იაპონური პოეზია (ტანკა, ჰაიკუ და გენდაისი)

იაპონია ჩემი „მარადი სიზმარია“. უცხოქონგურებიანი სახლები, ტრადიციული ყალიბის პატივისმცემელი აზროვნება, საათისებური სიზუსტე რომ ახასიათებს თუ საკურის „თოვა“, სადღაც მიღმიერიდან გამოწვდილი ხელივით… ეს ყველაფერია თავმოყრილი მათ პოეზიაში, რომელშიც სამი ტრადიციული ჟანრია.

ტანკა მოკლე, გაურითმავი, 31-მარცვლიანი ლექსია, რომელიც დიდი ხნის წინ აღმოცენდა, ხოლო VII საუკუნეში უკვე დამოუკიდებელ პოეტურ ჟანრს წარმოადგენდა. ჰაიკუც ტრადიციული ფორმაა იაპონური პოეზიისა, ოღონდ კიდევ უფრო მოკლე, გაურითმავი და 17-მარცვლიანი ლექსია, რომელიც სამსტრიქონიანი სტროფებით გადმოაქვთ. ლექსთწყობის ეს ფორმა კი XV საუკუნიდან იღებს სათავეს. გენდაისი კი თანამედროვე, თავისუფალი ლექსია. წარმოიშვა XIX საუკუნის მიწურულს, ევროპული და ამერიკული პოეზიის გავლენით.

იაპონური პოეზიის მინიმალიზმი ნიავს ჰგავს, ნისლს, ღვთაებრიობის ფთილას ამ ჭრელ წუთისოფელში. მაგრამ ამ „სიმსუბუქემ“ არ მოგატყუოთ: ძალიან ღრმა ქვეტექსტებია მიმალული მასში. ეს არის „სამი წერტილის“ პოეზია – სამი წერტილია ზუსტად სიცოცხლეც, რომელიც არ სრულდება სიკვდილით, მარადიულია…

„შემოდგომის წვიმაში

ბამბუკებზე ბულბულები სხედან

და ტირიან“. (საიგიო – 118-1190)

მეტი რომ არაფერი დაეწერა ამ პოეტს, მან უკვე შექმნა მაღალი პოეზია („ერთმა ღრუბელმა მომატყუა… აყვავებულ ალუბალს ჰგავდა“).

ყოფის, ყოველდღიურობის მაგია, განმეორებადი, შეჩვეული ჯადოსნურობა, სასწაულები; ერთ სტროფში ჩატეული ცხოვრებისეული კონცეფციები! – სიტყვით მხატვრობა. გამოხატვის ისეთი სიმარტივეა, ფიქრობ, ამას ხომ მეც დავწერდიო, მაგრამ ხვდები, რომ ეს რთულად მისაღწევი „სიმარტივეა“:

„ბავშვმა სადღაც ახლოს

ჩაჰბერა სასტვენს, –

ისე, გასართობად.

ზაფხულის დღის თვლემა

უეცრად გაქრა“.

გენიალური, წუთისოფლისეული ფილოსოფია: ერთმანეთს ჩაწნეხილი „ცა“ და „მიწა“, ხრწნადი და მარადიული, ერთადაა მოწვდილი, მაგრამ მკითხველი ასხვავებს. ეს პოეტის დამსახურებაა:

„ჰოი, სწრაფწარმავალობა!

შემთხვევით სასთუმალზე

თავმიდებული,

მოუსვენარი ჩრდილივით

დავბოდიალებ ზმანებათა ბილიკზე“. (სიკისი-საისინო – 1151 -1201)

სოფლის ნაღვლიანი კვამლი; გათენებისას გაუჩინარებული თოვლი; ფერმკრთალი სიყვარულის მოგონება, ანუ მიმწუხრის ჟამს სატრფოს ლოდინი; ქოლგადაფარებული პიონის ბინდშეპარული ვარდისფერობა; ზღვისა და ძაღლის სიმარტოვე; იაპონელი ქალების იდუმალი მშვენიერება („რა პატარა, /რა ნაზია ხელი შენი!/ იცი, თავადაც მაგ ხელსა ჰგავხარ. /ჩემს ხელის გულზე/ მინდა გატარო!“); სიყვარულით თოვლში ანთებულსახეჩაფლული შეყვარებული; ჩიტების ძილისწინა გარიდნება და ჟივჟივი საღამოს, ნაკადულის ხმასავით, აი, „წყალსაც სანამ ჩაეძინება“; ძაფს მოწყვეტილი ფრანივით შეუმჩნევლად გაფრენილი სიყმაწვილე – ასე გენიალური მეტაფორა-შედარებები, სტროფებში გაბნეული („რა ეული ხარ, ცაო!/ ყვავმა მაინც გაიფრინოს!“).

„ჰოი, ბავშვებო,

ექვს წელიწადს რომ გასწავლიდით,

არ გაბედოთ,

არ გაბედოთ,

არ გაბედოთ – გესმით ჩემი? –

არ გაბედოთ, რომ ომში დაიღუპოთ!“ (კონდო მესამი)

ამ პოეზიის შემყურე, ვერასოდეს წარმოიდგენ, რომ ადამიანს ადამიანის მოკვლა, ხოცვა-ჟლეტა შეუძლია, ისეთი ჰარმონიაა მასში („გაზაფხულის ჟამს მე არ ძალმიძს ვიფიქრო ომზე“). აი, როგორაა დანახული თითქოს ტრაფარეტული დედის, ჩვენი „მფარველი ანგელოზის“ თემა მუკავა ტიუოტისთან:

„დედაა ყრმობის საძირკველი;

მისი სიყვარული და სიმტკიცე

მისი ფოლადისებური სინაზე“. (მუკავა ტაუიტი)

ამ ლექსებში არქაული სიმშვიდეა; „ტირიფს თავი ჩაუქინდრავს და თვლემს“, იქვე, მის ტოტზე კი, ხის სული ბულბულად განსხეულებულა; ყველგან სიცოცხლის ჰიმნია, მსუბუქად სევდიანი ზეიმი, თუნდაც „ყვავილების დიდი გამარჯვებისა“; ამაოება, წარმავალობა, „ვაჰ, დრონი, დრონი“, როცა ერთ დროს სახელოვან მუზარადქვეშ კუტკალია ახმიანდება; ფსიქოლოგიზმიც („მონაზონი ჰყვება/როგორ მსახურობდა წიგნით/ ბატონის კარზე… თოვს“) და დიდებული სულიერი სისუფთავეც, ინფანტილიზმი; რომანტიკაც („ბაღში ხეები დარგეს,/ მათ გასამხნევებლად წყნარად/ ჩურჩულებს შემოდგომის წვიმა“); სიცოცხლის მარადიულობა, ანუ დროში ჩატეული უდროობა („ჯერ ცხრა დღისაა,/ მაგრამ იციან მთებმა და ველებმა:/ კვლავ მოვიდა გაზაფხული“); სიცოცხლის არსის გაგების არცთუ უშედეგო მცდელობა: („როგორ მშურს შენი!/უმაღლეს სილამაზეს სწვდები/ და ძირს დაეცემი, ნეკერჩხლის ფოთოლო!“); მისტიკაც ანუ პეპლების სიზმრები („მძინარე პეპელა!/ რა ნახა სიზმარში?/ ფრთები შეათამაშა“); ადამიანებისგან დევნილი, მთვარეს შეფარებული ციცინათელები და ფერმიხდილი ქრიზანთემები; ბიბლიისა თუ ყოფიერების ფილოსოფია და ტრაგიზმი („ხე მოსაჭრელია…/ფრინველები კი ზედ/ უზრუნველად იკეთებენ ბუდეს!“), წუთისოფლის ნაღველი მაშინაც კი, როცა ყვავიან ალუბლები; ალუბლისფერი შუაღამეები; და ადამიანი – მწვერვალიცა და უფსკრულიც.

