Na₂[CuCl₄]+Na₂SO_4.

შემდეგ, ეს კომპლექსური ნაერთი შლის ალუმინის ოქსიდის დამცავ ფენას და ალუმინი წყალთან შედის რეაქციაში. წარმოიქმნება ალუმინის ჰიდროქსიდი და ბუშტუკების სახით წყალბადი გამოიყოფა:

Na₂[CuCl₄]+Al₂O₃=2AlOCl+2NaCl+CuO

დღეს უკვე ალუმინის ჭურჭელი სულ უფრო იშვიათად გამოიყენება სამზარეულოში. აღმოჩნდა, რომ მომზადების პროცესში  მჟავა გარემოს პროდუქტებთან შეუძლია რეაქციაში შესვლა. შედეგად, საკვების საშუალებით ალუმინი ჩვენს ორგანიზმში მოხვდება და დაგროვდება, დააზიანებს ნერვულ სისტემას.

ჰო, მაგრამ უამრავი ალკოჰოლური თუ გაზიანი სასმელიც ხომ ალუმინის ქილებშია. ჰოდა, ეს გაზიანი სასმელები, შეიცავენ კოფეინსაც და ფოსფორმჟავასაც.

ანუ? ალუმინი გროვდება ასეთ სასმელში?

ავიღოთ ნებისმიერი გაზიან-შაქრიანი სასმლის შემცველი ალუმინის ქილა და ჩაუშვათ განზავებულ გოგირდმჟავაში.

2Al+3H₂SO₄=Al₂(SO₄)₃+3H₂

ერთი დღის შემდეგ ქილა შევამოწმოთ. ალუმინი აღარ იქნება, სამაგიეროდ საღი იქნება პოლიეთილენის პარკი, რომელშიც სასმელი ასხია.

ასეთი ექსპერიმენტების დროს ქილა უნდა გავხსნათ და სითხის ნაწილი გადავასხათ, რადგან რეაქცია ეგზოთერმულია და ქილა შეიძლება უბრალოდ გასკდეს.

ალუმინი რეაგირებს მარილმჟავასთანაც და ფოსფორმჟავასთანაც. კონცენტრირებულ გოგირდმჟავასთან გაცხელება სჭირდება. კონცენტრირებულ აზოტმჟავასთან გაცხელებითაც არ შედის რეაქციაში, განზავებულთან კი მოლეკულური აზოტი გამოიყოფა.

ახლა კიდევ ერთი ქილა ავიღოთ და ნატრიუმის ტუტის ხსნარში ჩავუშვათ. ტუტე ალუმინის ოქსიდსაც გახსნიდა:

Al₂O₃+2NaOH+3H₂O=2Na[Al(OH)₄].

ალუმინს კი უფრო მარტივად გახსნის:

2Al+2NaOH+6H₂O=2Na[Al(OH)₄]+3H_2.

რა გამოვიდა? ალუმინი ამფოტერული ბუნებისაა.

ამფოტერულობა რას ნიშნავს, თავად გაიხსენეთ.

მე კი იმას შეგახსენებთ, რომ ის ინჟინრების ფავორიტი ლითონი გახლავთ.

„მნიშვნელოვანია არა ის,რამდენად კარგი ხარ,

არამედ რამდენად კარგი გინდა გახდე…“

პოლ არდენი

დღევანდელ კომპლექსურ და ურთიერთდაკავშირებულ სამყაროში ფინანსური წიგნიერება როგორც ინდივიდუალური, ისე საზოგადოების კეთილდღეობისთვის საკვანძო ფაქტორს წარმოადგენს. ფინანსური განათლება, გარდა უბრალო ბიუჯეტირებისა და დაზოგვისა, ადამიანებს უზრუნველყოფს იმ ცოდნითა და უნარებით, რომლებიც აუცილებელია კომპლექსურ, ფინანსურ ლანდშაფტზე ნავიგაციისთვის. თუ ჩავუღრმავდებით მის მნიშვნელობას, აღმოვაჩენთ ფაქტებს- როგორ აყალიბებს ფინანსური წიგნიერება პიროვნულ კეთილდღეობასა და ეკონომიკურ სტაბილურობას.

რატომ გვჭირდება ფინანსური განათლება?

ფინანსური განათლება მნიშვნელოვანია,იმისთვის რომ სწორად განვკარგოთ ჩვენი შემოსავლები და ხარჯები,დავგეგმოთ ბიუჯეტი და მივიღოთ სწორი გადაწყვეტილებები. ის ეხება ჩვენს ნებისმიერ ნაბიჯს, რომელიც ფულთანაა დაკავშირებული და მის სწორად ხარჯვას გულისხმობს.

ფინანსური განათლება დღევანდელ რეალობაში  ერთ-ერთი ყველაზე საბაზისო საჭიროებაა, რომელიც პირადი ფინანსების მართვისათვის საჭირო ცოდნას, ქცევებსა და დამოკიდებულებს აერთიანებს. ეს უნარები კი ნებისმიერ ადამიანს არსებული გარემოს, რისკებისა და შესაძლებლობების სწორად შეფასებაში ეხმარება. ინფორმირებული არჩევანის გაკეთება და პასუხისმგებლობაზე დაფუძნებული გადაწყვეტილების მიღება ფინანსური კეთილდღეობის მთავარი წინაპირობაა.

