გვიან ღამით 1875 წლის 15 ნოემბერს შვედეთში, ლაგენლუნდრთან ახლოს ორი მატარებელი ერთმანეთს შეეჯახა. ორივე სამგზავრო ექსპრესი იყო, ერთი სტოკჰოლმიდან მალმაში, მეორე კი, პირიქით – მალმიდან სტოკჰოლმში მიდიოდა. შეჯახება გასავლელი გზის შუაში მოხდა. იმ დროისთვის მატარებლით მგზავრობა ფუფუნებად ითვლებოდა. მატარებელი იმ დროს არ ყოფილა ფართო მასებისთვის ხელმისაწვდომი ტრანსპორტი, როგორც ახლა არის.

ექსპრეს მატარებელში მესამე კლასის ვაგონები უბრალოდ არ იყო. ექვსი ვაგონისგან შედგებოდა, ყველა მათგანში ბარხატი იყო გამოკრული და ანტიკვარული ავეჯით იყო მორთული. იმ ღამით მატარებლით ცნობილი და მდიდარი ხალხი მგზავრობდა – მინისტრები, ადვოკატები, ბიზნესმენები. თანაც ეს ხალხი მთელი ევროპიდან შეკრებილიყო. ამიტომ, ავარიის შესახებ ცნობა მეორე დღეს მთელი ევროპის გაზეთებით გავრცელდა.

ცხრილის მიხედვით ორ ექსპრესს გვერდი ერთმანეთისთვის ლინკეპინგის სადგურზე უნდა აექცია. თუმცა, იმ ღამეს შვედეთის სამხრეთით ქარი ამოვარდა, ამიტომ მალმიდან მომავალმა მატარებელმა გამოსვლა დააგვიანა, მეორე კი დროულად გამოვიდა. ამავე დროს სამხრეთიდან მომავალი მატარებლის დაგვიანება ტელეგრაფითაც იყო გადაცემული. მოგვიანებით, დაიკითხება სამი სადგურის პერსონალი და მოხდება გარკვევა, რატომ არ დაიგეგმა სხვა სადგურებში მატარებლების გვერდის აქცევა, როგორც ეს ადრე არაერთხელ მომხდარა.

როგორც გაირკვა, როდესაც ამბავმა მატარებლის დაგვიანების შესახებ ლინკეპინგამდე ჩააღწია, ჩრდილოეთ ექსპრესი იქ უკვე ჩავლილი იყო. მემანქანეც აცნობიერებდა, რომ საპირისპირო მატარებელთან ჯერ გვერდი აქცეული არ ჰქონდა და სიჩქარეს უმატებდა, რომ სხვა სადგურში (სადაც ასევე შეიძლებოდა გვერდის აქცევა) მეორეზე ადრე ჩასულიყო. ვერავინ ვერ გასცა პასუხი კითხვას – რატომ ჩაიქროლა მთელი სისწრაფით სამხრეთის მატარებელმა ამ მეორე, სხვა სადგურში და არ დაელოდა ჩრდილოეთ მატარებელს, რომ მშვიდობიანად აევლოთ გვერდი ერთმანეთისთვის. არადა, ლიანდაგის მეთვალყურენი მემანქანეს მთელი ძალით უქნევდნენ ფერად სანათებსა და დროშებს. ამ ამბიდან ოთხი წუთის შემდეგ, ორი მატარებელი ერთმანეთს ეჯახება. 9 ადამიანი იღუპება, ბევრიც დაშავდება.

სასამართლო დეკემბრიდან მაისამდე გაიჭიმა. ყველას აინტერესებდა, რატომ არ მიაქცია ყურადღება ნაჩვენებ ფერად მანიშნებლებს მემანქანემ (რომელიც დაიღუპა და პასუხს ვერ გასცემდა). საბოლოოდ, ციხეში ექვსი თვით იმ სადგურის უფროსი გაისტუმრეს, რომელი სადგურიც სამხრეთის მატარებელმა შეუჩერებლივ გაიარა და ფერად ნიშნებს ყურადღება არ მიაქცია. თუმცა, შეკითხვა უპასუხოდ დარჩა.

აი, ამ დროს ასპარეზზე პრაქტიკოსი ექიმი, უფსალას უნივერსიტეტის პროფესორი ფრიდრიხ ჰოგმრენი გამოჩნდა. მისი კვლევის საგანი მხედველობა და ფერების აღქმა იყო. მეცხრამეტე საუკუნის შუა პერიოდში უკვე იცოდნენ, რომ ადამიანების ნაწილი ფერებს სხვა ადამიანებივით ვერ აღიქვამდა. ჯერ კიდევ 1794 წელს მომავალმა ცნობილმა ქიმიკოსმა დალტონმა, რომელმაც ატომისტიკური მოძღვრება ჩამოაყალიბა, გამოაქვეყნა სტატია „ფერების აღქმის თავისებურების შესახებ“. ამ დროისთვის დალტონი ჯერ ცნობილი არ იყო. სტატიაში დალტონმა საკუთარი გამოცდილება აღწერა. იმ დროისთვის ბოტანიკით იყო გატაცებული და აღმოაჩინა, რომ ყვავილების ფერები, რომლებიც ატლასში იყო აღწერილი, მისი აზრით, ერთმანეთისგან არ განსხვავდებოდა, ყველა ყვავილი ერთნაირი იყო. ჯერ იფიქრა, წიგნშია შეცდომაო. თუმცა, სხვა წიგნებშიც, რომ იგივე ინფორმაცია აღმოაჩინა, მიხვდა, საქმე მისსავე თვალებში იყო. დაიწყო ნაცნობ-მეგობრების გამოკითხვა, თუმცა ვერავინ მიუხვდა, რას გულისხმობდა. ვერავინ, საკუთარი ძმის გარდა. მაშინ, დალტონისთვის ნათელი გახდა, რომ საქმე მემკვიდრეობით გადაცემად დარღვევას ეხებოდა. თავის სტატიაში წერდა: „ფერს, რომელსაც სხვები წითელს ეძახიან, ჩემთვის მუქი ლაქაა. ყვითელი, მწვანე, ნარინჯისფერი ჩემთვის ერთი ფერია“. დალტონმა ივარაუდა, რომ მისი თვალის მინისებრ სხეულში რუხი ფერის ნივთიერება ჭარბობდა. ამიტომ, ფაქტობრივად ის რუხი ლინზებიდან უყურებდა სამყაროს. ეს ვარაუდი მცდარი აღმოჩნდა, თუმცა, ექიმების ფართო სპექტრის ყურადღება მიიპყრო. მანამდე, ამ პრობლემას ისინიც კი არ აქცევდნენ ყურადღებას, ვისაც აწუხებდა.

მოგვიანებით დალტონი თვალებს მეცნიერებას უანდერძებს. მისი გარდაცვალების შემდეგ მის თვალებს შეისწავლიან და აღმოჩნდება, რომ მას ტიპური ბიქრომატული დალტონიზმი აწუხებდა. თვალის ჩხირებსა და კოლბებში სინათლე ელექტრულ იმპულსებად გარდაიქმნება, რომელიც ტვინში იგზავნება. ტვინი კი თავის მხრივ სამყაროს სურათებს ხატავს. ფერებზე სწორედ კოლბებია პასუხისმგებელი. S კოლბები მოკლე short ტალღოვან სინათლეზე რეაგირებენ, ტვინი ამ სიგრძის ტალღას აღიქვამს, როგორც ლურჯსა და იისფერს. M კოლბები საშუალო სიგრძის ტალღებზე რეაგირებენ და ეს მწვანე ფერის სპექტრია. L კოლბები აღიქვამენ გრძელ ტალღებს – წითელ და ნარინჯისფერ სპექტრს. ეს ტალღები ერთმანეთს გადაფარავენ, ამიტომ ადამიანთა უმრავლესობა ბევრ გარდამავალ ფერს ხედავს. ეს უნარი კარგად აქვთ განვითარებული მხატვრებს. ადამიანთა ნაწილი გენეტიკური დეფექტით იბადება, რომელიც მათ ჯანმრთელობაზე ზოგადად გავლენას არ ახდენს. ეს ადამიანები ვერ აღიქვამენ გარკვეული ტალღის სინათლეს და ვერ არჩევენ ფერებს. ამიტომ, თუ ასეთი დეფექტი მატარებლის მემანქანეს ექნებოდა, შეიძლება ვერ გაერჩია, რა ფერის დროშებს ან ნიშნებს აჩვენებენ…

1876 წ. 14 ივლისს პროფ. ფრიდრიხ ჰოგმრენი სამედიცინო კონგრესზე გამოვიდა და მხედველობის შესამოწმებელი ახალი ტესტი წარადგინა, რომლის ავტორიც თავად გახლდათ. ეს იყო ფერადი ბეწვი და პოტენციურ პაციენტებს, ჯერ სთავაზობდნენ მწვანე სპექტრის ათი ნიმუშის არჩევას, შემდეგ კი – ათი წითელი ნიმუშის. ბევრი ადამიანი ტესტს ვერ აბარებდა. ჰომგრენმა მოახერხა და მიიღო უფლება, ტესტი მემანქანეებისთვის ჩაეტარებინა… შედეგი გასაოცარი დადგა, 13 ადამიანი წითელსა და მწვანეს ერთმანეთისგან ვერ არჩევდა. მათ შორის იყვნენ კონდუქტორები, სადგურის უფროსი და ა.შ.

ტესტი ერთ პატარა კერძო სადგურში ჩატარდა. უკვე შემდეგ, პროფესორმა გაგზავნა წერილი ტრანსპორტის მინისტრთან და ტესტის ქვეყნის მასშტაბით ჩატარება მოითხოვა. მინისტრი დემონსტრირებისთვის უპსალაში მიიწვიეს. სცენაზე ერთმანეთის საპირისპიროდ სანათებით ხელში ორი უკვე ტესტირებული და დალტონიზმში „მხილებული“ სადგურის თანამშრომელი დააყენეს. ამ სანიშნე სანათებს მინები ეცვლებოდა, ანუ ხრახნის დატრიალებით ფერებს შეცვლიდი და შესაბამისი სინათლე გამოვიდოდა. მინისტრს სთხოვეს, თავად დაესახელებინა სანიშნე ფერი. მან თეთრი შეარჩია. დემონსტრირება ასეთი იყო, რკინიგზის თანამშრომელი მეორეს აჩვენებდა ფერს და ისიც იმავე ფერით პასუხობდა. პირველმა თანამშრომელმა წითელი ფერი აჩვენა (გახსოვთ ხომ, მინისტრის არჩევანი თეთრი იყო), ანუ ვერ გაარჩია თეთრი და წითელი, რაზეც მეორემ მწვანე ფერით უპასუხა. ექიმი მინისტრისკენ შეტრიალდა და ჰკითხა – მიხვდით ალბათ, ვინ არის ავარიაში დამნაშავე, არა?