არ გეგონოთ, რომ ეს საოცარი პოეზია რეალიზმისგან გაქცევას ცდილობდეს. არა, ესაა ცხოვრების, ამ დაუსრულებელი, ხშირად უსამართლო ბრძოლის, „უდანაშაულო დამნაშავეობის“ ახსნის, თვითგადარჩენის დაუოკებელი სურვილი („ბეღურები გაძვალტყავებულ ძაღლს ატყუებენ და საჭმელს უკენკავენ“). ესაა პწკარედებში ჩატეული დიდი ამბები, უბრალოდ, გენიალური ხედვა სამყაროსი, მხოლოდ იაპონელს რომ ახასიათებს:

„პეპელამ პირბასრი დანასავით

გაჰკვეთა შადრევნის გამჭვირვალე ქოლგა“. (ნაიტო დოტენ – XX)

მარადი კითხვა – „მაინც ვინ ხარ, ადამიანო?!“, რატომაა ასე რთული შენი სულის „ყვავილების მოკრეფა“? რატომ იფურჩქნებიან ისინი ასე იშვიათად ქვეყნის დასანახად? რატომ არ შეგვიძლია, მათ მუხლი მოვუყაროთ დანაშაულის გამოსასყიდად, როგორც თუნდაც ყვავილებდაცვენილ, შიშველ ატმის ხეს ან წელში მოხრილ კაცს, შემოდგომა რომ ფრთხილად მიაკერებს მხარზე მსუბუქ, ხიდან ახლახან ჩამოვარდნილ ფოთოლს, „სევდისა და მიტევების ნიშნად“?

სადმე გინახავთ ისეთი სიღრმე, იდუმალება და პრაგმატიზმიც ერთდროულად:

„ქუჩის გასწვრივ

ბნელი სიმღერა გარბოდა.

ბიჭი მოახტა

ამ სიმღერას

და მოიარა

მთელი სამყარო “. (ივამოტო სიუკო)

„მჭრელი“ რეალიზმიც ისეთივე ლამაზი აქვთ იაპონელებს, როგორც საკურას ყვავილების თოვა:

„სანამ ჩვენ ნანგრევებში

უფროსი დების

ძვლებს ვეძებდით და

საფლავის მოსამზადებლად

შეშას ვაგროვებდით,

იქ, კოშკში, უკვე

ელეგანტურად გადავიდნენ

ომიდან მშვიდობაზე.

არა მგონია,

კოშკში ახლა

მშვიდობა სურდეთ.

ლამაზი თხრილი,

სადაც გედების

გუნდი დაცურავს,

როგორც სამხედრო

ნაგებობა, ისე ააგეს,

ამადაც დარჩა “. (ისიკავა იცუკო)

ნუთუ, ამქვეყნად სიცოცხლე დანაშაულია? – ეს კავამურა იოიტის კითხვაა („არა!/ აგრე დაჟინებით,/ ნუ მიცქერთ:/ ყოველივე ის,/ რაც გამლხვალია,/ ხომ შეიძლება/ ოდესმე კვლავ/ ყინულად იქცეს?“). ჩვენი მეტამორფოზები, ხვალინდელ დღეში პეპლებივით გაფრენილი, მიგვაქანებენ თუ პირიქით, ჩვენ მივაჭენებთ. სამყარო რასაც იღებს ჩვენგან, იმავეს გვიბრუნებს ხშირად, ჩვენ აგვირეკლავს, ჩვენი ხმით გვეძახის:

„ფანჯარაში ვიყურები. ცა ნათელია.

სამყარო – უზარმაზარი.

და ისიც მეძახის.

წყნარად,

ჩემი ხმით “. (ტანიგავა სიუნტარო)

ნაირა გელაშვილის პერსონაჟივით, რეალობაში თუ არა, იდეაში მაინც „გავემგზავრები იაპონიას“, სადაც ადამიანები, წვრილი თვალებით, რომლებშიც თითქოს, სამყაროს ყველაზე საშური ფილოსოფია ჩაიტიეს და ფართოდ ვეღარ იყურებიან, ისე განიცდიანო; გულთან მიდებული ხელებით თავს გიკრავენ და გესალმებიან; გიღებენ, როგორც თავისიანს, დედამიწელს, მზის გალაქტიკელს, რომ იმავე მზის საიდუმლო გიწილადონ, ამომავალი მზის ქვეყანაში სულ სხვანაირად დანახული…

თითოეული მოქალაქე ცხოვრების საკმაოდ დიდ ნაწილს სკოლაში ატარებს და შეუძლებელია, ამან გავლენა არ მოახდინოს ინდივიდის განვითარებასა და სამყაროს შემეცნების მისეულ აღქმაზე.

ცნობილია, რომ პროფესიული ორიენტაცია და კარიერის დაგეგმვა კომპლექსურ ხასიათს ატარებს [1]. მნიშვნელოვანია, მოზარდს შეექმნას წარმოდგენა საკუთარი თავის შესაძლებლობებისა და უნარების შესახებ. მას უნდა შეეძლოს, პასუხები გასცეს ისეთ შეკითხვებს, როგორიცაა: რა თვისებების მატარებელი ვარ? რა ღირებულებები გამაჩნია? რა განსხვავებაა ღირებულებებსა და ობიექტურ ჭეშმარიტებებს შორის? მაქვს კი ადეკვატური თვითშეფასება?  რისი გაკეთება მომწონს?  ემთხვევა ჩემი შესაძლებლობა ჩემი კომფორტის ზონას? თუ არა, რა უნდა გავაკეთო იმისათვის,  რომ ისინი ერთმანეთს შეესაბამებოდეს?

აქვე უნდა გავიხსენოთ, ზოგადი განათლების  ეროვნული მიზნები და ეროვნული სასწავლო გეგმა, რომელთა მიხედვითაც სკოლა ვალდებულია, ცხოვრების ასპარეზზე გაუშვას ისეთი მოქალაქე, რომელიც აღჭურვილი იქნება 21-ე საუკუნის უნარ-ჩვევებით, შეეძლება საკუთარი გზის გაკვალვა და ქვეყანაში საკუთარი ადგილის პოვნა, დამკვიდრება და რეალიზება.

ყოველივე ზემოთქმულის შესრულებისთვის, მთავარი ინსტრუმენტი, ალბათ, პროფესიის სწორად შერჩევაა. პროფესია უნდა იყოს ისეთი სფერო და საქმიანობა, რომელიც ადამიანს მოუტანს კეთილდღეობას, საკუთარი მნიშვნელოვნების შეგრძნებასა და სოციალიზაციას. პროფესიაში ან  უმაღლეს სასწავლებელში მოზარდი მიდის ზოგადი განათლების საშუალო საფეხურის დასრულებისთანავე. ამ დროს იგი გარკვეული უნდა იყოს საკუთარ სურვილებში, ინტერესებში და შესაძლებლობებში. რას აკეთებს სკოლა ამისათვის? როგორია მისი როლი? ცალკეული საგნების სწავლა საკმარისი არაა. მოსწავლის პიროვნული განვითარება გულისხმობს, ყველა საგნის გაერთიანებულად დანახვასა და მის გამოყენებით მხარეს ინტეგრირებულ კონტექსტში.

იმისათვის, რათა გაგვერკვია სკოლისა და მასწავლებლის როლი მოსწავლის სამომავლო არჩევანსა და გადაწყვეტილებაში, ჩავატარეთ კვლევა, რომლის ფარგლებშიც გამოიკითხა რამდენიმე სკოლის საშუალო საფეხურის მოსწავლეები და აწ უკვე სკოლადამთავრებული სტუდენტები.  კითხვარის ანალიზის შემდეგ, ალოკაციის მიზნით დამაზუსტებელი კითხვებით მოეწყო დისკუსია.

საშუალო სკოლის მოსწავლეების 78%-ის  აზრით, სკოლის დამთავრების შემდეგ აპირებენ სწავლის გაგრძელებას უმაღლეს სასწავლებელში. მიუხედავად იმისა, რომ მოსწავლეთა ნახევარზე მეტი საშუალო და საშუალოზე დაბალი აკადემიური მოსწრებით ხასიათდება, უმეტესობას სურს უმაღლეს სასწავლებელში სწავლა.

ამავე დროს, მათ 65%-ს ინფორმაცია პროფესიების შესახებ მიღებული აქვთ ინტერნეტით. არ ფლობენ სრულ ინფორმაციას საქართველოში არსებული უნივერსიტეტების შესახებ.

კითხვაზე, იქონია თუ არა მათ გადაწყვეტილებაზე გავლენა სკოლამ, მოსწავლეთა 80%-ზე მეტმა უარყოფითი პასუხი გასცა.

სკოლადამთავრებული ახალგაზრდებისათვის განკუთვნილი კითხვარი მოიცავდა 15 კითხვას, რომელთაგან რამდენიმეს გამოვყოფთ:

ამჟამად ხართ თუ არა სტუდენტი?                                       

მუშაობთ  საკუთარი პროფესიით?            