ფინანსური წიგნიერება გვაძლევს შესაძლებლობას, გვქონდეს ფულის მართვის როგორც, თეორიული გააზრების საშუალება, ასევე პრაქტიკაში სწორად გამოყენების უნარი. ცხოვრების მანძილზე ყველა ადამიანს უწევს უამრავი ფინანსური გადაწყვეტილების მიღება, რომლებიც ძირითადად უკავშირდება ფინანსურ ორგანიზაციებსა და მათთან თანამშომლობას. ეს გადაწყვეტილებები შეიძლება იყოს დიდიც და პატარაც-იქნება ეს უძრავი ქონების, მანქანის შეძენა,კომუნალური გადასახადების გადახდა და ა.შ. საჭიროა,ზუსტად ასეთ დროს სწორად გამოვიყენოთ ფინანსური განათლება, სწორად განვკარგოთ საკუთარი ბიუჯეტი და სწორი ფინანსური გადაწყვეტილებების მიღებით უკეთესად დავგეგმოთ და შესაბამისად  გავიუმჯობესოთ საკუთარი ცხოვრება.

საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის 24 იანვრის ბრძანებით, დამტკიცდა „საქართველოს ფინანსური განათლების ეროვნული სტრატეგია 2023“, სადაც სტრატეგიის განხორციელებაში ჩართულ დაინტერესებულ მხარეებს შორის,მოხსენიებულნი არიან საგანმანათლებლო დაწესებულებები. როგორც აღნიშნულ დოკუმენტშია განმარტებული, სტრატეგიის მისიის შესასრულებლად,ძირითად პრიორიტეტულ მიმართულებებს შორის პირველია ახალგაზრდა თაობისთვის ფინანსური განათლების მიწოდება და მათი მომავალი ცხოვრებისთვის მომზადება.

თუ „PISA-2018“  წლის კვლევას დავეყრდნობით, ქართველი მოსწავლეების ფინანსური განათლების დონე ერთ-ერთი ყველაზე დაბალია გამოკითხულ ქვეყნებს შორის. „OECD-ის“ 2020 წლის კვლევის თანახმად კი 18-29 წლის ახალგაზრდები უფროს მოსახლეობასთან შედარებით ნაკლებად აკონტროლებენ საკუთარ ფინანსებს და ნაკლებად აკეთებენ გააზრებულ შესყიდვებს. პრობლემის მოსაგვარებლად მნიშვნელოვანია მოსწავლეთა და ახალგაზრდა თაობის  ფინანსური უნარების განვითარება,ასევე, ჯანსაღი ფინანსური ჩვევების გამომუშავება.სასურველია ფინანსური წიგნიერების შესწავლა ადრეული ასაკიდანვე იწყებოდეს, რაც ხელს შეუწყობს  მომავალში მოზარდების  პასუხისმგებლიან მოქალაქეებად ჩამოყალიბებასა და მათ გრძელვადიან ფინანსურ კეთილდღეობას.

2015 წელს „OECD“-ის მიერ შემუშავებული რეკომენდაციის თანახმად,სასურველია საგანმანათლებლო დაწესებულებებში ფინანსური განათლების პროგრამების ადაპტირება, რომელიც  გახდება  სკოლებში სასწავლო გეგმის ნაწილი. თუმცა ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ სკოლებში ფინანსური განათლების პროგრამების ეფექტიანობის მიზეზ-შედეგობრივი კავშირები თითქმის არ არსებობს.

საინტერესოა რა ხდება ამ კუთხით საქართველოს ფარგლებს გარეთ. მაგალითად, ვისკონსინის სკოლებში ფინანსური განათლების პროგრამების ეფექტიანობის შესწავლის შემდეგ, ბეტიმ და მისმა თანაავტორებმა (Batty et al., 2015) დაადგინეს, რომ ფინანსური განათლება III-V კლასების მოსწავლეებში მხოლოდ მოკლევადიან პერიოდში კი არ ზრდის ფინანსურ ცოდნას, არამედ მიღებული ცოდნა ერთი წლის შემდეგაც მოქმედებს დაზოგვისკენ მიდრეკილებაზე. საკონტროლო საველე ექსპერიმენტის გამოყენებით, კალვიჯმა და მისმა თანაავტორებმა (Kalwij et al., 2017) შეისწავლეს 45- წუთიანი ფინანსური განათლების პროგრამის მოკლევადიანი ეფექტი ფინანსურ ცოდნასა და დაზოგვის ქცევაზე ჰოლანდიის დაწყებით სკოლებში. კვლევამ აჩვენა, რომ VI კლასის მოსწავლეებში არამხოლოდ ფინანსური განათლების დონე გაიზარდა მნიშვნელოვნად, ასევე გაუმჯობესდა დაზოგვისკენ მიდრეკილებაც.