საოცარია, მანამდე როგორ ახერხებდნენ ეს თანამშრომლები მუშაობას? რა ვიცი, ალბათ სანათს თუ იყო ხელი მიჩვეული? ფაქტია, თავს ართმევდნენ, თუმცა, ერთი უყურადღებობა და…

ამ დემონსტრირების შემდეგ ევროპის ქვეყნებში მასობრივად ჩატარდა ტესტი და იქ სადაც ფერის აღქმა მნიშვნელოვანია, დალტონიზმით დაავადებულებს მუშაობა ეკრძალათ. ასეთი მოსახლეობის 8%-ია.

ჩვენ ჩვენი ტესტი ჩავატაროთ.

ავიღოთ შვიდი ქიმიური ჭიქა. პირველში კალიუმის თიოციანატის ხსნარი ჩავასხათ. წითელი ფერის მისაღებად ჩავამატოთ რკინის (III) ქლორიდის ხსნარის რამდენიმე წვეთი. წარმოიქმნება რკინის თიოციანატი, რომელსაც წითელი შეფერილობა აქვს:

3KSCN+FeCl₃=Fe(SCN)₃+3KCl.

მეორე ჭიქაში ჩავასხათ კალიუმის ბიქრომატის ხსნარი, რომელიც ისედაც ნარინჯისფერია და ამიტომ ასევე დავტოვებთ.

მესამე ჭიქაშიც ჩავასხათ კალიუმის ბიქრომატის ხსნარი – თუ მას ნატრიუმის ტუტის ხსნარს დაუმატებთ, კაშკაშა ყვითელ შეფერილობას მივიღებთ. ტუტე არეში კალიუმის ბიქრომატი ქრომატში გადადის და ყვითლდება:

K₂Cr₂O₇+NaOH=2KNaCrO₄+H₂O.

მომდევნო სამ ჭიქაში ვასხამთ სპილენძის სულფატის სხვადასხვა კონცენტრაციის ხსნარებს.

მეოთხე ჭიქაში სპილენძის სულფატის ხსნარს ვამატებთ კალიუმის თიოციანატს და მწვანე ფერს ვიღებთ:

CuSO₄+4KSCN=K₂[Cu(SCN)₄]+K₂SO_4.

მეხუთე ჭიქაშიც სპილენძის სულფატის ხსნარი ასხია, რომელიც ისედაც ცისფერია და ამიტომ ასეც დავტოვებთ.

მეექვსე ჭიქაში სპილენძის სულფატის ოდნავ ნაკლები კონცენტრაციის ხსნარია, რომელსაც ლურჯი ფერის მისაღებად ამონიუმის ჰიდროქსიდს დავუმატებთ:

CuSO₄+NH₄OH=[Cu(NH₃)₄]SO₄+4H₂O.

მეშვიდე ჭიქაში ვასხამთ კალიუმის მანგანატის ხსნარს. გოგირდმჟავას დამატებისას მწვანე იისფრად გარდაიქმნება.

ახლა, საქმე ის არის, ჩვენი თვალების კოლბები ამ ფერებს სწორად აღიქვამენ, თუ არა.

როგორია თქვენი ფერის სამყარო?

სხვადასხვა პროდუქტზე  ხშირად შენიშნავთ გადამუშავების ანუ ე.წ. რეციკლირების  ნიშანს – მწვანე ისრებს, რომლებიც დახურულ წრეს ქმნიან.

გადამუშავების ნიშანი პირველად  მეოცე საუკუნის სამოცდაათიან წლებში  შეიქმნა.  აღსანიშნავია, რომ ამ სიმბოლოს რამდენიმე განსხვავებული ვერსია სხვადასხვა დროს  სხვადასხვა ორგანიზაციების მიერ იყო შემოთავაზებული.

გადამუშავების ანუ რეციკლინგის იმ ნიშნის ვერსია, რომელსაც დღეს  ვიყენებთ, ამერიკელ გარი ანდერსონს ეკუთვნის. 1970 წელს,   სირაკიუსის (ქალაქი აშშ-ში, ნიუ-იორკის შტატში) უნივერსიტეტის სტუდენტმა, 23 წლის ანდერსონმა,  მონაწილეობა მიიღო კონკურსში, რომელიც  პროდუქციის გადამუშავების აღმნიშვნელი ნიშნის შექმნას  ითვალისწინებდა.

კონკურსი ნიშნის შესაქმნელად ამერიკის კონტეინერების კორპორაციამ გამოაცხადა და  „დედამიწის დღის“ პირველად აღნიშვნას მიუძღვნა.  ჟიურიმ  500-მდე ნამუშევარი განიხილა, რომელთა შორის  ანდერსონის ვერსიაც იყო. მისი დიზაინის მიხედვით, კონკურსზე წარმოდგენილი ნიშანი სამი მწვანე ისრისგან შედგებოდა, რომლებიც სამკუთხედს  ქმნის და  მასალების გადამუშავების ჩაკეტილი წრის სიმბოლოს წარმოადგენს. ავტორის აზრით,  სამკუთხედის კუთხეებში გლუვი გადასვლა სამრეწველო წარმოებაზე მიანიშნებდა.

ნიშნის საფუძველს  მობიუსის ლენტი წარმოადგენდა, რომელიც გარემოსდაცვითი კეთილგანწყობისა და გარემოსადმი ზრუნვის სიმბოლოდ იქცა.

გარი ანდერსონი, გადამუშავების ნიშანი და მობიუსის ლენტი

ანდერსონის მიერ შექმნილმა ნიშანმა კონკურსში გაიმარჯვა და ის განვითარებულ ქვეყნებში წარმოებული პროდუქციის თანმხლები  ნიშანი გახდა.

საინტერესოა ის ფაქტი, რომ ნიშნის ერთ-ერთ პირველ ვერსიაში, რომელიც ანდერსონის დედისადმი მიწერილ სტუდენტობის დროინდელ წერილშია ნაპოვნი, ისრის ქვეშ  მიწერილია  სიტყვები „Recycling“.  ავტორის აზრით,  ნიშანი პროდუქტის კუთხეში უნდა ყოფილიყო დასმული, მაგრამ  საჯარო გამოყენების დაწყებისთანავე  ნიშანი 180 გრადუსით შემობრუნდა.

კონკურსის შემდეგ, თავად ანდერსონს, საკუთარი  ნიშანი თითქმის 10 წლის განმავლობაში არც ერთ პროდუქციაზე  უნახავს, სანამ  ერთ დღეს  ევროპაში მოგზაურობისას, მან იგი ამსტერდამში ნაგვის ურნაზე  არ დაინახა.

სხვადასხვა ქვეყანაში რეციკლინგის სიმბოლოს  სხვადასხვა   ვერსია არსებობს, თუმცა გავრცელებული ალტერნატივა ის ვერსიაა, სადაც ლენტა ორჯერ არის გადაგრეხილი. ვინაიდან გადამუშავების სიმბოლო სავაჭრო ნიშანს არ წარმოადგენს,  ამიტომ მისი  საფუძველი  მთელს მსოფლიოში მრავალი ანალოგიური სიმბოლოს საფუძვლად გამოიყენება.

მათ შორის ყველაზე საინტერესო და განსხვავებული ტაივანური ნიშანია, რომელშიც ცენტრისკენ მიმავალი ოთხი ისარი კვადრატს ქმნის, ხოლო  ნიშნის თეთრი სივრცის ელემენტები კი ცენტრიდან გამომავალ ისრებად გადაიქცევა. მეტად მოსახერხებელი და მარტივია  რეციკლინგის ნიშნების სისტემა იაპონიაში.

რეციკლინგის ტაივანური  და იაპონური ნიშნები

დღეს გადამუშავების ეს  ნიშანი მნიშვნელოვანი სიმბოლოა მდგრადი განვითარების სფეროში და მოუწოდებს ადამიანებს,  შეგნებულად  და პასუხისმგებლობიანად მიუდგნენ მასალების გადამუშავების პროცესს, რათა შეამცირონ ნარჩენები და დაზოგონ რესურსები. დღესდღეობით, ეს ნიშანი ყველა იმ პროდუქტზეა დატანილი,   რომლებიც შეიძლება  შემდგომი გამოყენებისთვის გადამუშავდეს.

ნიშნის გამოყენება არ საჭიროებს ლიცენზიას. საჭიროა მხოლოდ მწარმოებლის სურვილი და, ზოგიერთ შემთხვევაში, ადგილობრივი მარეგულირებელი ორგანოების ნებართვა.

პროექტული სწავლება ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტია ფორმალურ განათლებაში, მასზე ორიენტირება ნიშნავს, სტანდარტული საკლასო წესების ინტერპრეტაციას და შემოქმედებითი გარემოს შექმნას.

მსგავსი გაკვეთილების ჩატარების დროს მასწავლებლებს უწევთ ფასილიტაციის გაწევა, როგორც ჯგუფურად, ასევე ინდივიდუალურად. პროექტული სწავლების მთავარი უპირატესობა არის მოსწავლეების მაღალი მოტივაცია, აღნიშნული პროცესი გამოირჩევა მრავალფეროვანი აქტივობებით, რაც ზრდის მოსწავლეთა ინტერესს.

კლასი – მეექვსე

პროექტი – „წიგნი გუშინ და დღეს“

აღნიშნული  პროექტი განხორციელდა მეექვსე კლასში, ის თემატურად უკავშირდებოდა შესასწავლ მასალას, კონკრეტულად კი, მოსწავლეებმა პროექტის ფარგლებში დაამუშავეს ოთხი  ტექსტი – „ქვის დედა ენა“, „ბიჭი და ძაღლი“, „ჩემი სოფლის სამკითხველო“, „სურათებიანი წიგნი“.