რამ იქონია თქვენზე გავლენა, პროფესიის არჩევის დროს?

დაგეხმარათ თუ არა სკოლა პროფესიის არჩევაში?

კითხვარის ანალიზის შემდეგ გამოიკვეთა, რომ მოზარდები სკოლას ამთავრებენ პროფორიენტაციის შესახებ საკმაოდ დაბალი ცნობიერებით.

ამაში დაგვარწმუნა დისკუსიამაც, რომელსაც მხოლოდ რამდენიმე საკვანძო კითხვა  მოიცავდა და  ვაკვირდებოდით.

კითხვებიდან ერთ-ერთი შეეხებოდა სასკოლო კონფერენციის გამართვას, რომლის თემაც იქნებოდა – საინტერესო, შემოსავლიანი, პრესტიჟული და თუნდაც არასასურველი პროფესიები. მოსწავლეებმა სურვილი გამოთქვეს მოესმინათ და თავადაც მოემზადებინათ მასალა მათთვის საინტერესო პროფესიების შესახებ.

კვლევის ინტერვენციად დავისახეთ სწორედ საინფორმაციო ხასიათის კონფერენცია, რომელიც გაგრძელდა ორი დღე;  პირველ დღეს იყო მასწავლებლების მოხსენებები საკუთარი საგნის პოპულარიზაციით, მეორე დღეს კი – საშუალო საფეხურის მოსწავლეები და პროფესიაში უკვე შემდგარი ჩვენი სკოლის კურსდამთავრებულები და სტუდენტები.

გარდა ამისა, მე-10-მე-11 კლასის მოსწავლეები გასვლით ექსკურსიაზე გვყავდა შსს სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულებაში, საქართველოს სასაზღვრო პოლიციაში წითელი ხიდის სექტორზე,  სადაც დაათვალიერეს და გაეცნენ მესაზღვრის პროფესიას, ასევე, იყვნენ კერძო ბიზნესმენ-მეღვინესთან მარანში, მოინახულეს აგრარული უნივერსიტეტი, საბუნებისმეტყველო მუზეუმი და  რამდენიმე ფაკულტეტის შესახებ მიიღეს ინფორმაცია, ნახეს თანამედროვე აღჭურვილობის ლაბორატორიები, იყვნენ წინამძღვრიშვილის სახელობის კოლეჯშიც, სადაც სწავლა დაფინანსებულია სახელმწიფოს მიერ და მოიცავს უამრავ პრაქტიკულ საქმიანობას.

შემდეგი ინტერვენცია ფოკუსჯგუფში დე ბონოს მეთოდით(„აზროვნების ექვსი ქუდი“) დისკუსიის მოწყობა  იყო [2].

მოსწავლეებს მიეცათ სიტუაციური ამოცანა, პროფესიისა და კარიერის შესახებ და მოირგეს სხვადასხვა ფერის ქუდი; ყველამ თავის ჭრილში იმსჯელა და საინტერესო დასკვნები გააკეთეს.

ამრიგად, ჩვენი, კვლევის ავტორების რეკომენდაციაა, აქტიურად შევიტანოთ სასკოლო ცხოვრებაში პროფესიებთან დაკავშირებული საინფორმაციო აქტივობები, პროექტები, კონფერენციები, რათა სკოლიდან ცხოვრების ასპარეზზე უფრო მშვიდად და თამამად გავუშვათ  მოსწავლეები.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. https://studinfo.ge/2021/08/18/profornientacia-karieris-dagegmva-swori-profesiis-shesarchevad/
2. https://www.izrune.ge/geo/96

აი, რაზე დავწერ-მეთქი, გავიფიქრე, როცა წიგნების მაღაზიაში გუსტავ ფლობერის „საყოველთაოდ მიღებული აზრების ლექსიკონი“ დავინახე. ფრანგულის მასწავლებლებს წაკითხვას მოვანდომებ, თავშექცევის სასარგებლო ფორმებს კი თავად მიაგნებენ-მეთქი.

ფლობერის ხსენება ნუ დაგაფრთხობთ. ამ თხელ წიგნში ბევრ საგულისხმოს ნახავთ, ხან გაიცინებთ, ხანაც თავს გვერდზე მიაბრუნებთ – წვრილმან დანაშაულში წასწრებულივით.

ფრანგულ ტექსტს ინტერნეტში ადვილად მოძებნით. ჩამოუარეთ სალექსიკონო ერთეულებს და სადაც ქართულ თარგმანს დაიწუნებთ, იქ თქვენი და თქვენი მოსწავლეებისა თქვით. ცოტაოდენი ძალისხმევა და, ალბათ, მოსალოდნელზე მეტი ვარიანტი გაჩნდება: უკეთესიც, უარესიც.

ქართულ გამოცემაში სიტყვები ფრანგული ანბანის რიგით არის გაწყობილი, რაც საქმეს გაგიადვილებთ – სიტყვა მწერლის მშობლიურ ენაზე, ჩვენებური შესატყვისი და მერე იმის თარგმანი, ფლობერმა შერჩევით დაკრეფილ ტკბილ-მწარე ნაყოფებად რომ გამოგვიწოდა.

რამდენიმე მაგალითი წარმოდგენის შესაქმნელად:

Achille / აქილევსი – აუცილებლად უნდა დასძინოთ: „ფეხმარდი“. შექმნის შთაბეჭდილებას, რომ ჰომეროსი წაგიკითხავთ.[1]

Colonies (nos) / კოლონიები (ჩვენი) – მათი ხსენებისას დანაღვლიანდით.

Échafaud / ეშაფოტი – ისე მოახერხეთ, რომ ასვლისას, სიკვდილამდე, რამდენიმე მჭევრმეტყველური სიტყვა წარმოთქვათ.

Malade / ავადმყოფი – მის გასამხნევებლად სასაცილოდ აიგდეთ დაავადება და არაფრად ჩააგდოთ მისი ტკივილები.

Optimiste / ოპტიმისტი – იგივეა, რაც სულელი.

Providence / ბედისწერა – უმაგისოდ რა უნდა ვქნათ?

რჩევები მრავლადაა. უფრო სწორად, ვითომ-რჩევები. ცხადია, ზოგს მეტად ემჩნევა ეპოქის ნიშანი, ზოგი კი ისე გაისმის, თითქოს მწერალმა ეს-ესაა მოხაზა ბოლო ასო და წერტილის დასმისას ულვაშშიც ჩაიცინა.

პირამიდა უსარგებლო ნაშრომია და მეტი არაფერიო. სტოიციზმი სულაც შეუძლებელიაო. სიტყვა „მატერიალიზმი“ ძრწოლით წარმოთქვით და თითოეული მარცვალი კარგად გამოკვეთეთო.

ცხადია, წაბაძვა და ახალი ლექსიკონის შედგენაც შეიძლება. ახალი სიტყვების სასწავლადაც და გაკვეთილებზე ფლობერის სულის ხშირ-ხშირად გამოსაძახებლადაც. რა შეიძლება ითქვას წისქვილზე, გარდა იმისა, რომ პეიზაჟს უხდება?

Clocher de village / სოფლის სამრეკლო – გულს აძგერებს.

მცდელობას წინ რა უდგას – სოფლის მაშენებლის თვალით შეხედეთ, მარცხნივ თავგადახრილმა.

მწერლის თვალი ყველაფერს წვდება, ყოველგვარ ზედაპირს დაუნდობლად კვეთს, რომ უსიამოვნოდ დასანახ შიგნეულობაში მიმოატაროს. ერთი მხრივ, ადამიანთა სიბრიყვე გაკვირვებს, თითქმის ორი საუკუნის მერეც რომ ვერ შელევიან დაობებულ საკვებს – ყავლგასულ წარმოდგენებს, მავნე კლიშეებს, მეორე მხრივ კი ფლობერის კვალში სიარული გიხარია – ეს წუთები გეძვირფასება.

Défaite / მარცხი – გაუძლებს კაცი, მიუხედავად იმისა, რომ იმდენად სრულია, ამბის მომტანიც აღარ რჩება.

Douleur / ტკივილი – ძირითადად, სასიკეთოა. ნამდვილი ტკივილი უხილავია.

და აქვე, ამავე რიგში:

Droit (le) / უფლება – არავინ იცის, რა არის.