ფორმალური ფინანსური განათლების სასწავლო პროგრამებთან ერთად, გამოცდილებაზე დაფუძნებული სწავლებისადმი ინტერესიც იზრდება. შედარებით ახალი კვლევები ხაზს უსვამს სკოლის მოსწავლეებისთვის ფორმალურ შემნახველ ანგარიშებზე ადრეული წვდომის მნიშვნელობას. კოტლიკოვმა და ბერნჰაიმმა (Kotlikoff and Bernheim, 2001) დაადგინეს, რომ ადამიანები, რომელთაც ბავშვობაში ჰქონდათ სახარჯო ფული, საბანკო ანგარიში, ბევრად მეტს ზოგავენ და მეტ ქონებას აგროვებენ. ფინანსურ განათლებასა და ფინანსურ ქცევას შორის კავშირი შეაჯამეს ჯონსონმა და შერადენმა (Johnson and Sherraden, 2007). მათი აზრით, ახალგაზრდებს შორის ფორმალურ ფინანსურ პროდუქტებზე წვდომამ  შეიძლება გავლენა იქონიოს მათ უნარზე, მიიღონ ცოდნა და უნარ-ჩვევები ფინანსური განათლების გაკვეთილებზე. მეტიც, ისინი ფიქრობენ, რომ ახალგაზრდების მიერ მიღებული ფინანსური განათლება შეიძლება მნიშვნელოვნად არ აისახოს მათ ფინანსურ კეთილდღეობაზე, თუ მათ არ აქვთ წვდომა ფინანსურ ინსტიტუტებსა და მათ მომსახურეობებზე. შესაბამისად, ძირითად ფინანსურ ინსტიტუტებზე წვდომის არქონის შემთხვევაში, მხოლოდ ფინანსური განათლების ქონამ შეიძლება ვერ გაზარდოს ფინანსური კეთილდღეობა.

მნიშვნელოვანი და საყურადღებოა ჩვენთან დამკვიდრებული დამოკიდებულება, თითქოს „ფული, ხელის ჭუჭყია“ ან ფულზე საუბარი ამორალურია. მსგავსი მიდგომები და გავრცელებული სტერეოტიპები დასამსხვრევი და შესაცვლელია. ბავშვებს მნიშვნელოვანია სწორად შევასწავლოთ ფულთან ურთიერთობა. უნდა გაიგონ როგორ დაზოგონ, თუნდაც ძალიან მცირე თანხა. ეს არა მარტო სკოლის ასაკის მოსწავლეებისთვის,არამედ ყველა ასაკობრივი სეგმენტისთვის მნიშვნელოვანია.

როგორც ექსპერტი, ბატონი  გიორგი კეპულაძე  ამბობს თავის ინტერვიუში: „დამამთავრებელი კლასის მოსწავლეების ან სტუდენტების დიდ ნაწილს არ აქვს ინფორმაცია საბანკო პროდუქტებზე, რადგან ხშირად არ იყენებენ, თუმცა ეს არ ნიშნავს იმას,რომ მომავალში არ დასჭირდებათ მათ შესახებ ცოდნა, ამიტომ  მნიშვნელოვანია,მათ მანამდე ვასწავლოთ ფულის დაზოგვა ან გავაგებინოთ სესხის აღებასთან დაკავშირებული საკითხები/რისკები,ვიდრე უშუალოდ ფაქტის წინაშე დადგებიან…“ მისი აზრით, „ახალგაზრდები ღირებულ სამიზნე ჯგუფს წარმოადგენენ ოჯახის უფროს წევრებთან ურთიერთობებისთვისაც.  სტუდენტი მიღებულ ცოდნას და გამოცდილებას აუცილებლად გაუზიარებს საკუთარი ოჯახის წევრებს, შესაბამისად, ახალგაზრდა ადამიანის განათლებით, ცოდნა მათი ოჯახის უფროს წევრებსაც ეძლევათ, რადგან ასეთი ინფორმაცია, როგორც წესი, მათთვის უფრო სანდოა.…“

საუკეთესო პრაქტიკისა და კომპეტენტური საერთაშორისო ორგანიზაციების რეკომენდაციებიც მიუთითებენ,რომ ფინანსური განათლება რაც შეიძლება ადრე, სასკოლო ასაკიდან უნდა იწყებოდეს. სწორედ ამიტომ, ეროვნული სასწავლო გეგმა სწავლების სხვადასხვა საფეხურზე ფინანსური წიგნიერების საკითხებსაც ითვალისწინებს. იმავდროულად, მნიშვნელოვანია სწავლების მეთოდებზე მუშაობა და ფინანსური განათლების ზოგად განათლებასთან ინტეგრაცია. ამ მხრივ, მნიშვნელოვნად მიიჩნევა ლიტერატურის, როგორც განათლების მიწოდების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი არხის გამოყენება ფინანსური განათლების მისაწოდებლად.

ფინანსური განათლების საკითხებით მასწავლებელთა მოტივირებისა და მეტად დაინტერესებისთვის, ცოდნისა და გამოცდილების ერთმანეთისათვის გაზიარების, ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული ფინანსური წიგნიერების საკითხების ეფექტურად სწავლების და მოსწავლე-ახალგაზრდობის სეგმენტში ფინანსური განათლების საკითხების სწავლის პროცესის ეფექტურობის გაზრდის მიზნით, საქართველოს ბანკის, თიბისი ბანკის, ბაზის ბანკის და კრედო ბანკის მიერ განხორციელდა მასწავლებლებისა და სკოლების კონკურსი -„ასწავლე ფინანსები ლიტერატურით“, რომელიც ასევე უკავშირდებოდა 23 აპრილს-წიგნისა და საავტორო უფლებების მსოფლიო დღის აღნიშვნას.