პირველ ეტაპზე მოსწავლეებმა დაამუშავეს ინფორმაცია წიგნების შესახებ, როგორი იყო ის თავდაპირველად და როგორი სახე მიიღო თანამედროვე წიგნმა. დანარჩენ ტექსტებზე მუშაობის პროცესში მოსწავლეები განაწილდნენ ჯგუფებში და პროექტის ნაბიჯების შესაბამისად შეუდგნენ მუშაობას.

პირველი ნაბიჯი –   მთავარი  მიზანი იყო, შეექმნათ წიგნები, რომლებსაც ექნებოდა ძველი იერსახე. სამმა ჯგუფმა თემატურად შექმნა ერთმანეთისაგან განსხვავებული წიგნები განსხვავებული შინაარსებით.

მეორე ნაბიჯი –    მთავარი  მიზანი იყო  თანამედროვე ელექტრონული წიგნების შექმნა, ამ შემთხვევაში გამოვიყენეთ  StoryJumper, რომელიც აღმოჩნდა ძალიან სახალისო რესურსი მოსწავლეებისათვის. მათ შექმნეს უკვე ნასწავლი ტექსტების მეორე ნაწილი, რომლებიც გადმოიტანეს თანამედროვე ცხოვრებაში.

მესამე ნაბიჯი –    მესამე ეტაპზე მოვაწყვეთ ღია გაკვეთილი, მოვიწვიეთ მშობლები და მასწავლებლები, მოსწავლეებმა დამსწრე საზოგადოებას წარუდგინეს საკუთარი ნამუშევრები.

პროექტი მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა მოსწავლეებისათვის, მოსწავლეებმა საფუძვლიანად შეისწავლეს ტექსტები,რაც ხელს უწყობს  ისეთი გამჭოლი კომპეტენციების განვითარებას, როგორიცაა მედიაწიგნიერება და ციფრულიწიგნიერება, შემოქმედებითი აზროვნება, ჯგუფური მუშაობისა და პრეზენტაციის უნარები.

რესურსები სასწავლო პროცესის განუყოფელი ნაწილია. რაც უფრო მეტი და საინტერესო რესურსით ვამდიდრებთ გაკვეთილს, მით უფრო იზრდება მოსწავლეთა ჩართულობა, მოტივაცია და ენთუზიაზმი.

ტექნოლოგიების განვითარების კვალდაკვალ იზრდება რესურსებზე ხელმისაწვდომობაც. წლების წინ რაც მიუწვდომელი იყო, ახლა მარტივი ძებნით შესაძლებელია ჩვენს კლასებში აღმოჩნდეს.

ამჯერად გთავაზობთ ჰარვარდის უნივერსიტეტის უმაღლესი განათლების სკოლის  რესურსებს. ვებგვერდზე განთავსებული მასალები მოსწავლეებს ეხმარება ისეთი უნარების განვითარებაში, როგორებიცაა – კრიტიკული აზროვნება, კონცენტრირება, კითხვების ფორმულირება, პრობლემების იდენტიფიცირება და გამოსავლის ძიება და ა.შ.

განვიხილოთ რამდენიმე მათგანი.

გლობალური აზროვნების  ხელშემწყობი აქტივობები

3 – რატომ?

ავიღოთ საკითხი კლიმატის ცვლილება და განვიხილოთ შემოთავაზებული რესურსის მიხედვით.  დავსვათ კითხვები:

• რატომ შეიძლება ეს [თემა, კითხვა] იყოს ჩემთვის მნიშვნელოვანი?
• რატომ შეიძლება იყოს ეს მნიშვნელოვანი ჩემ გარშემო მყოფთათვის [ოჯახი, მეგობრები, ქალაქი, ერი]?
• რატომ შეიძლება მას მნიშვნელობა ჰქონდეს მსოფლიოსთვის?

ეს კონკრეტული რესურსი მოსწავლეს უბიძგებს, იფიქროს ლოკალურიდან გლობალურისკენ. მოსწავლე ფიქრის პროცესში აღმოაჩენს, რომ პრობლემა, რომელიც მას აწუხებს, თავს იჩენს სხვებთანაც და მათთვისაც თანაბარმნიშვნელოვანია.

მოქმედების წრეები

შემოთავაზებული რესურსი მოსწავლეს ეხმარება, დაფიქრდეს და გადადგას ის ნაბიჯები, რომლებსაც გადადგამდა მარტო თუ თანამოაზრეებთან ერთად, როგორც ლოკალური, ასევე გლობალური პრობლემების მოსაგვარებლად.

რა შემიძლია გავაკეთო? წვლილი შევიტანო…

• ჩემი ახლო წრისთვის (მეგობრები, ოჯახის წევრები, ვისაც ვიცნობ)?
• ჩემი საზოგადოებისთვის (ჩემი სკოლა, სამეზობლო, თემი)?
• სამყაროსთვის (ჩემი უშუალო გარემოს მიღმა)?

შემოთავაზებული აქტივობა გონებრივი იერიშის, იდეების თავმოყრის კარგი საშუალებაა. ასევე, რესურსი ხელს უწყობს მოსწავლეებში განწყობის ჩამოყალიბებასა და მოტივაციის ზრდას – იმოქმედონ პირად, ადგილობრივ და გლობალურ დონეზე.

აქტივობები კითხვების ფორმულირებისთვის, ალტერნატივების, შესაძლებლობებისა და ანალოგიების გენერირებისთვის

3-2-1 – ხიდი

აქტივობა მოსწავლეს ეხმარება წინარე ცოდნის ფაზაზე არსებული ინფორმაციის ორგანიზებასა და შესწავლის შემდეგ მიღებულ ინფორმაციასთან შედარებაში.

მაგალითად, მე-7 კლასში, ცნება ტოლერანტობის დამუშავებამდე, მოსწავლეებს უკვე აქვთ ზოგადი წარმოდგენა ამ ტერმინთან მიმართებით. შესაბამისად, მოსწავლეებს ვთხოვთ, დაწერონ:

• 3 სიტყვა, წინადადება ან იდეა;
• 2 კითხვა, რომლებიც აქვთ ცნებასთან მიმართებით;
• 1 მეტაფორა, მსგავსება ან შედარება.

აღნიშნულს ვიმეორებთ ცნების დამუშავების, ანუ რამდენიმე გაკვეთილის შემდეგ.

კარგი კითხვები იწყება…

რა სახის აზროვნებას უწყობს ხელს აღნიშნული აქტივობა?

კითხვის ჩამოყალიბება და დასმა მარტივი პროცესი არ არის. ის დაკავშირებულია კრიტიკულ აზროვნებასთან. მას სჭირდება გაწაფვა და დახელოვნება. შემოთავაზებული აქტივობა მოსწავლეს ეხმარება სწორი კითხვების შემუშავებასა და სწორად ფორმულირებაში.

აქტივობის დასაწყისში შეგიძლიათ თქვენს მოსწავლეებს ჰკითხოთ, როგორია კარგი შეკითხვები? ასევე მნიშვნელოვანია, რომ მოსწავლეებისთვის ნათელი იყოს საკითხი, თემა, ცნება ნახატი თუ სხვა რამ, რომელთა ირგვლივაც მოუწევთ კითხვების ფორმულირება.

სურათების, ვიზუალური ობიექტების შესწავლა

სასკოლო სახელმძღვანელოებში მრავლად გვხდება პოსტერები, ფოტოები და სხვა სახის ვიზუალური საშუალებები. საჭიროა ეფექტური აქტივობები მათი დანიშნულებისა თუ ძირითადი სათქმელის უკეთ გასააზრებლად.

აქტივობა „შეხედე, იფიქრე, დაინტერესდი“ გვეხმარება ფოტოების, ვიზუალური გრაფიკის გააზრებაში. რესურსი უბიძგებს მოსწავლეებს, გააკეთონ დაკვირვებები და შემოგვთავაზონ საკუთარი ინტერპრეტაციები.

მოსწავლეებს ვაჩვენებთ ფოტოს და ვეკითხებით:

• რას ხედავ?
• რას ფიქრობ?
• რა გაინტერესებს/რით დაინტერესდი?

შემოთავაზებული აქტივობა უნდა გამოიყენოთ ისეთ ობიექტთან, როგორიცაა სურათი, პოსტერი, სქემა, ვიდეო და ა.შ. მნიშვნელოვანია, რომ შეთავაზებული ვიზუალი იძლეოდეს დაკვირვებისა და ინტერპრეტაციის შესაძლებლობას.

ზემოთ განხილული რესურსები მომზადებულია ჰარვარდის უნივერსიტეტის უმაღლესი განათლების სკოლის ვებგვერდზე განთავსებული მასალების მიხედვით. რესურსები ადაპტირებულია ქართულ რეალობასთან.

ვებგვერდზე, დაინტერესებულ მასწავლებლებს შეუძლიათ გაეცნონ სხვადასხვა კატეგორიას, შეარჩიონ სასურველი აქტივობა და შეიტანონ საკლასო ოთახში.

ფენომენზე დაფუძნებული სწავლება[1] არის მოსწავლეზე ორიენტირებული, მულტიდისციპლინური სასწავლო მიდგომა, რომელიც ემყარება  კვლევა-ძიებისა და პრობლემების გადაჭრის უნარებს. აღნიშნული მიდგომით, არცერთი კონკრეტული საგანი არ ისწავლება და არც არსებობს წინასწარ განსაზღვრული სწავლის მიზანი. ამის ნაცვლად, მოსწავლეები იკვლევენ და წყვეტენ საკუთარ კითხვებს პრობლემასთან დაკავშირებული საგნებისა თუ ასპექტების დახმარებით. მაგალითად, კლიმატის ცვლილების შესახებ საკითხის გაგება და მასთან დაკავშირებული პრობლემის გადაჭრა მოითხოვს იმგვარი საგნების ცოდნას, როგორიცაა: ბუნებისმეტყველება, გეოგრაფია, ასევე შეიძლება საჭირო გახდეს მათემატიკა და ისტორია. მიიჩნევენ, რომ ამ ტიპის სწავლას ბევრი საერთო აქვს  პროექტზე დაფუძნებულ სწავლებასთან, პრობლემაზე დაფუძნებულ სწავლებასა და კვლევებზე დაფუძნებულ სწავლებასთან.