ბავშვები. რა შეიძლება ითქვას მათზე ისეთი, „საყოველთაოდ მიღებული აზრების ლექსიკონში“ ჩაწერილს მცირედ მაინც რომ გაახუნებდა? ბოლოს და ბოლოს, ამხელა დრო გავიდა.

Enfants / ბავშვები – საზოგადოებაში გამოავლინეთ პოეტური სინაზე[2] მათ მიმართ.

გამანადგურებლად ზუსტია. ნეტავ მომდევნო ასწლეულში მაინც შეიცვლებოდეს რამე.

გადაშალეთ ეს პატარა წიგნი. წინ დაუდექით მწერალს. ეკამათეთ.

დასასრულს, დიდისგან დიდებაზე ნათქვამი:

Gloire / დიდება – სულ ცოტა კვამლია და მეტი არაფერი.

[1][1] ცდუნებას ვერ გავუძელი და ქართული თარგმანის „მსუბუქფეხებიანი“ მიღებული ფორმით შევცვალე.

[2] აქაც შევცვალე ქართული თარგმანი, რომლის „ნაზი სიყვარულიც“ სხვა რამაა.

ერთ-ერთი გაკვეთილის დაგეგმვისას სტუდენტმა თქვა, რომ სამოქალაქო განათლების მიმართულებით ლიტერატურის გაცნობისას დაამახსოვრდა „კარგი ვაშლების“ აქტივობა, რომელიც თეორიულად ძალიან მოეწონა, თუმცა პრაქტიკულად როგორ შეიძლებოდა მისი განხორციელება საგაკვეთილო პროცესზე – ეს მისთვის ამოცანად რჩებოდა. რადგან სიახლეების გაცნობა და გამოცდა ჩემი მოსწავლეების საყვარელი საქმიანობაა, გადავწყვიტე, ეს საგაკვეთილო პროცესისთვის მომერგო და აქტივობა კლასის საათზე გამომეყენებინა.

დამრიგებლებისთვის კლასის საათი ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული მოვალეობაა. მას დაწყებით კლასებში კვირაში ორჯერ ვატარებთ. მისი ერთ-ერთი მთავარი მიმართულება კი გახლავთ პიროვნული და მორალური განვითარება – მე – პიროვნება, სოციუმი ჩემ გარშემო, ურთიერთობა თანატოლებსა და უფროსებთან, ტოლერანტობა, ადამიანთა უფლებები, ზოგადსაკაცობრიო ღირებულებები, ეტიკეტი.

ადამიანისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია მეორე ადამიანთან ახლო, ნდობაზე დაფუძნებული ურთიერთობა. მეგობრობისა და თანამშრომლობის წყალობით, ბავშვები სწავლობენ სოციალურ ნორმებს და ივითარებენ ურთიერთობისთვის საჭირო უნარებს. 11-12 ასაკის ბავშვებში აქტუალური ხდება მცირე სოციალური ჯგუფების მეგობრობა. ამ ჯგუფებში ერთიანდება რამდენიმე ბიჭი და გოგო, რომლებიც სისტემატურად არიან ჩართულნი რაღაც საქმიანობებში. ხშირად ხდება, რომ ზოგი ბავშვი კლასიდან გარიყული აღმოჩნდება ხოლმე, რაც საფრთხეს უქმნის სოციალურ გარემოში მათ ჯანსაღ ადაპტაციას.

სამეგობრო წრიდან გარიყულნი სწორედ ის ბავშვები აღმოჩნდებიან,რომლებიც ან აგრესიულობით გამოირჩევიან, ან ზედმეტი სიმორცხვით. გარიყვისა და მუდმივი იმედგაცრუების გამო აგრესიულები უფრო მეტად აგრესიულები ხდებიან, მორცხვი და მშფოთვარე ბავშვები კი –მუდმივი თავდასხმის ობიექტები.

ბავშვის მდგომარეობა კლასში თვითდარწმუნებისთვის უმნიშვნელოვანესი ფაქტორია. ფსიქოლოგთა მიერ ჩატარებული კვლევების თანახმად, მარტოობა, სოციალური შფოთვა და იზოლაცია მოსწავლეთა პიროვნულ განვითარებაზე შემდეგნაირად აისახება: გარიყული ბავშვები საკუთარ წარუმატებლობას მეტად მიაწერენ გარემო ფაქტორებს, ვიდრე ჯგუფებში გაერთიანებული ბავშვები.

ჯგუფი არის იმ ბავშვების შედარებით მყარი ერთობა, რომლებიც მუდამ ურთიერთობენ ერთმანეთთან და იზიარებენ ღირებულებებს. ჯგუფს აქვს  ნორმები, რომლებიც გავლენას ახდენს თითოეულ წევრზე. ჯგუფის წევრებს გარკვეული სტატუსიც გააჩნიათ, ზოგი ლიდერია, ზოგი კი მას ემორჩილება. თუმცა 6-დან 11 წლამდე ასაკის ბავშვების ჯგუფს არ ახასიათებს ძალიან მკაცრი ნორმები და განაწილებული როლები. უკვე 11-12 წლის ასაკიდან  ჯგუფში  წესების დაცვა ძალიან მნიშვნელოვანი ხდება.

როგორ შეიძლება დავეხმაროთ დაწყებითი კლასების მოსწავლეებს ჯანსაღი კომუნიკაციის უნარის განვითარებაში?

სახლის უსაფრთხო გარემოდან მოსული ბავშვისთვის მეტად მნიშვნელოვანია ახალ „ოჯახთან“ – კლასთან შერწყმა და მასთან ერთიანობის განცდა. ხშირად ბავშვისთვის „არასასურველი ქცევა“ გამოწვეულია იზოლაციით და მარტოობის განცდით. ასეთ შემთხვევაში ბავშვი ასოციალური ქცევით ცდილობს ყურადღების მიპყრობას. იმისთვის, რომ ბავშვმა თავი არ იგრძნოს იზოლირებულად, საჭიროა, რომ მან მიიპყროს ყურადღება თავისი „პირადი ისტორიით“ – თუ ვინ არის იგი, ვინ არიან მისი ოჯახის წევრები, რა არის მისი საყვარელი საქმიანობა, ინტერესი, რა გამოსდის კარგად. ამიტომ ასეთ დროს ძალიან მნიშვნელოვანია, მასწავლებელმა იზრუნოს თვითპრეზენტაციის უნარის განვითარებაზე, გამოყოს დრო, როდესაც მოსწავლეები შეძლებენ ისაუბრონ საკუთარ თავზე ან რაიმე მოვლენაზე. ასეთ დროს მასწავლებელი აუცილებლად უნდა იყოს აქტიური მსმენელის როლში.

იმისთვის, რომ  მოსწავლემ შეძლოს საკუთარ თავზე საუბარი, აუცილებელია, მასწავლებელმა ხაზი გაუსვას თითოეულის უნიკალურობას. ამიტომ მნიშვნელოვანია, მასწავლებელმა იზრუნოს მოსწავლეებში დადებითი მე-კონცეფციის ჩამოყალიბებაზე. ამისთვის საჭიროა, მივიღოთ ისინი ისეთები, როგორებიც არიან. შესრულებულ აქტივობებზე  უკუკავშირის მეშვეობით, გამოვკვეთოთ როგორც ძლიერი, ასევე განსავითარებელი უნარები.

წარმოუდგენელია პოზიტიური მე-კონცეფციის ჩამოყალიბება, თუ მშობელი და მასწავლებელი მოსწავლეს პატივისცემით არ ეპყრობა. ბავშვი მაშინ გრძნობს საკუთარი თავის მიმართ პატივისცემას, როცა უფროსი გარკვეულ მოვლენაზე მისი მოსაზრებით ინტერესდება. „რა გვასწავლა ამ შემთხვევამ, შენი აზრით?“, „რა იგრძენი, როცა მოისმინე/უყურე?“ მე-კონცეფციის სწორად ჩამოყალიბების, საკუთარი თავის შეცნობისა და თვითპრეზენტირების უნარების განვითარების მიზნით დაიგეგმა სადამრიგებლო საათი მეოთხე კლასში, სადაც მოწვეული გვყავდა მშობლებიც. ისინი ბავშვებთან აქტიურად თანამშრომლობდნენ საგაკვეთილო პროცესში.