წარმოგიდგენთ ზემოაღნიშნულ კონკურსში საკუთარ, წარმატებულ  პედაგოგიურ გამოცდილებას (გაკვეთილების სერია), რომელიც განვახორციელე სსიპ გარდაბნის მუნიციპალიტეტის სოფელ სართიჭალის N1 საჯარო სკოლაში, მე-9 კლასის მოსწავლეებთან.

„ასწავლე ფინანსები ლიტერატურით“ -კონკურსში სკოლა გახდა გამარჯვებული ორ ნომინაციაში: გამარჯვებული სკოლა და გამარჯვებული მასწავლებელი. როგორც გამარჯვებული და საპრიზო ადგილის მფლობელი- სართიჭალის N1 საჯარო სკოლა დაჯილდოვდა გამომცემლობა „ინტელექტის“ 500 (ხუთასი) ლარიანი ვაუჩერით სკოლის ბიბლიოთეკისთვის წიგნების შესაძენად.

კონკურსი „ასწავლე ფინანსები ლიტერატურით“

კონკურსის „ასწავლე ფინანსები ლიტერატურით“ ფარგლებში ჩემს მიერ განხორციელებულმა გაკვეთილების სერიამ  მოიცვა ფინანსური განათლების ისეთი თემები,როგორიცაა: ფული, დაზოგვა,პირადი ფინანსების მართვა(საჭიროება და სურვილი, პრიორიტეტების დალაგება შესაძლებლობების მიხედვით),სესხება, ქველმოქმედება, ფინანსური ორგანიზაციები და პროდუქტები,  მომხმარებლის უფლებები  და პასუხისმგებლობები,ცხოვრებისული სიტუაციები, ქვეყნები და ვალუტები.

პროექტის ფარგლებში შერჩეული ლიტერატურის განხილვისას გამოვიყენე სწავლების ისეთი  მიდგომები,როგორიცაა:დამოუკიდებლად მუშაობა,შემთხვევების განხილვა,დისკუსია და მსჯელობა,სწავლა კეთებით(პოსტერების შექმნა),როლური თამაში,კითხვა-პასუხი, პრეზენტაცია, ასოციაციური რუკა და არაფორმალური სწავლება-გასვლითი გაკვეთილი საბანკო სივრცეში.

კონკურსის „ასწავლე ფინანსები ლიტერატურით“ ფარგლებში  შევარჩიეთ თანამედროვე, ნორვეგიელი მწერლის არნფინ ქოლერუს ნაწარმოები „კეთილიონი“. ნაწარმოების  მთავარი მოქმედი გმირის, ათი წლის ფრანკის დედა მოულოდნელად ლატარიაში  ჯეკპოტს-24 მილიონ კრონას იგებს და ბანკში ინახავს.ყველაფერი მაშინ აირევა,როცა ფრანკის დედა გადაწყვეტს-სიკეთის კონკურსი გამოაცხადოს.კეთილიონის გამარჯვებული კი 1 მილიონით დააჯილდოვოს. ჩვენი პროექტის ინსპირაციის წყაროდ სწორედ რომ ნაწარმოების ეს სიუჟეტი გახდა.

აქტივობა. 1.

პროექტის საწყის ეტაპზე მოსწავლეებმა ერთობლივად განიხილეს შერჩეული ლიტერატურა. ისინი კლასში სურვილისა და რიგითობის მიხედვით კითხულობდნენ წიგნს.მსჯელობდნენ და განიხილავდნენ ნაწარმოების საინტერესო და დაძაბულ სიუჟეტებზე.გამოთქვეს  საკუთარი მოსაზრებები  არნფინ ქოლერუს მთავარი გმირის-ფრანკის, მისი მეგობრებისა და ფრანკის დედის ქმედებებზე. ისაუბრეს იმასთან დაკავშირებით თუ რა მოგებას ნახავდა ბიჭის  დედა ბანკში ფულის დაბანდებით და როგორი იქნებოდა ნაწარმოების ფინალი.

ერთ-ერთი დისკუსიის მთავარ შეკითხვას წარმოადგენდა კითხვა: რას ფიქრობდა თითოეული მოსწავლე ქველმოქმედებაზე, გაიღებდნენ თუ არა ისინი მოგებული თანხიდან 1 მილიონ კრონას ქველმოქმედებისთვის,რამაც კლასში გამოიწვია დისკუსია/მსჯელობა სიკეთის კეთებასა და ქველმოქმედების შესახებ. მოსწავლეებისთვის ძალზედ ემოციური აღმოჩნდა ფრანკის დედის გადაწყვეტილება სიკეთის კონკურსის გამოცხადების შესახებ.ბავშვებმა საინტერესოდ ისაუბრეს სიკეთის კეთების დადებით მხარეებზე, ქველმოქმედებაში გაღებულ ფინანსურ საჭიროებასა და მიზნობრიობაზე. მათი აზრით, ბანკები გადამწყვეტ როლს ასრულებენ საქველმოქმედო საქმიანობების ხელშეწყობაში სხვადასხვა სერვისების შეთავაზებით, როგორიცაა მაგალითად: ბანკების დახმარება საქველმოქმედო ორგანიზაციებს და სხვ.