თუმცა, მთავარი განსხვავება ისაა, რომ ფენომენზე დაფუძნებულ სწავლებას უნდა ჰქონდეს გლობალური კონტექსტი და ინტერდისციპლინარული მიდგომა. ეს ნიშნავს, რომ თემა უნდა იყოს რეალურ სამყაროში საკითხი ან  ე. წ. „ფენომენები”/ მოვლენები და რომ მოსწავლეებმა უნდა გამოიყენონ სხვადასხვა პერსპექტივები თემის შესასწავლად.

ფენომენზე დაფუძნებული სწავლის მიზანი და სარგებელი

ფენომენზე დაფუძნებული სწავლის მიზანია მოსწავლეების მომზადება რეალურ ცხოვრებაში პრობლემების გადასაჭრელად. აბსტრაქტული ან ურთიერთდაუკავშირებელი  კონცეფციების პასიურად სწავლის ნაცვლად, ფენომენზე დაფუძნებული სწავლება წარმოადგენს რეალურ ცხოვრებისეულ პრობლემებს და მოსწავლეებისაგან ითხოვს, აქტიურად აღმოაჩინონ ცოდნა და უნარები, რომლებიც საჭიროა ამა თუ იმ პრობლემის გადასაჭრელად.

სამუშაო ადგილზე ეს შეიძლება შეიცავდეს გამოწვევებს, რომელთა მოგვარებაც სურს დასაქმებულს ან დამსაქმებელს და აუცილებელი ხდება  იმ ცოდნისა და უნარების წარმოჩენა, რომლებიც საჭიროა ამ სამუშაოსთან დაკავშირებული პრობლემების გადასაჭრელად.

ტრადიციული სწავლების კრიტიკა, მეთოდი, რომელიც რუტინულად გამოიყენება კორპორატიულ სწავლებაში, არის ის, რომ სწავლა პასიურია. ეს ნიშნავს, რომ ინსტრუქტორები ცოდნას კარნახობენ მოსწავლეებს. შედეგად, მოსწავლეები უფრო მეტად არიან ორიენტირებული ფაქტების დამახსოვრებაზე, იმის ნაცვლად, თუ როგორ გამოიყენონ ცოდნა ახალ პრობლემებზე ან იდეებზე. ასევე არ არსებობს აქტიური ჩართულობა მოსწავლის მხრიდან. ტრადიციული ინსტრუქცია ასევე ორიენტირებულია იზოლირებულ საგნებზე, რომლებიც ერთმანეთისგან განცალკევებულია.

საკმაოდ ხშირად მოსწავლეებს ასწავლიან სხვადასხვა საგნის თეორიებსა და კონცეფციებს, მაგრამ შემდეგ ვერ ახერხებენ მათ შორის კავშირების დამყარებას, ასევე ვერ აკავშირებენ მათ რეალურ ცხოვრებასთან. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, სწავლას არ აქვს მნიშვნელობა და და კონტექსტი.

მეორეს მხრივ, პირების ჩართვა სამუშაო ადგილზე რეალური ცხოვრებისეული პრობლემების, სცენარებისა და მოვლენების გადასაჭრელად ხელს უწყობს დაკავშირებულ სწავლებას. თანამშრომელს შეუძლია აღმოაჩინოს, თუ როგორ უკავშირდება სხვადასხვა სფეროს ცოდნა და როგორ ვრცელდება იგი რეალურ ცხოვრებაზე.

ფენომენზე დაფუძნებული სწავლებით მოსწავლეებიც აქტიურად არიან ჩართული და იღებენ მეტ გამოცდილებას, რათა გადაჭრან რეალური შინაარსების მქონე პრობლემები; ეს მიდგომა ეხმარება მოსწავლეებს დისციპლინათაშორისი კავშირების დამყარებასა თუ მსგავსი კავშირების ამოცნობაში.

კვლევის შედეგების გაუმჯობესება ერთ წელზე მეტი ხნის განმავლობაში

ფენომენზე დაფუძნებული სწავლების ეფექტიანობა დასტურდება სხვადასხვა კვლევის შედეგებით. ერთ-ერთი კვლევის თანახმად,  2014 წლის შემოდგომიდან 2015 წლის შემოდგომამდე, ფენომენზე დაფუძნებული სასწავლო პედაგოგიკით მიღწეულია  ორიყველაზე მნიშვნელოვანი გაუმჯობესება კვლევის შედეგებში. მაგალითად: 2014 წლის შემოდგომაზე სტუდენტების 49 პროცენტმა წარმატებით გაიარა ონლაინ კვლევები რივერიას სტუდენტებისთვის. 2015 წლის შემოდგომაზე, ონლაინ კვლევების შესაბამისი რაოდენობა 59 პროცენტი იყო. 2016 წლის იანვარში ონლაინ კვლევების გავლის მაჩვენებელი უკვე 70 პროცენტს ასცდა. ამავდროულად, 2014 წლის შემოდგომასთან შედარებით, 2015 წლის შემოდგომაზე მოსწავლეთა, დაახლოებით, 70 პროცენტმა მოიპოვა უკეთესი შეფასება სწავლაში. 2014 წლის შემოდგომაზე, სულ 81 პროცენტმა, ვინც გაიარა კურსები, მოიპოვა T1 დონე (დამაკმაყოფილებელი) მათ კვლევებში. 2015 წლის შემოდგომაზე, კლასების ზრდა გამოირჩეოდა, რადგან მოსწავლეთა 78 პროცენტმა მოიპოვა H2 (კარგი) ან K3 დონე (შესანიშნავი).

ფენომენზე დაფუძნებული სწავლების წარმოშობა

ფენომენზე დაფუძნებულ სწავლებას სათავეს იღებს 2016 წლის ფინეთის საგანმანათლებლო სისტემაში დაწყებული საგანმანათლებლო მოძრაობიდან.

გაუმჯობესებული განათლების სისტემა ითხოვს, რომ მოსწავლეებმა ყოველწლიურად მიიღონ ერთი მოდული ფენომენზე დაფუძნებული სასწავლო მიდგომით. მიზანი არის სტუდენტების უკეთ მომზადება რეალური ცხოვრებისთვის. ამ სასწავლო მიდგომით, სტუდენტები მონაწილეობენ რეალურ ცხოვრებაში მეტი კონტექსტის მქონე სასწავლო პროცესში, იყენებს ცოდნას და უნარებს სხვადასხვა საგნებიდან და ავითარებს ისეთ მნიშვნელოვან უნარებს, როგორიცაა კომუნიკაცია, კრიტიკული აზროვნება, პრობლემების გადაჭრა და გუნდური მუშაობა.

ეს უნარები ასევე ძალიან მისაღებია დამსაქმებლებისა და კორპორატიული სასწავლო პროგრამების ლიდერებისთვის, რაც ფენომენზე დაფუძნებულ სწავლებას მიმზიდველობას უნარჩუნებს  ფინეთის განათლების სისტემის საზღვრებს მიღმაც.

როგორ უკავშირდება ფენომენზე დაფუძნებული სწავლება სწავლის თეორიას?

ფენომენზე დაფუძნებული სწავლება არ არის სრულიად ახალი იდეა; მას აქვს ფესვები კონსტრუქტივისტური სწავლების თეორიასა და სოციალურ-კონსტრუქტივისტური სწავლების თეორიაში, ასევე სოციოკულტურული სწავლების თეორიაში.

ეს თეორიები გვთავაზობს, რომ სწავლა საუკეთესოდ მიიღწევა მოსწავლის მიერ, თუ აქტიურად აშენებს საკუთარ ცოდნას და გამოცდილებას, პასიური სწავლების ნაცვლად.

როგორ მუშაობს ფენომენზე დაფუძნებული სწავლება?

ფენომენზე დაფუძნებული სწავლების მოდელი ეფუძნება შემდეგს:

1. მოსწავლეები სვამენ კითხვას, რომელიც ეხება რეალურ ცხოვრებას, რომელიც პირადი ინტერესია.
2. მოსწავლეები მონაწილეობენ კვლევაში, რათა იპოვონ გამოსავალი თემის სხვადასხვა კუთხით და პერსპექტივიდან შესწავლით.
3. ინსტრუქტორები ხელს უწყობენ პროცესს სტუდენტების ხელმძღვანელობით, ისწავლონ პრობლემის გადასაჭრელად საჭირო ცნებები და უნარები.
4. მოსწავლეები წარადგენენ და აწვდიან თავიანთ გადაწყვეტას არჩეული ფორმატით.

როგორ შეიძლება ორგანიზაციაში ფენომენზე დაფუძნებული სწავლების გამოყენება?

სთხოვეთ თანამშრომლებს პრობლემის მოგვარება

ფენომენზე დაფუძნებული სწავლება სცილდება ტრადიციულ საკლასო ოთახს ან ციფრულ სასწავლო მოდულს, არ აქვს სწავლის მიზნების ან თემების კონკრეტული ნაკრები.

მაშ, როგორ შეიძლება ის შეესაბამებოდეს ორგანიზაციულ სწავლის საჭიროებებს? პასუხი მიდგომით განისაზღვრება. იმის ნაცვლად, რომ თანამშრომლებს უთხრან, რა ისწავლონ, ისინი გამოავლენენ ამა ტი იმ პრობლემას ან საკითხს, რომლის მოგვარება ან გამოკვლევა სურთ.  მას შემდეგ, რაც თანამშრომელმა გამოავლინა ესა თუ ის საკითხი, რომელზეც პასუხის გაცემა სურს, მას უნდა მიეწოდოს დრო და რესურსები, რათა შეიძინოს უნარები და ცოდნა, რომლებიც საჭიროა პრობლემის გადასაჭრელად. ეს შეიძლება მოიცავდეს ვებ-დაფუძნებულ კვლევას, შიდა კვლევას, ონლაინ სასწავლო რესურსებს ან ინტერვიუებს. მიდგომა უკვე გამოიყენება გარკვეულ პროფესიებში, როგორიცაა: მომხმარებლის გამოცდილების პროფესიონალები და კონსულტანტები. ფენომენზე დაფუძნებულ სწავლებას შეუძლია გამოავლინოს ამა თუ იმ პირის გამჭრიახობა და ახალი პასუხები ძველ პრობლემებზე.

თანამშრომლები, რომლებიც მონაწილეობენ ფენომენზე დაფუძნებულ სასწავლო პროექტში სასწავლო მიზნებისთვის, შეუძლიათ გამოიყენონ ახალი უნარები და ცოდნა პრობლემის გადასაჭრელად ან კითხვის ნიშნებით წარმოადგინონ თავიანთი დასკვნები ურთიერთშეთანხმებულ ფორმატში.