აქტივობა 1. მოკლე ანიმაციური ვიდეოფილმის ჩვენება და დისკუსია;

მიზანი: ბავშვებსა და მშობლებს დაენახათ, რომ ირგვლივ მრავალი განსხვავებული ადამიანია/ბავშვია, განსხვავებული ქცევებითა და მანერებით, თუმცა ეს სულაც არ ნიშნავს ცუდს.

ფილმის ჩვენების შემდეგ სადისკუსიო კითხვები:

• რა მოგეწონათ ანიმაციაში? რა არ მოგეწონათ?
• როგორ ფიქრობთ, სწორად იქცეოდნენ მშობლები? ბავშვები?
• ეთანხმებით უხუცესების გადაწყვეტილებას?
• რა გზავნილია ამ მედიარესურსში ჩადებული, რისი თქმა სურთ, თქვენი აზრით, მის შემქმნელებს?

აქტივობა 2. მსგავსება თუ განსხვავება?

მიზანი: ერთმანეთში მსგავსება-განსხვავების აღმოჩენა, მისი მნიშვნელობის გაზიარება, ჯგუფის შეკვრა.

მასწავლებელი კლასს სთავაზობს ჯგუფებად დაყოფას. ჯგუფების ადგილად შეიძლება გამოიყოს საკლასო ოთახის  კუთხეები და მოსწავლეები ასე განაწილდნენ, ან უბრალოდ ხელი აიწიონ. მაგალითად, გადანაწილდით კუთხეებში იმის მიხედვით, ვინც ზაფხულშია დაბადებული, ან ზამთარში და ა.შ. ხელი აიწიეთ, ვისაც უყვარს ნაყინი, ხატვა. მასწავლებელი ასახელებს ისეთ თვისებებს, რომლებიც, მისი აზრით, კლასის უმრავლესობისთვის საერთოა.

შემდეგ მასწავლებელი მოსწავლეებს სთავაზობს, დახატონ ადამიანი ცისფერი თვალებითა და ხვეული თმით. დასრულების შემდეგ საილუსტრაციოდ ნახატებს ამაგრებს დაფაზე. სთხოვს მათ, დააკვირდნენ, ჰგავს თუ არა მათი ნამუშევრები ერთმანეთს. მოსწავლეთა ნამუშევრები, ბუნებრივია, განსხვავდება ერთმანეთისგან, მიუხედავად იმისა, რომ ორი მახასიათებელი ყველასთვის საერთო იყო. მასწავლებელი სვამს კითხვებს:

• რა აჯობებდა, რომ ყველა ნამუშევარი ზუსტად ერთნაირი ყოფილიყო თუ განსხვავებული?
• როგორ ფიქრობთ, კარგია, რომ ჩვენ ყველას განსხვავებული თვისებები ან გარეგნობა გვაქვს?
• ყველა ზუსტად ერთნაირები რომ ვიყოთ, რა სირთულეს წავაწყდებოდით?

აქტივობა 3. მედიარესურსის ჩვენება და შესაბამისი დისკუსია;

მიზანი: მშობლებს ესაუბრეთ მედიარესურსში გაჟღერებულ  გზავნილზე, რომ მნიშვნელოვანია, შვილებში ამოვიცნოთ, რა არის მათი სიხარულის მიზეზი და დავეხმაროთ მათ ბედნიერების პოვნაში.

მედიარესურსისთვის განკუთვნილი სადისკუსიო კითხვები:

• რა მოგეწონათ ანიმაციაში? რა არ მოგეწონათ?
• როგორი იყო თავდაპირველად პერსონაჟი? როგორ შეიცვალა ის?
• რამ გამოიწვია, თქვენი აზრით, ბავშვის ასეთი ცვლილება?
• როგორ ფიქრობთ, სწორად იქცეოდა მამა ფილმის დასაწყისში/ბოლოს? რატომ?
• რა გზავნილია ამ ვიდეოში ჩადებული? რისი თქმა სურთ, თქვენი აზრით, მედიარესურსის შემქმნელებს?

აქტივობა 4.  დაამყარე კავშირები

მიზანი: მედიაგზავნილების კავშირების აღმოჩენა გარესამყაროსთან, სხვა ფილმებთან/ წიგნებთან და პირად გამოცდილებასთან;

მოსწავლეთა მოტივაციისთვის და გარკვეული მიმართულებისთვის მასწავლებელს თავად შეუძლია წინასწარ ჰქონდეს მომზადებული რაიმე სახის მასალა საჩვენებლად. ეს ბავშვების ფიქრისთვის ერთგვარი ბიძგი იქნება.

გარესამყარო  – აქ მოვიყვანეთ თომას ალვა ედისონის ძალიან ცნობილი ისტორია, როცა მას გონებრივად ჩამორჩენილი უწოდეს სკოლაში, ხოლო მშობლის დახმარებით ის მსოფლიოს ერთ-ერთი გამორჩეული მეცნიერი და გამომგონებელი გახდა.

გავიხსენეთ ალბერტ აინშტაინი, რომელსაც დისლექსია დაუდგინეს და ბავშვობაში არცთუ ისე კარგად სწავლობდა, თუმცა საკუთარ თავში იპოვა ძალა, შესაძლებლობა და მსოფლიოს ერთ-ერთი საუკეთესო ფიზიკოსი გახდა.

აქვე წავიკითხეთ მისი ცნობილი გამონათქვამი: „ყველა ჭკვიანია, მაგრამ თუ თევზს განვსჯით იმის მიხედვით, შეუძლია თუ არა ხეზე ასვლა, დავიჯერებთ, რომ ის სულელი და უნიჭოა“ , და ლინდა მალალა ჰანდის გამორჩეული წიგნი  „თევზი ხეზე“, რომელსაც ეს აზრი ლაიტმოტივად გასდევს.

მივუთითე არნე სვინგენის „ბალადა გატეხილ ცხვირზეც“. წაკითხული არავის ჰქონდა, თუმცა დიდი ინტერესი გამოიწვია მისმა შინაარსმა და მშობლები დამპირდნენ, რომ აუცილებლად წაიკითხავდნენ შვილებთან ერთად.

ცოტათი კინემატოგრაფიასაც შევეხეთ და ვნახეთ ნაწყვეტები ფილმებიდან „მე მქვია ენი“ (განსხვავებულობის საოცარი მაგალითი), „ვარსკვლავები დედამიწაზე“ და „ბილი ელიოტი“, სადაც მთავარი გმირები სწორედ დაკვირვებული მასწავლებლების წყალობით აღმოაჩენენ საკუთარ თავში იმ ღირებულებასა თუ ინტერესს, რაც შემდეგში მათ ცხოვრებას დადებითად შეცვლის.

მშობლებმა პირადი გამოცდილებიდანაც ბევრი მაგალითი გაიხსენეს, როგორ აღმოაჩინეს საკუთარ თავში ნიჭი და მისწრაფებები, თუმცა გარკვეული ფაქტორების გამო მათი განვითარება ზოგმა შეძლო, ზოგს კი არ გამოუვიდა.

ბავშვებს და მშობლებს აქვე მივეცი სარეკომენდაციო ფილმებისა და წიგნების ბარათები, რომლებსაც აუცილებლად ერთად გაეცნობოდნენ და იმსჯელებდნენ მათ მთავარ სათქმელზე.

აქტივობა 5. ვაშლები და ვარსკვლავები

მიზანი: ბავშვები გაიგებენ, რომ ადამიანები რაღაცით ერთმანეთს ჰგვანან და ამავდროულად, განსხვავდებიან კიდეც; რომ ადამიანთა განსხვავებულობა დადებით გავლენას ახდენს საზოგადოებაზე, ეს განსხვავებები კი ადამიანთა ცხოვრებას ფასეულს ხდის.

მასალა: თითო ვაშლი ყოველი მოსწავლისათვის (ასევე დამატებითი 2-3 ვაშლი). ვაშლები უნდა იყოს სხვადასხვა ზომის, ფორმისა და ფერის. ასევე კარგი იქნება, თუ შევარჩევთ განმასხვავებელი თავისებურებების მქონე ვაშლებს – ფოთლები, ნაოჭები და ხაზები, ლაქები და დაჟეჟილი ადგილები. მჭრელი დანა.

უთხარით მოსწავლეებს, რომ გსურთ, დაადგინოთ ადამიანთა საერთო და განმასხვავებელი ნიშნები.

დაალაგეთ ვაშლები მოსწავლეების წინ მაგიდაზე. აარჩევინეთ ყოველ მათგანს თითო ვაშლი.