აქტივობა.2.

პროექტის მეორე აქტივობისას მოსწავლეებმა განახორციელეს  როლური თამაში.რისთვისაც მოირგეს 10 წლის ფრანკის დედის როლი,დაფიქრდნენ და გამოთქვეს საკუთარი მოსაზრებები, როგორ განკარგავდნენ თანხას,თუ კი ისინი აღმოჩნდებოდნენ ფრანკის დედის როლში. ისაუბრეს დაზოგვაზე, საბანკო პროდუქტებზე. იმსჯელეს,რა სარგებელს მიიღებდნენ ბანკში მოგებული ფულის დაბანდებით. მოსწავლეთა ნაწილი დაინტერესდა ისეთი საბანკო პროდუქტით, როგორიცაა:ყულაბა.რა დანიშნულებით შეიძლება მისი გამოყენება და როგორ.  ნაწილს გაუჩნდა კითხვა, როგორ ანაბარზე შეიტანდა ფრანკის დედა მოგებულ თანხას. ამ და მსგავს შეკითხვებზე პასუხის გასაცემად განვიხილეთ საკითხი-დეპოზიტებისა და მისი სახეების შესახებ. დეტალურად გავარჩიეთ ვადიანი და უვადო დეპოზიტები,თითოეულის პირობები და უპირატესობები. მოსწავლეებმა უყურეს ფულის დაზოგვასა და ყულაბის გამოყენების მიზნობრიობის/სარგებლიანობის  შესახებ საინტერესო ვიდეო-ფილმს.ნახეს ანიმაციური ფილმი “სიკეთე”,რომელიც ნათლად ასახავდა ფულის გამოყენებას კეთილი საქმეებისა და  ქველმოქმედებისთვის.

აქტივობა.3.

მესამე აქტივობის მიმდინარეობისას მოსწავლეებმი დაფიქრდნენ საკუთარ იდეებსა და სურვილებზე. შეავსეს წინასწარ შექმნილი ე.წ. “ჩემი სურვილების ბანკი”. დააჯგუფეს სურვილები:  „პირადი მოხმარება“ და „მოულოდნელი მოვლენები“. ინდივიდუალურად მოახდინეს პრეზენტაცია და განმარტეს რატომ ეჭირა თითოეულ პირად სურვილს ესა თუ ის ადგილი “სურვილების ბანკში”. იმსჯელეს,რას მოიმოქმედებდნენ თუ კი მათ ცხოვრებაში ადგილი ექნებოდა “მოულოდნელ მოვლენებს”,როგორც ეს ნაწარმოების მთავარი გმირის -ფრანკის შემთხვევაში იყო.მოსწავლეთა პასუხებიდან გაირკვა რომ “მოულოდნელი მოვლენების” შემთხვევაში მიმართავდნენ ბანკს სესხისთვის. სესხთან დაკავშირებით განვიხილეთ ისეთი საბანკო საკითხები, როგორიცაა: სესხი და სესხის სახეები(სამომხმარებლო და  იპოთეკური სესხი, განვადება და სხვ).

აქტივობა.4.

მეოთხე აქტივობა ეხებოდა მოსწავლეთა ინდივიდუალურ მუშაობას.ბავშვებმა  ფრანკის დედის როლის მორგების შემდეგ, თემის- “პირადი ფინანსების მართვა” (საჭიროება და სურვილი,პრიორიტეტების დალაგება შესაძლებლობების მიხედვით) შექმნეს ძალიან საინტერესო თემატური პოსტერები, სახელწოდებით: „24 მილიონი ლარის მოგების შემთხვევაში რას გავაკეთებდი?“ .ინდივიდუალურად მოახდინეს შექმნილი პოსტერების წარდგენა კლასის წინაშე. პრეზენტაციისას ისაუბრეს იმაზე,თუ როგორ განკარგავდნენ მოგებულ 24 მილიონ ლარს, რა საჭიროება და სურვილები ჰქონდათ, რომელს მიანიჭეს პრიორიტეტი და რატომ.

აქტივობა.5.

პროექტის მეხუთე აქტივობას წარმოადგენდა კლასში დისკუსიის გამართვა მომხმარებელთა უფლებებისა და მოვალეობების შესახებ. მოსწავლეთა სურვილით, გადავწყვიტეთ სოფელ სართიჭალაში მდებარე ერთ-ერთ ადგილობრივ საბანკო ოფისში სტუმრობა,სადაც მიეცემოდათ საშუალება უშუალოდ ბანკის წარმომადგენელს გასაუბრებოდნენ და დაესვათ მათთვის საინტერესო,თემატური  შეკითხვები სესხის, დეპოზიტების, მომხმარებელთა უფლებებისა და მოვალეობების შესახებ. თემატური შეკითხვების მომზადების შემდეგ  ბანკის წარმომადგენლობასთან წინასწარი შეთანხმების საფუძველზე, მოსწავლეთა გარკვეული ჯგუფი სტუმრობდა ბანკს,შეხვდნენ მორიგე მოლარე-ოპერატორს,მოირგეს მომხმარებლის როლი. დასვეს შეკითხვები და  შესაბამისად,ბანკის წარმომადგენელისგან მიიღეს კომპეტენტური პასუხები მათთვის საინტერესო თემებზე.