ფენომენებზე დაფუძნებული სწავლება კორპორაციულ სწავლებაში

როგორც ჩანს, ფენომენზე დაფუძნებული სწავლება 21-ე საუკუნის სწავლის საჭიროებებზე პასუხია. ყოველივე ამის შემდეგ, ჩვენ გვჭირდება უკეთესი პრობლემების გადაჭრის, კრიტიკული მოაზროვნეები და გუნდური მოთამაშეები უფრო მეტად, ვიდრე ოდესმე. ჩვენ ასევე გვჭირდება მოსწავლეები, რომლებსაც შეუძლიათ იფიქრონ მრავალმხრივად და ჰქონდეთ ფართო თვალსაწიერი.

ერგება თუ არა ფენომენზე დაფუძნებული სწავლა ჩვენი ბავშვების საჭიროებებს?

მოდით გავეცნოთ ამ სასწავლო მიდგომის სიძლიერესა და გამოწვევებს, რაც დაგეხმარებათ გადაწყვიტოთ, არის თუ არა ეს სწორი მიდგომა თქვენი საჭიროებებისთვის.

ფენომენზე დაფუძნებული სწავლების ძლიერი მხარეები

• ხელს უწყობს ახალი ცოდნისა და უნარების სეძენას და სწავლაში უფრო მეტ ჩართულობას, რადგან მოსწავლეები მუშაობენ იმაზე, რაც მათ პირადად აინტერესებთ.
• საშუალებას აძლევს უფრო ღრმა სწავლას, რადგან მოსწავლეები ამყარებენ კავშირებს საგნებში და ხედავენ პრაქტიკულ შესაბამისობას რეალურ ცხოვრებაში.
• მოსწავლეები ავითარებენ უფრო ძლიერ უნარებს კომუნიკაციის, გუნდური მუშაობის, კრიტიკული აზროვნებისა და პრობლემების გადაჭრის მიმართულებით.
• მოსწავლეები უფრო დამოუკიდებლები ხდებიან, რადგან ისინი პასუხისმგებელნი ხდებიან საკუთარ სწავლაზე; ეს ხელს უწყობს უფრო დამოუკიდებელი, თვითკმარი სამუშაო ძალის შექმნას.

ფენომენზე დაფუძნებული სწავლის სისუსტეები

• თუ არსებობს კონკრეტული სასწავლო მიზანი, რომლის მიღწევაც გსურთ მოსწავლეებთან, მაშინ ფენომენზე დაფუძნებული სწავლა შეიძლება არ იყოს პასუხი. არ არსებობს დაკისრებული სასწავლო მიზნები ფენომენზე დაფუძნებულ სწავლებაში, რადგან ისინი იქმნება სასწავლო პროცესის დროს.
• რესურსები და მხარდაჭერა უნდა იყოს ხელმისაწვდომი მოსწავლეებისთვის, რათა გაუმკლავდნენ თვითმართულ პროექტებს. ფასილიტატორის გარეშე, მოსწავლეებს შეუძლიათ იბრძოლონ პროექტის დასასრულებლად საჭირო უნარებისა თუ ცოდნის იდენტიფიცირებისა და სწავლისთვის.
• ფენომენზე დაფუძნებული სწავლება ხასიათდება მისი ფორმალური სტრუქტურის ნაკლებობით; თუ თქვენს ორგანიზაციას მოეთხოვება, ჰქონდეს ოფიციალური სტრუქტურა, სადაც მოსწავლეებმა უნდა აჩვენონ საჭირო უნარ-ჩვევების ან ცოდნის დასრულება, სწავლის ეს ფორმა შეიძლება არ იყოს იდეალური.
• თუ თქვენი ორგანიზაციისთვის მნიშვნელოვანია უკუკავშირი და შეფასება, ეს შეიძლება უფრო რთული იყოს ფენომენზე დაფუძნებული სწავლისთვის, სადაც შეფასება ძირითადად ეფუძნება მოსწავლეთა პროგრესს.

როგორ მივუსადაგოთ ფენომენზე დაფუძნებული სწავლება ჩვენს მოსწავლეებს?

თუ გსურთ სცადოთ და შეიტანოთ ფენომენზე დაფუძნებული სწავლის იდეები, მოდული თუ ჯგუფური სწავლება  საკუთარ გუნდში, მიჰყევით ამ ნაბიჯებს დასაწყებად:

1. მოსწავლეებმა აირჩიონ მოვლენები/„ფენომენები” რეალური სამყაროდან; თემას უნდა ჰქონდეს გლობალური კონტექსტი და დაკავშირებული იყოს რეალურ ცხოვრებისეულ საკითხებთან ან მოვლენებთან.
2. შეიმუშავეთ გამოკითხვის კითხვა ამ თემის გარშემო, რომელიც იწყება ღია შეკითხვებით: „როგორ”, „რატომ” ან „რა მოხდება?”
3. დაადგინეთ და ასწავლეთ ძირითადი ცნებები, რომლებიც ეხება მოსწავლის მიერ არჩეულ კითხვას; რა უნარები ან ცოდნა დასჭირდებათ მათ პრობლემის გადასაჭრელად?
4. დარწმუნდით, რომ არსებობს დროის ღია სტრუქტურა, რათა მოსწავლეები ჩაერთონ საჭირო კვლევასა და პრობლემის გადაჭრაში.
5. ხელი შეუწყვეთ პროცესს ჩარჩოს შექმნით, რომელიც დაეხმარება სტუდენტებს პროცესის წარმართვასა და პრობლემის გადაჭრის საკუთარი გზის შემუშავებაში.

ფენომენზე დაფუძნებული სწავლის მომავალი

პრობლემის გადაჭრა, გუნდური მუშაობა და კრიტიკული აზროვნება არის უნარები, რომელთა შემუშავება შეუძლებელია ინსტრუქტორის მოსმენით საკლასო ოთახში ჯდომით ან ელექტრონული სწავლების ვიდეოების წაკითხვით და ყურებით.

ეს უნარები შემუშავებულია აქტიური ჩართულობისა და ქმნადობის საფუძვლებზე, რომლებიც გახლავთ  ფენომენზე დაფუძნებული სწავლის ძირითადი მოთხოვნა.

ფენომენზე დაფუძნებული სწავლება შეიძლება უფრო გავრცელებული გახდეს, რადგან

21-ე საუკუნე აგრძელებს იმ ადამიანების მოთხოვნას, რომლებსაც შეუძლიათ არმოაჩინონ საკუთარი თავი და გადაჭრან ცხოვრებისეული პრობლემები თუ სირთულეები.

[1]  წერილში წარმოდგენილი მასალა ეყრდნობა წყაროს: What is Phenomenon-based Learning? Its Benefits & Examples (valamis.com)

იაკობობანა ჩვენს კლასებში 

„იაკობ, გილოცავ დაბადების დღეს! ჯანმრთელი და ბედნიერი იყოს შენი სული. ღმერთმა კარგად გამყოფოს. შენი დაწერილი წიგნებით დღესაც ვსწავლობთ. მე ძალიან მიყვარს „დედა ენა“ და თქვენი დაწერილი მოთხრობები. ჩემი აზრით, ყველაზე კარგი მწერალი ხართ. ძალიან, ძალიან, ძალიან დიდი მადლობა თქვენი დაწერილი მოთხრობებისთვის. და კიდევ ერთხელ გილოცავ დაბადების დღეს.

კატო, რვა წლის“

„იაკობ გოგებაშვილო, შენ ყველაზე მაგარი მწერალი ხარ და ყველაზე მაგარი ადამიანი მთელ მსოფლიოში. დაბადების დღეს გილოცავ! ისეთი მაგარი ადამიანი ხარ, ქართველებისთვის „დედა ენაც“ კი დაგვიწერე და როცა რუსეთის შუაში ვიყავით, შენს ამბებს გვიყვებოდი და ქართულს ჩუმად გვასწავლიდი. ამბობდი: საქართველო ჩვენი ქვეყანაა და ჩვენი ენა გვაქვს. ამიტომ ყველაზე მაგარი ადამიანი ხარ.

დათა, 8 წლის“

„გამარჯობა, იაკობ. მე ძალიან მომწონს შენი მოთხრობები და შენი დაწერილი „დედა ენა“. შენ გადაარჩინე ბავშვები. შენ რომ არ დაგეწერა „დედა ენა“, ბავშვები ვერ ისწავლიდნენ ასოებს, სიტყვებსა და წინადადებებს. მე შენგან გავიგე, რომ საქართველო იყო რუსეთის ქვეშ. შენ გაუხსენი გზა ბავშვებს, რომ ესწავლათ და განათლება მიეღოთ. ძალიან გულთბილი და კარგი ადამიანი ხარ. მადლობა გაწეული შრომისთვის.

შენზე შეყვარებული,

სესილი, 8 წლის“

იაკობ გოგებაშვილი მარადიული მასწავლებელია. გადის დრო, იცვლება ეპოქები, პრიორიტეტები, ღირებულებები, მაგრამ იაკობის სიტყვების, მისი ჰუმანისტური მოთხრობების მიმართ ბავშვების ინეტერესი და სიყვარული არ ნელდება, უფრო მეტადაც კი ღვიდება, რადგან ამ საკმაოდ რთულ პერიოდში ბავშვებსაც და დიდებსაც ასეთი გულწრფელი ტექსტები გვჭირდება, რომ ჩვენი ადამიანური მოვალეობები შეგვახსენოს, რომ მოგვწყვიტოს ეკრანებს და სოფლის კამკამა წყლის პირას, ლაჟვარდოვანი ცის ქვეშ, ნამიან ბალახზე გვარბენინოს, სოკო გავკრეფინოს, შაშვის გალობით დაგვატკბოს და დაგვაფიქროს: თუ კვერცხს მზეზე გავხედავ, ნეტავი მართლა მივხვდები, რომ ეს კვერცხი საწიწილეა?

იაკობ გოგებაშვილის შემოქმედებას ბავშვები ძირითადად რამდენიმე პატარა მოთხრობით იცნობენ, არადა რამდენი მივიწყებული ბრილიანტია გაბნეული მის „საგანძურსა“ თუ „ბუნების კარში“, რამდენი დავიწყებული ამბავია!