სთხოვეთ, დააკვირდნენ და განსაჯონ, კარგია თუ არა მათ მიერ არჩეული ვაშლი. შესთავაზეთ, ყურადღება მიაქციონ ვაშლის სპეციფიკურ თავისებურებებს. დაავალეთ, შეადგინონ პატარა ამბავი საკუთარ ვაშლზე და უამბონ მეგობარს. სთხოვეთ, ამბები მთელ კლასს გააცნონ. უთხარით, რომ ვაშლები მაგიდაზე დააბრუნონ. ვაშლები აურიეთ და სთხოვეთ მოსწავლეებს საკუთარი ვაშლის მოძებნა. როდესაც ადგილებზე დაბრუნდებიან, ჰკითხეთ, როგორ გამოიცნეს საკუთარი ვაშლი (ისინი აუცილებლად ისაუბრებენ ფერზე, ფორმაზე, ზომასა და განსაკუთრებულ თავისებურებებზე). ჰკითხეთ, რა საერთო აქვს ამ ყველაფერს ადამიანებთან. სთხოვეთ, ჩამოთვალონ, რით განსხვავდებიან ადამიანები ერთმანეთისაგან. იმსჯელეთ, რატომ არის ეს განსხვავება მნიშვნელოვანი.

გაკვეთილის შეჯამება: შესთავაზეთ გარკვეული დასკვნა ადამიანთა ინდივიდუალური განსხვავებისა და მსგავსების მნიშვნელობის შესახებ. უთხარით, რომ ადამიანებისთვის დამახასიათებელი ერთ-ერთი საერთო ნიშანია ვარსკვლავი, რომელიც მათ შიგნით არსებობს – რაღაც განსაკუთრებული, რაც შიგნიდან ასხივებს და მათ ყველაზე მეტად მოსწონთ საკუთარ თავში. სწორედ ასევე ყოველ ვაშლს აქვს შიგნით ვარსკვლავი. გაჭერით ყოველი ვაშლი ნახევრებად, მაგრამ არა ჩვეული წესით – სიგრძეზე, არამედ სიგანეზე. დაიხმარეთ მშობლები. დაანახეთ თითოეულ ბავშვს ვარსკვლავი თავიანთი ვაშლის შიგნით. სანამ ბავშვები ვაშლს მიირთმევენ, სთხოვეთ, მოიფიქრონ და შემდეგ დაწერონ საკუთარი ვარსკვლავის – საკუთარი ღირსებებისა და ინდივიდუალურობის შესახებ.

თამაშის პრინციპით ყველამ აღმოაჩინა, რომ ჩვენ ერთმანეთისგან განვსხვავდებით, თუმცა თითოეულში არსებობს ერთი ან მეტი ვარსკვლავი, რომელსაც პოვნა და აკიაფება სჭირდება.

აქტივობა 6. შეიცან თავი შენი

მიზანი: მოსწავლეებს საკუთარ თავში, მშობლებს კი შვილებში ეპოვათ ის მთავარი მისწრაფება და ღირებულება, რაც მათ ყველაზე მეტად აინტერესებდათ და უკეთ გამოსდიოდათ.

პატარა ბარათებზე თითოეულმა მოსწავლემ დაწერა ის, რის კეთებაც ყველაზე მეტად გამოსდიოდა ან აბედნიერებდა, ხოლო თითოეულმა მშობელმა თავის ბარათზე დაწერა ის, თუ რას ხედავდა საკუთარ შვილში, რისი კეთება მოსწონდა მას ყველაზე მეტად. შეიძლება ითქვას, რომ ზოგიერთი შვილისა და მშობლის ფიქრები ერთმანეთს დაემთხვა, თუმცა იყო ის წყვილებიც, რომლებიც ერთმანეთისთვის აღმოჩენად იქცა.

თითოეული ბარათი დავამაგრეთ დიდ ფერად ფორმატზე. ამით ყველას მიეცა საშუალება, აღმოეჩინათ და დაჰკვირვებოდნენ ერთმანეთის ფიქრებს, აღმოეჩინათ აქამდე შეუმჩნეველი თვისებები.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. სატრენინგო მასალა – „ეფექტური კომუნიკაციის განვითარება დაწყებითი კლასების მოსწავლეებში“, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი, 2018 .
2. საპრეზენტაციო მასალა გაკვეთილისთვის – შეიცან თავი შენი.

ქეისებით სწავლება მრავალ ქვეყანაში გამოიყენება. მისი მიზანი მოსწავლეების მოტივაციის ამაღლება, ჩართულობისა და ინტერესის გაზრდაა. ასეთი მეთოდით სწავლება ხელს უწყობს მნიშვნელოვანი უნარების (კრიტიკული, შემოქმედებითი, ანალიტიკური აზროვნების უნარი) გაუმჯობესებას; ზრდის დასკვნების ჩამოყალიბების, არგუმენტებისა და კონტრარგუმენტების წარმოდგენის შესაძლებლობებს. მთავარია, საკითხი ისე იყოს დასმული, რომ მოსწავლეს უწევდეს კითხვაზე პასუხი: „რას გააკეთებდი ასეთ სიტუაციაში?“, „როგორ გადაჭრი კონკრეტულ პრობლემას?“ და სხვა.

ქვემოთ ერთი ქეისია წარმოდგენილი, რომელიც საშუალო საფეხურის მოსწავლეებისთვის ბიოლოგიის გაკვეთილზე შეიძლება გამოიყენოთ, მოდიფიცირების შემთხვევაში სადამრიგებლო საათისთვისაც კარგი საკითხია.

ქეისი: კუნთების მოდუნებაა საჭირო?

ძაღლი დაინტერესებას ასე გამოხატავს რაიმეს მიმართ – შესაძლოა საკვების ნაჭერიც დაინახა – კისრის კუნთების საშუალებით თავი მიმზიდველად უჭირავს. ინტერესის გამოსახატად ზოგჯერ ადამიანებიც მოიღერებენ ხოლმე ყელს. მაგრამ წარმოიდგინე, ასე რომ გადახრილიყო კისერი თვითნებურად, რა დისკომფორტს იგრძნობდი. ეს მტკივნეულიც იქნებოდა. 43 წლის სანდრომ, სამწუხაროდ, იცის რამდენად დამღლელია ეს ყველაფერი. მას აქვს იშვიათი მდგომარეობა, რომელსაც ეწოდება კუნთების დისტონია, დაავადებას ხშირად სპაზმის სახელითაც მოიხსენებენ. ამ დროს კისრის კუნთები უნებლიედ იკუმშებიან, რაც უმრავლეს შემთხვევაში იწვევს ადამიანის თავის ერთ მხარეს გადახრას. კუნთები შეიძლება შეიკუმშოს მძლავრად, კისერი დაიკავოს ერთ პოზიციაში და გამეორდეს სპაზმი, რაც კისრის უნებლიე მოძრაობას გამოიწვევს.

სურათზე გამოსახული სიტუაცია სამედიცინო ლიტერატურაში 1910 წელს გამოჩნდა პირველად.

კისრის კუნთების დისტონია მტკივნეულია და შეუძლია, მნიშვნელოვნად შეაფერხოს და გააუარესოს ადამიანის ცხოვრების ხარისხი. სანდროს აღარ შეუძლია მართოს მანქანა, რადგან ვერ აკონტროლებს თავისა და კისრის მოძრაობას და თავის არასწორი პოზიცია ხელს უშლის უსაფრთხო ნავიგაციაში. ასევე აწუხებს კისრისა და მხრების ტკივილი დროის ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში.

მიუხედავად იმისა, რომ კისრის კუნთების დისტონია შესაძლოა, გამოწვეული იყოს ტრავმით, მისი გამომწვევი ძირითადი მიზეზი და განკურნების გზები უცნობია. საბედნიეროდ, არსებობს სიმპტომების შემსუბუქების საშუალებები. შესაძლებელია ძალიან გასაკვირიც კი იყოს, რომ მკურნალობის ზოგიერთი საშუალება იგივე ნივთიერებაა, რომელსაც იყენებენ კოსმეტიკის მიმართულებით სახის ინიექციისთვის, რათა შეამციროს ნაოჭების რაოდენობა.