აქტივობა.6.

მეექვსე აქტივობის ფარგლებში მოსწავლეებმა ჯგუფურად იმუშავეს ციფრულ პლატფორმა canva.com-ში. შექმნეს იმ ძირითად ტერმინთა განმარტებების ფლაერები,რომელიც  ნაწარმოების განხილვისას ისწავლეს. მოირგეს თანატოლგანმანათლებლების როლი,შეხვდნენ  საბაზო-საშუალო საფეხურის მოსწავლეებს და  კითხვა-პასუხის რეჟიმში მოახდინეს პროექტის ფარგლებში შესწავლილი საკითხების,მათ შორის, ძირითად საბანკო ტერმინებთან  დაკავშირებით   ინფორმაციის გაცვლა-გამოცვლა. აქტივობის დასკვნით ნაწილში კი განახორციელეს თემატური, საინფორმაციო ფლაერების გავრცელება სასკოლო სივრცეში.

აქტივობა.7.

პროექტის მეშვიდე აქტივობის განხორციელებისას მოსწავლეები დაინტერესდნენ ნაწარმოებში გამოყენებული ვალუტა-კრონას შესახებ. გამოიყენეს სკოლა-ბანკის სახელმძღვანელოდან საინფორმაციო მასალა: „ქვეყნისა და ვალუტის ბარათები“,იმუშავეს დამოუკიდებლად, მოიძიეს და შექმნეს საინტერესო პოსტერები ვალუტა-კრონას წარმოშობის შესახებ. შექმნილი პრეზენტაციები ინდივიდუალურად წარადგინეს კლასის წინაშე.

აქტივობა.8.

პროექტის დასკვნით ნაწილში მოსწავლეებმა იმუშავეს ინდივიდუალურად.შეავსეს მასწავლებლის მიერ  წინასწარ შედგენილი შემაჯამებელი ქვიზი. ქვიზი მოიცავდა ოთხ თემატურ, დახურულ კითხვასა და ორ სიტუაციურ ღია შეკითხვას,რომელიც საჭიროებდა მსჯელობას და არგუმენტირებულ დასაბუთებას იმ საბანკო თემების შესახებ,რომელიც ნაწარმოების განხილვისას იქნა შესწავლილი.

აღნიშნული პროექტ-გაკვეთილები მიმდინარეობდა ოთხი საგაკვეთილო საათი(თითო გაკვეთილი 40 წუთიანი) და დამატებით 3 არასაგაკვეთილო საათი. ყველა აქტივობა დაიგეგმა და განხორციელდა „ფინედუს“ მიერ გამოცხადებული კონკურსისთვის: “ასწავლე ფინანსები ლიტერატურით”.

კონკურსის  “ასწავლე ფინანსები ლიტერატურით” ფარგლებში ჩემს მიერ შეთავაზებულმა აქტივობებმა დიდი ინტერესი და ჩართულობა გამოიწვია მე-9 კლასის მოსწავლეებში. მოზარდებმა პროექტის განხორციელებული აქტივობებიდან დაასკვნეს,რომ ცხოვრებაში მთავარი არა მხოლოდ ფინანსური შემოსავლის ყაირათიანი განაწილება, დაზოგვა და მიზნობრივად დაბანდებაა სანდო ფინანსურ დაწესებულებაში, არამედ მნიშვნელოვანია სიკეთე, კეთილ საქმეებში ფინანსების გამოყენება, ადამიანური ურთიერთობები და სხვათა დახმარება. გაიაზრეს რომ მცირეოდენი თანხის დაზოგვით დროთა განმავლობაში შეიძლება დიდი დანაზოგის გაკეთება და საკუთარი სურვილების რეალიზება. მიხვდნენ რომ “ძუნწი კაცივით” ფულის მიწაში დამალვას ბანკში, სასურველ დეპოზიტზე  დაბანდება სჯობს, რათა მომავალში მიიღონ მეტი ფინანსური სარგებელი. გაიზრეს,რომ  საბანკო სექტორები მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ საქველმოქმედო საქმიანობების ხელშეწყობაში სხვადასხვა სერვისების შეთავაზებით.მაგალითად, ბანკების დახმარება საქველმოქმედო ორგანიზაციებს სახსრების ეფექტურად და უსაფრთხოდ გადაცემაში მიმღებებისთვის, როგორც შიდა ისე ეროვნულ დონეზე, ანგარიშების მართვა, საინვესტიციო მომსახურეობა და სხვა.მათ აღნიშნული საკითხი დაუკავშირეს ისეთი ორგანიზაციის მუშაობას,როგორიცაა წითელი ჯვარი,რომელიც იღებს შემოწირულობებს ფიზიკური პირებისაგან საბანკო გადარიცხვებით და მონაწილეობს ბანკების მიერ ორგანიზებულ ფინანსურ კამპანიებში.