გადავწყვიტეთ, იაკობ გოგებაშვილის დაბადების დღეს ასეთი ამბები გაგვეცოცხლებინა და ერთად წაგვეკითხა. ბავშვები უფრო მეტად დაინტერესდნენ, როდესაც კლასში უძველესი წიგნი შევიტანე, გაყვითლებული ფურცლებით და მათთვის ცოტათი უჩვეულო შრიფტით. ჯერ დაათვალიერეს, გადაშალეს, ფურცლებს სისქე მოუსინჯეს, მერე კი კითხვა დავიწყეთ. გადავწყვიტეთ თითოეული გაკვეთილის ბოლო ათი წუთი მოგვეტოვებინა და იაკობის ერთი ამბავი წაგვეკითხა. ზოგიერთს ათ წუთში ვერ ვატევდით და მომდევნო გაკვეთილზე ვაგრძელებდით. ასე თავისთავად შედგა იაკობის კვირეულიც, ან სულაც იაკობის თვე. ერთი რვეული ავიღეთ, რომელსაც „იაკობის სიტყვები“ ვუწოდეთ და უცნობ ლექსიკურ ერთეულებს ამ რვეულში ვიწერდით. ძალიან საინტერესო იყო ცხოველებისა და ფრინველების დეტალური აღწერის კითხვა. კითხვის პროცესში ბავშვები ჩანახატებს აკეთებდნენ, წაკითხულ სიტყვებს აცოცხლებდნენ. თავისთავად გამოვიდა ილუსტრაციების ალბომიც.

ერთმა ჩემმა მოსწავლემ ინატრა, ნეტავ ამ ამბების მულტფილმებიც გვქონდესო. აქედან დაიბადა ანიმაციის შექმნის იდეა. გავაკეთეთ ძალიან მარტივად, რადგან დიდი ტექნიკური შესაძლებლობები ჩვენ არ გვქონდა. თავიდანვე გადავწყვიტე, გვემუშავა Stop motion ტექნიკით. ვუყურეთ რამდენიმე ტუტორიალს იუთუბიზე. ყველაზე მარტივი ქაღალდით გაკეთება მოგვეჩვენა: https://www.youtube.com/watch?v=Xx8pLcXnIKM

დახატულ ფიგურებს ვჭრით, ვამოძრავებთ, ვუღებთ ბევრ ფოტოს, რომლებიც ერთმანეთს ებმის და მოქმედებას წარმოშობს. ამისთვის შეგვიძლია გამოვიყენოთ აპლიკაცია Stop motion movie making, თუმცა უამრავი სხვა აპლიკაციისა და პროგრამის მოძიებაც შეიძლება.

შეგვიძლია, ბავშვები ჯგუფებად დავყოთ და თითოეულ ჯგუფს იაკობის მოთხრობის გაცოცხლების სხვადასხვა გზა შევთავაზოთ. ერთი ჯგუფი თუ ანიმაციას შექმნის, მეორემ ჩრდილების თეატრი გააკეთოს. მისი რამდენიმე ვერსია არსებობს. გიზიარებთ ჩემთვის ყველაზე მარტივსა და საინტერესოს:

https://www.youtube.com/watch?v=CzRRP5mFeR0

მესამე ჯგუფმა აუდიოვერსია ჩაწეროს და როლებში წაიკითხოს შერჩეული მოთხრობა, მეოთხემ ხელნაკეთი წიგნი შექმნას და ასე შემდეგ. საბოლოოდ კი შესანიშნავი ღონისძიება გამოგვივა.

ბავშვებს აუცილებლად გაუჩნდებათ სურვილი, თავადაც სცადონ ამბის დაწერა. მოდი, ამ პროცესს „იაკობობანა“ დავარქვათ. კარგი იქნება, თუ შევთავაზებთ თემატიკასა და ჟანრს – საინფორმაციო/აღწერითს ან მხატვრულს. მაგალითად, შეგვიძლია ვუთხრათ: „წარმოიდგინე, რომ უნდა დაწერო ტექსტი იმ ბავშვებისთვის, რომლებსაც ინტერენტი არ აქვთ, არასდროს არ უნახავთ და ვერ ნახავენ, მაგალითად, კოლას. შეგიძლია, მიბაძო იაკობ გოგებაშვილს და გამოიყენო ის სიტყვები, ის ფრაზები, რომლებსაც მწერალი ასეთი ტექსტების წერისას იყენებს“. კარგი იქნება ვაჩვენოთ კოლას ფოტო, ან ამ ფოტოთი დავამზადოთ სამუშაო ფურცელი.

მხატვრული ტექსტების შესაქმნელად შეგვიძლია გამოვიყენოთ ქაღალდის კუბები, რომლებსაც ჩვენვე დავამზადებთ და რომლებსაც გვერდებზე იაკობ გოგებაშვილის თხზულებებიდან ამონარიდები ეწერება. თამაშის წესი ასეთია: მოსწავლე აკდებს კამათელს და რა ფრაზაც ამოუვა, იმას იყენებს საკუთარი მოთხრობის დასაწყებად, შეგვიძლია, იგივე მოქმედება გავიმეოროთ მოთხრობის შუაში და დასასრულს. გთავაზობთ კუბის შაბლონის ერთ ვარიანტს:

ბავშვების ნამუშევრები ილუსტრაციებითურთ ერთ წიგნად ავკინძოთ. ასე საინტერესოდ დასრულდება „იაკობობანა“.

იაკობ გოგებაშვილს მართლაც გასაოცარი სტილი აქვს, შეუძლია, ჩვეულებრივ საინფორმაციო ტექსტს განსაკუთრებული სული შთაბეროს, ისეთი სითბოთი წეროს, რომ მსოფლიოს ყველა ბავშვის გული მოიგოს და მოინადიროს. ცხოველები, ფრინველები, ჭია-ღუები ცოცხლდებიან და თითქოს უსიტყვოდ გვიყვებიან საკუთარ ამბებს:

„აი, აბრეშუმის პეპელამ დაყარა პაწაწუნა, ქინძისთავის ოდენა კვერცხები. ეს კვერცხები პატრონმა გაზაფხულზე გაამზეურა. მზის სითბომ რამდენიმე დღეში კვერცხის გულში გაზარდა ჭია, რომელიც დახვეული იდო შიგნით, როგორც წიწილა დევს ხოლმე ქათმის კვერცხში.

ეს ჭია ისეთი პატარა იყო, რომ ერთი ბეწო ნაჭუჭში ადვილად თავსდებოდა. როცა მას ვიწრო სათავსოში წოლა მოსწყინდა და შიმშილმაც შეაწუხა, საპყრობილეში მყოფივით გარეთ გამოძრომა მოინდომა. მაგრამ როგორ გამოვიდოდა მაგარი ნაჭუჭის გარეთ? პატარა ჭიას ორი მაგარი ყბა აქვს და მათი შემწეობით დაუწყო ნაჭუჭს კბენა და ხვრეტა“.

„სამაგიეროდ, ახალი დედა ფუტკრის გამოჩენის შემდეგ ფუტკრების მწუხარება სიმხიარულედ გადაიქცევა; ყველანი გარს ეხვევიან ახალ მბრძანებელს, უალერსებენ, თავის ულვაშებს ტანზე უცაცუნებენ, თითქო კოცნიანო, და თაფლს სთავაზობენ“.

როგორი კარგი ენციკლოპედია გამოვიდოდა ამგვარი ტექსტებისგან! სქემატური, ტერმინოლოგიით დახუნძლული ინფორმაციის ნაცვლად ასეთი საინტერესო, თბილი თხრობა – ეს ხომ სწორედ ის ინოვაციაა, რასაც დღემდე ვეძებთ საბავშვო ტექსტებში! მგონი, სათანადოდ ჯერ კიდევ არ გვაქვს შესაწავლილი ეს მართლაც უნიკალური საგანძური. ჩვენ, მასწავლებლებს, შეგვიძლია, ეს ახლავე ვქნათ, გავაცოცხლოთ ის, გავააქტიუროთ. დავამზადოთ ხელნაკეთი ენციკლოპედიები, მოვამზადოთ პრეზენტაციები, წავაკითხოთ ჩვენს მოსწავლეებს და ორასი წლის წინ ჩადებული სიყვარული ახელბურად ამოვაფრქვიოთ!

შოკოლადის შადრევანი…

მსგავსი სურათის ნახვა შესაძლებელია ფილმში ან მაღალი წრის წვეულებაზე, მასწავლებლისთვის კი ეს კარგი რესურსია ხსნარების თვისებებით მოსწავლეთა დასაინტერესებლად. შეიძლება დაისვას კითხვები: რა ანიჭებს გამდნარ შოკოლადს ასე მოძრაობის უნარს? რატომ არ ახასიათებს იგივე თვისება მარილიან წყალს? გაგიგონია რამე ნიუტონისეული და არანიუტონისეული სითხეების შესახებ? რატომ არ იღვრება კეჩუპი ჭურჭლიდან სწრაფად? კიდევ უამრავი საინტერესო კითხვის მოფიქრება შეიძლება. მე მეთერთმეტე კლასში ხსნარების თვისებების სწავლებისას ბიოლოგიისა და ფიზიკის კანონებიც გამოვიყენე. ქვემოთ მოყვანილია ის მნიშვნელოვანი ინფორმაცია, რომელიც მოსწავლეს საშუალებას მისცემს, უპასუხოს ზემოთ დასმულ შეკითხვებს.