ეს ნივთიერებაა ბოტულინის ტოქსინი, რომლის კომერციული სახელწოდებაა ბოტოქსი. ნეიროტოქსინი სინთეზირდება ბაქტერიის მიერ, რომლის სახელწოდებაა Clostridium botulinum. ის იწვევს სიცოცხლესთან შეუთავსებელ დაავადებას – ბოტულიზმს. თუმცა, გამოცდილი ექიმის მიერ მცირე დოზით ტოქსინის გამოყენებას სასარგებლო ეფექტი აქვს. სხვადასხვა სახის დისტონიის შემთხვევაში ტოქსინის გამოყენება შეიძლება კუნთოვანი სისტემის სხვა დაავადებების სამკურნალოდაც, როგორიცაა სიელმე, თვალების კანკალი, ნერვული დაზიანებით გამოწვეული ცერებრალური დამბლა, ზედმეტად აქტიური შარდის ბუშტი.

ბოტულინის ტოქსინი გავლენას ახდენს კუნთოვან სისტემაზე კუნთების შეკუმშვის დათრგუნვის (ინჰიბირების) გზით. ნაოჭების მკურნალობის შემთხვევაში ამშვიდებს სახის კუნთებს და ასწორებს ნაოჭებს. კუნთების დისტონიის მკურნალობის შემთხვევაში ხელს უშლის კუნთების უნებლიე შეკუმშვის სიხშირეს.

გაეცანი ადამიანის კუნთებს, მათ მუშაობას, დაავადებებსა და მკურნალობის გზებს. გაიგე, როგორ მუშაობს ბოტულინის ტოქსინი, რა არის მისი მოქმედების ქიმიური საფუძველი.

უპასუხე კითხვებს:

1. როგორ ხდება კუნთების შეკუმშვის კონტროლი?
2. ბოტულინის ტოქსინი მოქმედებს უჯრედულ და მოლეკულურ დონეებზე და აინჰიბირებს კუნთების შეკუმშვას. როგორ ხდება ტოქსინის მიერ პროცესის განხორციელება? 
3. რომელი დაავადების შემთხვევაში ხდება კუნთების უფრო ნაკლები შეკუმშვა, ვიდრე საჭიროა?
4. რას ურჩევდი ადამიანს, რომელმაც ბოტოქსის გაკეთება გადაწყვიტა?

დამხმარე რესურსები:

• ქეისის დასკვნა;
• მაცოცხლებელი საწამლავი;
• ბოტოქსის შესახებ;
• (ვიდეოში საუბარია ბოტულიზმის გამომწვევ ბაქტერიაზე, რომელიც სპორების სახით შესაძლოა აღმოჩნდეს სახლის პირობებში დამზადებულ ბოსტნეულის კონსერვებში. ორგანიზმში მოხვედრისას ის გადაიძრობს დამცავ გარსს და სპორის მდგომარეობიდან გამოდის. თავს კარგად გრძნობს უჟანგბადო გარემოში, მრავლდება, კუჭის გავლით ხვდება წვრილ ნაწლავებში, საიდანაც ერთვება სისხლის მიმოქცევის სისტემაში. კუნთებთან უკავშირდება მოტორულ ნეირონებს და ძლიერდება და ხანგრძლივდება კუნთების შეკუმშვა).
• ბოტულინის ტოქსინის მოქმედების ამსახველი ვიდეო.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. https://www.bu.edu/ctl/resources/teaching-resources/using-case-studies-to-teach/
2. https://www.teaching.unsw.edu.au/case-studies
3. https://www.niu.edu/citl/resources/guides/instructional-guide/case-studies.shtml
4. CK12 College Humane Biology;
5. ბოტულიზმი – გამომწვევი მიზეზები და ექიმის რჩევები.

როდესაც ამ სტატიას წაიკითხავთ, 22 აპრილი უკვე ჩავლილი იქნება. უბრალოდ, ვინც არ იცოდით, არ დაივიწყოთ და ვინც უკვე იცოდით, მუდამ გახსოვდეთ, რომ ეს დღე დედამიწისაა. ჩემი აზრით, ორი თარიღი არ უნდა დავივიწყოთ, ერთი – დედა ენის, მეორე – დედამიწის, ანუ იმ პლანეტის, რომელზეც ვცხოვრობთ.

სწორედ, ამ დღის აღსანიშნად შევიკრიბეთ ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტში ორდღიან ფორუმზე და კლიმატის ცვლილებაზე ვისაუბრეთ. ამ საუბრებში ვინ აღარ ჩაერთო, პროფესორებიდან დაწყებული, სტუდენტებით და მოსწავლეებით დამთავრებული. ერთ-ერთი საკმაოდ სერიოზული კვლევიდან ნათელი გახდა, რომ დედამიწაზე იმ დიდი გამყინვარების გარდა, კლიმატი უამრავჯერ შეცვლილა. საბოლოოდ გამომსვლელმა მოგვიწოდა – ხალხო, იმ დროსთან შედარებით და კიდევ 150 ათასი წლის შემდეგ, რომ დრო დადგება, სამოთხეში ვცხოვრობთ და ნუ ვიწუწუნებთ, ამის შენარჩუნებაზე ვიზრუნოთო.

რატომღაც სემუელ პიპსი გამახსენდა. ეს ვინღაა? ძალიან ვრცელი და გულახდილი დღიურების ავტორი გახლავთ. ისეთი გულახდილის, რომ თავისი დროის ჟამთა აღმრიცხველადაც გამოდგება. მისი დღიურები ცალკე წიგნადაც იყო გამოცემული და სწორედ მისი თარგმნილი ვერსია ჩამივარდა ხელში.

ამბავი წლების წინანდელია. დედასთან ერთად ლიკანის სანატორიუმში ვისვენებდი. მთავარი ექიმი ცნობილი გასტროენტეროლოგი ემანუელ დვალიშვილი გახლდათ, რომელიც მართლაც ზედმიწევნით ზრუნავდა ყველაფერზე, მათ შორის, საკმაოდ მრავალფეროვანი ბიბლიოთეკის მუდმივ გამდიდრებაზეც. ჰოდა, ზუსტად იმ ბიბლიოთეკაში გადავაწყდი პიპსის დღიურებს და ერთი ამოსუნთქვით წავიკითხე.

რას აღარ მოესწრო ცხოვრების გზაზე – ომს, ხანძრებს, რევოლუციას, შავ ჭირსა და კომეტას.

• და, აი დადგა დღე, როდესაც მეფე კარლოს პირველი ეშაფოტზე აიყვანეს და თავი მოკვეთეს. სხეულიდან სისხლმა შადრევანივით ამოხეთქა და რამდენიმე წვეთი ქაღალდივით გათეთრებულ, ეშაფოტის შიგნით მდგარ გრაფ დე ლაფერს, იგივე ათოსს სახეზე მიესხა. გრაფი მიხვდა, რომ თავის ჩანაფიქრს, გადაერჩინა მეფე, ვეღარ განახორციელებდა.

ეს ალექსანდრე დიუმას ფანტაზიის ნაყოფია, რომანიდან „ოცი წლის შემდეგ“…

სიმართლე კი ის არის, რომ ეშაფოტის წინ, სანახაობის სხვა მაყურებლებთან ერთად, თხუთმეტი წლის სემუელ პიპსი იდგა. შემდგომში ის ამ სცენას დეტალებში აღწერს და ამით მომავალ თაობას სიმართლეს შემოუნახავს.

თავის დღიურში, ლონდონის შავი ჭირის გარდა, დროდადრო ჩამომდგარ გასაოცარ ნისლზეც გვიყვება და იმაზე, თუ როგორ წამლავს ნისლი ადამიანებს.

1661 წელს ჯონ ეველინმა თავის წიგნში „Fumifugium” ლონდონის ატმოსფერული ჰაერი აღწერა. ეს ის დღე იყო, როდესაც ლონდონში თითქოს აღარ გათენდა. გარშემო უცნაურად ჩამომდგარი ნისლი იყო, რომელსაც უამრავი ხალხის სიცოცხლე შეეწირა.

ტერმინი „სმოგი“ ორი სიტყვის კომბინაციით წარმოიქმნა: „Smoke“ და „Fog“ და ასახავს ჰაერის დაბინძურების ტიპებს, რომლის დროსაც ჰაერში ატაცებული დაქუცმაცებული მყარი ნაწილაკებისა და შერეული თხევადი აეროზოლების გამო ხილვადობა ფაქტობრივად შეუძლებელია. დღეისთვის არჩევენ: კლასიკურ, ლონდონურ სმოგს და ფოტოქიმიურ, ლოს ანჯელესის სმოგს.