კონკურსში „ასწავლე ფინანსები ლიტერატურით“ მონაწილეობამ მოსწავლეებში აამაღლა ცნობიერება  ფინანსური განათლების ისეთი მნიშვნელოვანი საკითხების შესახებ, როგორიცაა: ფული, დაზოგვა, პირადი ფინანსების მართვა,ქველმოქმედება, ფინანსური ორგანიზაციები და პროდუქტები, მომხმარებელთა უფლებები და პასუხისმგებლობები,ქვეყნები და ვალუტები. მოსწავლეებმა წარმატებით შეძლეს ნაწარმოების  ფინანსურ საკითხებთან დაკავშირება,ხოლო გამოყენებულმა მრავალფეროვანმა  აქტივობებმა უზრუნველყო მოსწავლეთა კრიტიკული და ანალიტიკური უნარების, კრეატიულობისა და პრეზენტირების უნარების განვითარება, ფინანსური საკითხებით მოსწავლეთა დაინტერესება და ლიტერატურის საინტერესო რაკურსით სწავლება.

გამოყენებული ლიტერატურა: 

1. ფინანსური განათლების ეროვნული სტრატეგია-2023 https://shorturl.at/hNOXG
2. სტატია: „ფინანსური განათლების მნიშვნელობა ჩვენი შემოსავლებისა და ხარჯების უკეთესად მართვისთვის“. 05. 2022წ. https://helloblog.ge/story/financial-education
3. სტატია: „ფინანსური განათლება უკეთესი მომავლისათვის“. 28.06.2023წ. https://argacherde.bog.ge/ganatleba/ratom-aris-finansuri-ganatleba-mnishvnelovani-sheni-uketesi-momavlistvis/
4. ფინანსური განათლება მარტივად. საქართველოს ეროვნული ბანკი. https://shorturl.at/G482f
5. სკოლებში ფინანსური განათლების ეფექტიანობა სკოლა-ბანკის მაგალითზე. https://iset-pi.ge/storage/media/other/2021-10-06/2f6178c0-2672-11ec-be43-954a03908f87.pdf
6. ფინანსური განათლების პორტალი (finedu.gov.ge)

ფეხბურთს რომ ადამიანებისთვის ბედნიერება მოაქვს, ამას საქართველოს ნაკრები უკვე ნახევარი წელია გვიმტკიცებს. სკოლაში, სპორტის გაკვეთილებზე, გამოჩნდნენ ბავშვები, რომლებსაც საქართველოს ნაკრების მოთამაშეთა ფორმები ამშვენებთ, არა, კი არ ამშვენებთ, რაღაცნაირად უფრო ბედნიერს ხდის მათ, რაზეც მათი საუბარიც მეტყველებს. როგორ გადაიქცნენ ეს ერთი ციდა ბავშვები ფეხბურთის ექსპერტებად, არ ვიცი, თუმცა მათ უკვე თავისუფლად შეუძლიათ იმსჯელონ ყველა იმ გამოწვევაზე, რომელიც დღეს საქართველოს ნაკრებს უდგას, ასევე ერთი ამოსუნთქვით შეუძლიათ გადაანაწილონ ფეხბურთელები სათამაშო პოზიციებზე.

ცხადია, გახარებული და ბედნიერი მოსწავლის დანახვა ყველა მასწავლებლისთვის ცალკე მოტივაციაა. ჰოდა, მეც ვეცადე ისეთი რთული და მძიმე საკითხი, როგორიც მეტყველების ნაწილების შესწავლაა, სწორედ ფეხბურთის დახმარებით მომეგვარებინა. დღეს, საქართველოს ფეხბურთის ნაკრები უნდა შევქმნათ გრამატიკაში!- გამოვუცხადე მოსწავლეებს და წამიერად ვიგრძენი მათი გაოცებული მზერა. რა უნდა შევქმნათ? – ჩამეკითხა ჯგუფის მეკარედ აღიარებული, მკვირცხლი და გონიერი თვალებციმციმა ბიჭი. დაფაზე მეტყველების ნაწილები ჩამოვწერე და ვთხოვე, გაეხსენებინათ განვლილი მასალა და ესაუბრათ შესწავლილი მეტყველების ნაწილების: არსებითი სახელის, ზედსართავი სახელის, რიცხვითი სახელის, ნაცვალსახელისა და ზმნის „შესაძლებლობებზე“. მოსწავლეები დიდი ენთუზიაზმით ცდილობდნენ, რაც შეიძლება მეტი გაეხსენებინათ და ესაუბრათ თითოეულ მათგანზე. ბავშვებმა ისიც გაიხსენეს, რომ ხუთივე მეტყველების ნაწილი ფორმაცვალებადია, სახელები იბრუნვის, ზმნა კი იუღლის. მეტყველების მომდევნო  ნაწილები წინასწარ გამზადებულ ფორმატზე მქონდა დახასიათებული, რა თქმა უნდა, მათთვის გასაგები ტერმინებით, რომელსაც ვკითხულობდით და თან სათანადო მაგალითები მოგვყავდა, რათა უკეთ დაგვენახა, თითოეულ მეტყველების ნაწილს რა როლი აქვს წინადადებაში. განსაკუთრებული ინტერესი სრულმნიშვნელოვანმა და დამხმარე მეტყველების ნაწილების გამიჯვნამ გამოიწვია. მარტივი წინადადებების გარჩევისას მოსწავლეები უსვამდნენ სიტყვებს კითხვას და წინასწარ შედგენილ ცხრილში სვამდნენ,

მაგ.: მეორე დღეს იანგული და პეტია სკოლის ალაყაფთან დაგვხვდნენ მე და ჩემს დეიდაშვილ კოკას.