• ცოცხალი ორგანიზმის მასისა და მოცულობის დიდ ნაწილს შეადგენს ბიოლოგიური სითხეები – სისხლი, ლიმფა, ქსოვილური სითხე, ნერწყვი, ცრემლი.
• ისინი ემორჩილებიან პასკალის კანონს, არქიმედეს პრინციპს, ბერნულის კანონებს და სხვა.
• უძრავი სითხის წნევას ჰიდროსტატიკური წნევა ეწოდება.
• პასკალის კანონიდან გამომდინარე, ორგანიზმის თხევად არეში ჭარბმა წნევამ და მისმა გავრცელებამ შესაძლოა პათოლოგიური ცვლილებები გამოიწვიოს.
• პასკალის კანონის მოქმედების შედეგად ვიწრო ტანსაცმელს, სხეულის ზედაპირის ტრავმას ამნიონური სითხის გავლით შეუძლია დააზიანოს ნაყოფი.
• პასკალის კანონიდან გამომდინარე, თვალზე ზეწოლის ან ბლაგვი საგნის ზემოქმედებით თვალშიგა სითხეში ჭარბი წნევა რეტინას ან/და მხედველობის ნერვს აზიანებს.
• ადამიანის ცერებრალური (თავ-ზურგტვინის) სითხის სიმკვრივეა 1007კგ/მ³, რაც 1.2%-ით ნაკლებია ტვინის ქსოვილის სიმკვრივეზე (1040 კგ/მ³). ტვინი სითხეში შეწონილ მდგომარეობაშია არქიმედეს ძალის ზემოქმედებით.
• დიაგნოსტიკის მიზნით ხერხემლიდან სითხის ამოღება იწვევს მისი მოცულობის შემცირებას და წნევის გაზრდას, რაც დისკომფორტის გამომწვევია. ეს მდგომარეობა გრძელდება, ვიდრე არ აღდგება სითხის რაოდენობა.
• არქიმედეს ძალაა იმის მიზეზი, რომ პაციენტებს წყალში ვარჯიშს ურჩევენ კუნთების გადაღლის პრევენციის მიზნით.
• ბიოლოგიური სითხეებისთვის (ხსნარებისთვის) დამახასიათებელია ზედაპირული დაჭიმულობა. სითხის ყველა მოლეკულა სხვებისგან განიცდის მიზიდვას. ისინი თითქოს ზედაპირიდან მოლეკულების „ჩათრევას“ ცდილობენ. მოლეკულა თვითონაც „ჩაძირვას“ აპირებს. ზედაპირული ფენა წააგავს გადაჭიმულ დრეკად აპკს. ზედაპირული დაჭიმულობაა იმის მიზეზი, რომ მწერები წყლის ზედაპირზე თავისუფლად გადაადგილდებიან.
• ზედაპირული დაჭიმულობის კოეფიციენტის რიცხვითი მნიშვნელობის მიხედვით სითხეები იყოფა დამასველებელ და არადამასველებელ სითხეებად (ვერცხლისწყალი – არადამასველებელია, წყალი – დამასველებელი).

• სითხეების მნიშვნელოვანი თვისებაა სიბლანტე, სისხლის სიბლანტეზეა დამოკიდებული მისი მოძრაობის სიჩქარე სისხლძარღვებში და კედლებზე განვითარებული წნევის მნიშვნელობა.
• იდეალური სითხეები არაბლანტია, რეალური – ბლანტი.
• სიბლანტის კოეფიციენტის წნევასა და სიჩქარის გრადიენტზე დამოკიდებულების მიხედვით სითხეები იყოფა ნიუტონისეულ და არანიუტონისეულ სითხეებად.
• ნიუტონისეული სითხეების სიბლანტის კოეფიციენტი დამოკიდებულია მხოლოდ ტემპერატურაზე და სითხის თვისებებზე, არ არის დამოკიდებული წნევასა და სიჩქარის გრადიენტზე.
• არანიუტონისეული სითხეების სიბლანტის კოეფიციენტი ასევე დამოკიდებულია წნევასა და სიჩქარის გრადიენტზე.
• ნიუტონისეული სითხეებია: წყალი, გამდნარი მეტალი და მარილები, ძმარი.
• არანიუტონისეული სითხეებია: სისხლი, ნერწყვი, ცრემლი, კეჩუპი, მაიონეზი, თაფლი, შოკოლადი, კბილის პასტა, შესქელებული რძე, კისელი და სხვა.
• არანიუტონისეული სითხეების სიბლანტე იზრდება სუსტი ძალის ხანგრძლივი ზემოქმედების შედეგად. ისინი ისე იქცევიან, როგორც მყარი სხეულები, რადგან სუსპენზიაში შემავალი წყალი სიმძიმის ძალის ზემოქმედებით სწრაფად შორდება დიდ ნაწილაკებს.
• გამდნარი შოკოლადიც არანიუტონისეული სითხეა და სწორედ ამიტომ არის შესაძლებელი მისი შადრევნის მიღება.

რატომ არ იღვრება კეჩუპი სწრაფად ჭურჭელზე სწრაფი ზემოქმედების შედეგად? მიზეზი ისევ სიბლანტეა.

აქვე გთავაზობთ სიბლანტესთან დაკავშირებულ სიმულაციაში მუშაობის ინსტრუქციას:

1. Select the environment-იდან შეარჩიე გარემო.
2. Select viscous liquid-იდან შეარჩიე ბლანტი სითხე.
3. ლურჯი ბურთების გადაადგილებით შეცვალე მენზურისა და ბურთულის დიამეტრი.
4. მენზურასთან წითელი ისრების გადაადგილებაც შეიძლება.
5. ბურთულა ჩააგდე სითხეში, როცა ის მიაღწევს A წერტილს ჩაირთვება წამმზომი; როცა მიაღწევს B წერტილს, გამოირთვება.
6. Show result-ის მონიშვნით გამოჩნდება სიბლანტის რიცხვითი მნიშვნელობა.

სიმულაცია ზომავს ბურთულის მოძრაობის სიჩქარეს და ითვლის სითხის სიბლანტეს.

დამატებითი რესურსები:

ზედაპირული დაჭიმულობა

ზედაპირული დაჭიმულობა და ორთქლის წნევა

https://amrita.olabs.edu.in/?sub=1&brch=5&sim=225&cnt=4

გამოყენებული ლიტერატურა:

https://www.csidesigns.com/blog/articles/newtonian-and-non-newtonian-fluids

ალბათ ყველა შევსწრებივართ სიტუაციას, როცა რაიმე მიზეზით ერთმანეთთან წაკინკლავებული ბავშვების ურთიერთობაში ჩარეული მშობლები თავგამოდებით იცავენ საკუთარ შვილს, ადანაშაულებენ მასთან კონფლიქტში მყოფ ბავშვს და საყვედურობენ მის დედას შვილის ცუდად აღზრდის გამო. არცთუ იშვიათად მსგავს სიტუაციაში მშობლებს შორის ურთიერთობა ისე მწვავდება, რომ შეიძლება სამუდამოდ მოიმდურონ ერთმანეთი. ეს იმ დროს, როცა მათი შვილები რამდენიმე საათის შემდეგ ერთად თამაშობენ და მშვენივრად აწყობენ ერთმანეთთან ურთიერთობას.

როგორი უნდა იყოს მშობლის როლი მსგავს სიტუაციაში – თვითდინებაზე მიუშვას პატარების კონფლიქტი, თუ შეეცადოს მის მოგვარებას. ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად საჭირო იქნება იმის გაცნობა, როგორ ვითარდება ბავშვებს შორის ურთიერთობა საკმაოდ ადრეული ასაკიდან.

სკოლამდელი ასაკის ბავშვის ცხოვრებაში თანატოლებთან ურთიერთობა ძალიან მნიშვნელოვან როლს ასრულებს. ურთიერთობის უნარი პიროვნების განვითარების ერთ-ერთი პირობაა, ის აუცილებელია ბავშვის შემდგომი სოციალიზაციისათვის. როცა ბავშვი საბავშვო ბაღში შეჰყავთ, მშობლები ხშირად დარწმუნებული არიან, რომ სწორედ იქ ისწავლის მათი შვილი ურთიერთობას, შეიძენს მეგობრებს. მაგრამ, არცთუ იშვიათად სწორედ აქ ჩნდება პრობლემები. საბავშვო ბაღში თანატოლებთან ბავშვის წარუმატებელმა ურთიერთობებმა შესაძლოა მოგვიანებით კომუნიკაციის მუდმივი პრობლემები გამოიწვიოს.

პატარები საკმაოდ ხშირად შედიან ერთმანეთთან კონფლიქტში, მათ უჭირთ საკუთარი მოქმედებების ერთმანეთთან შეთანხმება, დათმობა საჭირო დროს, თანაგრძნობის გამოხატვა. კონფლიქტურ სიტუაციაში ბავშვი ხედავს მხოლოდ იმას, რომ თანატოლი მას მიზნის მიღწევაში ხელს უშლის – ანგრევს მის მიერ აგებულ კოშკს, უნდა სათამაშოს წართმევა. ეს ბუნებრივია, რადგან პატარა ვერ ხვდება, რომ შეიძლება სხვა ბავშვსაც ჰქონდეს გრძნობები და ინტერესები.

ასაკის მატებასთან ერთად იცვლება ბავშვის თანატოლებთან ურთიერთობის თავისებურებები. ჩვეულებრივ, ადრეულ ასაკში პატარები სიამოვნებით იწყებენ თანატოლებთან თამაშს, მაგრამ ეს სიამოვნება დიდხანს არ გრძელდება და თამაში ხშირად ცრემლებით მთავრდება. სკოლამდელი ასაკის ბოლოსთვის კონფლიქტით მთავრდება თამაშის დროს როლების განაწილება და თამაშის წესების დაცვის მოთხოვნა.

ბავშვთა შორის კონფლიქტების პრევენციაში მნიშვნელოვანი როლის შესრულება შეუძლია მშობელს. მართალია, საბავშვო ბაღში კონფლიქტების თავიდან აცილება შეუძლებელია და ამისი აუცილებლობა არც არის, რადგან კონფლიქტური სიტუაციის გადაჭრა ამ პერიოდში ეხმარება ბავშვის სოციალიზაციას მომავალში, მაგრამ მშობლებს შეუძლიათ და საჭიროც არის, ასწავლონ ბავშვს, როგორ მოიქცეს კამათისა და ჩხუბის დროს. ასეთ შემთხვევაში მშობლები ხშირად ვარდებიან ორ უკიდურესობაში – ან ზედმეტად ერევიან ბავშვების ჩხუბში და ამით ცდილობენ საკუთარი შვილის დაცვას, ან საერთოდ განზე დგებიან, არ იღებენ არანაირ მონაწილეობას და არ ეხმარებიან ბავშვს მაშინაც კი, როცა ამის აუცილებლობაა. თუ მშობლებს ბავშვობაში პრობლემები ჰქონდათ თანატოლებთან ურთიერთობაში, მათ შეიძლება ზედმეტად მწვავედ აღიქვან ბავშვის მიმართ უსამართლო დამოკიდებულება. ამიტომ, სანამ ბავშვს ვუკარნახებთ, როგორ მოიქცეს ამა თუ იმ სიტუაციაში, აუცილებელია ვდისტანცირდეთ საკუთარი ბავშვობის მოგონებებიდან. ნებისმიერ შემთხვევაში, განვითარების უკვე ადრეული პერიოდიდან საჭიროა, ვასწავლოთ ბავშვს მეგობრობა. შესაბამისად, საჭიროა ვასწავლოთ მას, გაუმკლავდეს საკუთარ ეგოისტურ გამოვლინებებს, პატივი სცეს სხვების აზრს, თანაუგრძნოს და დაეხმაროს სხვა ადამიანებს. როგორ გავაკეთოთ ეს?