მიხვდით, ალბათ, რომ პიპსის მიერ ნახსენები ნისლ-კვამლიც სმოგი იქნებოდა. სმოგი დღევანდელი სამყაროს პრობლემაც არის. ოღონდ, ამჯერად უფრო ფოქტოქიმიური სმოგი გვაწუხებს. მისი წარმოქმნის წინაპირობა სხვადასხვა წარმოშობის აეროზოლების მომატებული კონცენტრაციაა.

აეროზოლებში იგულისხმება მყარი და თხევადი ნაწილაკები. აეროზოლის შემადგენელი ნაწილაკების ატმოსფეროში დარჩენის ხანგრძლივობა მთელ რიგ ფაქტორებზეა დამოკიდებული. უფრო დიდი ზომის ნაწილაკები დიდხანს დარჩებიან, პატარები კი მალევე ერთიანდება უფრო დიდი ზომის ნაწილაკებად. მათ სხვადასხვა სახელწოდება აქვთ, რაც წარმომავალ წყაროზეა დამოკიდებული.

მყარი ნაწილაკები შეიცავენ ნახშირს, ვერცხლის იოდიდს, საწვავის წვის პროდუქტებს, ზღვის მარილის ნაწილაკებს. უფრო დიდი ზომის ნაწილაკები ცემენტის, ქარის მიერ მოტანილი ნიადაგის, ფერო-შენადნობის წარმოების მტვერს შეიცავენ. თხევადი ტიპის მასალაში წვიმის წვეთებიცაა, ასევე ნისლი და გოგირდმჟავას კვამლი. დისპერსული აეროზოლები, როგორიც მტვერია, ფორმირდება 1 მიკრო/გრამი სიდიდის მყარი ნაწილაკებისგან. ამას უერთდება ტრანსპორტის გამონაბოლქვიც. საბადოების მტვერი. მტვერი, წარმოებული ეროზიული პროცესებიდან.

ნაწილაკების ფორმირების წყარო ძირითადად წვის პროცესებია, მათ შორის წიაღისეულის წვაც, კოცონიც და ბუხარიც. ასევე ცემენტის ქარხნები. ბუნებრივ წყაროებს მიეკუთვნება ტყის ხანძრები და აქტიური ვულკანები. ასეთი მცირე ზომის ნაწილაკები განსაკუთრებით სახიფათოა, რადგან ისინი უფრო იოლად შეაღწევენ ფილტვების ალვეოლებში. ამავე დროს, მათთან იოლად შეკავშირდება მომწამლავი მძიმე მეტალებისა და დარიშხანის იონები.

დისპერსიული აეროზოლები გოგირდმჟავას წვეთებსაც შეიცავს. აეროზოლში წარმოქმნილი გოგირდმჟავა იქ უკვე არსებულ ამიაკის ორთქლთან ან მყარ კალციუმის ოქსიდთან შედის რეაქციაში. რეაქციები განსაკუთრებულად კარგად მაღალი ტენიანობის პირობებში წარიმართება.

გაზოლინზე და დიზელზე მომუშავე ძრავის მქონე ტრანსპორტის გამონაბოლქვის მეშვეობით აეროზოლებში შეიძლება აზოტშემცველი ორგანული ნაერთები მოხვდეს. ასევე, აქ შეიძლება იყოს ნ-ალკანები, ბენზალდეჰიდი, ბენზოის მჟავა, პოლიციკლური არომატული ნახშირწყალბადები, მათ შორის დაჟანგული ფორმითაც, პენტაციკლური ტრიტერპანები. ასევე, ბენზოპირენი, რომელიც უძლიერესი კანცეროგენია.

არაორგანული შემადგენლობა აეროზოლში მათ წარმომავლობაზე მიუთითებს, თუმცა მხედველობაშია მისაღები ის რეაქციები, რომლებიც ამ შემადგენლობას შეცვლიან. მაგ. ოკეანის თავზე აეროზოლში შეიძლება იყოს გოგირდის დიოქსიდი, ხოლო უკვე სანაპირო ზოლის თავზე გოგირდმჟავა ფიქსირდებოდეს. ან, შუა ოკეანის თავზე იყოს ნატრიუმის ქლორიდი და სანაპირო ზოლის თავზე ქლორწყალბადმჟავა. შემადგენლობა მართლაც მრავალფეროვანია და არაორგანული კლასის ნივთიერებათა ოთხივე წარმომადგენელს მოიცავს, მათ შორის აზოტ, გოგირდ შემცველ მარილებს, სხვადასხვა მეტალს და რადიონუკლიდებს. ე.წ. „კვალის იგივე შლეიფის“ ელემენტებიდან აეროზოლი შეიცავს: ალუმინს, კალციუმს, ნახშირბადს, რკინას, კალიუმს, ნატრიუმს, სილიციუმს. ასევე, შეიძლება მასში იყოს: სპილენძი, ტყვია, ტიტანი, თუთია, ბერილიუმი, ბისმუთი, კადმიუმი, კობალტი, ქრომი, ცეზიუმი, ლითიუმი, მანგანუმი, ნიკელი, რუბიდიუმი, სტრონციუმი და ვანადიუმი. ეს მეტალები ოქსიდების და მარილების სახით შედიან აეროზოლებში და მათ „მოფარფატე ფერფლს“ უწოდებენ.

აქედან: Al,Fe,Ca,Si წყაროა – ნიადაგის ეროზია, ქვების მტვერი, ნახშირის წვა. C წყაროა – ნახშირბადის შემცველი საწვავის არასრული წვა. Na, Cl წყაროა – ზღვის აეროზოლები, პოლიმერული ნარჩენები; Sb, Se წყაროა – ზეთების, ნახშირის, საწვავის წვა; V წყაროა – საწვავის ნარჩენი ფრაქციების წვა; Zn წყაროა – წვის შედეგად გაბნევა, საბადოებიდან. Pb წყაროა – ტყვია შემცველი საწვავის წვა.

ცალკე უნდა ითქვას, ე.წ. აზბესტურ დამაბინძურებლებზე. აქ იგულისხმება ბოჭკოვანი აღნაგობის სილიკატური მასალა. საშიშ დამაბინძურებლად ითვლება, რადგან მისი შემცველი ჰაერის ჩასუნთქვა პნევმონიის პროვოცირებას იწვევს. ასეთი ჰაერით ხანგრძლივი სუნთქვისას კი შეიძლება ფილტვების კიბო განვითარდეს.

ატმოსფეროში შემავალი ვერცხლისწყალი ასევე საშიშია. შეიძლება არსებობდეს დიმეთილ და მონომეთილ მერკურის სახით. აეროზოლში ხვდება ძირითადად ანთროპოგენური ფაქტორებით.

ზოგიერთი აეროზოლი რადიოაქტიურ ნაწილაკებსაც შეიცავს. მათ მნიშვნელოვან წყაროს წარმოადგენს რადონი. ატმოსფეროში შეიძლება ორი იზოტოპის სახით იყოს: ²²²Rn (ნახევრად დაშლის პერიოდი 3,8 დღე) და ²²⁰Rn (ნახევრად დაშლის პერიოდი 54,5 წამი). ასევე შეიძლება შევხვდეთ შემდეგ იზოტოპებს: ²¹⁸ Po და ²¹⁶ Po; ⁷Be და ¹⁰Be; ¹⁴C; ³⁹Cl;³H; ²²Na; ³²P და ³³P.

დიახ, დღევანდელ დღეს ჰაერში სმოგიც დგას და სმოგის წინა სტადიის აეროზოლებიც მდგრადია. გვაქვს არქტიკული ნისლიც – ფენომენი, რომელიც ჩნდება ატმოსფეროში მაღალ განედებზე ჰაერის დაბინძურების გამო. ის, რაც განასხვავებს არქტიკულ ნისლს სხვა ატმოსფერული ნისლისაგან, არის მისი ქიმიური ინგრედიენტების უნარი, შედარებით უფრო დიდხანს დარჩეს ატმოსფეროში სხვა დამაბინძურებლებთან.

თუმცა, გვაქვს სემუელ პიპსის დღიურიც, სადაც წერს, რომ ყველანაირი ცუდი დრო დასრულდება, ამიტომ ოპტიმისტებად უნდა დავრჩეთ!

გილოცავთ აწ უკვე ჩავლილ დედამიწის დღეს!

მრავალს დავესწროთ, უფრო სუფთა პლანეტით!