თურმე პატარა ბავშვები ორი დღე ელოდნენ დედას.

ამ სქემის შევსების შემდეგ უკვე გადავედით „საქართველოს ფეხბურთის ნაკრების შედგენაზე“. როგორც ფეხბურთის ნამდვილ გულშემატკივრებს შეეფერება, მოსწავლეები მალევე მიხვდნენ, რომ თერთმეტი მოთამაშის ნაცვლად ათი მოთამაშე გვეყოლებოდა, თუმცა თავი იმით ინუგეშეს, რომ თითოეული მოთამაშე გამოცდილი და მრავალმხრივ „ნიჭიერი“ გახლდათ. განლაგების დაწყება მეკარის არჩევით გადაწყდა, მსჯელობამ დიდხანს არ გასტანა კარში, არსებითი სახელის დაყენება გადაწყდა, პირველად არსებითი სახელი შევისწავლეთ, ამიტომ პირველ ნომრად სწორედ ის დააყენეს კარში. ჯერი დაცვაზე მიდგა და საფიქრალმაც იმატა. კარგა ხანს გაგრძელდებოდა კამათი, რომ არა სხვა დროს ყველაზე მორიდებული და მორცხვი მოსწავლის ძალიან ლოგიკური კითხვა: – როგორ თამაშს ვთამაშობთ, მასწ, დაცვითს თუ შემტევს? ამ კითხვას არ ველოდი, ცოტა დავიბენი კიდეც, თუმცა ჩემი დაბნეულობა ისევ მოსწავლეებმა გაფანტეს. ორივე ტიპის თამაშისთვის მოვემზადოთ,- განაცხადა ერთ-ერთმა მოსწავლემ და თან სანიოლივით პატარა პრესკონფერენციაც ჩაგვიტარა: -თუ თავდასხმას ვაძლიერებთ, წინ სრულმნიშვნელოვანი მეტყველების ნაწილები დავაყენოთო, რადგან მათ გარეშე გაგვიჭირდება შეტევა. თუ დაცვითი თამაში გვინდა, მცველები გავაძლიეროთ და წინ დამხმარე მეტყველების ნაწილები გავუშვათო. ამ განცხადებამ კლასში მოწონება დაიმსახურა, მეკარე არსებით სახელს მცველად ისევ სახელები დაუყენეს. მარჯვნივ ზედსართავი სახელი, მარცხნივ – რიცხვითი სახელი, შუაში კი ნაცვალსახელი, ყველას ნაცვლად შეძლებს მეტოქესთან თამაშს, თან ესენი ერთმანეთშიც კარგად არიან „შეთამაშებულიო“. მცველების შემდეგ კიდევ ერთი დილემის წინაშე დავდექით, რა პრინციპით უნდა გაგვეგრძელებინა თამაში 4/3/3 თუ 4/4/2 . ამ მსჯელობის დროს მოსწავლეებს არგუმენტად მოჰყავდათ მეტყველების ნაწილების ფუნქცია/შესაძლებლობები და ვხვდებოდი, ამ ძალიან მხიარულმა თამაშმა როგორ გაათვითცნობიერა ბავშვები მეტყველების ნაწილების დანიშნულებაში. ისინი მსჯელობდნენ თანდებულს რა სწორად შეეძლო მიმართულებების მიცემა ბურთისთვის, ამიტომ შუაში მისი დაყენება უფრო ლოგიკური იქნებოდა. და კმაყოფილი ღიმილით ვადევნებდი მათ გაბრწყინებულ სახეებს, თვალს. საბოლოოდ 3/3/3 პრინციპზე შეთანხმდნენ. დაცვის შემდეგ ნახევარდაცვაზე მიდგა ჯერი: მარცხნივ შორისდებული, მარჯვნივ- ნაწილაკი, შუაში თანდებული კი ჩასვეს. ყველაზე მარტივად ცენტრალურ ფორვარდზე შეთანხმდნენ, მეტყველების ნაწილების კვარაცხელიად – ზმნა დასახელდა. მარჯვნივ ზმნიზედა, რადგან იციან რომ ზმნიზედა სწორად ზმნას უდგას მუდამ მხარში. შუაში კი კავშირი დააყენეს, როგორც ყველა მეტყველების ნაწილთან შეკავშირებულ-შეთამაშებულ წევრს . შემდეგი კითხვა კაპიტანს და მწვრთნელს შეეხებოდა. მწვრთნელზე ბევრი არ უფიქრიათ, ერთხმად – აკაკი შანიძე დაასახელეს. კაპიტნის სამკლავური კი ხან არსებით სახელს, ხან ნაცვალსახელს მოარგეს მათი მრავალფუნქციურობის გამო. კლასი დამშვიდდა, მე კი კმაყოფილი დავრჩი ამ სახალისო თამაშით, რადგან ჩემს მიზანს – გაეცნოთ მეტყველების ნაწილები და მათი ფუნქციები, ვფიქრობ, მივაღწიე. ბუნებრივია, ყველა კლასი თავის ნაკრებს დაასახელებს, თუმცა, ვფიქრობ, ეს არაა მთავარი, მთავარი ისაა, რომ მოსწავლეები ხალისითა და იმ სიამაყით შეასრულებენ იმას, რასაც დაავალებთ.