• ვასწავლოთ ბავშვს, როგორ გაიცნოს თანატოლი – ერთმანეთის გაცნობა მნიშვნელოვანი ეტაპია ბავშვების მეგობრობაში. შეგვიძლია ამისათვის ბავშვებთან ერთად ვითამაშოთ თამაში – „მოდი გავიცნოთ ერთმანეთი“. ვასწავლოთ პატარას, როგორ შეუძლია მიუახლოვდეს სხვა ბავშვს, როცა მისი გაცნობა სურს, როგორ გაუღიმოს, შესთავაზოს გაცნობა, წარუდგეს, როგორ გაიგოს მისი სახელი, შესთავაზოს ერთად თამაში. ასევე შეგვიძლია გავითამაშოთ სიტუაცია, როცა ბავშვმა მიიღო უარი, ავუხსნათ, რომ ასეთ დროს უკეთესია მშვიდად რეაგირება, რადგან მეორე ბავშვმა შეიძლება უბრალოდ დაიმორცხვა. გავაცვლევინოთ როლები. ასეთი როლური თამაშები ბავშვს ყველაფერს გაცილებით გასაგებად, ნათლად უხსნის, ვიდრე ჩვეულებრივი ჭკუისდამრიგებლური საუბრები.
• ვუჩვენოთ პირადი მაგალითი – თუ ჩვენ, უფროსები თავად არ ვართ კომუნიკაბილურები, კეთილგანწყობილები და ადამიანებში მხოლოდ მათ უარყოფით თვისებებს ვხედავთ, ამასთან, ამ ყველაფერს სახლში ბავშვის თანდასწრებით განვიხილავთ, ქცევის ასეთივე მოდელი მოზარდმა შეიძლება სწორედ ახლობელი უფროსებისგან გადაიღოს. მოვიწვიოთ სტუმრები, ვიაროთ სტუმრად, გვიხაროდეს მეგობრებთან შეხვედრა, შევაქოთ ისინი, დავეხმაროთ მათ – ეს ყველაფერი ურთიერთობის საუკეთესო გაკვეთილია ბავშვისთვის. გარდა ამისა, მოვუყვეთ მას ჩვენი ბავშვობის მეგობრებზე, როგორ გავიცანით, რას ვთამაშობდით, რის გამო ვჩხუბობდით, როგორ ვრიგდებოდით. ეს ყველაფერი ბავშვს არა მხოლოდ მეგობრობის სწავლაში დაეხმარება, არამედ გააუმჯობესებს მასთან ჩვენს ურთიერთობას.

მიუხედავად ჩვენ მიერ ჩატარებული ზემოაღნიშნული სამუშაოებისა, ნებით თუ უნებლიეთ, ცხოვრების ამა თუ იმ ეტაპზე მოზარდი შეიძლება მაინც აღმოჩნდეს თანატოლებთან კონფლიქტურ სიტუაციაში. როგორ მოვიქცეთ ასეთ დროს.

 რეკომენდაციები – როგორ დავეხმაროთ ბავშვს კონფლიქტების მოგვარებაში:

• უპირველეს ყოვლისა ყურადღება მივაქციოთ იმას, თუ რამდენად ხშირად ხვდება ჩვენი ბავშვი კონფლიქტურ სიტუაციაში. ხომ არ გახდა თანატოლებთან ჩხუბი მისთვის უკვე ჩვეული და რეგულარული;
• როგორია ჩვენი ბავშვის როლი კონფლიქტში – უფრო ხშირად ის დაზარალებული მხარეა, თუ თავდამსხმელი;
• შევეცადოთ, გავერკვეთ კონფლიქტში მყოფი ბავშვის ემოციებში – გრძნობს თუ არა ის თავს დამნაშავედ იმის გამო, რომ სხვა გაანაწყენა. ან, ხომ არ უხარია, როცა სხვისთვის მისი მოქმედება მტკივნეულია და ის ადამიანი მისი საქციელის გამო ცუდად გრძნობს თავს. თუ ამ უკანასკნელს ვამჩნევთ, უკეთესი იქნება ყურადღების მიღმა არ დავტოვოთ აღნიშნული და მივმართოთ ბავშვთა ფსიქოლოგს;
• გავიგოთ ბავშვის განზრახვა კონფლიქტურ სიტუაციაში – რა უნდოდა მას სინამდვილეში. ადვილი არ იქნება ისეთი ბავშვის პოვნა, რომელსაც სურს, მიზანმიმართულად გაანაწყენოს სხვა და მით უმეტეს გააბრაზოს მშობლები. სკოლამდელ პერიოდში პატარას ჩვეულებრივ სურს, მიიღოს რაღაც სასურველი, ან დაიბრუნოს ის, რაც მისი იყო, მაგრამ სხვამ წაართვა. ასეთ დროს კარგი იქნება, თუ ბავშვთან ერთად განვიხილავთ მომხდარ შემთხვევას. უპირველეს ყოვლისა, ვისაუბროთ მის გრძნობებზე. ამ გზით ის მიხვდება, თუ რა ემართება, რა ხდება მის თავს და გარდა ამისა, მიხვდება იმასაც, რომ ნეგატიური ემოციების განცდა ნორმალურია;
• ვისაუბროთ ბავშვთან მომხდარზე ყოველგვარი დადანაშაულებისა და მტყუან-მართლის ძიების გარეშე. ფრაზებს: „გიო ცუდია იმიტომ, რომ შენ გაწყენინა“, ან „რატომ არ უპასუხე, არ ჩაარტყი – არ შეგიძლია თავის დაცვა?“, ვცვლით ახსნა-განმარტებით: „გიომ მანქანა წაგართვა და შენ განაწყენდი, გაბრაზდი კიდეც იმიტომ, რომ თავად გინდოდა ამ მანქანით თამაში. ასე იყო არა? სწორად გავიგე?“;
• გამოვხატოთ თანაგრძნობა და თანადგომა – „კი, ნამდვილად საწყენია, როცა გართმევენ საჭირო ნივთს. მესმის რატომაც გაბრაზდი“. ასე ჩვენ დავეხმარებით ბავშვს, გააანალიზოს სიტუაცია და განთავისუფლდეს უარყოფითი გრძნობებისგან.
• თუ ჩვენმა პატარამ თავად გაანაწყენა ვინმე, შეიძლება მასთან ერთად განვიხილოთ სიტუაციის მოგვარების რამდენიმე ვარიანტი:
• ითამაშონ მორიგეობით სადავო მანქანით;
• დაამტვრიოს მანქანა, რომ ვერავინ შეძლოს ამ მანქანით თამაში, მისი გამოყენება. თუმცა, ამ დროს არ დაგვავიწყდეს გავაფრთხილოთ, რომ თავად ისიც ვეღარ შეძლებს ამ სათამაშოთი თამაშს;
• დაუთმოს, წავიდეს და თვითონ სხვა სათამაშოთი ითამაშოს;
• წაართვას თავისი სათამაშო;
• შესთავაზოს სათამაშოს გაცვლა;
• აიღოს მეორე მანქანა და ერთად ითამაშონ, რაც თამაშს კიდევ უფრო საინტერესოს გახდის.

ყველა ეს ვარიანტი შეიძლება განვიხილოთ ბავშვთან ერთად და ვიმსჯელოთ იმაზე, რა შედეგები შეიძლება მივიღოთ თითოეულ შემთხვევაში. შეიძლება უფროს ბავშვებთან ერთად მოვიფიქროთ ვარიანტები, შემდეგ კი მოვისმინოთ მათი აზრი: „როგორ ფიქრობ, როგორ აჯობებდა, რომ მოვქცეულიყავით აღნიშნულ სიტუაციაში?“

• თუ კონფლიქტები რეგულარული გახდა, ყურადღება მივაქციოთ ბავშვის ემოციურ მდგომარეობას, გადავხედოთ ჩვენს ოჯახში მიღებული აღზრდის მეთოდებს, ასევე ბავშვის ჩვეულ როლს ოჯახურ სისტემაში. მაგ. თუ ის მუდმივად ხდება თანატოლებთან კონფლიქტის მსხვერპლი, შესაძლოა ის ოჯახშიც ხშირად აღმოჩნდება ხოლმე ამ როლში, არ ხდება მისი აზრისა და სურვილების გათვალისწინება, აღმზრდელობითი მეთოდები კი ავტორიტარულ ხასიათს ატარებს.
• ბავშვისთვის კონფლიქტების მართვის სწავლებისას განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია კონფლიქტების მოგვარების ჩვენი, უფროსების საკუთარი პოზიტიური მაგალითი. შევეცადოთ, გავაცნობიეროთ საკუთარი გრძნობები კონფლიქტურ სიტუაციებში და შევარჩიოთ ქცევის კონსტრუქციული მოდელი არა მხოლოდ უფროსებთან, არამედ ბავშვთან ურთიერთობის დროსაც. როგორც ზოგადად აღზრდის პროცესში, ასევე ბავშვში კონფლიქტების მართვის უნარის გამომუშავებისას პირადი მაგალითი ბევრად უფრო მეტი გავლენის მომხდენია, ვიდრე გაუთავებელი ჭკუისდამრიგებლური საუბრები.

დაბოლოს, გვახსოვდეს, რომ კონფლიქტები არა მხოლოდ ჩვენი, ზრდასრული ადამიანების, არამედ ასევე ბავშვების ცხოვრების განუყოფელ ნაწილს შეადგენს. ამაში განსაკუთრებული და უჩვეულო არაფერია. მთავარია, ვასწავლოთ მოზარდს საკუთარი ქცევის მართვა კონფლიქტურ სიტუაციაში და შევძლოთ მისი მიღება და უპირობოდ სიყვარული მაშინაც კი, როცა ის შეცდომებს უშვებს და მისი ქცევა არ მოგვწონს.